Język macedoński

1

Język macedoński

Македонски

Obszar

Macedonia, Serbia, Czarnogóra, Grecja, Bułgaria, Albania i inne

Liczba mówiących

2 miliony

Ranking

(poza pierwszą 100.)

Klasyfikacja genetyczna Języki indoeuropejskie

•

Języki słowiańskie

•

Języki południowosłowiańskie

•

język macedoński

Pismo

cyrylica

Status oficjalny

język urzędowy

Macedonia

Regulowany przez

Instytut Języka Macedońskiego "Krste Misirkov" – Skopje

Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“

Wydział Skopijskiego Uniwersytetu Świętego Cyryla i Metodego

Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ – Скопје, Univerzitet „Sv. Kiril i Metodij“ – Skopje

Kody języka

ISO 639-1

mk

ISO 639-2

mac/mkd

ISO 639-3

mkd

SIL

MKJ

W Wikipedii

Zobacz też: język, języki świata

Wikipedia w języku macedońskim

W Wikisłowniku: Słownik języka macedońskiego

Język macedoński (słowiański) – należy do tzw. grupy bułgarsko-macedońskiej

[1]

(wschodniej) języków

południowosłowiańskich. Nie należy go mylić z helleńskim językiem staromacedońskim używanym w starożytności.

Językiem macedońskim posługuje się ok. 1,8 mln ludzi, głównie w Macedonii, gdzie ma status języka urzędowego.

Status prawny języka macedońskiego w Republice Macedonii regulowany jest ustawą o używaniu języka

macedońskiego z 1998 r. (Закон за употребата на македонскиот јазик Сл. весник/ година: 5/1998). Języka tego

używają również emigranci macedońscy w Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie oraz Australii. Sporny

jest natomiast status słowiańskojęzycznej ludności w północnej Grecji (nazywanej tam: słowiańskojęzycznymi

Grekami

[2]

), ponieważ z reguły używają oni własnych dialektów, które dość się różnią zarówno od literackiego

Język macedoński

2

języka bułgarskiego, jak też macedońskiego (co nie powinno dziwić gdyż języki literackie bułgarskie i macedońskie

są efektem intensywnego reformowania tych języków w XX wieku, podczas gdy dialekty Macedonii Egejskiej takiej

modernizacji nie przeszły).

Macedoński a bułgarski

Podobieństwa

Język macedoński dzieli wraz z językiem bułgarskim szereg cech, które nie występują w innych słowiańskich

językach literackich. Należą tutaj:

• daleko posunięty zanik deklinacji – w żywym użyciu pozostają jedynie formy mianownika (i synkretycznego z

nim biernika) oraz wołacza

• bardzo rozbudowany system czasowy, włączający m.in. odziedziczone z prasłowiańskiego czasy aoryst,

imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, a także rozwinięte niezależnie inne kategorie, takiej jak np. tzw.

tryb nieświadka

• istnienie rodzajnika, wyróżniającego klasę rzeczowników bliżej znanych, od nieznanych dla rozmówcy (bułg.

самолет – самолетът, mac. авион – авионот 'samolot')

• zanik bezokolicznika, który został zastąpiony specjalną konstrukcją z partykułą da (да), po której pojawia się

odmieniana przez osoby forma czasownika (np. bułg. искам да чета 'chcę czytać', mac. сакам да читам 'ts')

• stosowanie krótkich form zaimków dla wyrażenia dzierżawczości (np. татко ми 'mój ojciec')

• analityczne stopniowanie za pomocą partykuł po i naj (np. bułg. по-хубав, най-хубав; mac. поубав, наjубав)

Ponieważ większość z tych cech jest charakterystyczna także dla innych języków bałkańskich, uważa się, iż zarówno

język bułgarski, jak też (z pewnymi zastrzeżeniami) macedoński należą do tzw. bałkańskiej ligi językowej.

Ze względu na genetyczną bliskość oraz szereg cech wspólnych z językiem bułgarskim literacka macedońszczyzna

jest przez niektórych językoznawców (zwłaszcza bułgarskich) uważana za jego odmianę (dialekt).

Różnice

Główne cechy różniące literacki język macedoński od bułgarskiego to m.in.

