Gospodarka żadnego kraju nie rośnie w
sposób regularny i w stałym tempie.
Występują okresy ożywienia gospodarczego,
recesji czy kryzysu gospodarczego – spada
PKB, maleją realne dochody, wzrasta stopa
bezrobocia.

Zmiany z okresu recesji na okresy ożywienia i
długość trwania poszczególnych okresów jest
zmienna.

Cykl koniunkturalny

Jest wahadłowym ruchem całkowitego
produktu narodowego, dochodu i zatrudnienia,
zwykle obejmującym okres od 2 do 10 lat,
któremu towarzyszy szeroko zakrojony wzrost
lub spadek poziomu aktywności gospodarczej
w większości sektorów gospodarki.

Wyróżniamy dwie fazy cyklu koniunkturalnego:



recesję czyli fazę spadkową



ekspansję czyli fazę wzrostu

Cykl koniunkturalny

http://komentarze.bblog.pl/wpis,cykl;koniunkturalny
;a;dzis,41951.html

Najczęstsze objawy recesji:



gwałtowny spadek zapasów u konsumentów
wzrost zapasów u producentów, spadek
PKB, spadek inwestycji,



spadek popytu na pracę



wyhamowanie inflacji



spadek kursów akcji

Cykl koniunkturalny

Teorie zewnętrzne upatrują źródła wahań
koniunktury w czynnikach niezależnych od gospodarki
(leżących na zewnątrz) – wojny, wahania cen ropy,
migracje, innowacje technologiczne, zmianami
politycznymi, a nawet plamy na Słońcu i pogoda.
Teorie wewnętrzne szukają przyczyn występowania
cykli koniunkturalnych wewnątrz systemu
gospodarczego

Większość teorii kładzie nacisk na fakt, że działanie
wstrząsów wewnętrznych w połączeniu z działaniami
wewnętrznymi powoduje głębsze recesje.

Przyczyny cyklu koniunkturalnego
– przegląd teorii

Działanie mnożnika – wzrost inwestycji
zwiększa dochód konsumentów i prowadzi do
wytworzenia kolejnych, ale coraz słabszych
przyrostów wydatków. Zmiany inwestycji
przekładają się więc na zwielokrotnione
przyrosty produktu.

Mnożnik – czynnik
wewnętrzny

Konsumpcja i oszczędności są ze sobą ściśle
powiązane.

Równowaga w gospodarce zachodzi dla takiego
poziomu PKB dla którego poziom oszczędności i
poziom inwestycji jest poziomem zrównującym
pożądane oszczędności gospodarstw domowych
z pożądaną wielkością inwestycji przedsiębiorstw.
Jest to więc taki poziom PKB dla którego
gospodarstwa domowe chcą oszczędzać tyle ile
chcą wydać na inwestycje przedsiębiorstwa.

Równowaga gospodarki –
podejście od strony oszczędności

Równowaga występuje dla takiej wielkości
PKB dla której jest ona równa wydatkom
wszystkich podmiotów gospodarczych
(Y=C+I+G+NX).

Czyli równowaga występuje wtedy gdy
planowane wydatki są równe planowanemu
produktowi.

Równowaga gospodarki –
podejście od strony wydatków

Mnożnik jest to liczba, przez którą należy
pomnożyć daną zmianę inwestycji (lub wydatków
państwa) aby wyznaczyć wielkość wynikającej
stąd zmiany całkowitego produktu.

Przykład

Jeśli przyrost inwestycji wyniesie 100 i spowoduje
on przyrost produktu o 300 to mnożnik wyniesie
3 (o tyle należy pomnożyć wzrost inwestycji by
otrzymać wielkość przyrostu produktu.

Mnożnik

Mnożnik wydatków publicznych jest to
przyrost PKB wynikający ze zwiększenia
wydatków rządu (wydatków państwa) o jedną
złotówkę.
Wpływ dodatkowej złotówki wydanej przez
państwo na dobra i usługi jest taki sam jak
wpływ jednej złotówki wydanej na inwestycje.

