13 października 2009
Praca zbiorowa „Elementarne zagadnienia ekonomii”
Begg, „Ekonomia”
Samuelson, „Ekonomia”

Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii są przyznawane od 1969 roku.
Zasadniczym problemem ekonomicznym jest rzadkość.
Rzadkość jako zjawisko bezwzględne (realizacja potrzeb ekonomicznych) i relatywne, związane z potrzebami uwarunkowanymi kulturowo.
Definicje ekonomii:

1.

Nauka zajmująca się prawami produkcji, podziału i konsumpcji.

2.

Nauka określająca mechanizmy decydujące o tym co produkować, jak produ kować i dla kogo produkować

3.

Nauka o dokonywaniu wyborów związanych z alternatywnymi celami i ograniczonymi środkami, służącymi do realizacji tych celów.

Ekonomia jest nauką społeczną, która z racji, iż zajmuje się cenami i ilościami, wykorzystuje często in strumentarium matematyczne.
Ekonomia jest nauką wielo paradygmatyczną.
Problemy ekonomiczne:

a)

mikroekonomiczne
- maksymalizacja efektu przy danych nakładach lub minimalizacja nakładów przy danym efekcie
- ograniczenie ryzyka w działalności gospodarczej

b)

makroekonomiczne
- inflacja
- bezrobocie
- deficyt budżetowy
- dług publiczny
- deficyt narodowy (nadwyżka importu nad eksportem)

System ekonomiczny to podsystem społeczny służący zaspokajaniu potrzeb, głównie materialnych. Inne podsystemy to: polityczny, klasowo-warstwowy i
wartości. Podsystemy są ze sobą powiązane.
Cechy systemu ekonomicznego:
- własność
- alokacja
- regulacja (rynkowa/nierynkowa)
- motywacja
- kontrola
Kryteria podziału systemów ekonomicznych:
- zasięg
- własności czynników wytwórczych
- sposób alokacji zasobów
- na sposób podejmowania decyzji i regulacji

Modele ekonomiczne:
Rodzaje zmiennych:
- zasoby (wartość zmiennej na dany dzień)
- strumienie (wartość zmiennej w danym okresie)
- zmienne endogeniczne (zależne) – można wyjaśnić poprzez zależności między elementami modelu
- zmienne egzogeniczne (niezależne) – determinowane poprzez czynniki zewnętrzne


Strumienie i zasoby w gospodarce
Zasób

Strumień

- zapas

- produkcja, sprzedaż

- bogactwo konsumenta

- dochody i wydatki

- kapitał

- nakłady inwestycyjne

- siła robocza

- strumienie nowych roczników

odchodzących z rynku pracy

Strefa realna i regulacyjna gospodarki

a)

strefa realna
- produkcja
- transport
- magazynowanie
- konsumpcja

b)

strefa regulacyjna
- procesy związane z przygotowaniem, podejmowaniem decyzji oraz kontrolą ich wdrażania oraz weryfikacyjne
Podmioty to np.: w firmie zarządy, działy finansów, kontroli (??)

Metoda badawcza składa się z czynności:
- obserwacji
- definiowania
- indukcji
- dedukcji
- weryfikacji
„cateris paribus” – zasada stosowana w celu zbadania wpływu zmiennej na drugie zjawisko przy innych zjawiskach stałych
Nauki ekonomiczne
Teoria ekonomii to podstawowa dziedzina, w skład której wchodzą m.in.:
- historia gospodarcza
- historia myśli ekonomicznej
- ekonometria
- statystyka
- polityka gospodarcza

- geografia ekonomiczna
- finanse publiczne i przedsiębiorstw
- marketing
- rachunkowość
Działy ekonomii
Mikroekonomia zajmuje się podmiotami gospodarczymi, relacjami między nimi oraz poszczegó lnymi rynkami.
Makroekonomia zajmuje się procesami łącznymi (zagregowanymi) w skali krajowej lub międzynarodowej.

20.10.2009
Kategorie ekonomiczne
Każda nauka operuje właściwym tylko sobie zestawem pojęć (kategorii), które służą do formułowania uogólnień i wniosków, dotyczących tego przedmiotu.
Takimi zespołami pojęć (kategoriami) dysponuje także ekonomia. Służą one do opisywania działalności gospodarczej, a także do wdrażania określonych
stosunków ekonomicznych.
Do kategorii ekonomicznych zalicza się:
- towar
- rynek
- pieniądz
- podaż
itd.

Podział dóbr:
Dobra wolne – dobra dostępne dla każdego z nieograniczonych ilościach.
Dobra konsumpcyjne – dobra zużywane po wyprodukowaniu do zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych
Dobra produkcyjne – dobra biorące udział w produkcji innych dóbr i usług.
Dobra publiczne – dobra, do których dostęp ma każdy, np. biblioteka miejska
Dobra quasi publiczne
Dobra klubowe – dobra, do których dostęp ma pewna grupa
Dobra prywatne

Czynniki produkcji (podstawa klasycznej ekonomii):
- praca
- ziemia
- kapitał

Ziemia – klimat, klęski żywiołowe, powierzchnia, wyspa itd.
Kapitał – to rzecz, która tworzy nowe rzeczy.
Kapitał – Wyzyskiwanie jednej klasy nad drugą.

Rodzaje kapitału:
- kapitał rzeczowy (np. maszyny, budynki, drogi)
- kapitał finansowy (np. pieniądz, papiery wartościowe)

Rodzaje kosztów ekonomicznych:
- koszty alternatywne
- koszty jawne
Koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) – koszt wybrania określonego sposobu wykorzystania zasobów, mierzony wartością najbardziej atrakcyjnej
spośród odrzuconych alternatyw.
Koszty jawne (inaczej księgowe).
Zadanie:
Prawnik wykonuje wolny zawód. Dojeżdżając do pracy ma do wyboru kolejkę podmiejską (30 minut, 2 zł) lub taksówkę (15 minut, 1 0 zł).
3 warianty:
- prawnik zarabia 40 zł/h
20 zł – 2 zł = 18 zł
30 zł – 10 zł = 20 zł
taksówka
- prawnik zarabia 32 zł/h
16 zł – 2 zł = 14 zł
24 zł – 10 zł = 14 zł
Taksówka / kolejka
- prawnik zarabia 24 zł/h
12 zł – 2 zł = 10 zł
18 zł – 10 zł = 8 zł
Kolejka


Rzadkość, wybór i koszt alternatywny

OPCJA 1

OPCJA 2

PRZYJĘCIE

REZYGNACJA

KOSZT ALTERNATYWNY

WY
BÓ
R

Ogranic

zone

zasoby

Nieogra
niczone

potrzeby

Problem
rzadkości

Zależności w ekonomii wyrażają wzory arytmetyczny oraz wykresy (cateris Paribus).
Krzywa możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji / krzywa kosztów ilości dób r alternatywnych)

Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia w sposób graficzny maksymalną możliwą produkcję jednego dobra przy danej wielkości produkcji drugiego
dobra. Krzywa pokazuje różne kombinacje ilości dóbr czy usług, które są możliwe do wytworzenia, gdy wszystkie dostępne zasoby są w pełni efektywnie
wykorzystane.
Nazywa się ją krzywą transformacji ze względu na przemieszczające się zasoby produkcji z jednego dobra do drugiego dobra.

Prawa ekonomiczne
Stale powtarzające się w danych warunkach relacje pomiędzy zjawiskami i procesami ekonomicznymi.

Cechy praw ekonomicznych:



statyczność (stochastyczność) – prawa ekonomiczne są w większości

o

można je poznać obserwując zjawiska masowe

o

zjawiska (procesy, zachowania) indywidualne nie mogą być podstawą do żadnych uogólnień

o

prawa ekonomiczne nie tłumaczą każdego indywidualnego zjawiska (procesu, zachowania); są prawdziwe jedynie dla „przeciętnych”



obiektywizm

o

prawa ekonomiczne są obiektywne – działają poza naszą wolą i świadomością



historyczność

o

zmieniają się wraz ze zmianami gospodarki

Przykłady praw ekonomicznych
- prawo podaży i popytu
- prawo spadającej produkcyjności czynników produkcji

Ekonomia pozytywna zajmuje się opisem faktów zależności w gospodarce, np. inflacja w Polsce wynosi 3,46%
Ekonomia normatywna dokonuje się ocen i przewidywań

Pułapki statystyczne wynikają z różnych metodologii pomiaru i dotyczą m.in.:
- stopy bezrobocia
- deficytu budżetowego
- deficytu handlowego
- PKB

Historia myśli ekonomicznej
Ekonomia (430-355 r. p.n.e.)
Oikos
Oikonomia
Arystoteles – naturalne
Ekonomia zajmowała się zajęciami naturalnymi.
1615 – Antoine de Montchretien
W krajach anglosaskich od XIX w. economics
Merkantylizm XV-XVII w. – źródłem bogactwa jest pieniądz kruszcowy, pozytywna rola państwa.
Fizjokratyzm XVII – XVIII w. – źródłem bogactwa jest ziemia, klasą produkcyjną są rolnicy. Pozostałe klasy ekonomiczne są pasożytnicze. Powstał we Francji.

