1

INSTRUKCJA KONGREGACJI SAKRAMENTÓW

"IMMENSAE CARITATIS"

NA TEMAT UŁATWIANIA W NIEKTÓRYCH WYPADKACH

PRZYJMOWANIA KOMUNII SAKRAMETALNEJ

Testament nieskończonej miłości, jaki pozostawił Chrystus Pan Kościołowi, swojej Oblubienicy, a mia-
nowicie niewypowiedziany dar Eucharystii – największy ze wszystkich – domaga się, by tak wielka ta-
jemnica była coraz bardziej zgłębiana i by coraz obficiej czerpano z jej zbawczej mocy. Z tej racji Ko-
ś

ciół – mając na. uwadze rozwój pobożności względem Eucharystii, która jest fundamentem i centrum

chrześcijańskiego kultu – niejednokrotnie wydawał odpowiednie przepisy i pożyteczne dokumenty, kie-
rując się przy tym gorliwością i troskliwością duszpasterską.

Obecnie współczesne warunki zdają się postulować stworzenie szerszych możliwości w przyjmowaniu
Komunii Świętej, zachowując oczywiście zawsze szacunek należny tak wielkiemu sakramentowi

1

. Cho-

dzi zaś w tym wszystkim o to, by wierni, uczestnicząc w sposób pełniejszy w Ofierze Mszy, ochotniej i
bardziej czynnie łączyli się z Bogiem oraz służyli dobru Kościoła i ludzi.

Na pierwszym miejscu należy zatroszczyć się o to, ażeby ze względu na brak Szafarzy Komunii Świętej
przyjmowanie Jej nie stało się niemożliwe lub utrudnione, Następnie chodziło o to, by chorzy ze względu
na prawo dotyczące postu eucharystycznego, którego nie mogliby zachować, chociaż jest już bardzo zła-
godzony, nie byli powstrzymywani od tak wielkiej pociechy duchowej czyli od przyjmowania Komunii.
Wreszcie wydało się rzeczą wskazaną w niektórych wypadkach zezwolić wiernym, gdy o to proszą, na
godne przyjęcie Komunii po raz drugi tego samego dnia.

Z tej to racji, uwzględniając prośby niektórych Konferencji Biskupich, zostają wydane następujące prze-
pisy:
1) dotyczące Nadzwyczajnych Szafarzy Udzielania Komunii;
2) poszerzające możliwość przyjmowania Komunii dwa razy tego samego dnia;
3) łagodzące post eucharystyczny w odniesieniu do osób chorych i starszych;
4) na temat nabożeństwa i szacunku względem Najświętszego Sakramentu, ilekroć Chleb Eucharystyczny

jest składany na rękę wiernych.

1

Cfr. Conc. Trid. Sess. 13, Decretum de SS. Eucharistiae Sacramento, cap. 7; Denz,. 880 (1646-1647): ,Si non decet ad sacras

ullas funciones quempiam accedere nisi sancte, certe quo magis sanctitas et divinitas caelestis huius sacramenti viro christia-
no ćompeŕta est eo diligentius cavere ille debet, ne absque magna reverentia et sanctitate ad id percipiendum accedat praeser-
tim cum illa plena formidinis verba apud Apostolum legamus: Qui manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit
non diiudicans corpus Domini (1 Cor 11, 29). Quare communicare volenti revocandum est in memoria eius praeceptum: Pro-
bet autem seipsum homo (1 Cor 11, 28) Ecclesiastica autem consuetudo declarat eam probationem necessariam esse ut nullus
sibi conscius peccati mortalis quantumvis sibi contritus videatur absque praemissa sacramentali confessione ad sacram Eu-
charistian accedore debeat. Quod a Christianis omnibus etiam ab iis sacerdotibus, quibus ex officio incubuerit celebrare, haec
sancta Synodus perpetuo servandum esse decrevit, modo non desit, illis copia confessarii: Quod si necessitate urgente sacer-
dos absque praevia confessione celebéaverit, quam primum confiteatur". S. Congr. Concilii, Sacra Tridentina Synodus, 20
Dec, 1905, A.A.S. 38, 1905-1906 pp. 400-406. S. Congr. Doctrinae Fidei, Normae pastorales circa absolutionem sacramenta-
lem generali modo impertiendam, 31 iulii 1972, Norma I: A.A.S. 64,1972, p. 511.

2

I. NADZWYCZAJNI SZAFARZE UDZIELANIA KOMUNII ŚWIĘTEJ

Różne są okoliczności, w których dostrzega się brak Szafarzy Komunii Eucharystycznej:

•

podczas Mszy Świętej – z racji licznego udziału wiernych lub też szczególnej trudności związanej z
osobą celebransa;

•

poza Mszą Świętą – gdy ze względu na odległość miejsca trudno jest przynieść Komunię, zwłaszcza na
sposób Wiatyku, chorym znajdującym się w niebezpieczeństwie śmierci – ewentualnie ze względu na
dużą liczbę chorych, głównie w szpitalach lub .podobnych instytucjach, potrzeba wielu szafarzy.

Aby zatem wierni, znajdując się w stanie łaski i kierując się właściwą i pobożną intencją pragną uczestni-
czyć w świętej uczcie, nie byli pozbawieni tej sakramentalnej pomocy i pociechy, wydało się Papieżowi
rzeczą słuszną ustanowić nadzwyczajnych szafarzy, którzy by mogli sobie oraz innym wiernym udzielić
Komunii, z zachowaniem określonych niżej warunków:

I. Ordynariusze miejsca otrzymują władzę, na podstawie której mogą zezwalać – w pojedynczych wy-

padkach, na pewien okres czasu lub, gdy przynagla konieczność, na sposób stały – odpowiedniej oso-
bie, imiennie wybranej, ażeby mogła jako szafarz nadzwyczajny udzielić Komunii św. sobie, .innym
wiernym oraz zanosić ją chorym pozostającym w domu, ilekroć:
a) nie ma kapłana, diakona i akolity;
b) wymienieni wyżej nie mogą udzielać Komunii Świętej z powodu wykonywania innej posługi dusz-

pasterskiej, braku zdrowia lub starości;

c) liczba wiernych przystępujących do Komunii jest tak wielka, że odprawianie mszy lub rozdzielanie

Eucharystii poza mszą zbytnio by się przeciągnęło.

II. Ordynariusze miejsca posiadają władzę upoważniania poszczególnych kapłanów, pełniących święte

posługiwanie, ażeby mogli wyznaczyć odpowiednią osobę do udzielania Komunii Świętej w wypadku
prawdziwej konieczności.

III. Wspomniane powyżej uprawnienia ordynariusze miejsca mogą delegować biskupom pomocniczym,

wikariuszom biskupim i delegatom biskupim.

IV. Przez osobę odpowiednią, o której mowa w nn. I i II rozumie się: lektora, alumna wyższego semina-

rium, zakonnika, zakonnicę, katechistę, wiernego mężczyznę lub kobietę – z zachowaniem określonej
tu kolejności, którą jednak może zmienić Ordynariusz miejsca według roztropnego uznania.

V. W kaplicach wspólnot zakonnych obojga płci, funkcja rozdzielania Komunii w okolicznościach, o któ-

rych umowa w n. I,. może być słusznie powierzana przełożonemu, nie posiadającemu święceń lub
przełożonej, ewentualnie ich zastępcom.