Mnożnik – polityka fiskalna

Przykład

Jeśli państwo buduje nową drogę będzie potrzebowało
pracowników, których zatrudni na budowie. Ci pracownicy
zarobią pieniądze i część tych pieniędzy (w zależności od
tego jak wysoka jest ich skłonność do konsumpcji)
wydadzą w sklepie na żywność i ubrania. Sklep zarobi
dodatkowe pieniądze, a jego właściciel wyda pieniądze w
innych sklepach. Właściciele tych sklepów wydadzą ten
dochód w innych sklepach itd.

Efekt mnożnikowy będzie się więc składał z inwestycji
pierwotnej oraz wtórnych wydatków konsumpcyjnych.

Mnożnik - działanie

Mnożnik można opisać wzorem:

Czyli:



 

Mnożnik

Wydatki publiczne na dobra i usługi (G) są
ważnym czynnikiem wyznaczającym poziom
produkcji i zatrudnienia w modelu mnożnika.
Jeżeli G rośnie, wynikający stąd poziom
produktu wzrośnie o iloczyn tej zmiany i
mnożnika wydatków.
A zatem G ma możliwość stabilizującego
oddziaływania na ruch PKB w ciągu całego
cyklu koniunkturalnego.

Mnożnik – polityka fiskalna



Barter

Wymiana dóbr na inne dobra. Handel bez użycia pieniądza.



Pieniądz towarowy

Pierwsze jako środek wymiany pojawiły się towary, które wymieniano na inne
towary i przeliczano w nich wartość innych towarów, podobnie jak to teraz robimy
z pieniądzem. Role pieniądza towarowego pełniły różne towary np. krowy,
pierścienie, diamenty, papierosy, oliwa, żelazo itp.
Te formy pieniądza miały swoja wartość użytkową czyli ich samych też można było
użyć.

Później pieniądz towarowy ograniczył się tylko do metali takich jak srebro i złoto.
Miały one również swoją wartość więc państwo nie musiało gwarantować ich
wartości.
Cena złota i srebra była regulowana przez rynek – przez ich podaż i popyt na nie.
Gdy utrwaliła się pozycja kruszcu jako powszechnego ekwiwalentu, nastąpił
przełom – wynaleziono monety.

Historia pieniądza

Pierwsze monety pojawiły się już w VII w. p. n. e. w
Lidii na zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej i w
Egipcie.
Najstarsza europejska moneta – drachma liczy około
2000 lat.
W Polsce pierwszą monetę wybił Mieszko I, wcześniej
używano monet greckich, rzymskich a nawet
celtyckich.
W kolejnych wiekach na ziemiach polskich używano
różnych monet – dukatów, tynfów, groszy, szelągów,
talarów).
Złoty jest używany w Polsce od roku 1654.

Historia monet

O wartości monety decydował nominał, a nie
zawartość kruszcu, co skłaniało niektórych do
„okradania” monet.
Najczęściej obrzynano rant monety
odzyskując w ten sposób część kruszcu.
Moneta miała ten sam nominał, więc była tyle
samo warta, a odzyskaną część kruszcu
można było dodatkowo sprzedać.
Mennice zabezpieczały się przed tym tłocząc
monety z rąbkami na brzegach.

Historia monet

Monopol na bicie monet mieli władcy, później
feudałowie i miasta.
Psucie monet było zjawiskiem codziennym,
przynosiło to zresztą szkody również samemu
psującemu ponieważ dostawał takie zepsute
monety z powrotem w formie danin.

Historia monet

Historycznie pierwszym systemem pieniądza był
bimetalizm czyli system dwukruszcowy. W takim
systemie jednostka pieniężna była ustalana
jednocześnie w dwu kruszcach – złocie i srebrze.
Przy czym monety z tych metali były środkiem
płatniczym i miały ustaloną wartość wymienną np.
1:16.

W 1816 roku Anglia jako pierwszy kraj wprowadziła
monometalizm – system waluty złotej. Po wybuchu I
wojny światowej system się załamał a złote monety
zostały wycofane z obiegu.