Adam Smith – twórca teorii ekonomii, wykładowca filozofii moralnej. Główne dzieło: „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” - 1776.

Teorie podażowe nawiązują do klasycznej liberalnej ekonomii. Źródłem trudności gospodarczej są ograniczenia po stronie podaży.

27.10.2009
Działania teorii podażowych:
- zwiększanie wydajności oszczędzania i inwestowania
- zwiększanie podaży przez skłanianie przedsiębiorców do wzrostu produkcji i inwestycji
- pobudzenie oszczędności, powiększanie zasobów kapitału i ułatwienie dostępu do nich ludziom interesu
- wymóg stabilnej podaży pieniądze
- istotne znaczenie ma racjonalna polityka fiskalna
- ograniczanie wysokich podatków, które wpływają hamująco na poziom aktywności gospodarczej, wzrost zatrudnienia na proces akum ulacji kapitału

Nurt klasyczny, liberalny i neoliberalny

a)

analiza długich okresów – analiza podażowa czynników produkcji

b)

naturalna równowaga ekonomiczna – rynek tworzy naturalną równowagę w gospodarce (pomiędzy popytem a podażą)

c)

prawo rynków Saya – podaż sama sobie stwarza popyt, przyczyniając się do równowagi w gospodarce
podaż -> produkcja -> zatrudnienie czynników produkcji -> wynagrodzenie czynników produkcji -> wydatki czynników produkcji -> popyt -> podaż…

d)

wolny rynek

e)

ograniczony interwencjonizm państwa – „rola nocnego stróża” – państwo powinno chronić własność

f)

homo oekonomicus – człowiek racjonalny, ekonomiczny (indywidualizm metodologiczny); jednostka, która rozpatruje swój interes, dziki czemu
zaspokaja potrzeby innych

g)

rola analizy mikroekonomicznej i podaży

Teorie popytowe
Głównym czynnikiem wpływającym na zwiększenie tempa wzrostu jest zwiększanie po pytu globalnego i zmniejszanie bezrobocia.
Wzrost popytu stwarza bodźce do wzrostu inwestycji, a to oznacza wzrost produkcji i zatrudnienia
J. Sismondi, J. Hobson, J. Keynes, A. Okun, K. Harrod, E. Domar
John Meynard Keynes – ekonomista, polityk o niekonwencjonalnym życiorysie. Główne dzieło to „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” (1936).

Nurt keynesowski

a)

dominująca analiza krótkookresowa

b)

naturalna nierównowaga w gospodarce

c)

rola ograniczeń popytowych

d)

prawo Keynesa – popyt sam sobie stwarza podaż

e)

analiza makroekonomiczna

f)

znaczenie pobudzania popytu łącznego – interwencjonizm – skutkiem pobudzenia popytu przez państwo jest inflacja

Neoinstytucjonalizm zajmuje się instytucjami gospodarczymi:
- charakter formalny
- charakter nieformalny

3.11.2009
Międzynarodowe stosunki gospodarcze (ekonomiczne) (MSG/MSE) – powiązania między przedsiębiorstwami, krajami i grupami krajów, występujących w skali
międzynarodowej.
Dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem współzależności ekonomicznych między suwerennym i partnerami. Stanowią część ogólnoekonomicznych
stosunków nawiązywanych między ludźmi w procesie pracy i produkcji społecznej.
Zajmuje się:
- wymianą towarową
- przepływem czynników produkcji, tj. kapitał, surowce, technologia, siła robocza
- obrót usługami

Podmioty występujące w MSG:
- przedsiębiorstwa narodowe
- przedsiębiorstwa międzynarodowe
- gospodarki narodowe poszczególnych krajów
- międzynarodowe instytucje regionalne
- międzynarodowe organizacje gospodarcze

Czynniki handlu zagranicznego <?>


Teoria kosztów komparatywnych – sformułowana przez D. Ricardo, rozwinięta przez J. S. Milla teoria wymiany międzynarodowej i międzynarodowego podziału
pracy. Kraj może osiągnąć korzyści w wymianie handlowej nie tylko wtedy, gdy swoje towary wytwarza taniej niż inne kraje w ujęciu bezwzględnym, ale także
wówczas, gdy wytwarza bezwzględnie drożej, ale różnice kosztów wytwarzania różnych towarów w porównaniu w innymi krajami są zróżnicowane. Inne kraje
mogą być zainteresowane importem towarów, które jakiś kraj wytwarza niewiele drożej od nich samych, gdyż dzięki temu oszczędzają pracę pozwalającą im
wytworzyć i sprzedać za granicę więcej tych towarów, które same produkują taniej. Istotne znaczenie dla ustalenia korzyści z tej wymiany ma kurs walutowy.

Bilans płatniczy kraju – wszelkie płatności danego kraju z tytułu obrotów z zagranicą w określonym czasie (najczęściej rok). Składa się z 2 części: bi lansu obrotów
bieżących i bilansu obrotów kapitałowych.
Bilans obrotów bieżących – zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów
jednostronnych. Na bilans obrotów bieżących składają się:
- bilans handlowy – należności i zobowiązania z tytułu eksportu i importu towarów
- bilans usług – zestawienie obrotów usługami, patentami, licencjami, prawami autorskimi
- bilans dywidend i procentów – płatności związane z obsługą kapitału ulokowanego za granicą, a w szczególności spłat odsetek
- bilans transferów nieodpłatnych – przekazy jednostronne, np. umorzenie zadłużenia, pomoc zagraniczna, przelewane środki pieniężne przez obywateli.
Bilans obrotów kapitałowych – zestawienie transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów dokonywanych zarówno przez sektor prywatny jak i
przez bank centralny:
- rachunek kapitałowy – transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenie długów oraz nabywanie i
zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukcyjnych (praw autorskich itp.)
- rachunek finansowy – zestawienie trzech grup aktywów i pasywów finansowych:



inwestycji bezpośrednich (np. budowa nowego przedsiębiorstwa zagranicą)



inwestycji portfelowych – w lokaty zagraniczne, papiery wartościowe (np. zakup akcji przedsiębiorstwa zagranicznego)



innych inwestycji (np. kredyty bankowe, kupieckie, rezerwy monetarne

Bilans obrotów wyrównawczych – zawiera zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie.

Rezerwy dewizowe – zasób walut obcych przechowywa ny przez krajowy bank centralny, posiadanie i zmiana wielkości rezerw dewizowych to jeden z
instrumentów pozwalających rządowi zobowiązanemu do obrony stałego kursu walutowego, utrzymać ten kurs.
Zmiana rezerw dewizowych – zmiany te powodują zmiany w popycie na pieniądz. W sytuacji nadwyżki w bilansie handlowym, zwiększenie rezerw dewizowych
powoduje zmniejszenie popytu na pieniądz i umożliwia zmniejszenie deficytu podaży pieniądza (poprzez skupywanie większej iloś ci walut obcych od
eksporterów, aniżeli sprzedawanie importerom). W sytuacji deficytu w bilansie handlowym, zmniejszenie wielkości rezerw dewizowych powoduje zwiększeni e
popytu na pieniądz i umożliwia zmniejszenie nadwyżki podaży pieniądza (bank centralny sprzedaje więcej walut obcych importero m niż kupuje od eksporterów).

Jeżeli sytuacja nadpodaży pieniądza jest poważna i rezerwy dewizowe pomniejszane są tak, że zostają wyczerpane to rząd może się starać o pożyczkę na zasilenie
swoich rezerw dewizowych z Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Kurs walutowy – cena danej waluty wyrażona w innej walucie. Miejscem transakcji, na którym przedmiotem są waluty krajowe jest rynek walutowy . Na ogół o
relacjach wymiany walut decyduje podstawowe prawo rynku tworzące kurs (cenę) równowagi przy zrównaniu popy tu z podażą danej waluty.
Rodzaje kursów walutowych:
- kurs sztywny – ustalony przez organ państwa, nie podlega wahaniom
- kurs stały – ulega wahaniom wywołaną grą popytu i podaży, zakres wahań jest ściśle określony
- kurs płynny – kształtowany jedynie poprzez popyt i podaż.
Czynniki oddziałujące na wysokość i zmiany kursu:
- ekonomiczne



podaż walut obcych na krajowym rynku



popyt na waluty obce



różnice stóp procentowych oraz stóp inflacji na rynku obcym i krajowym



stopień reglamentacji waluty



polityka walutowa



stan gospodarki kraju oraz jego partnerów gospodarczych

- polityczne



sytuacja międzynarodowa



napięcie polityczne

- psychologiczne



związane z oczekiwaniami dotyczącymi przyszłego stanu gospodarki

Znaczenie kursów walut <?>


Gospodarka PRL-u
- centralnie planowana
- nakazowo-rozdzielcza
- gospodarka niedoboru
Powstanie - ideologia marksistowska
Marksizm – teoria, która opisuje społeczeństwo jako odrębne antagonistyczne klasy. Droga rewolucji. Własność prywatna wynika z antagonis tyczności. Chęć
posiadania – główne założenie marksizmu. Marksizm zakłada zmiany poprzez rewolucję (w Niemczech).