VI. Wypada, aby osoba odpowiednia, wybrana imiennie przez ordynariusza miejsca do udzielania Ko-

munii Świętej, oraz osoba, o której mowa w n. II, wyznaczona przez upoważnionego do tego kapłana,
otrzymała zlecenie – gdy czas na to pozwala – zgodnie z obrzędem dołączonym do niniejszej instruk-
cji. Komunii Świętej ma udzielać z zachowaniem przepisów liturgicznych.

Ponieważ uprawnienia, o których tu mowa, mają na uwadze jedynie dobro duchowe wiernych i odnoszą
się do wypadków prawdziwej konieczności – niech przeto kapłani pamiętają o tym, że przez nowe prze-
pisy nie zostają wcale zwolnieni z obowiązku udzielania Boskiej Eucharystii wiernym prawnie o to pro-
szącym, a zwłaszcza zanoszenia jej chorym.

Wierny, Szafarz Nadzwyczajny, odpowiednio przygotowany, winien wyróżniać się dobrym życiem
chrześcijańskim, wiarą i obyczajami. Aby zaś zawsze był zdolny do wypełniania tak ważnej funkcji, po-
winien pogłębiać nabożeństwo do Najświętszego Sakramentu i starać się świecić przykładem nabożeń-
stwa i czci względem Sakramentu Ołtarza wobec innych wiernych. Nie wolno dokonywać takiego wybo-
ru, który by mógł wywołać zdziwienie u wiernych.

3

II. ZWIĘKSZENIE MOśNOŚCI PRZYJMOWANIA KOMUNII ŚWIĘTEJ

DRUGI RAZ W TYM SAMYM DNIU

Według obowiązującej obecnie dyscypliny wierni mogli przystąpić do Komunii Świętej drugi raz tego
samego dnia w następujących wypadkach:

•

wieczorem w sobotę lub dzień poprzedzający święto nakazane, gdy pragną wtedy zadośćuczynić obo-
wiązkowi uczestniczenia we Mszy Świętej chociażby rano byli już u Komunii Świętej

2

.

•

podczas drugiej Mszy Świętej wielkanocnej i jednej ze Mszy odprawianych w Boże Narodzenie, cho-
ciaż już byli u Komunii podczas Mszy Wigilii Paschalnej lub mszy odprawianej w noc Bożego Naro-
dzenia

3

.

•

również na Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek, chociaż już byli u Komunii podczas Mszy
Krzyżma

4

.

Ponieważ, oprócz wyliczanych wyżej okoliczności są jeszcze inne podobne, zalecające przyjmowanie
Komunii po raz drugi tego samego dnia, stąd trzeba tu sprecyzować dokładnie racje nowego zezwolenia.

Zasada, którą troskliwa Matka Kościół wprowadził na podstawie wiekowej tradycji przyjął jako normę
kanoniczną, na podstawie której wierni mogą tylko, raz dziennie przystępować do Komunii, pozostaje
nienaruszona i nie pozwala się jej naruszać jedynie z pobożności. Jakiemuś nieroztropnemu pragnienieniu
powtarzania Komunii trzeba przeciwstawić to, że tym większa jest moc sakramentu, przez którą cnoty
wiary, miłości oraz pozostałe otrzymują pokarm, są wzmacniane i wyrażane, z im większą pobożnością
przystępuje ktoś do stołu Pańskiego

5

. Jest bowiem rzeczą konieczną, żeby wierni przechodzili od spra-

wowania liturgii do uczynków miłości, pobożności i apostolatu i w ten sposób „w życiu i obyczajach za-
chowywali to, co otrzymali przez wiarę i sakrament”

6

.

Mogą jednak zaistnieć okoliczności, że wierni, którzy w danym dniu przyjęli już Komunię, lub nawet ka-
płani, którzy już odprawiali mszę, będą uczestniczyli we wspólnym odprawianiu. W związku z taką sytu-
acją ustala się że w następujących wypadkach wolno po raz drugi przyjmować Komunię:

1. we mszach obrzędowych

7

, w czasie, których udziela się Sakramentów Chrztu, Bierzmowania, Namasz-

czenia Chorych, Święceń i Małżeństwa oraz we mszy podczas której udziela się Pierwszej Komunii
Ś

więtej;

2. we mszach konsekracji kościoła lub ołtarza, profesji zakonnej, udzielania „misji kanonicznej”;
3. w następujących mszach za zmarłych: pogrzebowej, po otrzymaniu wiadomości o śmierci, w związku

z ostatecznym pochowaniem zmarłego, w dniu pierwszej rocznicy;

4. we mszy głównej odprawianej w kościele katedralnym lub parafialnym w uroczystość Bożego Ciała

oraz w dniu wizytacji pasterskiej; we mszy odprawianej przez wyższego przełożonego zakonnego z
okazji wizytacji kanonicznej, specjalnych spotkań lub odbywania kapituły;

5. podczas mszy głównej w czasie kongresu, eucharystycznego lub maryjnego, międzynarodowego lub

krajowego, regionalnego lub diecezjalnego;

6. w czasie mszy głównej odprawianej podczas zjazdu (spotkania) pielgrzymki lub misji;
7. w związku z udzielaniem Wiatyku (podczas tej czynności liturgicznej Komunii Świętej można udzielić

domownikom i przyjaciołom chorego, którzy są wtedy obecni).

8. Oprócz wyżej wymienionych sytuacji, ordynariuszom miejsca wolno zezwalać w poszczególnych wy-

padkach na przyjęcie po raz drugi Komunii Świętej w tym samym, dniu, ilekroć uważają, że takie
przyjęcie Komunii Świętej jest uzasadnione ze względu na rzeczywiście szczególne okoliczności,
zgodnie z przepisami tej Instrukcji.

2

Cfr. Congr Rituum, Instr. Eucharisticum mysterium, 25 maii 1967, n. 28; AAS 59, 1967, p. 557.

3

Cfr. Ibid., 1 c.

4

Cfr. Ibid. 1 c.; S. Congr. Rituum, Instr. "Inter Oecumenici", 26 sept. 1964, n. 60; AAS 56 1964 p. 891; Instr. "Tres abhinc.

annos" 4 maii 1967, n. 14; AAS 59, p. 445.

5

Cfr. S. Thomas, Summa Theol. III q. 79 a. 7 ad 3 et a. 8 ad 1.

6

S. Congr. Rituum, Instr. "Eucharisticum mysterium", 25 maii 1967, n. 13: AAS 59, 1067, p, 549.

7

Cfr. Missale Romanum, Instituto generalis Missalis Romani, n. 329, a, ed. typ. 1970, p. 90.

4

III. ZŁAGODZENIE PRZEPISÓW O POŚCIE EUCHARYSTYCZNYM

W STOSUNKU PO OSÓB CHORYCH I STARSZYCH

Najpierw potwierdza się i utrzymuje w mocy zasadę, że wierny nie jest związany żadnym prawem postu
eucharystycznego, gdy przyjmuje Wiatyk w niebezpieczeństwie śmierci

8

. Ponadto pozostaje w mocy ze-

zwolenie papieża Piusa XII, na mocy którego „chorzy, chociaż nie leżą, mogą przyjmować bez ograni-
czenia czasu przed Mszą Świętą lub przed przyjęciem Komunii Świętej napój nie alkoholowy oraz lekar-
stwo zarówno płynne jak i stałe”

9

.

