Historia banku centralnego liczy około 200 lat, choć pierwsze banki
istniały już w XII w p. n. e. w Babilonie. Niestety upadek ery starożytnej
oznaczał również upadek bankowości.

Następny etap związany jest ze średniowieczną lichwą. Średniowieczni
złotnicy i handlarze pieniędzmi wymieniali zagraniczne pieniądze na
miejscowe, złoto na srebro i na odwrót.

U schyłki XVI wieku pojawiły się pierwsze banki handlowe, które
początkowo jedynie pośredniczyły w płatnościach. Od drugiej połowy XVII
wieku na coraz większą skalę podejmowały działalność kredytową.

Rozwój bankowości wiąże się z wynalazkiem kwitów bankowych –
bankierzy odkryli, że nie muszą trzymać w skarbcu pełnego pokrycia w
kruszcu dla emitowanych banknotów – bez ryzyka niewypłacalności
mogą ich emitować więcej.

Historia bankowości
centralnej

Mnożyły się niewypłacalności banków i ich
bankructwa, spadało zaufanie do banków i
następowały zakłócenia w wymianie
handlowej.
W tej sytuacji do akcji wkroczyło państwo
ograniczając swobodę emisji przez
wprowadzenie obowiązku utrzymywania
określonej relacji między wielkością emisji a
wartością zdeponowanych kruszców i monet.

Historia bankowości
centralnej

Kolejnym etapem było zmniejszenie liczby
banków prywatnych, które miały prawa
emisyjne, a następnie wprowadzenie
monopolu emisyjnego – tylko jeden bank
(niekoniecznie państwowy) miał prawo do
emitowania banknotów.

Powstał dwupoziomowy system bankowy
składający się z banku centralnego i banków
komercyjnych.

Historia bankowości
centralnej

Bank Szwecji – 1668 r.
Bank Anglii - 1694 r.
Bank Francji – 1800 r.
Bank Holandii – 1814 r.
Narodowy Bank Austrii – 1817 r.
Bank Norweski 1817 r.
Narodowy Bank Danii – 1818 r.
Bank Polski – 1828 r.
Bank Belgii – 1850 r.
Bank Hiszpanii – 1856 r.

Pierwsze banki emisyjne



Emisja banknotów oraz regulowanie i zapewnianie
bezpieczeństwa obiegu pieniądza gotówkowego,



Kształtowanie i prowadzenie polityki pieniężnej,



Zarządzanie rezerwami dewizowymi, współudział w
kształtowaniu kursu walutowego i prowadzeniu polityki
dewizowej państwa,



Określanie form i zasad rozliczeń pieniężnych w gospodarce,
zapewnianie bezpieczeństwa i płynności systemu płatniczego
i rozrachunków międzybankowych,



Kształtowanie warunków rozważnego gospodarowania przez
banki powierzonymi środkami za pomocą działań
regulacyjnych i nadzoru bankowego,



Wykonywanie usług bankowych na rzecz rządu i jego
instytucji.

Funkcje banku centralnego

Bank Centralny występuje więc w potrójnej
roli:

1.

Podmiotu polityki gospodarczej,

2.

Banku banków

3.

Banku państwa

Funkcje banku centralnego

Polityka pieniężna (monetarna) jest to ogół
działań mających na celu utrzymanie
stabilnego poziomu cen, niezbędnego do
utrzymania długofalowego wzrostu
gospodarczego.
Dwie dominujące strategie polityki
monetarnej:

1.

Strategia kursowa

2.

Strategia bezpośredniego celu
inflacyjnego

Polityka pieniężna



Prowadzona jest w Polsce od 1999 r.



Cel inflacyjny określany jest przez Radę Polityki
Pieniężnej



Dostosowuje ona również wysokość stóp procentowych
NBP, tak by cel ten był możliwy do osiągnięcia.



NBP utrzymuje poziom stóp procentowych w
gospodarce wpływając na wysokość nominalnych stóp
krótkoterminowych na rynku pieniężnym.



Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na
oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach
komercyjnych czyli na rozmiary kredytu, popyt w
gospodarce i stopę inflacji.