WG Webera zasady legitymizacyjne władzy:
- charyzma przywódcy
- wybory
- tradycja

System eschatologiczny
Industrializacja państwa komunistycznego

Cechy gospodarki centralnie planowanej:
- monocentryzm polityczny i ekonomiczny (prymat mechanizmów politycznych nad ekonomicznymi)
- dominacja państwowej formy własności
- nakazowo-rozdzielczy system zarządzania
- centralistyczny system planowania, który zastępuje rynek
- gospodarka niedoborów (niedobory w gospodarce)

17.11.2009
Próby nazwania nierynkowego sposobu produkcji i stosowane synonimy
Gospodarka socjalistyczna – centralnie planowana – nakazowo-rozdzielcza – komunistyczna – realny socjalizm – gospodarka niedoborów.
Rola ideologii marksistowskiej:
- materializm i determinizm ekonomiczny (rola sił wytwórczych i stosunków ekonomicznych)
- teoria antagonistycznego konfliktu klasowego (robotnicy i właściciele); jedna klasa wyzyskuje drugą klasę, likwidacja wyzysku może nastąpić tylko w wyniku
rewolucji (własność prywatna jest przyczyną konfliktu)
- teoria wartości dodatkowej i wyzysku
- rola własności w kształtowaniu stosunków ekonomicznych
- koncepcja rewolucji i nowego sposobu produkcji.

Strategia a struktura
Strategia narzuconej industrializacji ma wpływ na przyjętą strukturę polityczną i ekonomiczną. Źródłem przyzwolenia dla władzy staje się przyszłość.
Cechy gospodarki centralnie planowanej:
- monocentryzm polityczny (władza sprawuje monopartia, podejmuje decyzje e konomiczne, występuje prymat mechanizmów politycznych nad ekonomicznymi
- dominacja państwowej formy własności
- łagodne ograniczenie budżetowe (nie jest konieczne zwracanie dużej uwagi na budżet)
- centralne planowanie rzeczowe (zamiast rynku pojawia się plan (hierarchiczny, nakazowy)
- nierynkowa alokacja zasobów
- nomenklatura w polityce kadrowej (członkowie partii stają na wysokich stanowiskach w firmach)
- ekspansywny system planowania i zarządzania
- gospodarka niedoborów
- monopolizacja

Gospodarka niedoborów – jeśli niedobory w gospodarce mają charakter powszechny, samo pogłębiający się, chroniczny to taką gospodarkę nazywamy
gospodarką niedoborów.
Cechy i przyczyny gospodarki niedoborów:

- niedobór jako inflacja tłumiona (popyt > podaż)
- rola polityki cenowej (ceny poniżej równowagi rynkowej)
- rynek producenta
- rola łagodnego ograniczenia finansowego
- pęd do inwestowania
- maksymalizacja zasobów
- autarkizacja firm i gospodarki (zamknięcie się, samowystarczalność – powoduje że produkcja staje się droga)
- wymuszona substytucja, zakupy i oszczędności
- reglamentacja i system kartkowy
Skutki gospodarki niedoborów:
- brak innowacyjności
- nierównowaga gospodarcza (trwała)
- niezaspokojenie podstawowych potrzeb społecznych
- twory kulturowe (kolejka)
- przeinwestowanie gospodarki i słabe odtwarzanie zużytego majątku
Ewolucja gospodarki niedoborów:
- przyspieszona industrializacja (okres stalinowski)
- okres względnie zrównoważonego funkcjonowania (okres gomułkowski)
- okres decentralizacji formalnie scentralizowanego systemu – Polska branżowa (okres gierkowski)
- okres rozpadu systemu – zastosowanie elementów przemowy oraz późnej próby uwolnienia wybranych parametrów ekonomicznych przyspieszające zmiany
systemowe

Transformacje ekonomiczne
Problemy transformacji

1.

Punkt startu

2.

Sposób wprowadzania kluczowych zmian

a.

Szokowa terapia

b.

Zmiany stopniowe

3.

Kolejność zmian

Punkt wyjścia w krajach socjalistycznych
- system polityczny
- bogactwa naturalne
- klasa średnia
- różnice w PKB
- deficyty budżetowe
- monopolizacja
- struktura narodowościowa
- inflacja
- postawy wobec pracy, konsumpcji, oszczędzania
- zależność od ZSSR
- struktura ekonomiczna
- eksport na jednego mieszkańca
- struktura cenowa
- środowisko naturalne
- struktura własnościowa
- dług zagraniczny
- infrastruktura
- niedobory

Kolejność zmian
- stabilizacja makroekonomiczna
- liberalizacja (uwalnianie gospodarki w zakresie obrotu walutowego)
- zmiany instytucjonalne

Rynek – jest zjawiskiem wcześniejszym niż gospodarka rynkowa. W związku z tym gospoda rka rynkowa to splot rynków i wzajemnych zależności.

Przesłanki istnienia rynku gospodarki rynkowej:
- geograficzna
- polityczna i ideologiczna
- religijne i kulturalne (M. Weber)
- społeczne i socjologiczne
- rola przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy (J. Schumpeter)
- rola własności prywatnej

- nadwyżki
- społeczny podział pracy
- role narzędzia i technologie

24.11.2009
Czynniki dynamiki i ruchu gospodarki rynkowej
- ograniczenia popytowe
- ostre lub prawie ostre ograniczenia finansowe
Typy rynków:

a)

według dóbr



konsumpcyjny



produkcyjny



inwestycyjny

b)

według stopnia ujednolicenia dóbr



homogeniczny – wysoki stopień ujednolicenia, np. rynek ropy naftowej



heterogeniczny – np. rynek pracy – każdy pracownik reprezentuje swoje cechy, wykształcenia itd.

c)

według udziału władz w kształtowaniu wymiany



kierowany



zdecentralizowany

d)

według czynników przestrzennych i geograficznych



lokalny



regionalny



krajowy



międzynarodowy



światowy

e)

według sytuacji rynkowej



producenta



konsumenta

f)

ze względu na legalność



biały



szary



czarny

g)

według stopnia konkurencyjności



rynek doskonałej konkurencji



rynek niedoskonałej konkurencji

o

monopol

o

oligopol

o

konkurencja monopolistyczna

Cechy doskonałej konkurencji:
- założenie jednorodności produktu
- założenie pełnej mobilności czynników produkcji
- duża liczba sprzedających i kupujących; na rynku działa wiele przedsiębiorstw, a każde z nich ma znikomy udział w produkcji gałęzi
- swoboda wejścia do gałęzi i wyjścia z niej
- założenie doskonałej informacji o rynku
Model monopolu pełnego opiera się na czterech założeniach:
- produkty jednorodne lub zróżnicowane; brak bliskich substytutów produktów – nabywcy konkurują o rzadki produkt
- brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny
- jeden sprzedający, będący ceno twórcą i wielu kupujących; brak konkurencji po stronie przedającego
- założenie doskonałej informacji o rynku
Podstawowe założenia modelu oligopolu (np. telefonia komórkowa w Polsce):
- produkty nie muszą być jednorodne, zazwyczaj bliskie substytuty
- niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących
- nie występuje pełna swoboda wejścia na rynek – bariery ekonomiczne lub technologiczne
- cena względnie stabilna
- pełne informacje o rynku
Model konkurencji monopolistycznej – założenia:
- nie jest doskonały, bo dominuje konkurencja niecenowa (np. logo, serwis, marka)
- swoboda wchodzenia na rynek i opuszczenia go
- wielu sprzedających i kupujących
- pełna informacja o rynku
- produkty zróżnicowane pod względem np. cech
Ewolucja gospodarki rynkowej:
- wolna konkurencja
- rynek zmonopolizowany
- rynek z interwencją państwa
- rynek zglobalizowany
Typy gospodarki rynkowej:
- rynkowo zorientowana (liberalna) -> np. amerykańska, brytyjska, australijska
- kierowana przez państwo -> np. Tajwan, Japonia, Korea Południowa
- konsensusu -> np. niemiecka, austriacka, częściowo skandynawskie gospodarki -> porozumienie między pracownikami a związkami zawodowymi
Wady gospodarki rynkowej:
- polaryzacja społeczna (nierówności – bogactwo i bieda)
- marnotrawstwo zasobów (konkurencja, reklama – ogromne finanse i wydatki na reklamę)
- wytwarzanie dóbr szkodliwych (antydóbr)
- monopolizacja
- wahania wzrostu i kryzysy
- negatywne efekty zewnętrzne (np. zanieczyszczenie środowiska)
- konsumpcjonizm
- niedobory dóbr publicznych (np. szkolnictwo, służba zdrowia )
- pirackie aspekty kapitalizmu (dążenie do zysku, oszustwa finansowe)

Zalety gospodarki rynkowej:
- wolność gospodarcza
- sprzyja lepszemu zaspokajaniu potrzeb nabywców
- racjonalność ekonomiczna