Jeżeli idzie o pokarmy i napoje przyjmowane jako pożywienie, to trzeba mieć na uwadze czcigodną tra-
dycję, na podstawie której Eucharystia winna być przyjmowana – jak mówi Tertulian

10

– „przed jakim-

kolwiek pokarmem”, by w ten sposób zaakcentować wzniosłość sakramentalnego pokarmu.

Dla podkreślenia godności sakramentu i wzbudzenia radości z powodu przyjścia Pana, jest rzeczą wska-
zaną wprowadzić chwilę milczenia i zastanowienia przed przyjęciem Komunii Świętej. W odniesieniu
zaś do chorych wystarczającym znakiem pobożności i oddania będzie to, gdy przez krótki moment zasta-
nowią się nad tą wielką tajemnicą. Czas postu eucharystycznego, czyli powstrzymania się od pokarmów
lub napoju alkoholowego ogranicza się do mniej więcej piętnastu minut dla:

1. chorych przebywających w szpitalach lub domach, chociażby nie leżeli w łóżku;
2. wiernych w bardziej podeszłym wieku, czy to pozostających we własnym domu z powodu starości, czy

też przebywających w domach opieki społecznej;

3. kapłanów chorych, chociażby nie leżeli w łóżku, lub w podeszłym wieku, którzy chcą bądź to odpra-

wiać mszę; bądź też przyjąć Komunię Świętą;

4. dla osób usługujących chorym lub starcom lub też bliskich, pragnących razem z nimi przystąpić do

Komunii Świętej, ilekroć nie mogą bez niedogodności zachować postu jednogodzinnego.

IV. CZEŚĆ I SZACUNEK WZGLĘDEM NAJŚWIĘTSZEGO SAKRAMENTU,

GDY CHLEB EUCHARYSTYCZNY JEST PODAWANY WIERNEMU NA RĘKĘ

Od czasu promulgowania Instrukcji Memoriale Domini – wydanej przed trzema laty – niektóre Konferen-
cje Biskupie uzyskały od Stolicy Apostolskiej upoważnienie zezwalania, aby szafarze Komunii Świętej
mogli kłaść Chleb Eucharystyczny na ręce wiernych. Jak jednak zaznacza wspomniana Instrukcja „prze-
pisy kościelne oraz pisma Ojców dostarczają licznych świadectw, że względem Najświętszej Eucharystii
okazywano jak największy szacunek”

11

co należy i dziś zachować. Zwłaszcza w tym sposobie udzielania

Komunii Świętej trzeba dokładnie wziąć pod uwagę pewne momenty, które podsuwa samo doświadcze-
nie.

Szczególną pilność i troskę należy ujawnić zwłaszcza gdy chodzi o partykuły, jakie mogą ewentualnie
oddzielić się od hostii. Dotyczy to zarówno szafarza, jak i wiernego, przy udzielaniu Komunii przez poło-
ż

enie postaci chleba na rękę przyjmującego.

W związku z wprowadzeniem praktyki udzielania w ten sposób Komunii konieczne jest przygotowanie,
czyli katecheza na temat nauki katolickiej o rzeczywistej i stałej obecności Chrystusa pod postaciami eu-
charystycznymi, jak również o szacunku, jaki należy się temu Sakramentowi.

12

8

Cfr. CIC, Can. 858 § 1.

9

Litterae Apostolicae motu proprio datae "Sacram Communionem", 19 martii 1957, n. 4: AAS 49, 1957, p. 178.

10

Ad. uxorem, 2. 5; PL 1, 1408

11

S. Congr. Pro Cultu Divino, Inst. "Memoriale Domini", 20 maii 1989: AAS 61, 1969 p. 542, quae adhuc vigere pergit.

12

Cfr. Conc. Vat. II, Const. de Sacra; Liturgia Sacrosanctum Concillium, n. 7: AAS 56, 1964, pp, 100-101; S. Congr. Rituum,

Instr. "Eucharisticum mysterium" 25 maii 1967 n. 9: ÁAS 59, 1967 in qua legitur: ,...quodvis praecaveatur periculum, ne
reverentiae defectus vel fálsae de SS. ma Éucharistia opiniones irrepant in animos": AAS 61, 1959, p. 545.

5

Wiernych należy pouczać, że Jezus Chrystus jest Zbawicielem i że należy Mu się obecnemu pod posta-
ciami sakramentalnymi, najwyższy kult adoracji, który przysługuje Bogu. Trzeba następnie zwracać
wiernym uwagę na to, żeby po przyjęciu Eucharystii nie pomijali szczerego i właściwego dziękczynienia,
odpowiednio do możliwości każdego stanu i zajęć

13

.

Wreszcie, aby przystępowanie do Stołu Pańskiego było naprawdę godne i owocne, należy wiernym w ten
sposób naświetlić płynące stąd dobra i owoce, tak dla pojedynczych osób jak i społeczności, by postawa
rodzinna (przy przyjmowaniu Eucharystii) wyrażała możliwie największy szacunek, pogłębiała miłość
względem Ojca Rodziny dającego „chleb powszedni”

14

i prowadziła do zjednoczenia z Chrystusem, w

którego Ciele i Krwi uczestniczymy

15

.

Ojciec Święty Papież Paweł VI zatwierdził powyższą Instrukcję swoim autorytetem i nakazał ogłosić, za-
rządzając, że wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

A. Card. Samoré

Prefekt

+ I. Casoria

Sekretarz

Dan w Rzymie w Siedzibie Kongregacji Sakramentów,
dnia 20 stycznia 1973 r.

13

Paulus VI Alloc. "Membris Consilii" I "Eucharisticis ex omnibus Nattonibus conventibus moderandis": AAS. 64, 1972, p.

287.

14

Cfr. Lc 11, 3.

15

Cfr. Hebr.2; 14.

6

Postanowienie Konferencji Episkopatu Polski

odnośnie Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej

Wielu biskupów i kapłanów wyraziło życzenie, aby Konferencja Episkopatu Polski określiła warunki,
według których biskupi diecezjalni w Polsce mogliby zastosować kan. 910 § 2 i 230 § 3, czyli powołać
Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej. Konferencja Episkopatu Polski biorąc pod uwagę spostrze-
ż

enia poszczególnych biskupów oraz przedłożenie Komisji Liturgicznej określa co następuje:

1. Biskupi diecezjalni mogą powołać mężczyzn do posługi Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej w

wieku 35 do 65 lat.

2. Kandydaci powinni odznaczać się nieskazitelnym życiem moralnym, pobożnością i poważaniem wśród

duchowieństwa i wiernych.

3. Kandydat poza wykształceniem przynajmniej średnim winien znać podstawowe prawdy teologiczne,

zwłaszcza odnoszące się do Kościoła, Mszy świętej i Eucharystii. Biskup może polecić kandydatowi
udział w kursie teologicznym lub zażądać egzaminu.

4. Biskup diecezjalny powołuje do posługi Nadzwyczajnego Szafarza kandydata, którego poznał osobi-

ś

cie po poleceniu go przez księdza proboszcza i dwóch kapłanów na jeden rok.

5. Przed powołaniem jak również przed każdym przedłużeniem powołania kandydaci winni odbyć co

najmniej trzydniowe rekolekcje.

