HALINA SNOPKIEWICZ

SŁONECZNIKI

Małgorzacie

13 grudnia 1948 r.

Jestem dzieckiem grzechu. To nieprawda, ale dobrze brzmi. Trzeci raz zaczynam prowadzić

pamiętnik i trzeci raz umieszczam to zdanie na początku. Wnosi ono powiew romantyzmu, - którego tak

brak w moim obecnym życiu. Wprawdzie nie robię już dramatu z konieczności chodzenia do szkoły.

Przeciwnie, Tylko dzięki budzie trzymam się. Ale z rozrzewnieniem wspominam czasy, kiedy uczyłam się

sama. Nazwałam się wtedy „K, E. L.” - co znaczy Komisja Edukacji Lilki. Doskonale mi to szło. Za

okupacji, w tak zwanej Generalnej Guberni, były szkoły bez historii i geografii. - Poza tym wiodłyśmy z

mamą koczownicze życie, zmieniając miejsce pobytu kilka razy w roku. Mama zdobyła dla mnie komplet

przedwojennych podręczników, od klasy I do VII, resztę problemu zostawiając mnie.

Wypracowałam sobie własne metody nauczania sę. Przede wszystkim utworzyłam tę jednoosobową

komisję i naszkicowałam plan działania. Na przykład rok 1944 był Rokiem Geografii. Były Lata Języka

Polskiego, w tym - co niech na wieczną chwałę zapisane mi będzie - Miesiąc Gramatyki. Mama czasami, raz

na dwa lata, urządzała mi dyktando. Jednak odległość między jednym a drugim takim sprawdzianem

wiadomości sprawiła, że dyktowała mi ciągle to samo: „Kruk krukowi oka nie wykole. Pracowita córka

piele od rana ogórki. Stróż Józef poszedł po wodę do źródła. W tych drzwiach jest popsuta zasuwka”. Itp.

Długo byłam na bakier z interpunkcją. W zdaniu: „Pies wierny przyjaciel człowieka nie opuszcza go

w złej doli”, przez trzy kolejne razy stawiałam przecinek po przyjacielu, zamiast po psie i człowieku. W

czasie kiedy Komisja kazała mi przerobić Nieboską Komedię Krasińskiego, dowiedziałam się dopiero, że

czasownik odpowiada na pytanie „Co robi?”. Gdyby to pytanie było w bezokoliczniku, nigdy bym na nie nie

odpowiedziała.

Kiedy Polska została wyzwolona, okazało się, że nie było Dnia Matematyki. A tu należało zdać do

jakiejś klasy. Przyjechał wujek, żeby obiektywnie stwierdzić, do której powinnam ryzykować egzamin.

Wyjechał smutny, zostawiając o mnie opinię: „Ona jest zwichnięta. Pojęcia nie mam, co z nią należy

zrobić”. Mama powołała do mojej biografii miłą nauczycielkę, która, przerażona i zaszokowana, w ciągu

trzech miesięcy usiłowała przerobić ze mną program szkoły powszechnej i uporządkować samodzielnie

nabyte wiadomości. Podczas gdy z języka polskiego kończyłam właśnie gimnazjum, z historii byłam na

uniwersytecie, a z geografii mogłam robić pracę naukową, z matematyki kwalifikowałam się do II

podstawowej. „K. E. L.” do głowy nie przyszło zasilanie mózgowia prądem elektrycznym czy też

jakimikolwiek kwasami, zasadami lub solami. Przyrodą było tylko to, co mnie otacza, i byłam bardzo

zdziwiona, kiedy to okazało się także przedmiotem.

W końcu zdałam do siódmej klasy. Nie miałam innego wyjścia - pozbawiona cenzurek. Ta różnica w

poziomie wiedzy została mi. chyba na zawsze. Potem przeszłam do nowo utworzonej klasy ósmej. Moje

a r y t m e t y c z n e wciąż wiadomości poszerzyłam zaledwie o znajomość rzymskich cyfr. Po ósmej

(dowiedziałam się tylko, co to jest procent, a co kapitał) przyjęli mnie bez egzaminu do trzeciej

gimnazjalnej. Przebrnęłam jakoś, chociaż musiałam dorobić łacinę, którą ci wszyscy normalnie się

edukujący przechodzili systematycznie. I tu przy pomocy Calvusa odkryłam, że mam językowe zdolności.