Strategia bezpośredniego celu
inflacyjnego



Stopy procentowe



Operacje otwartego rynku



Rezerwa obowiązkowa



Operacje depozytowo-kredytowe

Instrumenty polityki pieniężnej
Banku Centralnego:

W zależności od typu operacji pomiędzy
bankiem centralnym i bankami komercyjnymi
wyróżniamy kilka rodzajów stóp procentowych
(lombardową, referencyjną, redyskontową,
depozytową).
Nie muszą one być sobie równe – stanowią one
jednak rodzaj odniesienia dla stóp kształtujących
się na rynku międzybankowym, a to z kolei
wpływa na kształtowanie się wysokości
oprocentowania kredytów udzielanych osobom
fizycznym i przedsiębiorstwom.

Stopy procentowe

Operacje otwartego rynku są to transakcje
dokonywane z inicjatywy Banku Centralnego
z bankami komercyjnymi. Obejmują one
warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub
kupno papierów wartościowych lub dewiz, a
także emisje własnych papierów dłużnych
banku centralnego.
Poprzez te operacje Bank Centralny wpływa
na wielkość podaży pieniądza w gospodarce.

Operacje otwartego rynku

Bank centralny ustanawia minimalna stopę rezerw obowiązkowych na
poziomie 10%.
Do banku komercyjnego wpływa wkład w wysokości 1000 (wkład
pierwotny).
Z wkładu pierwotnego w wysokości 1000 bank jest zobowiązany
odłożyć 100 (10% rezerwy obowiązkowej). Kwotę 900 bank może
pożyczyć następnemu klientowi np. w formie kredytu na zakup
roweru. Pożyczone 900 zł wpływa na konto sprzedawcy rowerów. Bank,
w którym ma on konto przelewa 90 zł na konto rezerwy obowiązkowej
w banku centralnym i może pożyczyć następnemu klientowi 810 zł.
Itd.

Bank centralny ustalając kwotę rezerw obowiązkowych może więc
wpływać na wielkość tej części depozytów bankowych, które mogą być
przekształcane w kredyt i w rezultacie w nowy pieniądz o charakterze
bezgotówkowym.

Kreacja pieniądza -
przykład

Ludzie i firmy potrzebują pieniądza jako środka wymiany – te potrzeby
tworzą popyt transakcyjny na pieniądz.

Z pojęciem pieniądza wiążą się trzy podstawowe zasady dotyczące
popytu na pieniądz:



Zasada 1. Ludzie chcą trzymać mniej pieniędzy, gdy stopa procentowa
jest wysoka i więcej pieniędzy, gdy stopa jest niska. Czyli istnieje
odwrotna zależność między popytem na pieniądz, a stopą procentową.



Zasada 2. Ludzie chcą trzymać więcej pieniędzy, gdy mają wyższe
dochody i mniej pieniędzy, gdy ich dochody są niższe. Im większe są
dochody rodziny tym więcej pieniędzy potrzebuje ona by dokonywać
transakcji.



Zasada 3. Ludzie chcą trzymać mniej pieniędzy, gdy poziom cen jest
niższy, a więcej, gdy poziom cen jest wyższy.

Transakcyjny popyt na
pieniądz

Niektóre przedsiębiorstwa i osoby prywatne,
zamierzające kupić aktywa finansowe (akcje
lub obligacje), mogą odkładać decyzje o
zakupie w nadziei, że ceny spadną. Będą one
utrzymywać wolne środki pieniężne.
Jeżeli występuje silne przekonanie, że ceny
papierów wartościowych spadną, to
spekulacyjny popyt na pieniądz może być dość
znaczny. Trzymane w tym celu pieniądze
stanowią czasowy środek przechowywania
majątku.

Spekulacyjny popyt na
pieniądz

Równowaga na rynku pieniądza występuje
wtedy, gdy popyt na pieniądz jest równy
podaży pieniądza.
Zostaje ona osiągnięta dla konkretnego
poziomu stopy procentowej.

Równowaga na rynku
pieniądza

Kurs walutowy wyznaczany jest przez podaż i popyt na obce waluty.
Zmiany podaży pieniądza wpływają na rynek walutowy, a przez to na
kurs waluty.