6. Braci zakonnych, którym biskup może obniżyć wiek do 30 lat, obowiązują te same postanowienia.
7. Posługa Szafarza jest bezinteresowna. Wynagrodzenie może dotyczyć kosztów przejazdu lub rekom-

pensaty w przypadku, gdy na skutek wykonywania posługi uszczupliły się dochody w pracy zawodo-
wej Szafarza.

8. Szafarz Nadzwyczajny podczas posługi winien być ubrany w albę i przepasany cingulum.
9. Szafarz Nadzwyczajny wykonuje swoją posługę wtedy, gdy ilość kapłanów wobec komunikujących

jest za mała. Może on w ramach ważności powołania świadczyć pomoc na terenie całej diecezji; poza
diecezją tylko za zgodą biskupa tamtej diecezji.

10. Szafarz Nadzwyczajny może, za wiedzą księdza proboszcza, zanieść Komunię Świętą do domów tyl-

ko osobom, których stan duchowy jest znany, zachowując przepisy liturgiczne.

Warszawa, dnia 2 maja 1990 r.

7

Instrukcja

w sprawie formacji i sposobu wykonywania posługi

nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej

Wprowadzenie posługi nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej Instrukcja Immensae caritatis
(29.01.1973) uzasadnia „prawdziwą koniecznością i dobrem duchowym wiernych”. Uwzględniając ży-
czenia wielu biskupów i kapłanów Konferencja Episkopatu Polski w dniu 2 maja 1990 roku „określiła
warunki, według których biskupi diecezjalni w Polsce mogą zastosować kan. 910 i 230 KPK, czyli powo-
łać nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej”.

Komisja Episkopatu ds. Liturgii i Duszpasterstwa Liturgicznego pragnie zaproponować bardziej szczegó-
łowy program formacyjny. Opracowanie niniejsze pomoże przede wszystkim diecezjalnym komisjom li-
turgicznym, które w oparciu o statut i ustalenia własnego biskupa diecezjalnego ponoszą znaczną odpo-
wiedzialność za właściwy rozwój życia liturgicznego w diecezji, w tym także za odpowiednią formację
osób pełniących różne posługi liturgiczne.

I. FORMACJA NADZWYCZAJNYCH SZAFARZY KOMUNII ŚWIĘTEJ

Zgodnie z zaleceniem soborowej Konstytucji o Liturgii wszystkie osoby pełniące funkcje liturgiczne „na-
leży starannie wychowywać w duchu liturgii oraz przygotowywać do odpowiedniego i zgodnego z prze-
pisami wykonywania przypadających każdemu czynności” (KL nr 29).
Zależnie od miejscowych warunków program formacyjny nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej
może być w różny sposób realizowany w poszczególnych diecezjach. Różnorodność form kształcenia
powinna jednak uwzględniać niżej podana problematykę, obejmująca najpierw kurs przygotowawczy, a
następnie systematyczne dokształcanie.

Kurs przygotowawczy

Czas trwania kursu i inne szczegóły organizacyjne określa każda diecezja w zależności od miejscowych
warunków. Kurs przygotowawczy winien jednak uwzględniać niżej podany program szkoleniowy, obej-
mujący wykłady i ćwiczenia praktyczne.
Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej powinien znać podstawowe prawdy katechizmowe oraz najważ-

niejsze zagadnienia teologiczno-liturgiczne. Prawdy te należy podać z uwzględnieniem kontekstu eg-
zystencjalnego, ich związku z życiem codziennym i wpływem na rozwój duchowości chrześcijańskiej.
Podczas kursu przygotowawczego należy omówić następujące zagadnienia:

a) Poprawna wizja liturgii; znaczenie liturgii w życiu Kościoła, miejscowej wspólnoty parafialnej i w ży-

ciu osobistym.

b) Obecność Chrystusa w liturgii; różne sposoby tej obecności: w zgromadzeniu liturgicznym, w słowie

Bożym, w Eucharystii i innych znakach sakramentalnych, w osobie odprawiającego kapłana.

c) Teologia zgromadzenia liturgicznego i podział funkcji; udział świeckich w liturgii.
d) Posługa nadzwyczajnych szafarzy Komunii św.: znaczenie, przygotowanie, upoważnienie biskupa,

prawa i obowiązki.

e) Chrześcijański wymiar niedzielnego świętowania, uzasadnienie niedzielnego uczestnictwa we Mszy

Ś

więtej: współczesne możliwości i zagrożenia.

f) Podstawowe zagadnienia z teologii Eucharystii: Pamiątka, Ofiara, Uczta: czynne, świadome i owocne

uczestnictwo; struktura Mszy Świętej i ważniejsze elementy (śpiewy, czytania, modlitwy, obrzędy).

g) Warunki owocnego przyjmowania i godnego udzielania Komunii Świętej.
h) Pobożność eucharystyczna i kult Chrystusa Pana w Najświętszym Sakramencie poza Mszą Świętą.
i) Czynności nadzwyczajnych szafarzy podczas Mszy Świętej i zanoszenie Komunii Świętej chorym;

duszpasterstwo chorych w parafii i w szpitalach.

8

j) Świadomość chrzcielna i znaczenie pokuty w życiu chrześcijanina.
k) Świeccy w życiu Kościoła.
l) Znaczenie modlitwy i różne jej formy; elementy Liturgii Godzin.

Każdemu spotkaniu formacyjnemu winny towarzyszyć ćwiczenia praktyczne. Wskazane byłoby, aby
każdy dzień szkolenia rozpoczynał się lub kończył Mszą Świętą, z możliwie pełnym udziałem służby li-
turgicznej, w tym również pomocników udzielania Komunii Świętej. Ponadto do programu dnia byłoby
dobrze włączyć wspólnie odmówioną część Liturgii Godzin.

Dalsza formacja

Kurs przygotowawczy zasadniczo będzie miał charakter wprowadzający. Dopiero dalsza systematyczna
formacja pozwoli Nadzwyczajnym Szafarzom Komunii Świętej lepiej zrozumieć znaczenie ich posługi,
jej wpływ na głębie wiary i jakość życia z wiary, a także zdynamizuje ich działalność apostolską w para-
fii. Stała formacja pomocników Komunii Świętej winna odbywać się zarówno na poziomie parafialnym,
jak i ponadparafialnym lub ogólnodiecezjalnym.

Proboszcz parafii odpowiedzialny jest za właściwy rozwój i formację służby liturgicznej swojej parafii.
Również nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej powinni mieć swoje regularne spotkania modlitewno-
formacyjne miesięczne lub kwartalne, z jednej lub kilku parafii.

Innym sposobem dalszej formacji mogą być organizowane przez diecezjalną komisje liturgiczną, Instytu-
ty Pastoralne lub referaty kurialne, okresowe dni skupienia lub trzydniowe rekolekcje, przeprowadzone
przed upoważnieniem lub przed każdorazowym jego przedłużeniem.

Program stałej formacji powinien obejmować problematykę teologiczno-pastoralną. Pożyteczna będzie
wymiana doświadczeń, zwłaszcza co do Komunii Świętej chorych i związanych z nią odwiedzin domo-
wych. Wskazywać należy również na inne możliwości pracy apostolskiej w parafii, m.in. praca w gru-
pach młodzieżowych, pomoc w duszpasterstwie stanowym i młodzieżowym, pomoc w katechezie i przy-
gotowaniu sakramentalnym przed I-szą Komunią, Bierzmowaniem i zawarciem Małżeństwa, a także ak-
tywna działalność w pracy charytatywnej lub w innych przedsięwzięciach duszpasterskich.