- efektywny system motywacyjny
- innowacyjność
- adaptacyjność
- tworzenie właściwych strumieni informacji (ceny)
- szybka alokacja i przepływ kapitału
- niskie koszty transakcyjne
Gospodarstwo domowe i jego funkcje:
- konsumpcyjna
- produkcyjna
- wychowawcza
- reprodukcyjna
Popyt – zapotrzebowanie na dane dobro w określonym czasie i po określonej cenie.
Rodzaje popytu:
- popyt globalny – suma popytów (makro)
- popyt indywidualny
Determinanty popytu:
- cena
- dochód
- gusty
- kultura
- czynniki demograficzne
- czynniki geograficzne
- inne
Popyt niefunkcjonalny
- efekt Veblena – kupuje się dobro dlatego, bo jest drogie; gdy tanieje popyt na te dobra zmniejsza się
- efekt snobizmu – kupuje się dobro, bo jest unikalne; gdy dobra jest więcej, popyt maleje
- efekt naśladownictwa (owczego pędu) – kupuje się dobro, bo znajomi, sąsiedzi, rodzina itd. już je nabyli
- efekt spekulacji – gdy dobro drożeje, wtedy popyt się zwiększa, bo ceny mogą jeszcze bardziej pójść w górę

Ceny innych dóbr:
- substytuty
- dobra komplementarne (uzupełniające)
Wzrost cen substytucyjnych zwiększa popyt na dane dobro. Wzrost cen dóbr konsumpcyjnych zmniejsza popyt na dane dobro.
Krzywa popytu wyznacza zależność między ceną a wielkością zapotrzebowania przy założeniu, że Inn e czynniki są stałe.
Inne czynniki:
- ceny innych dóbr
- dochody nabywców
- gusty u preferencje
Q – poziom cen
5 +4 NADWYŻKI

4

3

E

2
NIEDOBORY
1 popyt
1 2 3 4 5

cena

popyt

podaż

stan rynku

il. dóbr wymienialnych

5

1

5

+4

1

4

2

4

+2

2

3

3

3

R

3

2

4

2

-2

2

1

5

1

-4

1

+ nadwyżki
- niedobory
Gdy rosną dochody, krzywa popytu przesuwa się w prawo (bo czynnik pozacenowy). Gdy nie jest innym czynnikiem, krzywa staje w miejscu, ale przesuwanie
następuje w górę lub w dół po linii.
Krzywa podaży wyznacza zależność między ceną a wielkością produkcji przy założeniu cateris paribus.
Inne czynniki:
- technika
- koszty produkcji
- działalność regulacyjna państwa
Czynniki te przesuwają krzywą podaży.
Cena równowagi
Funkcje cen:
- informacja
- dystrybucja
- stymulacja
- redystrybucja (funkcja społeczna)

Nadwyżka konsumenta i producenta
W przypadku popytu rozpatruje się wpływ cen i dochodów.

Wyróżnia się 3 rodzaje elastyczności:
- elastyczność cenowa popytu
- elastyczność dochodowa popytu
- elastyczność mieszana (krzyżowa) popytu

Elastyczność cenowa prostej popytu CEP - współczynnik elastyczności cenowej prostej popytu to stosunek procentowej (względnej) zmiany wielkości
zapotrzebowania na dobro X do procentowej (względnej) zmiany ceny dobra X.
CEP informuje o ile procent zmieni się (wzrośnie lub spadnie) wielkość zapotrzebowania na dobro X na skutek zmiany (spadku lub wzrostu) ceny dobra X o 1%

Względny (%) ∆P
Względny (%) ∆C

1

1

C

C

P

P







C

P

C

C

P

P

C

C

C

P

P

P

CEP























%

%

1

1

1

1

2

1

1

2

Popyt

Cena

CEP

1

5

5

2

4

2

3

3

1

4

2

0,5

5

1

CEP>1 – elastyczny
CEP<1 – nieelastyczny
CEP=1 – popyt jednostkowy (proporcjonalny)

5

5

1

1

1







CEP

Jeżeli cena spada o 1%, popyt wzrośnie o 0,5.

2

4

1

2

1







CEP

1

3

1

3

1







CEP

5

,

0

2

1

4

1







CEP

01.12.2009
DEP – dochodowa elastyczność popytu – względna (%) zmiana popytu do względnej (%) zmiany dochodu

D

P

D

D

P

P

D

D

D

P

P

P

DEP























%

%

1

1

1

1

2

1

1

2

3 rodzaje dóbr (obejmowane tym wzorem):
- dobra podstawowe DEP 0-1 (np. 0,5) – jeżeli dochód rośnie o 1%, to popyt na dobra podstawowe spada o 0,5
- dobra niższego rzędu DEP <0 (np. -2) – wzrost dochodu o 1% powoduje spadek popytu na dobra niższego rzędu o 2 % (prawo Engla)
- dobra wyższego rzędu (luksusowe), np. prywatne lecznictwo, filharmonia DEP>1 (np. 2;) – jeżeli dochód wzrośnie o 4%, popyt spada o 8%
Dobra:
- zależne (substytucyjne/komplementarne)
- niezależne (np. długopis i lampa)
MEP - Mieszana elastyczność popytu (dotyczy dóbr zależnych, np. długopis i wkład)

)

(

)

(

)

(

1

)

(

)

(

1

)

(

)

(

1

)

(

1

2

)

(

1

)

(

1

2

%

%

B

A

B

B

A

A

B

B

A

A

C

P

C

C

P

P

C

C

C

P

P

P

MEP























Dobra komplementarne < 0 – jeżeli wzrasta cena długopisu, to spada popyt na wkłady
Dobra substytucyjne > 0 – jeżeli cena np. masła wzrasta, popyt na np. margarynę wzrasta
FIRMY (MAKROEKONOMIA)
Jednostka:
- organizacyjna (np. charakter pionowy, sztabowy)
- prawna (prawne możliwości zakładowe firmy, w jakiej formie prawnej, np. ustawa o działalności gospodarczej, ustawa o podatkach)
- społeczna
- techniczna
- ekonomiczna (nastawienie na uzyskanie nadwyżek)


Cele przedsiębiorstwa:

a)

według szkół:



neoklasyczna – nastawienie na maksymalizację zysków



behawioralna – nastawienie na osiągnięcie celu, np. przetrwanie, ograniczenie zapasów



menedżerska – nastawienie na wiele celów

fuzje – służą często celom, a nie sprawom ekonomicznym
cele menedżerów mogą być inne niż cele właścicieli

b)

według wielkości:



mikroprzedsiębiorstwa

o

zatrudniają mniej niż 10 pracowników

o

obrót netto wynosi 2 000 000 € lub suma aktywów nie przekracza 2 000 000 €



małe przedsiębiorstwa

o

zatrudniają mniej niż 50 pracowników

o

obrót netto nie przekracza 10 000 000 € lub suma aktywów nie przekracza 10 000 000 €



średnie przedsiębiorstwa

o

zatrudniają mniej niż 250 pracowników

o

obrót netto nie przekracza 50 000 000 € lub suma aktywów nie przekracza 43 000 000 €



duże przedsiębiorstwa

o

zatrudniają powyżej 250 pracowników

o

obrót netto przekracza 50 000 000 € lub suma aktywów przekracza 43 000 000 €

mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa tworzą 90% PKB

c)

według własności



firmy publiczne - firmy państwowe oraz takie, w których przewagę ma właściciel państwowy, a także komunalne będące własnością
rządów lub takie, w których przewagę ma właściciel rządowy



firmy prywatne – sektor prywatny tworzy 75% PKB
Metody tworzenia tego sektora:

o

metoda założycielska

o

metoda prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych

o

pośrednia metoda (kapitałowa) – przekształca się przedsiębiorstwo w spółkę pa ństwa, a w dalszym etapie
prywatyzuje

o

bezpośrednia metoda, np. leasing (jedna ze stron umowy cywilnoprawnej przekazuje drugiej stronie prawo do
korzystania z określonej rzeczy na pewien określony w umowie okres czasu, w zamian za ustalone ratalne opłaty)



operacyjny



finansowy



pracowniczy

o

metoda likwidacyjna

Wielkość firmy mierzona według:
- wartości rynkowej (na giełdzie; na tą wartość składa się także marka)
- przychody roczne (za ile firma może zostać sprzedana)
Np. 67% wartości Coca-Coli składa się wartość marki

Wybór formy prawnej działalności
3 podstawowe formy:
- jednoosobowa działalność gospodarcza osoby fizycznej
- handlowa spółka osobowa
- spółka kapitałowa
Spółka cywilna nie posiada statusu przedsiębiorcy

Spółka osobowa – prostsze formy, odpowiedzialność udziałowców jest pełna (odpowiadają nie tylko wkładem, ale także majątkiem osobistym), płaci się tylko
podatek VAT (od wartości dodanej).
Spółka kapitałowa – ponosi się odpowiedzialność do wysokości włożonego kapitału. 2 rodzaje podatków dochodowych: od osoby fizycznej (PIT) i osoby prawnej
(CIT)
Spółka jawna
- najprostsza
- spółka osobowa
- spółka działa pod nazwą handlową
- posiada zdolność do czynności prawnych

spółka

Prawa cywilnego

Prawa handlowego

Spółka cywilna

(także osobowa)

Spółki osobowe

Spółki kapitałowe

Spółka z o.o.

