Edmund Husserl
Idea Uniwersalnej Filozofii
Nie zawsze było tak, że nauka rozumiała swe żądania ściśle uzasadnionej prawdy w sensie
wymogu tej obiektywności, która opanowuje metodycznie nasze nauki pozytywne oraz,
oddziaływując daleko poza nie, zapewnia oparcie filozoficznemu i światopoglądowemu
pozytywizmowi i przyczynia się do jego rozpowszechnienia. Specyficzne pytania dotyczące
istoty człowieka nie zawsze były rugowane poza królestwo nauki i nie zawsze nie uwzględniane
były ich wewnętrzne związki ze wszystkimi naukami, nawet z tymi, w których człowiek nie jest
tematem (np. w naukach przyrodniczych). Dopóki rzecz miała się inaczej, nauka mogła rościć
sobie pretensje do pewnego znaczenia dla ludzkości europejskiej, w Odrodzeniu zupełnie
przekształconej, a nawet do przewodniego znaczenia dla tego przekształcenia. Dlaczego utraciła
ona owo przewodnie znaczenie, dlaczego doszło do istotnej zmiany, do pozytywistycznego
zawężenia idei nauki - zrozumienie tego z uwagi na głębsze motywy jest ważne ze względu na
cel tych wykładów.
W Odrodzeniu ludzkość europejska przeprowadza w sobie, jak wiadomo, rewolucyjny zwrot.
Zwraca się ona przeciw swemu dotychczasowemu, średniowiecznemu sposobowi istnienia,
odmawia mu wartości, pragnie się w wolności ukształtować na nowo. Podziwiany przez siebie
wzór znajduje w ludziach antyku. Chce odtworzyć w sobie ten sposób istnienia.
Co ujmuje ona jako istotne w ludziach antyku? Po pewnych wahaniach nic innego jak tylko
"filozoficzną" formę istnienia: swobodne podporządkowanie siebie, całego swojego życia jego
regułom wywiedzionym z czystego rozumu, z filozofii. Filozofia teoretyczna jest tym co
pierwsze. Osiągnięte powinno zostać wyższe widzenie świata, wolne od więzów mitów i w
ogóle tradycji, absolutnie bezzałożeniowa, uniwersalna wiedza dotycząca świata i człowieka,
rozpoznająca tkwiący w samym świecie rozum i teleologię oraz najwyższą zasadę świata - Boga.
Filozofia jako teoria czyni wolnym, a nie jedynie badaczem, każdego, kto jest filozoficznie
wykształcony. Autonomia teoretyczna pociąga za sobą autonomię praktyczną. Przewodnim
ideałem jest w renesansie człowiek antyczny, który rozumnie kształtuje siebie opierając się na
wolnym rozumie. W odniesieniu do odnowionego "platonizmu" polega to na tym, że chodzi o to,
by na nowo ukształtować etycznie nie tylko siebie samego, lecz także cały ludzki świat,
polityczne i społeczne istnienie człowieka, a wszystko to wychodząc od wolnego rozumu, od
intuicji uniwersalnej filozofii.
Zgodnie z tym antycznym wzorem, znajdującym początkowo uznanie tylko w małych,
odosobnionych kręgach, filozofia teoretyczna ma zaistnieć na nowo nie jako ślepo przejęta od
tradycji, lecz jako odrodzona dzięki samodzielnym badaniom i krytyce.
Trzeba położyć tu nacisk na to, że idea filozofii przejęta od starożytnych nie jest dla nas jakimś
oklepanym, szkolnym pojęciem, które obejmuje jedynie pewną grupę dyscyplin: zmienia się ona
wprawdzie w sposób nie pozbawiony znaczenia wkrótce po przejęciu jej, formalnie zachowuje
jednak w pierwszych wiekach nowożytności sens nauki wszechobejmującej, nauki o całości tego,
co istnieje. Nauki w liczbie mnogiej są jedynie niesamodzielnymi odgałęzieniami Jednej
Filozofii, zarówno te wszystkie, które wymagają uzasadnienia, jak i te, które już funkcjonują. W
odważnym, a nawet nadmiernym podkreślaniu sensu tej uniwersalności, które następuje już u
Kartezjusza, nowa filozofia dąży tylko do tego, aby w sposób ściśle naukowy ogarnąć w jedność
systemu teoretycznego w ogóle wszystkie sensowne pytania w apodyktycznie intuicyjnej
metodzie i w nieskończonym, lecz racjonalnie uporządkowanym postępie badań. Jedna jedyna
budowla rozstrzygających, teoretycznie wiążących prawd z pokolenia na pokolenie rosnąca w