Bimetalizm i
monometalizm

Następnym etapem rozwoju pieniądza był
system dewizowo-złotowy polegał na tym, że
dolar amerykański był wymienialny w pełni
na złoto, a inne kraje ustalały kursy swoich
walut w stosunku do dolara.
Kursy były praktycznie stałe – zmieniały się
bardzo rzadko.

System dewizowo złotowy

Jest to system w którym kursy walut ustalane
są na rynku czyli o kursie wymiany decyduje
popyt i podaż danej waluty.

System kursów płynnych

Po raz pierwszy został zastosowany przez Chińczyków około
650 roku.
Pod koniec XVI wieku w Wenecji używane były kwity
depozytowe.
W 1694 roku Bank Anglii wypuścił bankowe papiery na
okaziciela.

Początkowo pieniądz papierowy był akceptowany dobrowolnie,
jednak w niektórych sytuacjach zmuszano do jego przyjęcia
(np. w czasie rewolucji francuskiej - asygnaty).
Do końca XIX wieku pieniądz papierowy mógł emitować w
zasadzie każdy bank prywatny dysponujący pokryciem w
kruszcu (np. w USA w 1912 roku pieniądz papierowy
emitowało około 7 tysięcy banków)

Pieniądz papierowy

Pieniądz współczesny

Pieniądz papierowy

Pieniądz jest pożądany nie tyle ze względu na swoją wartość ale ze
względu na to co można za niego kupić.
Pieniądz papierowy stał się popularny ze względu na wygodę jego
używania. Łatwo go gromadzić, przechowywać i używać.
Współczesny pieniądz nie jest wymienialny na złoto.

Pieniądz bankowy

Taką postać ma współcześnie większość pieniądza- występuje on w
formie depozytów w banku lub innej instytucji finansowej.

Historia pieniądza

M

1

– pieniądz transakcyjny – te rodzaje pieniądza,

które są rzeczywiście używane w transakcjach,
czyli: banknoty, monety, rachunki czekowe i
bankowe

M

2

– pieniądz ogółem – obejmuje również depozyty

na rachunku oszczędnościowym w banku, rachunki
w funduszach inwestycyjnych, lokaty itp. Nie może
on być bezpośrednio użyty jako środek wymiany
jednak bardzo szybko można go zamienić na
gotówkę bez utraty wartości.

Agregaty pieniężne

Pieniądzem jest wszystko, co służy jako
powszechnie przyjęty środek wymiany.
Najważniejszym pojęciem jest pieniądz
transakcyjny, który jest sumą monet i
banknotów znajdujących się w obiegu oraz
sald rachunków bankowych i czekowych.

Pieniądz - definicja

Funkcje pieniądza



Środek wymiany.



Jednostka obrachunkowa – miara wartości
rzeczy.



Środek przechowywania wartości – pozwala
na przechowanie nadmiaru wartości.

Pieniądz umożliwia łatwe i szybkie transakcje,
jednoznaczne określanie cen oraz łatwe
przechowywanie wartości.

Jednak majątek przechowywany w akcjach,
obligacjach lub na lokatach przynosi wyższą
stopę procentową.

Funkcje pieniądza

Historia banku centralnego liczy około 200 lat, choć pierwsze banki
istniały już w XII w p. n. e. w Babilonie. Niestety upadek ery starożytnej
oznaczał również upadek bankowości.

Następny etap związany jest ze średniowieczną lichwą. Średniowieczni
złotnicy i handlarze pieniędzmi wymieniali zagraniczne pieniądze na
miejscowe, złoto na srebro i na odwrót.

U schyłki XVI wieku pojawiły się pierwsze banki handlowe, które
początkowo jedynie pośredniczyły w płatnościach. Od drugiej połowy XVII
wieku na coraz większą skalę podejmowały działalność kredytową.

Rozwój bankowości wiąże się z wynalazkiem kwitów bankowych –
bankierzy odkryli, że nie muszą trzymać w skarbcu pełnego pokrycia w
kruszcu dla emitowanych banknotów – bez ryzyka niewypłacalności
mogą ich emitować więcej.