Spółka akcyjna

Spółka jawna

Spółka komandytowa

Spółka partnerska

Spółka komandytowo-

akcyjna

- partner ponosi odpowiedzialność za drugiego partnera
- nie ma określonego minimalnego kapitału
- każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem bez ograniczenia
- każdy wspólnik ma prawo reprezentowania spółki
Spółka komandytowa
- dwa rodzaje udziałowców:

- komplementariusze – co najmniej jeden wspólnik odpowiada całym swoim majątkiem
- komandytariusze – co najmniej jeden wspólnik odpowiada do wysokości wniesionego kapitału

- nie ma określonego minimum kapitału
- spółkę reprezentują komplementariusze, komandytariusze mogą być tylko pełnomocnikami
Spółka komandytowo-akcyjna
- typowe cechy spółek osobowych i kapitałowych
- co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplamentariusz), odpowiada całym swoim majątkiem, a co najmniej jede n z ograniczeniem
(akcjonariusz)
- akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki, jest jedynie pełnomocnikiem; spółkę reprezentują komplementariusze
- minimalny kapitał wynosi 50 000 zł
- poprzez notarialne spisanie umowy
Spółka partnerska
- zakładają partnerzy jako osoby wykonujące wolny zawód (np. tłumacz, prawnik)
- spółka może być zawiązana w celu wykonywania więcej niż jednego wolnego zawodu
- partner nie odpowiada za zobowiązania drugiego partnera
- nie ma określonego minimalnego kapitału
- partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki do tyczące pozostałych partnerów
Spółka z o.o.
- minimalny kapitał zakładowy wynosi 5 000 zł
- wykorzystanie kapitału zakładowego, czyli wkładów pieniężnych lub rzeczowych wspólników
- za zobowiązania odpowiada spółka całym swoim majątkiem
- wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki
- spółkę reprezentuje oraz prowadzi jej sprawy Zarząd, którego członkowie w niektórych przypadkach mogą odpowiadać za zobowiąza nia spółki
- w Zarządzie mogą być wspólnicy lub pracownicy firmy
Spółka akcyjna
- posiada osobowość prawną
- minimalny kapitał zakładowy 100 000 zł
- kapitał zakładowy dzieli się na akcje o różnej wartości nominalnej
- konieczność uchwalenia statusu w formie aktu notarialnego
- za zobowiązania spółki odpowiada spółka całym swoim majątkiem
- akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki
- spółkę reprezentuje oraz prowadzi jej sprawy Zarząd (osoby będące akcjonariuszami, albo spoza ich grona)
- członków Zarządu powołuje i odwołuje Rada Nadzorcza
Rodzaje zobowiązań finansowych (sprawozdań):

a)

bilans



straty w firmie



aktywa

o

trwałe



wartości niematerialne i prawne



rzeczowe aktywa trwałe



należności długoterminowe



inwestycje długoterminowe

o

obrotowe



zapasy



należności krótkoterminowe



inwestycje krótkoterminowe



krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe



pasywa

o

kapitał własny

o

zobowiązania i rezerwy na zobowiązania (kapitał obcy np. kredyty, leasing)

b)

rachunek zysków i strat



ma charakter dynamiczny jako wartości strumieniowe



trzy działy tworzenia zysków i strat w firmie:

o

dział operacyjny (sprzedaż, przychody i koszty)

o

dział finansowy (zyski, straty, lokaty w banku, odsetki, kredyty)

o

straty i zyski nadzwyczajne (np. powódź, kradzież, wybuch wulkanu, pożar etc.)

c)

informacje dodatkowe

d)

wprowadzenie do sprawozdania finansowego

e)

dodatkowe informacje i objaśnienia

f)

zestawienie zmian w kapitale (funduszu własnym)

g)

rachunek przepływów pieniężnych

h)

sprawozdania z działalności jednostki

Koszty całkowite w firmie
- koszty stałe (np. wynajem, opłata za prąd, gaz itd.)
- koszty zmienne (w długim okresie czasu wszystkie koszty są zmi enne)

KC = KS + KZ

wynik

brutto

K

Próg rentowności













Próg rentowności

)

(

Z

K

C

KS

PR





Z

K

- koszty zmienne jednostkowe (koszty na jednostkę produkcji)

Q

KZ

K

Z



np.

sztuk

z

ł

z

ł

PR

20

50

100

1000







Po przekroczeniu 20 sztuk zaczynają się zyski
08.12.2009
Agregat – suma indywidualnych zjawisk
PKB – wynagrodzenie czynników produkcji na terytorium danego kraju, bez względu skąd pochodzą
PNB – wynagrodzenie czynników produkcji, bez względu na to w jakich krajach się znajdują

Dynamika wzrostu

)

1

(

)

1

(

)

1

(

)

2

(

PKB

PKB

PKB

PKB

PKB

tu

stopawzros









Sposoby mierzenia PKB
- według kursów walutowych [1,3 bln zł = 14 tys. dol./per capita]
- według siły nabywczej [17,5 tys. dol. /per capita]
Metody liczenia PKB

a)

PKB jako sum produkcji finalnej
2 rodzaje dóbr:
- finalne (np. dobra konsumpcyjne, inwestycyjne -> chleb, samochód itd.)
- pośrednie, uczestniczące w produkcji produktów finalnych

b)

PKB jako suma dochodów czynników produkcji
- od strony dochodowej – suma płac w gospodarce
- kapitał – odsetki
- ziemia – renta gruntowa

c)

PKB jako suma wydatków

Im)

(











Ex

G

I

C

PKB

C – konsumpcja
I – inwestycje prywatne
G – rząd
Ex – eksport
Im - import

d)

PKB jako suma wartości dodanej

Wartość dodana to różnica wartości sprzedaży i wartości materialnych dóbr pośrednich
cena dobra finalnego – cena dóbr pośrednio uczestniczących w produkcji = suma wartości dodanej – PKB
Wskaźnik wzrostu cen dóbr finalnych, które ujmowane są do liczenia PKB

)

ln

(

)

(

e

rea

PKB

nom

PKB

deflator



deflator

nom

PKB

e

rea

PKB

)

(

)

ln

(



PKB realne w różnych latach liczy się wykorzystując pojęcie cen roku bazowego. Otrzymuje się PKB w cenach stałych.

Wady (PKB nie uwzględnia):

K
S

wa rtoś ć sprzedaży

KC

s trata

zys k

próg rentownoś ci

PRZYCHODY

I KOSZTY

WIELKOŚĆ

SPRZEDAŻY

- gospodarki równoległej (czarnej, szarej)
- podziału PKB
- pracy w gospodarstwach domowych
- efektów zewnętrznych (środowisko)
- jakości dóbr
- wolnego czasu
System finansowy
- instrumenty (papiery wartościowe, stopy procentowe, kursy walutowe)
- rynki
- inwestycje (banki, giełdy, fundusze emerytalne, ubezpieczeniowe)
- reguły (formalne i nieformalne)
Funkcje systemu finansowego
- kreacja pieniądza
- mechanizm płatniczy
- mechanizm alokacyjny (przemieszczanie się kapitału pomiędzy podmiotami gospodarczymi)
- kreacja oszczędności
- przepływ nadwyżkowych funduszy
Rynki finansowe
- pieniężny (krótkookresowy do jednego roku; międzybankowy)
- kapitałowy (powyżej jednego roku)

- pierwotny i wtórny
- publiczny i niepubliczny

- walutowy – obrót walutą obcą wyrażoną w walucie krajowej
Pieniądz i jego funkcje
- miernik wartości - określa wartość wymienianych dóbr
- cyrkulacja (obieg) – pieniądz-towar-pieniądz
- płatnicza – środek regulowania zobowiązań
- oszczędzanie
- funkcja pieniądza światowego
Rodzaje pieniądza
- gotówkowy i bezgotówkowy
- gotówka (poza kasami banków)x2009-89,4 mld zł

M1 – o najwyższym stopniu płynności -> gotówka + depozyty na żądanie
M2 -> M1 + depozyty poza bieżącymi do 2 lat
M3 -> M2 + obligacje i depozyty poza bieżącymi powyżej 2 lat

Kryteria Maastricht (1992)

1.

monetarne

a.

inflacja – nie większa niż o 1,5 punktów procentowych średniej inflacji wśród 3 krajów UE, gdzie ta inflacja jest największa

b.

stopy procentowe – nie większe niż o 2,0 punktów procentowych średniej stóp wśród 3 krajów UE, gdzie te stopy są najniższe

c.

kurs walutowy – 2 lata przed wstąpieniem do strefy Euro +/- 15% wahań waluty krajowej

2.

fiskalne (budżet i finanse publiczne)

a.

deficyt budżetowy nie większy niż 3% PKB

b.