Stałą formację nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej należy zlecić diecezjalnej komisji liturgicznej
lub specjalnie do tego celu mianowanemu duszpasterzowi. Do ich zadań winna należeć organizacja kur-
sów przygotowawczych u innych spotkań modlitewno-formacyjnych o zasięgu ponadparafialnym, a także
troska o literaturę i materiały szkoleniowe, jak książki, skrypty, instrukcje, kasety video itp. Koszty zwią-
zane z kursem przygotowawczym i dalszą formacją pokrywają parafie.

II. POSŁUGA NADZWYCZAJNYCH SZAFARZY KOMUNII ŚWIĘTEJ

PODCZAS MSZY ŚWIĘTEJ

Nadzwyczajny szafarz pomaga w rozdawaniu Komunii Świętej gdy przystępuje do niej większa liczba
wiernych przy braku szafarzy, albo gdy szafarze ci są zajęci innymi czynnościami duszpasterskimi lub
gdy udzielanie Komunii Świętej utrudnia im stan zdrowia albo podeszły wiek. Poza przypadkami choro-
by lub niedołężności odprawiający kapłan a także koncelebransi, nie mogą wyręczać się posługa pomoc-
ników, sami nie rozdzielając Komunii Świętej. Liczba pomocników Komunii Świętej zależeć powinna od
wielkości parafii i ilości odprawianych mszy świętych. Pomocnik powinien usługiwać zasadniczo pod-
czas jednej Mszy Świętej w ciągu dnia i mieć możliwość zastępstwa w wypadku choroby lub wyjazdu
poza parafię.

9

Przed Mszą Świętą nadzwyczajni szafarze powinni przygotować naczynia z hostiami do konsekracji i
ustawić je na kredensie. Gdy nie ma innych ministrantów oni też zanoszą je na ołtarz w czasie przygoto-
wywania darów.

Nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej ubrani w alby, zajmują miejsce w prezbiterium lub tam, gdzie
znajdują się inne osoby pełniące funkcje liturgiczne. W żadnym wypadku nadzwyczajni szafarze nie po-
winni podczas Mszy Świętej znajdować się w zakrystii.

Liturgiczną funkcję Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej wykonuje w następujący sposób:
Podczas śpiewu Baranku Boży Nadzwyczajny Szafarz podchodzi do ołtarza i klęka na oba kolana z boku
odprawiającego kapłana. O ile ze względów przestrzennych byłoby to niemożliwe, może uklęknąć z tyłu
lub z przodu ołtarza. Po przyjęciu Ciała i Krwi Pańskiej, kapłan podaje Komunię Świętą pomocnikowi.
Wypada, aby udzielił mu jej pod dwiema postaciami przez zanurzenie albo przez bezpośrednie picie z
kielicha. Następnie podaje pomocnikowi naczynie z komunikantami i razem z nim przystępuje do roz-
dzielania Komunii Świętej. Nadzwyczajny Szafarz ukazuje każdemu z przyjmujących Komunię Świętą
„nieco uniesioną Hostię mówiąc: Ciało Chrystusa. Przystępujący do Stołu Pańskiego odpowiada: Amen i
trzymając pod ustami patenę przyjmuje Sakrament” (WOMR nr 117).
Po zakończeniu udzielania Komunii Świętej kapłan i pomocnik wracają do ołtarza. Kapłan zanosi puszkę
z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, po czym wraca do ołtarza i puryfikuje pateny i kielich.
Jedynie w wyjątkowych wypadkach świecki pomocnik zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do
tabernakulum, wówczas przed zamknięciem drzwiczek przyklęka na jedno kolano, następnie wraca na
swoje miejsce. Jeśli zachodzi potrzeba puryfikuje palce w naczyńku stojącym obok tabernakulum lub na
kredensie. Wprowadzenie Ogólne do Mszału Rzymskiego (nr 56), zaleca, konsekrować hostie do Komu-
nii Świętej na każdej Mszy Świętej: „Jest rzeczą bardzo wskazaną, aby wierni przyjmowali Ciało Pańskie
z Hostii konsekrowanych podczas tej Mszy Świętej, w której uczestniczą”. W wypadku rozdzielania Ko-
munii Świętej również z puszki znajdującej się w tabernakulum przynosi ją na ołtarz kapłan w czasie
ś

piewu Baranku Boży, wyjątkowo czyni to pomocnik. Nadzwyczajny Szafarz może pomóc kapłanowi

również podczas rozdawania Komunii Świętej pod dwiema postaciami, gdy jest ona udzielana w przy-
padkach przewidzianych przez prawo. Jeśli przyjmujący Komunię Świętą piją bezpośrednio z kielicha,
wówczas pomocnik podaje kielich mówiąc: Krew Chrystusa, przyjmujący odpowiada: Amen. Podczas
picia z kielicha przyjmujący, jeśli potrzeba, „swymi rękami przysuwa sobie kielich do ust” (por. WOMR
nr 244). Po przyjęciu Krwi Pańskiej Nadzwyczajny Szafarz ociera puryfikaterzem zewnętrzną stronę kie-
licha. Natomiast jeśli Komunii Świętej pod obiema postaciami udziela się przez zanurzenie, wówczas
pomocnik trzyma kielich, a kapłan (lub drugi pomocnik) naczynie z Hostiami i po zanurzeniu części Ho-
stii w kielichu podnosi ją mówiąc: Ciało i Krew Chrystusa, przyjmujący odpowiada: Amen.

Zgodnie z zasadą podziału funkcji w zgromadzeniu liturgicznym Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej
nie powinien z zasady pełnić innych posług liturgicznych, np. lektora, komentatora itp. Inną funkcję może
pełnić wyjątkowo, gdy brak właściwych osób i ich czynności musiałby wykonać odprawiający kapłan.

III. POMOC W ZANOSZENIU KOMUNII ŚWIĘTEJ CHORYM

Do zasadniczych obowiązków Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej należy również pomoc w za-
noszeniu jej chorym i niepełnosprawnym. W większych parafiach mogą być pomocnicy wyłącznie do
Komunii Świętej chorych. Obowiązują jednak wobec nich te same kryteria doboru i te same warunki
przygotowania.

W przeddzień Komunii Świętej pomocnik powinien odwiedzić chorego. W ramach duchowego przygo-
towania należy delikatnie zapytać chorego czy pragnie przed Komunią Świętą przyjąć sakrament pokuty,
jeśli tak, trzeba o tym powiadomić proboszcza. Takie odwiedziny będą potrzebne zwłaszcza w początko-
wym okresie zanoszenia choremu Komunii Świętej. W czasie wizyty przygotowawczej, o ile zaistnieje
taka potrzeba, należy poprosić domowników lub opiekunów chorego o odpowiednie przygotowanie

10

mieszkania (stół nakryty białym obrusem, świece, krzyż, woda święcona, szklanka czystej wody do pury-
fikacji lub podania choremu).