Historia bankowości
centralnej

Mnożyły się niewypłacalności banków i ich
bankructwa, spadało zaufanie do banków i
następowały zakłócenia w wymianie
handlowej.
W tej sytuacji do akcji wkroczyło państwo
ograniczając swobodę emisji przez
wprowadzenie obowiązku utrzymywania
określonej relacji między wielkością emisji a
wartością zdeponowanych kruszców i monet.

Historia bankowości
centralnej

Kolejnym etapem było zmniejszenie liczby
banków prywatnych, które miały prawa
emisyjne, a następnie wprowadzenie
monopolu emisyjnego – tylko jeden bank
(niekoniecznie państwowy) miał prawo do
emitowania banknotów.

Powstał dwupoziomowy system bankowy
składający się z banku centralnego i banków
komercyjnych.

Historia bankowości
centralnej

Bank Szwecji – 1668 r.
Bank Anglii - 1694 r.
Bank Francji – 1800 r.
Bank Holandii – 1814 r.
Narodowy Bank Austrii – 1817 r.
Bank Norweski 1817 r.
Narodowy Bank Danii – 1818 r.
Bank Polski – 1828 r.
Bank Belgii – 1850 r.
Bank Hiszpanii – 1856 r.

Pierwsze banki emisyjne



Emisja banknotów oraz regulowanie i zapewnianie
bezpieczeństwa obiegu pieniądza gotówkowego,



Kształtowanie i prowadzenie polityki pieniężnej,



Zarządzanie rezerwami dewizowymi, współudział w
kształtowaniu kursu walutowego i prowadzeniu polityki
dewizowej państwa,



Określanie form i zasad rozliczeń pieniężnych w gospodarce,
zapewnianie bezpieczeństwa i płynności systemu płatniczego
i rozrachunków międzybankowych,



Kształtowanie warunków rozważnego gospodarowania przez
banki powierzonymi środkami za pomocą działań
regulacyjnych i nadzoru bankowego,



Wykonywanie usług bankowych na rzecz rządu i jego
instytucji.

Funkcje banku centralnego

Bank Centralny występuje więc w potrójnej
roli:

1.

Podmiotu polityki gospodarczej,

2.

Banku banków

3.

Banku państwa

Funkcje banku centralnego

Polityka pieniężna (monetarna) jest to ogół
działań mających na celu utrzymanie
stabilnego poziomu cen, niezbędnego do
utrzymania długofalowego wzrostu
gospodarczego.
Dwie dominujące strategie polityki
monetarnej:

1.

Strategia kursowa

2.

Strategia bezpośredniego celu
inflacyjnego

Polityka pieniężna



Prowadzona jest w Polsce od 1999 r.



Cel inflacyjny określany jest przez Radę Polityki
Pieniężnej



Dostosowuje ona również wysokość stóp procentowych
NBP, tak by cel ten był możliwy do osiągnięcia.



NBP utrzymuje poziom stóp procentowych w
gospodarce wpływając na wysokość nominalnych stóp
krótkoterminowych na rynku pieniężnym.



Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na
oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach
komercyjnych czyli na rozmiary kredytu, popyt w
gospodarce i stopę inflacji.

Strategia bezpośredniego celu
inflacyjnego



Stopy procentowe



Operacje otwartego rynku



Rezerwa obowiązkowa



Operacje depozytowo-kredytowe

Instrumenty polityki pieniężnej
Banku Centralnego:

Procent jest zapłatą za użytkowanie kapitału.

Stopa procentowa jest sumą odsetek płaconą
na jednostkę czasu, wyrażona jako procent
pożyczanej sumy.

Jeśli pożyczamy od kogoś pieniądze musimy
za to zapłacić. Koszt tej pożyczki wyrażony w
procentach jest stopą procentową.

Stopy procentowe: cena
pieniądza

Nominalna stopa procentowa mierzy
roczny przychód w złotówkach przypadający
na jedną zainwestowaną złotówkę.
Nie mierzy ona jednak ilości dóbr, które
można za tą kwotę kupić – cena dóbr mogą
się zmieniać w czasie.

Realna stopa procentowa jest obliczana
poprzez odjęcie od stopy nominalnej stopy
inflacji.