dług publiczny nie większy niż 60% PKB

15.12.2009
Banki:
- centralne (w strefie Euro – Europejski Bank Centralny)– funkcje:

- kreacyjna pieniądza

- bank banków

- bank państwa

- komercyjne

a) uniwersalne (w Europie)

b) specjalistyczne (np. rolny, industrialny; dominował w USA)

- gromadzenie oszczędności

- dokonywanie płatności

- funkcja kreacyjna

- funkcja kontrolna

NBP – organy:

a)

Prezes (Sławomir Skrzypek) – nie ma zasadniczych kompetencji

b)

Rada Polityki Pieniężnej (3 członków wybieranych przez Senat, 3 przez Sejm oraz 3 przez Prezydenta oraz Prezes NBP) -> organ najważniejszy

- polityka monetarna, realizowana poprzez Bank Centralny
- polityka finansowa
Głównym celem jest stabilizacja pieniądza, czyli jak najmniejsza inflacja.

c)

Zarząd z Prezesem na czele
- bank państwa – np. uczestniczy w kontaktach z zagranicą, spłaca długi

Wzór na kreację pieniądza – określa podaż pieniądza w gospoda rce
MV = PT
M – pieniądz
V – szybkość obiegu pieniądza – ile razy dana złotówka krąży na rynku
P – ceny
T – ilość transakcji
Wzór Fishera

V

PT

M



- im wyższe są ceny, tym więcej potrzeba pieniędzy
- im więcej dóbr finalnych |PKB| zostanie wyprodukowanych, tym więcej potrzeba pieniędzy
- im większy jest obieg pieniądza w gospodarce, tym mniej potrzeba pieniądza
Popyt na pieniądz
- transakcyjny (Y - dochód narodowy)
- przezorności owy
- spekulacyjny (r – stopa procentowa)
Stopy procentowe
- nominalne – bieżące
- realne = stopa nominalna – stopa inflacji
- centralne

- rejestracyjna – zasadnicza; stopa orientacji otwartego rynku (w Polsce 3,50%)
- lombardowa – bank centralny udziela kredytów bankom komercyjnym, najczęściej są to obligacje (w Polsce 5%)
- redyskontowa – bank centralny udziela bankom komercyjnym kredytów pod zastaw weksli (w Polsce 3,75%)
- depozytowa – bank komercyjny chce włożyć pieniądze na depozyty w banku centralnym (w Polsce 2%; w USA 0,25%; w Japonii 0,1%; w Wielk iej
Brytanii 0,5%; w strefie EURO 1%)

Stopy procentowe rynkowe
- jednoroczne międzybankowe (np. kredyty na cele gospodarcze)
WIBOR – wysokość oprocentowania pożyczek na polskim rynku międzybankowym 4,48%
LIBOR – stopa procentowa kredytów oferowanych na rynku międzybankowym w Londynie przez cztery główne banki 1,09%
Polityka monetarna – związana z podażą pieniądza; bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia poli tyki
ekspansywnej lub restryktywnej
2 skrajne typy polityki monetarnej:

a)

ekspansywna (łagodna)



obniżenie stopy referencyjnej



obniżenie rezerw obowiązkowych (od włożonych do banku depozytów; w Polsce 3%)



obniżenie stóp papierów wartościowych przez bank centralny (operacje otwartego rynku -> skup bankowych papierów wartościowych; w
Polsce – bony NBP)

b)

restryktywna (ostra)



podniesienie stopy rezerw obowiązkowych



podniesienie stopy referencyjnej



sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny (podniesienie stóp papierów wartościowych; emitowanie papierów => podaż
pieniądza spada)

Im wyższe są stopy rezerw obowiązkowych, tym pieniądza jest więcej i banki mogą udzielać kredytów.
Ban centralny zajmuje się również zarządzaniem rezerwami dewizowymi.

Inflacja – to ogólny wzrost poziomu cen, któremu towarzyszy spadek wartości pieniądza (deprecjacja pieniądza).
Odwrotnością inflacji jest deflacja.

Pomiary inflacji
- wskaźnik CPI – indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych; najpopularniejsza metoda liczenia inflacji; jest średnią ważoną cen towaró w i usług
nabywanych przez gospodarstwo domowe; przy obliczaniu bierze się pod uwagę tzw. statystyczny koszyk zakupów; w Polsce GUS two rzy koszyk na podstawie
badań budżetów gospodarstw domowych
- wskaźnik PPI – indeks cen dóbr produkcyjnych; oferowane przez produce ntów: ceny surowców i materiałów; mierzy ceny, które płacą producenci, gdyż
obejmuje czynniki produkcyjne, z wyjątkiem pracy

Inflacja może być mierzona tzw. wskaźnikiem punktowym (od grudnia do grudnia) lub wskaźnikiem średniorocznym

Deflator opisuje zmiany wszystkich cen wliczanych do PKB
Deflator jest miernikiem bardziej ogólnym
Miernikiem inflacji jest stopa inflacji, która jest procentową zmianą cen liczoną według wzoru

%

100

)

1

(

)

1

(

)

2

(







i

i

i

i

i – stopa inflacji

)

2

(

i

- poziom cen w roku bieżącym

)

1

(

i

- poziom cen w roku poprzednim

Rodzaje inflacji

a)

według tempa



pełzająca – nie przekracza 5% rocznie



krocząca – 5-10% rocznie



galopująca – 10-50% rocznie



hiperinflacja – powyżej 100%

największa hiperinflacja w Zimbabwe – 13 mld % miesięcznie (516 trylionów % rocznie) -> banknot o takiej kwocie warty jest 300$

b)

według przyczyn (główną przyczyną inflacji jest to, że popyt przewyższa podaż)



popytowa

wyjaśnienie monetarystyczne
MV = PT

T

MV

P



Zawiera ona założenia:

- popyt na pieniądz jest wielkością stabilną
- szybkość obiegu pieniądza jest wielkością stałą
- Y – zależy od rozwoju czynników produkcji w gospodarce

Dlatego inflacja zgodnie z tą teorią jest zjawiskiem czysto pieniężnym

Czynniki popytowe generujące inflację:

- płace

- deficyt budżetowy (wydatki państwa są większe niż dochody obywateli)

- inwestycje

- eksport

- kredyt



kosztowa
strukturalne terowi inflacji
Czynniki generujące inflację:

- płace

- ceny administracyjne

- monopolizacja w gospodarce

- podatki

- struktura gospodarcza

- rola związków zawodowych

- szoki podażowe (np. ceny wzrastają 4-krotnie, jak w latach 80. I 90.)

- relacje – wydajność pracy-płace

Inne typologie inflacji



cenowa



tłumiona (zasobowa) – występuje w gospodarce socjalistycznej, niedoborów



według przyczyn zewnętrznych (np. rośnie cena ropy)



według przyczyn wewnętrznych (np. rośnie rola związków zawodowych)

Krzywa Phillipsa – zależność między stopą inflacji i stopą bezrobocia. Wyższa inflacja – niższa stopa bezrobocia.

Skutki inflacji uzależnione są od tego, czy inflacja jest oczekiwana czy nieoczekiwana oraz od wysokości inflacji.

Korzyści
- może zwiększyć realne dochody do budżetu przy stałych nominaln ych progach podatkowych (podatek inflacyjny)
- zmniejsza problem sztywności płac

Koszty inflacji
- banki, gdy udzielają długoterminowych kredytów
- ludzie pracujący – rezygnacje z inwestycji, wyższy prób podatkowy
- emeryci i renciści
- spadek skłonności do oszczędzania
- destabilizacja społeczna i polityczna

Efekty inflacji
- koszt „zdzieranych zelówek” – kiedy wysoka nominalna stopa procentowa skłania ludzi do zmniejszenia realnych zasobów pieniądza, społeczeństwo zużywa
więcej zasobów zawierając transa kcje, a zatem mniejszą ich ilość może przeznaczyć na produkcję i konsumpcję dóbr i usług
- koszt „zmienianych jadłospisów” – kiedy ceny wzrastają, trzeba zmienić wywieszki z cenami; jadłospisy w restauracjach muszą być wydrukowane na nowo;
koszty te odpowiadają realnym zasobom zużywanym po to, aby wydrukować nowe etykiety z cenami, wówczas gdy te wzrastają (spadają); im wyższe j est tempo
zmian cen, tym częściej należy drukować nowe karty dań, jeżeli tylko ceny realne mają pozostać stałe

Wzrost gospodarczy
Grupy czynników wzrostu
- czynniki osobowe i rzeczowe
- czynniki ekstensywne (np. wzrost zatrudnienia) i intensywne (np. postęp techniczny)
- czynniki krótkookresowe i długookresowe (praca, ziemia, kapitał)
- czynniki bezpośrednie (np. zatrudnienie, wydajność pracy) i pośrednie (np. inwestycje)
- czynniki podażowe i popytowe (keynesowskie)

Wahania ekonomiczne – odchylenie podstawowych agregatów makroekonomicznych od linii trendu tych agregatów. Można wyróżnić:
- zmiany długookresowe – trendy
- wahania sezonowe
- wahania przypadkowe (np. polityka, burze)
- wahania cykliczne (charakter regularny)