Dwa tygodnie tylko chodziłam do niego na lekcje, a po czterech .miesiącach byłam najlepsza w

klasie. Z łaciny, oczywiście. Dla dopełnienia nieszczęść w tej ósmej uczyłam się francuskiego, a w mojej

obecnej szkole jest tylko angielski i niemiecki. Wybrałam angielski, zwłaszcza że kiedyś tam, dawno,

zaczęłam poznawać ten język. Z chaosu więc do siódmej, z siódmej - aż dziw, jak prawidłowo - do ósmej. Z

ósmej do trzeciej, ale za to z trzeciej do dziewiątej. W ubiegłym roku była reforma szkolnictwa i stąd taki

galimatias. Żeby nas nie skrzywdzić, to znaczy tych, którzy kończyli III gimnazjalną, dołożyli nam literę „a”

dla odróżnienia od tych, którzy do dziewiątej zwykłej przechodzą z ósmej. My mamy jako ostatni rocznik

dostać „małą maturę”. Tak, ale w dziesiątej już wszyscy się zrównamy. Obecnie chodzę do IX a. Z

lekceważeniem patrzymy na tych z dziewiątych bez „a” i diabli nas biorą, że smarkateria razem z nami

dojdzie do matury.

To wszystko, mimo, że skomplikowane, nie byłoby najgorsze, ale wieść niesie, że zrobią

popołudniówki. To byłaby tragedia. W ten sposób z naszej szkoły odszedłby najlepszy element, to jest

partyzanci. Oni, gdyby me wojna, byliby już na studiach. Są zupełnie dorośli i wiedzą, czego chcą. W

każdym razie nie chcą popołudniówek i dwóch lat w ciągu jednego roku. Przywykli do naszej klasy. Mają tu

swoich ordynansów i sekretarki. To bohaterowie. Walczyli z Niemcami. Byli w Armii Krajowej, w Armii

Ludowej i jeszcze w innych organizacjach. Ja o nich myślę nieco inaczej niż reszta klasy, ale cóż robić. Nie

każdy z nich pojął, że wojna się skończyła. Przyszli do szkoły „na tymczasem”, w braku innych zajęć.

Ciągle czekają, że coś się zacznie dziać i oni znów wystąpią w glorii wojennej sławy. Mnie lubią. Zwłaszcza

Hindus. Nie tak za darmo. Odwalam za niego wszystkie domowe wypracowania i robię mu ściągi na

klasówki z polskiego. Czasami oddaję im śniadanie. ale terroryzować się jak inni nie pozwalam. Igorowi,

który wyjął grzebień i kazał mi się czesać, powiedziałam wprost:

- Odwal się, bałwanie.

Wyrwałam Dyzia spod ich wpływu. Biedny Dyzio przez cały rok nosił Hindusowi teczkę do szkoły i

z powrotem. To ostatecznie legalna szkoła, a nie żaden las. Mimo że tacy gruboskórni i żerują na naszym

dla nich podziwie, są cudowni. Jeszcze, tydzień temu, kiedy Brukiew wyrwała Hindusa do odpowiedzi, Igor

krzyknął:

- Nie strzelaj, sierżancie, nie strzelaj! To sprawa sądu wojennego!

Brukiew przyzwyczaiła się już do znacznie gorszych wystąpień, nie zareagowała więc. Najwyższy

stopień wojskowy ma wśród nich Igor. Był zdaje się podporucznikiem AK. Ale wcale przez to nie jest

najmądrzejszy. W ogóle oni się uczą, pożal się Boże. Mają fioła, chcą wojny albo przynajmniej jakiegoś

powstania. Myślę, że nie tyle z przekonania, ile z braku chęci do nauki czy pracy. Dyrektor mówi, że są

wykolejeni, ale co z nimi zrobić, muszą skończyć szkołę. Podobno mają na nas zły wpływ i przede

wszystkim - dlatego powinni przejść do popołudniówki. Ja tego nie zauważam i w ogóle „złe wpływy” nie

trafiają mi do przekonania. Mam głowę czy nie?! Nawet Brukiew musiała przyznać, że tak. Powiedziała:

- Ty, Lilka, masz szaloną głowę.

Jakakolwiek by była, dobrze, że jest. Natomiast nie mam biustu. W tym miejscu jest wyłącznie

klatka piersiowa. Jestem długa i cienka. Mój tułów z ziemią łączą dwie żałosne, pajęcze nóżki. Idąc na

szkolną zabawę kładę dwie pary pończoch, w tym jedne bez względu na porę roku - wełniane.

Przezywają mnie „Nitka”. Niby to pieszczotliwie, a nie zamierzona złośliwość; ale tu mogę się

przyznać. Boli. To ludzie wyprani z wyobraźni. Mogliby mnie widzieć taką, jaka pewnie będę za rok czy

dwa.