Celem podkreślenia związku Komunii Świętej chorego ze sprawowaniem Eucharystii przez wspólnotę
parafialną, wskazane jest, by nadzwyczajni szafarze otrzymywali Najświętszy Sakrament od celebransa
pod koniec Mszy Świętej. Przed końcowym błogosławieństwem kapłan przekazuje chorym za pośrednic-
twem pomocników specjalne pozdrowienie od wspólnoty.

Nadzwyczajny Szafarz zanosi Komunię Świętą do chorego w specjalnie do tego celu wykonanym naczy-
niu umieszczonym w odpowiedniej bursie, którą zawiesza na szyi. Swoją posługę poza Mszą Świętą po-
mocnik pełni w ubraniu cywilnym, ale odświętnym i poważnym. Niosący Komunię Świętą w drodze nie
rozmawia, ale w modlitewnym skupieniu uwielbia swego Pana i Boga.

Zwykły i skrócony obrzęd Komunii Świętej chorych udzielanej przez Szafarza Nadzwyczajnego znajduje
się w księdze liturgicznej: Sakramenty chorych. Obrzędy i duszpasterstwo, (wyd. Księgarnia św. Jacka,
Katowice 1978, s. 52-61). Inne śpiewy, teksty modlitewne i czytania biblijne można odpowiednio dobrać
z tekstów liturgicznych danej niedzieli lub święta albo okresu liturgicznego.



Powyższa Instrukcja została zatwierdzona przez 248 Konferencję Plenarną Episkopatu Polski,
obradującą w Łodzi w dniach 21-22 czerwca 1991 r.

+ abp Józef kardynał Glemp

Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski

Prymas Polski

+ bp Tadeusz Rybak

Przewodniczący Komisji Episkopatu

ds. Liturgii i Duszpasterstwa Liturgicznego

11

Wskazania Konferencji Episkopatu Polski

odnośnie do Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej

Uwzględniając rozwój posługi Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej w diecezjach polskich oraz
postanowienia II Polskiego Synodu Plenarnego, gdzie dla stałego akolity podany jest niższy wiek do-
puszczenia do tej posługi, oraz biorąc pod uwagę głosy biskupów i przedłożenie Komisji ds. Kultu Boże-
go i Dyscypliny Sakramentów, Konferencja Episkopatu Polski określa, co następuje:

1. Biskupi diecezjalni mogą upoważnić mężczyzn, a także siostry zakonne i niewiasty życia konsekrowa-

nego w wieku 25 do 65 lat do posługi nadzwyczajnego szafarza Komunii Świętej.

2. Kandydaci powinni odznaczać się zaangażowaniem w życie Kościoła, wzorowym życiem moralnym

oraz poważaniem wśród duchowieństwa i wiernych.

3. Kandydat winien znać podstawowe prawdy katechizmowe oraz najważniejsze zagadnienia teologicz-

no-liturgiczne. Szczegółowe zagadnienia wylicza instrukcja dotycząca formacji nadzwyczajnych szafa-
rzy Komunii Świętej. W zależności od miejscowych warunków biskup może polecić kandydatowi
udział w kursie teologicznym lub zażądać egzaminu.

4. Biskup diecezjalny upoważnia do posługi Nadzwyczajnego Szafarza na jeden rok kandydata, którego

poleca ksiądz proboszcz.

5. Przed upoważnieniem kandydata zaleca się odprawienie trzydniowych rekolekcji albo dnia skupienia.
6. Szafarz Nadzwyczajny wykonuje swoją posługę wtedy, gdy liczba kapłanów wobec komunikujących

jest za mała. Może on w ramach ważności upoważnienia świadczyć pomoc na terenie całej diecezji;
poza diecezją na stałe może to czynić tylko za zgodą ordynariusza tamtej diecezji.

7. Szafarz Nadzwyczajny może, za wiedzą księdza proboszcza, zanieść Komunię Świętą do domów tylko

osobom, których odpowiedni stan duchowy jest znany, zachowując przepisy liturgiczne.

8. Szafarz nadzwyczajny podczas pełnienia tej posługi w czasie Mszy Świętej winien być ubrany w albę,

a jeśli trzeba przepasany cingulum. Pełniąc swą posługę poza Mszą Świętą, może nosić zwykłe ubra-
nie. Siostry zakonne spełniają posługę Nadzwyczajnego Szafarza w swoim stroju zakonnym, a osoby
ż

ycia konsekrowanego w swoim stroju.

9. Braci zakonnych obowiązują te same postanowienia. Wyższy przełożony zakonów kleryckich zwraca

się do biskupa diecezjalnego o udzielenie pozwolenia na wykonywanie posługi w kościołach diecezji
dla nadzwyczajnych szafarzy przez siebie ustanowionych.

10. Posługa Szafarza jest bezinteresowna. W sytuacji uzasadnionej może przysługiwać zwrot kosztów

przejazdu lub rekompensata, o ile wskutek wykonywania posługi uszczupliły się dochody w pracy
zawodowej Szafarza.

11. W nadzwyczajnych sytuacjach celebrans może ustanowić ad casum Nadzwyczajnego Szafarza Ko-

munii Świętej zgodnie z tekstem zawartym w Mszale Rzymskim dla diecezji polskich na str. 6*.

12. Szczegółowe wskazania odnośnie do przygotowania i stałej formacji Nadzwyczajnych Szafarzy Ko-

munii Świętej znajdują się w osobnej instrukcji.

+ abp Józef Michalik

Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski

+ bp Stefan Cichy

Przewodniczący Komisji Episkopatu

ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów

Warszawa, dnia 9 marca 2006 r.
335. Zebranie Plenarne Konferencji Episkopatu Polski

12

Modyfikacja Instrukcji

w sprawie formacji i posługi

nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej

Posługę Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej ustanowioną instrukcją Immensae caritatis (29.01.
1973) Konferencja Episkopatu Polski wprowadziła w dniu 2 maja 1990 roku i „określiła warunki, według
których biskupi diecezjalni w Polsce mogą zastosować kan. 910 i 230 KPK, czyli powołać Nadzwyczaj-
nych Szafarzy Komunii Świętej”.

W dniu 9 marca 2006 r. zostały przyjęte Wskazania Konferencji Episkopatu Polski odnośnie do Nadzwy-
czajnego Szafarza Komunii Świętej, które dokonały kilku zmian w sprawie pełnienia posługi przez nad-
zwyczajnych szafarzy.

W związku z nowymi dokumentami Stolicy Apostolskiej wydanymi w ostatnim okresie Konferencja Epi-
skopatu wprowadza modyfikacje w sprawie formacji i posługi Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świę-
tej.

I. FORMACJA NADZWYCZAJNYCH SZAFARZY KOMUNII ŚWIĘTEJ

Zgodnie z zaleceniem soborowej Konstytucji o Liturgii Świętej wszystkie osoby pełniące funkcje litur-
giczne należy starannie wychować „w duchu liturgii oraz przygotować je do odpowiedniego i zgodnego z
przepisami wykonywania przysługujących im czynności” (KL nr 29).

W poszczególnych diecezjach – zależnie od miejscowych warunków – program formacyjny nadzwyczaj-
nych szafarzy Komunii św. może być w różny sposób realizowany. Różnorodność form kształcenia po-
winna jednak uwzględniać niżej podana problematykę.

Kurs przygotowawczy

Czas trwania kursu i inne szczegóły organizacyjne określa każda diecezja w zależności od miejscowych
warunków. Kurs przygotowawczy winien jednak uwzględniać niżej podany program szkoleniowy, obej-
mujący wykłady i ćwiczenia praktyczne.

Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej powinien znać podstawowe prawdy katechizmowe oraz najważ-
niejsze zagadnienia teologiczno-liturgiczne. Prawdy te należy podać z uwzględnieniem kontekstu egzy-
stencjalnego, ich związku z życiem codziennym i wpływem na rozwój duchowości chrześcijańskiej.

Podczas kursu przygotowawczego należy omówić następujące zagadnienia:
a) Właściwe rozumienie liturgii; znaczenie liturgii w życiu Kościoła, miejscowej wspólnoty parafialnej i

w życiu osobistym.

b) Różne sposoby obecności Chrystusa w liturgii: w zgromadzeniu liturgicznym, w osobie odprawiające-

go kapłana, w słowie Bożym, Eucharystii i innych znakach sakramentalnych.

c) Teologia zgromadzenia liturgicznego i podział funkcji; udział świeckich w liturgii.
d) Posługa nadzwyczajnych szafarzy Komunii św.: znaczenie, przygotowanie, upoważnienie biskupa,

prawa i obowiązki.

e) Chrześcijański wymiar niedzielnego świętowania, uzasadnienie niedzielnego uczestnictwa we Mszy

Ś

więtej: współczesne możliwości i zagrożenia.

f) Podstawowe zagadnienia z teologii Eucharystii: Pamiątka, Ofiara, Uczta: czynne, świadome i owocne

uczestnictwo; struktura Mszy Świętej i jej ważniejsze elementy (śpiewy, czytania, modlitwy, obrzędy).

g) Warunki owocnego przyjmowania i godnego udzielania Komunii Świętej.

13

h) Pobożność eucharystyczna i kult Chrystusa Pana w Najświętszym Sakramencie poza Mszą Świętą.
i) Czynności nadzwyczajnych szafarzy podczas Mszy Świętej i zanoszenie Komunii Świętej chorym;

duszpasterstwo chorych w parafii i szpitalach.

j) Świadomość chrzcielna i znaczenie pokuty w życiu chrześcijanina.
k) Świeccy w życiu Kościoła.
l) Znaczenie modlitwy i różne jej formy; elementy Liturgii Godzin.

Każdemu spotkaniu formacyjnemu winny towarzyszyć ćwiczenia praktyczne. Wskazane byłoby, aby
każdy dzień szkolenia rozpoczynał się lub kończył Mszą Świętą, z możliwie pełnym udziałem służby li-
turgicznej, w tym również pomocników udzielania Komunii Świętej. Ponadto w programie dnia byłoby
dobrze wspólnie odmówić część Liturgii Godzin.

Stała formacja

Kurs przygotowawczy zasadniczo winien mieć charakter wprowadzający. Dopiero stała systematyczna
formacja pozwoli Nadzwyczajnym Szafarzom Komunii Świętej lepiej zrozumieć znaczenie ich posługi,
jej wpływ na głębie wiary i jakość życia z wiary, a także zdynamizuje ich działalność apostolską w para-
fii. Stała formacja pomocników Komunii Świętej winna odbywać się zarówno na poziomie parafialnym,
jak i ponadparafialnym lub ogólnodiecezjalnym.

Proboszcz parafii odpowiedzialny jest za właściwy rozwój i formację służby liturgicznej swojej parafii.
Również Nadzwyczajni Szafarze Komunii Świętej powinni mieć swoje regularne spotkania modlitewno-
formacyjne miesięczne lub kwartalne, z jednej lub kilku parafii.

Innym sposobem stałej formacji mogą być organizowane przez diecezjalną komisję liturgiczną, Instytuty
Pastoralne lub referaty kurialne, okresowe dni skupienia lub trzydniowe rekolekcje, przeprowadzone
przed upoważnieniem lub przed każdorazowym jego przedłużeniem.

Dalszej formacji służą także pielgrzymki Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej na Jasną Górę lub
do innego sanktuarium.

Program stałej formacji powinien obejmować problematykę teologiczno-pastoralną. Pożyteczna będzie
wymiana doświadczeń, zwłaszcza co do Komunii św. chorych i związanych z nią odwiedzin domowych.
Wskazywać należy również na inne możliwości pracy apostolskiej w parafii, m.in. praca w grupach mło-
dzieżowych, pomoc w duszpasterstwie stanowym i młodzieżowym, pomoc w katechezie i przygotowaniu
sakramentalnym przed I-szą Komunią, Bierzmowaniem i zawarciem Małżeństwa, a także aktywna dzia-
łalność w pracy charytatywnej lub w innych przedsięwzięciach duszpasterskich.

Stałą formację Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej należy zlecić Diecezjalnej Komisji Liturgicz-
nej lub specjalnie do tego celu mianowanemu duszpasterzowi. Do ich zadań winna należeć organizacja
kursów przygotowawczych i innych spotkań modlitewno-formacyjnych o zasięgu ponadparafialnym, a
także troska o literaturę i materiały szkoleniowe, jak książki, skrypty, instrukcje, kasety video itp. Koszty
związane z kursem przygotowawczym i stałą formacją pokrywają parafie.

II. POSŁUGA NADZWYCZAJNYCH SZAFARZY KOMUNII ŚWIĘTEJ

Nadzwyczajny szafarz Komunii Świętej pełni posługę podczas Mszy Świętej lub poza Mszą Świętą.

Posługa podczas Mszy Świętej

Nadzwyczajny Szafarz pomaga w rozdawaniu Komunii Świętej, gdy przystępuje do niej większa liczba
wiernych przy braku szafarzy, albo gdy szafarze ci są zajęci innymi czynnościami duszpasterskimi lub

14

gdy udzielanie Komunii Świętej utrudnia im stan zdrowia albo podeszły wiek. Poza przypadkami choro-
by lub niedołężności odprawiający kapłan, a także koncelebransi, nie mogą wyręczać się posługą pomoc-
ników, sami nie rozdzielając Komunii Świętej.
Liczba nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej zależeć powinna od wielkości parafii i ilości odpra-
wianych Mszy Świętych. Nadzwyczajny Szafarz powinien usługiwać zasadniczo podczas jednej Mszy
Ś

więtej w ciągu dnia i mieć możliwość zastępstwa w wypadku choroby lub wyjazdu poza parafię.

Przed Mszą Świętą nadzwyczajni szafarze powinni przygotować naczynia z hostiami do konsekracji i
ustawić je na kredensie. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego (nr 85) zaleca konsekrować hostie
do Komunii Świętej na każdej Mszy Świętej: „Jest bardzo pożądane, aby wierni podobnie jak kapłan,
który jest do tego zobowiązany, przyjmowali Ciało Pańskie z hostii konsekrowanych w czasie danej
Mszy Świętej, a w przewidzianych przypadkach (por. nr 283) przystępowali do kielicha. Dzięki temu
Komunia Święta ukaże się także przez znaki jako uczestnictwo w aktualnie sprawowanej Ofierze”. Gdy
nie ma innych ministrantów, oni też zanoszą je na ołtarz w czasie przygotowywania darów.

Nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej ubrani w alby, zajmują miejsce w prezbiterium lub tam, gdzie
znajdują się inne osoby pełniące funkcje liturgiczne. W żadnym przypadku nadzwyczajni szafarze nie
powinni podczas Mszy Świętej znajdować się w zakrystii.

Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego postanawia w p. 162: „W rozdawaniu Komunii Świętej
mogą kapłanowi pomagać inni obecni prezbiterzy. Jeśli ich nie ma, a liczba przystępujących jest znaczna,
kapłan może wezwać do pomocy szafarzy nadzwyczajnych, to jest ustanowionego obrzędem akolitę lub
także innych wiernych, którzy zostali do tego prawnie upoważnieni. W razie potrzeby kapłan może jed-
norazowo upoważnić do rozdawania Komunii Świętej odpowiednich wiernych”. Upoważnienie to może
być udzielone w przypadku, kiedy tej posługi nie może spełniać ustanowiony Nadzwyczajny Szafarz Ko-
munii Świętej.
Szafarze ci przystępują do ołtarza dopiero po przyjęciu Komunii Świętej przez kapłana i z jego rąk otrzy-
mują naczynia zawierające postacie eucharystyczne, jakie mają rozdawać wiernym.

Liturgiczną funkcję Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej wykonuje w następujący sposób:
Po przyjęciu Ciała i Krwi Pańskiej kapłan podaje Komunię Świętą Nadzwyczajnemu Szafarzowi. Wypa-
da, aby udzielił mu jej pod obiema postaciami przez zanurzenie albo przez bezpośrednie picie z kielicha.
Następnie podaje Nadzwyczajnemu Szafarzowi naczynie z komunikantami i razem z nim przystępuje do
rozdzielania Komunii Świętej. W przypadku rozdzielania Komunii Świętej również z naczynia znajdują-
cego się w tabernakulum przynosi je na ołtarz prezbiter w czasie śpiewu Baranku Boży, wyjątkowo czyni
to Nadzwyczajny Szafarz. Nadzwyczajny Szafarz ukazuje każdemu z przyjmujących Komunię Świętą
„ukazuje nieco uniesioną Hostię, mówiąc: Ciało Chrystusa. Przystępujący do Komunii Świętej odpowia-
da: Amen i przyjmuje Najświętszy Sakrament do ust lub, jeśli jest to dozwolone, na dłoń” (OWMR nr
161).

Po zakończeniu udzielania Komunii Świętej kapłan i pomocnik wracają do ołtarza. Kapłan zanosi puszkę
z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, po czym wraca do ołtarza i puryfikuje pateny i kielich.
Jedynie w wyjątkowych wypadkach świecki pomocnik zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do
tabernakulum, wówczas przed zamknięciem drzwiczek przyklęka na jedno kolano, następnie wraca na
swoje miejsce. Jeśli zachodzi potrzeba, puryfikuje palce w naczyńku stojącym obok tabernakulum lub na
kredensie.

Nadzwyczajny Szafarz może pomóc kapłanowi również podczas rozdawania Komunii Świętej pod obie-
ma postaciami, gdy jest ona udzielana w przypadkach przewidzianych przez prawo. Jeśli przyjmujący
Komunię Świętą piją bezpośrednio z kielicha, wówczas pomocnik podaje kielich mówiąc: Krew Chry-
stusa, przyjmujący odpowiada: Amen. Podczas picia z kielicha przyjmujący, jeśli potrzeba, „swymi rę-
kami przysuwa sobie kielich do ust” (por. OWMR nr 266). Po przyjęciu Krwi Pańskiej nadzwyczajny
szafarz ociera puryfikaterzem zewnętrzną stronę kielicha. Natomiast jeśli Komunii Świętej pod obiema

15

postaciami udziela się przez zanurzenie, wówczas pomocnik trzyma kielich, a kapłan (lub drugi pomoc-
nik) naczynie z hostiami i po zanurzeniu części hostii w kielichu podnosi ją mówiąc: Ciało i Krew Chry-
stusa, przyjmujący odpowiada: Amen.

Zgodnie z zasadą podziału funkcji w zgromadzeniu liturgicznym Nadzwyczajny Szafarz Komunii Świętej
nie powinien pełnić innych posług liturgicznych, np. lektora, komentatora itp. Inną funkcję może pełnić
wyjątkowo, gdy brak właściwych osób i ich czynności musiałby wykonać odprawiający kapłan.

Pomoc w zanoszeniu Komunii Świętej chorym poza Mszą Świętą

Do zasadniczych obowiązków Nadzwyczajnego Szafarza Komunii Świętej należy również pomoc w za-
noszeniu jej chorym i niepełnosprawnym. Instrumentum laboris na Synod Biskupów poświęcony Eucha-
rystii zaznacza, że Nadzwyczajnych Szafarzy Komunii Świętej zachęca się, by troszczyli się o osoby ob-
łożnie chore i w podeszłym wieku, które nie mogą fizycznie uczestniczyć w Liturgii Eucharystycznej w
kościele. Ich dobru może służyć, jak wskazują na to niektóre odpowiedzi, wykorzystanie środków spo-
łecznej komunikacji do transmisji Mszy Świętej i innych liturgii.

W większych parafiach mogą być nadzwyczajni szafarze wyłącznie do Komunii Świętej chorych. Obo-
wiązują jednak wobec nich te same kryteria doboru i te same warunki przygotowania.

W ramach duchowego przygotowania Nadzwyczajny Szafarz powinien delikatnie zapytać chorego, czy
pragnie przed Komunią Świętą przyjąć sakrament pokuty, jeśli tak, trzeba o tym powiadomić proboszcza.
W czasie wizyty przygotowawczej, o ile zaistnieje taka potrzeba, należy poprosić domowników lub opie-
kunów chorego o odpowiednie przygotowanie mieszkania (stół nakryty białym obrusem, świece, krzyż,
woda święcona, szklanka czystej wody do puryfikacji lub podania choremu).

Celem podkreślenia związku Komunii Świętej chorego ze sprawowaniem Eucharystii przez wspólnotę
parafialną wskazane jest, by przed końcowym błogosławieństwem kapłan przekazał chorym za pośred-
nictwem szafarzy specjalne pozdrowienie od wspólnoty, a nadzwyczajni szafarze otrzymywali Najświęt-
szy Sakrament od celebransa po obrzędzie rozesłania wiernych.

Nadzwyczajny Szafarz zanosi Komunię Świętą do chorego w specjalnie do tego celu wykonanym naczy-
niu umieszczonym w odpowiedniej bursie, którą zawiesza na szyi. Swoją posługę poza Mszą Świętą po-
mocnik pełni w ubraniu cywilnym, ale odświętnym i poważnym. Niosący Komunię Świętą w drodze nie
rozmawia, ale w modlitewnym skupieniu uwielbia swego Pana i Boga.

Zwykły i skrócony obrzęd Komunii Świętej chorych udzielanej przez Szafarza Nadzwyczajnego znajduje
się w księdze liturgicznej: Sakramenty chorych. Obrzędy i duszpasterstwo, (wyd. drugie, Księgarnia św.
Jacka, Katowice 2004, s. 54-63). Inne śpiewy, teksty modlitewne i czytania biblijne można odpowiednio
dobrać z tekstów liturgicznych danej niedzieli lub święta albo okresu liturgicznego.

+ abp Józef Michalik

Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski

+ Bp Stefan Cichy

Przewodniczący Komisji Episkopatu

ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów

Warszawa, dnia 18 października 2006 r.
337. Zebranie Plenarne Konferencji Episkopatu Polski