Realna i nominalna stopa
procentowa

W zależności od typu operacji pomiędzy
bankiem centralnym i bankami komercyjnymi
wyróżniamy kilka rodzajów stóp procentowych
(lombardową, referencyjną, redyskontową,
depozytową).
Nie muszą one być sobie równe – stanowią one
jednak rodzaj odniesienia dla stóp kształtujących
się na rynku międzybankowym, a to z kolei
wpływa na kształtowanie się wysokości
oprocentowania kredytów udzielanych osobom
fizycznym i przedsiębiorstwom.

Stopy procentowe

Operacje otwartego rynku są to transakcje
dokonywane z inicjatywy Banku Centralnego
z bankami komercyjnymi. Obejmują one
warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub
kupno papierów wartościowych lub dewiz, a
także emisje własnych papierów dłużnych
banku centralnego.
Poprzez te operacje Bank Centralny wpływa
na wielkość podaży pieniądza w gospodarce.

Operacje otwartego rynku

Bank centralny ustanawia minimalna stopę rezerw obowiązkowych na
poziomie 10%.
Do banku komercyjnego wpływa wkład w wysokości 1000 (wkład
pierwotny).
Z wkładu pierwotnego w wysokości 1000 bank jest zobowiązany
odłożyć 100 (10% rezerwy obowiązkowej). Kwotę 900 bank może
pożyczyć następnemu klientowi np. w formie kredytu na zakup
roweru. Pożyczone 900 zł wpływa na konto sprzedawcy rowerów. Bank,
w którym ma on konto przelewa 90 zł na konto rezerwy obowiązkowej
w banku centralnym i może pożyczyć następnemu klientowi 810 zł.
Itd.

Bank centralny ustalając kwotę rezerw obowiązkowych może więc
wpływać na wielkość tej części depozytów bankowych, które mogą być
przekształcane w kredyt i w rezultacie w nowy pieniądz o charakterze
bezgotówkowym.

Kreacja pieniądza -
przykład

Ludzie i firmy potrzebują pieniądza jako środka wymiany – te potrzeby
tworzą popyt transakcyjny na pieniądz.

Z pojęciem pieniądza wiążą się trzy podstawowe zasady dotyczące
popytu na pieniądz:



Zasada 1. Ludzie chcą trzymać mniej pieniędzy, gdy stopa procentowa
jest wysoka i więcej pieniędzy, gdy stopa jest niska. Czyli istnieje
odwrotna zależność między popytem na pieniądz, a stopą procentową.



Zasada 2. Ludzie chcą trzymać więcej pieniędzy, gdy mają wyższe
dochody i mniej pieniędzy, gdy ich dochody są niższe. Im większe są
dochody rodziny tym więcej pieniędzy potrzebuje ona by dokonywać
transakcji.



Zasada 3. Ludzie chcą trzymać mniej pieniędzy, gdy poziom cen jest
niższy, a więcej, gdy poziom cen jest wyższy.

Transakcyjny popyt na
pieniądz

Niektóre przedsiębiorstwa i osoby prywatne,
zamierzające kupić aktywa finansowe (akcje
lub obligacje), mogą odkładać decyzje o
zakupie w nadziei, że ceny spadną. Będą one
utrzymywać wolne środki pieniężne.
Jeżeli występuje silne przekonanie, że ceny
papierów wartościowych spadną, to
spekulacyjny popyt na pieniądz może być dość
znaczny. Trzymane w tym celu pieniądze
stanowią czasowy środek przechowywania
majątku.

Spekulacyjny popyt na
pieniądz

Równowaga na rynku pieniądza występuje
wtedy, gdy popyt na pieniądz jest równy
podaży pieniądza.
Zostaje ona osiągnięta dla konkretnego
poziomu stopy procentowej.

Równowaga na rynku
pieniądza

Kurs walutowy wyznaczany jest przez podaż i popyt na obce waluty.
Zmiany podaży pieniądza wpływają na rynek walutowy, a przez to na
kurs waluty.