- teorie endogenne – wewnątrz systemu ekonomicznego
- teorie egzogenne – na zewnątrz systemu ekonomicznego

Zasięg geograficzny
- cykl światowy
- cykl regionalny koniunkturalny
- narodowe cykle koniunkturalne

Według okresu trwania
- krótkie – Kitchina -> trwają ok. 3,5 roku (odtwarzanie zapasów przedsiębiorstwa powoduje większy popyt
- średnie – Juglara (klasyczne) -> trwają średnio 7-11 lat (ograniczenie ekspansji banków kredytowych <?>)

- długie – Kondratiewa -> trwają np. 45 lat (5 faz: ożywienie, szybszy wzrost, dojrzałość, nasycenie, recesja)


Cykl klasyczny

1 - rozkwit

2 - kryzys

3 - depresja

4 - ożywienie

Czynniki endogenne kryzysu:
- inwestycje
- skłonność ludzi do oszczędzania
- skłonność ludzi do konsumpcji

Przyczyny spłaszczenia amplitudy wahań:
- rola czynników nadzwyczajnych (np. wojny)
- monopolizacja

Teorie cykli
- teoria plam na słońcu
- teoria pieniężna (monetarno-kredytowa)
- teoria innowacji
- teoria psychologiczna

Wskaźniki cykli
- stopa PKB
- stopa inflacji
- stopy bezrobocia
- stopy wymiany międzynarodowej (eksport i import)
Ponadto:
- średnia liczba składanych danych podań o zasiłek
- liczba zamówień na nowe dobra konsumpcyjne
- kontrakty nowych domów
- saldo nowotworzonych firm
- ceny akcji
- zmiana poziomu zapasów
- podaż pieniądza
i inne

Automatyczne stabilizatory koniunktury – mechanizmy zewnętrzne w gospodarce działające automatycznie, np. zasiłki społeczne, socjalne, dla bezrobotnych,
podatki; stabilizują koniunkturę (przy dużym wzroście małe zasiłki i duże podatki)

Bezrobocie rejestrowane
Według ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy bezrobotnym jest osoba, która ukończyła 18 rok ży cia, nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet
lub 65 lat w przypadku mężczyzn, aktualnie nie uczy się na żadnym szczeblu kształcenia lub nie jest skierowana na szkolenie p rzez PUP, jest zameldowana lub
pozostaje w kraju legalnie lub jej pobyt może zostać za legalizowany (azyl polityczny, karta stałego lub czasowego pobytu, obywatele UE).

BAEL – badanie aktywności ekonomicznej ludności prowadzone od maja 1992 roku zgodnie z metodyką Międzynarodowej Organizacji Pracy co kwartał przez
Główny Urząd Statystyczny.
Zgodnie z metodyką BAEL pracującymi są osoby, które w badanym tygodniu przez co najmniej 1 godzinę wykonywały pracę zarobkową . Aby osoba została
według tej metody uznana za bezrobotną, musi spełniać 3 warunki:
- nie pracowała w okresie badanego tygodnia
- przez 4 tygodnie poszukuje aktywnie pracy
- jest gotowa do podjęcia pracy w badanym lub następnym tygodniu.

Zalicza się do bezrobotnych również osoby, które znalazły pracę oraz czekają na jej rozpoczęcie (do 30 dni).
Wlicza się osoby od 15 roku życia. Na podstawie BAEL oblicza się także współczynnik aktywności zawodowej oraz wskaźnik zatrudnienia.

Stopa bezrobocia – procentowy udział bezrobotnych do ludności aktywnej zawodowo (pracujący oraz bezrobotni).

%

100



aktywni

bezrobotni

Stopa aktywności zawodowej – procentowy udział bezrobocia w liczbie ludności w wieku produkcyjnej

%

100



osci

liczbaLudn

aktywni

4

6-10 lat

Dochód

narodowy

Y

1

2

3

Rodzaje bezrobocia

a)

bezrobocie krótkookresowe – osoby pozostające bez pracy do 3 miesięcy

b)

bezrobocie średniookresowe - osoby pozostające bez pracy przez 3-6 miesięcy

c)

bezrobocie długookresowe - osoby pozostające bez pracy przez 6-12 miesięcy

d)

bezrobocie chroniczne (długotrwałe) - osoby pozostające bez pracy przez co najmniej 12 miesięcy; bardzo często posiadają cechy, które ograniczają
ich szanse powrotu na rynek pracy

e)

bezrobocie jawne – niepracujący, ale ujawniający swoją sytuację poprzez rejestrację w Państwowych Urzędach Pracy

f)

bezrobocie ukryte (agrarne) – występuje, gdy zwiększanie liczby pracowników nie powoduje zwiększenia produkcji; często występuje w rolnictwie;
występuje także w postaci wcześniejszych emerytur spowodowanych brakiem możliwości zatrudnienia osób w wieku przedemerytalnym ; także
osoby, które mogą podjąć pracę, ale jej nie szukają

g)

bezrobocie strukturalne – powstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą pracy a popytem na pracę; pojawia się w chwili restrukturyzacji
podstawowych branż przemysłu, jak np. górnictwa, hutnictwa a także pojawiło się w chwili zlikwidowania w Polsce PGR -ów; jest konsekwencją zmian
technologicznych i ewolucji struktury produkcji, zachodzących w danej gospodarce; ma charakter trwały (np. zmiana techniki druku uniemożliwiła
dalszą pracę zecerom)

h)

bezrobocie technologiczne – wynika z postępu technologicznego, który powoduje zastępowanie pracy ludzi pracą maszyn i urządzeń; ma charakter
tymczasowy, do chwili przesunięcia zasobów zwolnionej siły roboczej do nowych zastosowań

i)

bezrobocie cykliczne (keynesowskie, koniunkturalne) – związane z cyklicznymi zmianami produktywności gospodarki



w okresie recesji (znaczne zahamowanie tempa wzrostu gospodarczego, skutkujące spadkiem PKB) – spada popyt na towary i usługi
oferowane przez przedsiębiorstwa, co wywołuje spadek produkcji, co z kolei powoduje spadek zapotrzebowania na pracę -> pojawienie się
bezrobocia cyklicznego



w okresie koniunktury – popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa wzrasta, co powoduje wzrost produkcji, co z kolei
prowadzi do wzrostu zapotrzebowania na pracę -> bezrobocie cykliczne zanika

j)

bezrobocie sezonowe – bezrobocie, które jest uwarunkowane porą roku i związanymi z nią zmianami pogodowymi, wegetacji roślin itd.; występuje w
zakładach pracy sezonowej, np. w rolnictwie, budownictwie; także absolwenci, których wejście na rynek pracy dokonuje się stop niowo i jest to
bezrobocie związane z terminem zakończenia nauki w szkołach

k)

bezrobocie klasyczne (naturalne)- pojawia się wtedy, gdy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na
pracę się przecinają; wynika z nie dość elastycznego mechanizmu cenowego rynku pracy (np. zbyt wysoki poziom płac minimalnych, przepłacanie
pracowników

l)

bezrobocie neoklasyczne – w długim okresie czasu przyczyną bezrobocia jest nieelastyczny rynek, który powoduje, że płace są nieelastyczne place nie
dostosowują się do zmian warunków rynkowych i w ten sposób nie zapewniają równowagi popytu i podaży); występuje również, gdy proponowana
płaca jest zbliżona do płacy minimalnej

m) bezrobocie frykcyjne – związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania lepszej lub innej pracy bądź z powodu zmiany miejsca

zatrudnienia; przyczynami są niedoskonała informacja oraz poszukiwania pracy/pracowników; ma charakter krótkookresowy

n)

bezrobocie z wyboru (dobrowolne) – osoba bezrobotna świadomie rezygnuje z szansy podjęcia pracy; powodem jest system socjalny

o)

bezrobocie przymusowe – niemożność znalezienia pracy pomimo akceptacji rynkowego poziomu wynagrodzeń za pracę; występuje ponad poziomem
bezrobocia naturalnego; zawiera w sobie strukturalne, sezonowe, technologiczne, częściowo także ukryte

Przyczyny bezrobocia
- likwidacja niektórych gałęzi przemysłu
- zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi
- ograniczenie produkcji
- brak informacji o miejscach pracy
- brak mobilności
- przeniesienie zakładu do innego rejonu
- niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenie pracowników
- zmiany w technologii
- wysokie obciążenie fiskalne

Przyczyny:
- bezrobocie frykcyjne – rozbieżność pomiędzy popytem a podażą pracy wynikający ze zmiany miejsca zamieszkania, miejsca pracy, kwalifikacji ,
nieodpowiadające warunki pracy czy płacy
- bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) – niedostateczny popyt globalny przy równoczesnym niedostosowaniu się płac i cen do nowej sytuacji; spadek popytu
globalnego wywołuje spadek poziomu produkcji i konieczność ograniczenia w gospodarce zatrudnienia
- bezrobocie strukturalne – zmiany strukturalne w gospodarce, które powodują trwałe i zasadnicze rozbieżności pomiędzy strukturą popytu i podaży pracy;
niedopasowanie kwalifikacji posiadanych przez bezrobotnych w stos unku do potrzeb rynku pracy