• istnienie trzech różnych rodzajników (dla r.m. -от, -ов, -он, dla r.ż. -та, -ва -на, dla r.n. -то -во -но),

wyróżniających przedmioty w zależności od ich bliskości lub oddalenia od mówiącego, np. книгата (rodzajnik

neutralny), книгава (przedmiot bliski mówiącemu) i книгана (przedmiot oddalony), w języku bułgarskim

używany jest tylko jeden rodzajnik (-ът, -та, -то)

• obligatoryjne użycie tzw. podwojonego dopełnienia, np. mac. го видов човекот што стоеше таму (dosł. 'go

widziałem człowieka, który stał tam), literacki język bułgarski unika takich konstrukcji

• szyk dopuszczający proklityczne formy zaimków osobowych na początku wypowiedzi, np. те сакам ('kocham

cię'), wobec bułg. (tylko) обичам те

• ograniczenie użycia krótkich form zaimków osobowych, wyrażających dzierżawczość, wyłącznie do nazw

oznaczających pokrewieństwo, np. mac. брат ми, сестра ми, маjка ми, татко ми (mój brat, moja siostra, moja

matka, mój ojciec), podczas gdy w bułgarskim formy zaimków mogą być stosowane do każdego rzeczownika

(майка ми 'moja matka', ale także книгата ми 'moja książka', часовникът ми 'mój zegarek')

• w macedońskim jest akcent stały, który pada na trzecią sylabę od końca wyrazu (np. книж'арница 'księgarnia',

книжарн'ицата 'ta księgarnia'), a w wyrazach krótszych na drugą sylabę od końca в'ода 'woda), język bułgarski

ma akcent swobodny, np. вод'а (ostatnia sylaba), к'уче (przedostatnia sylaba), к'ашлица (trzecia sylaba od

końca), itp.

Poza tym ogromną rolę w różnicach między obydwoma językami literackimi odgrywają odmienne wpływy: na

literacką bułgarszczyznę ogromny wpływ miał język rosyjski, z którego przejęto bardzo wiele słów i wyrażeń.

Podobną rolę dla języka macedońskiego odegrał język serbskochorwacki.

Język macedoński

3

Historia

Na podłożu dialektów słowiańskich z Macedonii powstał najstarszy język literacki Słowian – język

staro-cerkiewno-słowiański. Skodyfikowany przez Cyryla i Metodego oraz ich uczniów na bazie dialektów okolic

Salonik, stał się językiem piśmiennictwa całej południowej Słowiańszczyzny, a zwłaszcza ziem, leżących w

granicach średniowiecznego państwa bułgarskiego

[3]

Głównym ośrodkiem wczesnego piśmiennictwa w języku s-c-s

na terenie Macedonii była tzw. ochrydzka szkoła piśmiennicza.

Początki dyskusji na temat kształtu współczesnego literackiego języka macedońskiego, różnego od literackiej

bułgarszczyzny, pojawiły się już w latach 50. i 60. XIX w. i były ściśle związane z odmiennymi dziejami ziem

macedońskich, które po wyzwoleniu Bułgarii w 1878 r. pozostały poza granicami obszaru bułgarskiego. Wtedy też

rozpoczyna się krystalizacja współczesnego języka macedońskiego. Już na początku XX w. zaczęto postulować

oparcie języka macedońskiego na centralnych gwarach macedońskich, czyli tych, które w największym stopniu

różniły język macedoński od języka bułgarskiego (działalność K. Misirkova). W latach 20.-30. XX w. zaczęła

rozwijać się literatura macedońska (utwory Kočo Racina, Vasila Iljoskiego, Antona Panova, itp.). Pełną krystalizację

normy tego języka umożliwiły dopiero wydarzenia społeczno-polityczne mające miejsce pod koniec II wojny

światowej. Język macedoński został ogłoszony niezależnym od języków sąsiednich, bułgarskiego i serbskiego, w

sierpniu 1944 roku przez AVNOJ (Antyfaszystowską Radę Narodowego Wyzwolenia Jugosławii – Antifašističko

vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije). Utworzenie w ramach nowo powstałej Jugosławii odrębnej

Socjalistycznej Republiki Macedonii stworzyło właściwy klimat dla pełnego rozwoju kultury macedońskiej, w tym

także dla języka macedońskiego. W ciągu kilkunastu lat, głównie za sprawą działalności Blaže Koneskiego i jego

współpracowników, wydane zostały w Macedonii fundamentalne dzieła z zakresu gramatyki i leksykografii języka

macedońskiego (Gramatika na makedonskiot literaturen jazik, B. Koneski 1952-1954; Recnik na makedonskiot jazik

so srpskohrvatski tolkuvanija T. Dmitrovskiego, B. Korubina, T. Stamatoskiego, red. B. Koneski 1961-1966). Od tej

pory język macedoński stanowi w pełni skodyfikowany i poliwalentny język literacki (standardowy).