Przykład
Jeśli podaż pieniądza wzrośnie:



Część tych pieniędzy zostanie wydana na rynkach zagranicznych co
doprowadzi do wzrostu podaży waluty naszego kraju za granicą



Nadwyżka podaży pieniądza nad popytem na pieniądz na rynku
krajowym spowoduje spadek stopy procentowej, co zmniejszy
zyskowność aktywów naszego kraju (atrakcyjniejsze będą aktywna
innych krajów, w których stopa procentowa jest wyższa). Co spowoduje
efekt taki sam jak powyżej.



Zwiększona podaż naszej waluty za granicą spowoduje spadek kursu
walutowego. Spekulanci zaczną wyprzedawać naszą walutę i skupować
obca walutę. Nastąpi deprecjacja.

Równowaga na rynku
walutowym

Zmiany stóp procentowych i kursu walutowego
wywołane zmianami podaży pieniądza wpłyną również
na poziom aktywności w gospodarce.
Przykład
Wzrost podaży pieniądza spowoduje:

1.

Spadek stopy procentowej

2.

Tańszy będzie kredyt więc zwiększy się liczba
inwestycji

3.

Spadnie kurs walutowy

4.

Spowoduje to zwiększenie popytu na eksport i
zmniejszenie popytu na import

5.

W efekcie wzrośnie PKB (ale również inflacja)

Pełny efekt zmian podaży
pieniądza

Inflacja jest to proces ogólnego wzrostu cen w
gospodarce.

Nie jest inflacją wzrost ceny pojedynczego
dobra, nawet jeśli ma on charakter ciągły.

Inflacja

Deflacja jest to utrzymujący się proces spadku
cen.
Skutki deflacji:
Zmiana oczekiwań – konsumenci odkładają zakupy
w czasie, przedsiębiorcy odkładają w czasie
inwestycje – oba procesy pogłębiają recesje.
Ograniczone możliwości prowadzenia polityki
monetarnej – nominalne stopy procentowe nie
mogą być ujemne czyli nawet jeśli nominalne
stopy są minimalne, gdy spadają ceny – realne
stopy procentowe rosną.

Deflacja

Stopa inflacji jest podstawowym miernikiem
inflacji – mierzy ona stopę zmiany
przeciętnego poziomu cen.
Jest liczona w procentach, najczęściej w skali
rocznej.

Stopa inflacji

CPI – wskaźnik cen dóbr i usług
konsumpcyjnych
PPI – wskaźnik cen dóbr i usług
produkcyjnych
Deflator PKB – wskaźnik cen wszystkich dóbr i
usług wchodzących w skład PKB

Wskaźniki inflacyjne

Ze względu na szybkość zmian poziomu cen:



Hiperinflacja



Inflacja galopująca



Inflacja umiarkowana



Inflacja pełzająca

Klasyfikacja inflacji

Niemcy 1919-1923 – wzrost cen przeciętnego koszyka
dóbr i usług 3,7 mld razy.

Węgry 1944-1946 – wzrost kursu pengo wobec dolara
z 3,46 w 1941 r. do 1,83 mld w czerwcu 1946 r. W
lipcu dokonano wymiany na nowa walutę w relacji 1
forint do 400 tys. kwadrylionów (24 zera!) pengo.

Boliwia lata 80-te – 20 tysięcy % rocznie

Zimbabwe 2009 r. 2,2 mln procent

Rekordy inflacji



zniekształcenie informacyjnej funkcji cen



„ucieczka” od pieniądza



redystrybucja dochodów



wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej (np.
koszty druku nowych biletów)



wzrost kosztów zawieranych transakcji (dodatkowy
czas i wysiłek ludzi wkładany w transakcje)



deficyt w bilansie płatniczym



drenaż podatkowy (wzrost realnych wpływów
podatkowych spowodowany zwiększającymi się
dochodami nominalnymi co powoduje wpadnięcie w
wyższe progi podatkowe)

Koszty jakie gospodarka ponosi
w związku z inflacją

Zmiany stóp procentowych oddziałują także
na oczekiwania inflacyjne w gospodarce.

Bank centralny stara się oddziaływać na
poziom inflacji również poprzez działania
komunikacyjne. Skuteczność tej polityki
zwiększa się gdy bank jest postrzegany jako
instytucja wiarygodna.

Oczekiwania inflacyjne