- likwidacja niektórych gałęzi przemysłu
- zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

- utrata zagranicznych rynków zbytu określonego produktu

- szybki postęp techniczny i wzrost wydajności pracy

- bezrobocie klasyczne – gdy płace realne w sposób sztuczny są utrzymywane na poziomie wyższym niż płaca na poziomie równowagi rynkowej; działalność
związków zawodowych lub państwa w zakresie płac minimalnych

Metody ograniczania bezrobocia:

a)

aktywna polityka rynku pracy – zwiększa rozmiary zatrudnienia i rozszerza potencjał wytwórczy gospodarki



bezpośrednie metody interwencji państwa (specjalne instrumenty polityki zatrudnienia)

o

szkolenie i przekwalifikowanie bezrobotnych (w tym stypendia szkoleniowe dla absolwentów)

o

pośrednictwo pracy

o

prace interwencyjne

o

roboty publiczne

o

pożyczki dla pracodawców na tworzenie nowych miejsc pracy

o

pożyczki dla bezrobotnych na podjęcie własnej działalności gospodarczej



metody pośrednio wpływające na wzrost zatrudnienia – zwane instrumentami polityki makroekonomicznej (instrumenty pieniężne i
fiskalne)

o

stopy procentowe

b)

pasywna polityka na rynku pracy (pasywne środki / instrumenty rynku pracy) – ogranicza dopływ potencjalnych pracowników na rynek pracy oraz
mają na celu materialne zabezpieczenie bezrobotnych



system zasiłków dla bezrobotnych



dodatkowe ubezpieczenia na wypadek bezrobocia



odszkodowania w przypadku zwolnień grupowych



obniżenie wieku emerytalnego



wydłużenie okresu edukacji

Sposoby walki z bezrobociem:
- inwestycje w infrastrukturę
Rząd powinien
- ograniczyć swoją rolę w gospodarce np. poprzez szeroką prywatyzację (konkurencyjność przynosi wzrost gospodarczy i w konsekwe ncji wzrost zatrudnienia),-
znosić bariery administracyjne utrudniające rozwój (biurokracja, koncesje, zezwolenia) i przeciw działać korupcji
- utrzymywać niskie obciążenia podatkowe i składkowe (ZUS), wspieranie przedsiębiorców i bezrobotnych

Polityka fiskalna (budżetowa) – część polityki społeczno-gospodarczej państwa, obejmująca ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i dochodów budżetowych
Podstawowe cele:
- redystrybucja dochodów
- stabilizacja gospodarki
Budżet państwa – plan finansowy, zawierający zestawienie dochodów i wydatków państwa w ciągu określonego okresu czasu; planowane dochody i wyd atki
państwa na następny rok budżetowy.
Dochody:
- wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich
- dochody niepodatkowe (np. cła)
- dochody z prywatyzacji
- dochody zagraniczne
Wydatki:
- koszty dotacji
- koszty obsługi długu publicznego
- koszty obsługi strefy budżetowej
- koszty rozliczeń z bankami
- koszty subwencji dla gmin
- rezerwy ogólne

Wydatki ujmuje się w podziale na części, działy i rozdziały klasyfikacji wydatków budżetu państwa oraz na następujące kategor ie ekonomicznych grup wydatków.
Na podstawie art. 106

ustawy o finansach publicznych

wydatki budżetu państwa dzielą się na następujące grupy, do których zaliczyć możemy:



Dotacje i

subwencje

,



Świadczenia na rzecz osób fizycznych,



Wydatki bieżące jednostek budżetowych,



Wydatki majątkowe,



Wydatki na obsługę długu

Skarbu Państwa

,



Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.

Ostre i łagodne wydatki budżetu państwa <??>

Klasyfikacja podatków

a)

kryterium przedmiotu opodatkowania (co podlega opodatkowaniu)



podatki przychodowe – podstawą opodatkowania jest przychód, np. podatek rolny, leśny; opierają się na cenach ś wiadczących o
osiąganych dochodach



podatki dochodowe – podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych; ma charakter osobisty (od nadwyżki przychodów nad
poniesionymi kosztami uzyskania tych dochodów)



podatki majątkowe – płacone od majątku; uzupełniają podatki dochodowe

o

od wielkości majątku



podatek od nieruchomości



podatek od środków transportu



dywidendy (które płacą przedsiębiorcy)



oprocentowanie kapitału w jednoosobowych spółkach skarbu państwa

o

od przyrostu majątkowego



podatek od spadków i darowizn



podatki od wydatków (konsumpcyjne) – naliczane w momencie płacenia na kupowane dobro lub usługę; ich ciężar ponosi konsument, a
podatnikiem jest sprzedawca dobra

o

od towarów i usług (VAT)

o

akcyzowy

o

podatek od gier

b)

kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku (relacja: kto jest obciążony podatkiem, a kto go uiszcza)



podatki bezpośrednie – opodatkowaniu podlegają dochody podatnika oraz posiadany przez niego majątek, np.:

o

podatki przychodowe

o

podatki dochodowe

o

podatek majątkowy od posiadania majątku oraz przyrostu majątku



podatki pośrednie – są jednym ze składników cen produktów i są płacone w momencie dokonywania zakupów

o

podatki od obrotu majątkiem i wydatków

o

pozostałe podatki

c)

kryterium podziału dochodów podatkowych między państwo i samorząd terytorial ny



podatki państwowe (centralne) – trafiają do Centralnego Budżetu Państwa; zasilane wpływami z podatków budżetu państwa i budżetów
gmin

o

podatek od towarów i usług



podatki samorządowe (lokalne) – trafiają wyłącznie do Kasy Samorządu

o

podatek od nieruchomości

o

podatek od środków transportu

o

podatek od posiadania psów

o

opłaty skarbowe

o

opłaty targowiskowe i miejscowe (taksa klimatyczna)



podatki wspólne – trafiają częściowo do Centralnego Budżetu Państwa, częściowo do Kasy Samorządu

o

podatek od osób fizycznych (PIT) (85% przypada budżetowi państwa, 15% gminom)

o

podatek od osób prawnych (CIT) (95% przypada budżetowi państwa, 5% gminom)

d)

kryterium rodzaju obciążonego elementu konstrukcyjnego podatku



podatki osobowe – podatki bezpośrednio związane z osobą podatnika i jego cechami

o

podatek dochodowy od osób fizycznych

o

podatek majątkowy

o

podatek od wartości majątku

o

podatek od nieruchomości

o

podatek od środków transportu

o

podatek rolny od gruntów

o

podatek od posiadania psa

o

podatek od przyrostu majątku i wzrostu wartości majątku

o

podatek od czynności cywilno-prawnych



podatki rzeczowe

e)

kryterium rodzaju stawki podatkowej



podatek kwotowy – jednakowy dla wszystkich obywateli; płacony od każdej sprzedanej (nabytej) jednostki danego dobra bez względu na
jego cenę rynkową

o

akcyza

o

podatek od gruntów

o

podatek od posiadania psa

o

taksa klimatyczna



podatki proporcjonalne (stałe)



podatki procentowe

o

progresywne (przyspieszona, liniowa, opóźniona) - wysokość należnego podatku rośnie szybciej niż proporcjonalne w stosunku
do wielkości podstawy opodatkowania; stawka opodatkowania rośnie wraz ze wzrostem dochodu podatnika



podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)

o

degresywne – przeciętna stopa podatkowa spada w miarę wzrostu dochodu

o

regresywne – w miarę wzrostu dochodów stawki podatkowe maleją

Deficyt budżetowy – gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody.
Źródła finansowania deficytu budżetowego:

a)

zaciągnięcie przez państwo pożyczek w bankach lub w jednostkach sfery finansowo -rzeczowej

b)

zaciąganie przez państwo pożyczek zagranicznych: w innych państwach; w instytucjach finansowych (Bank Światowy, Bank Europejski)

c)

państwo próbuje zwiększyć dochody budżetowe poprzez: poprawę ściągalności podatków, wzrost stopy podatkowej, wzrost liczby po datników

d)

zmniejszanie wydatków budżetowych – ograniczanie dotacji, subwencji, świadczeń pomocy i opieki społecznej na rzecz ludności. Jest to niezwykle
trudne

e)

emisja dodatkowych znaków pieniężnych ponad potrzeby obiegu gospodarczego (drukowanie tzw. „pustego pieniądza” – nie mającego pokrycia w
masie towarowej. Sposób ten grozi powikłaniom w postaci pojawienia się inflacji w gospodarce (druga po bezrobociu plaga ekono miczna)

f)

emisja papierów wartościowych ( obligacji, weksli, bonów skarbowych).

Dług publiczny – nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami
należącymi do tego sektora zaciągnięte z następujących tytułów:



papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami udziało wymi)



pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona)



kredyty



przyjęte depozyty