Przykład
Jeśli podaż pieniądza wzrośnie:



Część tych pieniędzy zostanie wydana na rynkach zagranicznych co
doprowadzi do wzrostu podaży waluty naszego kraju za granicą



Nadwyżka podaży pieniądza nad popytem na pieniądz na rynku
krajowym spowoduje spadek stopy procentowej, co zmniejszy
zyskowność aktywów naszego kraju (atrakcyjniejsze będą aktywna
innych krajów, w których stopa procentowa jest wyższa). Co spowoduje
efekt taki sam jak powyżej.



Zwiększona podaż naszej waluty za granicą spowoduje spadek kursu
walutowego. Spekulanci zaczną wyprzedawać naszą walutę i skupować
obca walutę. Nastąpi deprecjacja.

Równowaga na rynku
walutowym

Zmiany stóp procentowych i kursu walutowego
wywołane zmianami podaży pieniądza wpłyną również
na poziom aktywności w gospodarce.
Przykład
Wzrost podaży pieniądza spowoduje:

1.

Spadek stopy procentowej

2.

Tańszy będzie kredyt więc zwiększy się liczba
inwestycji

3.

Spadnie kurs walutowy

4.

Spowoduje to zwiększenie popytu na eksport i
zmniejszenie popytu na import

5.

W efekcie wzrośnie PKB (ale również inflacja)

Pełny efekt zmian podaży
pieniądza

Inflacja jest to proces ogólnego wzrostu cen w
gospodarce.

Nie jest inflacją wzrost ceny pojedynczego
dobra, nawet jeśli ma on charakter ciągły.

Inflacja

Deflacja jest to utrzymujący się proces spadku
cen.
Skutki deflacji:
Zmiana oczekiwań – konsumenci odkładają zakupy
w czasie, przedsiębiorcy odkładają w czasie
inwestycje – oba procesy pogłębiają recesje.
Ograniczone możliwości prowadzenia polityki
monetarnej – nominalne stopy procentowe nie
mogą być ujemne czyli nawet jeśli nominalne
stopy są minimalne, gdy spadają ceny – realne
stopy procentowe rosną.

Deflacja

Stopa inflacji jest podstawowym miernikiem
inflacji – mierzy ona stopę zmiany
przeciętnego poziomu cen.
Jest liczona w procentach, najczęściej w skali
rocznej.

Stopa inflacji

CPI – wskaźnik cen dóbr i usług
konsumpcyjnych
PPI – wskaźnik cen dóbr i usług
produkcyjnych
Deflator PKB – wskaźnik cen wszystkich dóbr i
usług wchodzących w skład PKB

Wskaźniki inflacyjne

Ze względu na szybkość zmian poziomu cen:



Hiperinflacja



Inflacja galopująca



Inflacja umiarkowana



Inflacja pełzająca

Klasyfikacja inflacji

Niemcy 1919-1923 – wzrost cen przeciętnego koszyka
dóbr i usług 3,7 mld razy.

Węgry 1944-1946 – wzrost kursu pengo wobec dolara
z 3,46 w 1941 r. do 1,83 mld w czerwcu 1946 r. W
lipcu dokonano wymiany na nowa walutę w relacji 1
forint do 400 tys. kwadrylionów (24 zera!) pengo.

Boliwia lata 80-te – 20 tysięcy % rocznie

Zimbabwe 2009 r. 2,2 mln procent

Rekordy inflacji



zniekształcenie informacyjnej funkcji cen



„ucieczka” od pieniądza



redystrybucja dochodów



wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej (np.
koszty druku nowych biletów)



wzrost kosztów zawieranych transakcji (dodatkowy
czas i wysiłek ludzi wkładany w transakcje)



deficyt w bilansie płatniczym



drenaż podatkowy (wzrost realnych wpływów
podatkowych spowodowany zwiększającymi się
dochodami nominalnymi co powoduje wpadnięcie w
wyższe progi podatkowe)

Koszty jakie gospodarka ponosi
w związku z inflacją

Zmiany stóp procentowych oddziałują także
na oczekiwania inflacyjne w gospodarce.

Bank centralny stara się oddziaływać na
poziom inflacji również poprzez działania
komunikacyjne. Skuteczność tej polityki
zwiększa się gdy bank jest postrzegany jako
instytucja wiarygodna.

Oczekiwania inflacyjne