Według koncepcji, przyjmowanych w językoznawstwie macedońskim, współczesna literacka macedońszczyzna jest

bezpośrednim spadkobiercą języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, który w samej Macedonii sporadycznie

nazywany bywa zresztą językiem staromacedońskim (częściej używane jest jednak określenie: język starosłowiański,

старословенски јазик). Krytycy jednak zwracają uwagę na fakt, iż o wiele bliższa językowi s-c-s jest literacka

bułgarszczyzna, konserwująca np. wiele form wyrazowych z niego właśnie pochodzących (np. rzeczowniki

zakończone na -ние), czy nawet frazeologizmów (np. bułg. камен претъковения z zachowaną formą przypadka,

wobec mac. камен на сопнување 'kamień obrazy'). Przy tym jeśli chodzi o gramatykę bułgarski i macedoński są pod

wieloma względami o wiele dalej od języka s-c-s niż pozostałe języki słowiańskie. Przy ocenie cerkiewizmów w

języku bułgarskim należy wziąć jednak fakt, że wiele z nich zostało sztucznie wprowadzonych do normy literackiej

w okresie kształtowania się współczesnego języka bułgarskiego.

Alfabet

Do zapisu języka macedońskiego używa się zmodyfikowanej cyrylicy, która obecnie składa się z 31 liter. W

poniższej tabeli podano litery macedońskie wraz z ich transkrypcją.

Język macedoński

4

А а a

Б б b

В в w <v>

Г г g

Ѓ ѓ g´ (đ) <gj> Д д d

Е е е

Ж ж ż <ž> З з z

Ѕ s dz <z> И и i

Ј ј j

К к k

Л л ł <l>

Љ љ l <lj> М м m

Н н n

Њњ ń <nj>

О о о

П п p

Р р r

С с s

Т т t

Ќ ќ k´ (ć) <kj>

У у u

Ф ф f

Х х ch

Ц ц c

Ч ч cz <č>

Џ џ dż <dž>

Ш ш sz <š>

Przypisy

[1] F. Sławski, Grupa bułgarsko-macedońska, [w:] Języki indoeuropejskie, red. L. Bednarczuk, t. II, Warszawa 1988, s. 977

[2] Chodzi o potomków rodzin, które nie wyraziły chęci przesiedlenia z Grecji, do krajów słowiańskich, w ramach wymian ludności,

prowadzonych z pomocą Ligi Narodów, ani też nie emigrowały z Grecji, do sąsiednich krajów słowiańskich, w trakcie lub w następstwie

wojny domowej. Zdaniem strony greckiej, w większości przypadków chodzi o rodziny o helleńskiej autoidentyfikacji, pomimo, że w

przeszłości długotrwale slawizowane, przy czym przymusowo zmieniano im niegdyś ich greckie nazwiska na słowiańskie. Zdaniem Greków,

proces ten widoczny jest w dawnych aktach parafialnych licznych miejscowości. W I połowie XXw. obywatelom Grecji z urzędu zmieniano

więc ich nazwiska ze słowiańskich, na greckie.

[3] Tzw. państwo cara Samuela z X-XI w., mające swe centrum na terenie Macedonii, lecz stanowiące kontynuację średniowiecznego państwa

bułgarskiego, przez historyków macedońskich opisywane bywa jako nieodłączna część macedońskiego dziedzictwa historycznego i z tego

względu państwo to nazywane bywa carstwem macedońskim. Takie ujęcie nie jest akceptowane poza terenami byłej Jugosławii, w polskiej

tradycji historycznej państwo Samuela nazywane jest państwem zachodniobułgarskim.

Zobacz też

• Macedońska Wikipedia

• język (mowa)

• języki słowiańskie

• językoznawstwo (lingwistyka).

Źródła i autorzy artykułu

5

Źródła i autorzy artykułu

Język macedoński  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=25009700  Autorzy: 5.0, Antares, Avtandil, BartekChom, Beno, Boraczek, Dimkoa, Gdarin, IZQ, Johanka, Kaszkawal,
Laforgue, Lajsikonik, LingVista87, Mzopw, Neevazhno, Nila1994, Palica, Pawelboch, PiotrekSzwecja, Pomarańcza, Qurqa, Romanm, Spl908455, Stok, Strich3d, ToSter, Tsca, Vuvar1, Webkid,
42 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Wikipedia-logo.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikipedia-logo.png  Licencja: logo  Autorzy: Abigor, Bastique, Cary Bass, Guillom, Jafeluv, Krinkle, Kwj2772,
Mike.lifeguard, Mormegil, Richie, Rocket000, Schaengel89

Plik:Logo Wikisłownika.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Logo_Wikisłownika.svg  Licencja: logo  Autorzy: User:ABX, user:tsca

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/