W Zbyszku zakochałam się także dlatego, że kartka, którą mi przysłał, zaczynała się od słów:

„Dziewczyno o kasztanowych włosach”. Moje włosy nie mają określonego koloru, W ogóle niewiele

wspólnego z kasztanem. Patrzyłam w lustro pod słońce, w dwa lustra, oglądałam się przy świetle. To

niestety tylko poetycka przenośnia, ale dowodzi, że Zbyszek umie na mnie patrzeć.

Nie mogę tego powiedzieć o sobie. Ja widzę w nim cały świat, a przyznajmy, już tylko biedna

planeta Ziemia nie składa się wyłącznie ze Zbigniewa Sikorskiego. A świat?

17 grudnia 1948 r.

Aktualnie chcę być traperem w Kanadzie. Wróżba przeprowadzona w dzieciństwie, o której kiedyś

napiszę, głosi, że zostanę pisarką. Odpowiada mi to. Wiem, że pisarz okrada swoje życie osobiste. Każde

wrażenie winno mu służyć jako część tematu. Musi dawać swoje życie innym, wymyślonym przez siebie

osobom. Tak więc ja, mając ambitne plany, winnam być wszystkim. Nawet złodziejem, jeśli zajdzie

potrzeba. Mam w tym pewną wprawę. Gdybym musiała zjeść na raz wszystkie jabłka, jakie ukradłam z

cudzych sadów, pękłabym jak legendarny smok po wypiciu wody z Wisły.

Odkąd sięgam pamięcią, zawsze miałam piątki z polskiego. Nawet wtedy, kiedy sama sobie

wystawiałam świadectwa. Pisałam na kartonie: „Lidia Sagowska opuściła dni szkolnych 365 i mimo to

została promowana do następnej klasy”. A te moje wypracowania! Zadałam sobie raz temat, który winien

być wzorem dla Mańci na klasówki: „Porównanie starego Boryny z Janem Kiepurą”. Przy czym, jako osoba

nie tak całkiem zwariowana, ograniczyłam pracę do jednego zdania: „Takiego porównania nie da się

przeprowadzić”.

Redaguję gazetkę klasową, niestety ograniczają mój rozmach, każąc mi pisać na konkretny temat.

Pracuję także nad powieścią, ale o tym - sza.

18 grudnia 1948 r.

Tego się nie da ukryć, kocham się w Zbyszku. Spadło to na mnie jak piorun. Nie mam wprawdzie

ochoty pisać, jaki był dalszy ciąg wspomnianej kartki, ale uczciwość ryczy we mnie lwim głosem:

„Dziewczyno o kasztanowych włosach, przyjdę do Ciebie o szesnastej. Przygotuj obraz wsi polskiej na

podstawie „Żeńców” Szymonowicza. Przygotowałam, bo już od dawna byłam trafiona. Zbyszek chodzi do

X klasy.

Wszystkiemu winna koedukacja. Gdyby nie chodził do naszej szkoły, nie zakochałabym się. On

naturalnie na mnie gwiżdże, ale ja nie rezygnuję. Mój wiek nie gra tu roli, mam przecież czternaście lat. On

ma taką piękną śniadą cerę i kolorki. I oczy czarne, błyszczące jak węgiel. Udaje dziecinnego. Chyba nigdy

nie był zakochany.

Jeśli to prawda, że pierwsza miłość jest najsilniejsza, to piękne życie mam przed sobą. Do śmierci

nieodwzajemnione uczucie, bo wątpię, żeby tu czas mógł coś zmienić. W nieszczęściu tracę rozum. On się

interesuje tą idiotką Stefką. Stefka jest bardzo ładna, z przykrością to muszę stwierdzić. Tak, ja jestem

podobna do czarnej nitki, ale mam najpiękniejsze rzęsy w całej szkole. I też są tacy, co o mnie mówią: „Jaka

ładna dziewczynka”. Dziewczynka. Poza tym chcę być oryginalnie brzydka. Uroda to rzecz pospolita.

Jestem dziś usposobiona do rozpamiętywania chwil spędzonych ze Zbyszkiem. Pierwszy raz w życiu

zobaczyłam go na korytarzu. Stał z kolegami koło sali gimnastycznej. Przeszłam obok, a on powiedział z

lekceważeniem:

- To z tej nitki Mańcia kazała nam brać przykład?

Właśnie w tamtej chwili zakochałam się na śmierć i życie. Trzęsłam się na lekcjach z wściekłości,

która już była miłością. W każdym razie mam pierwszą realną korzyść z nauki: dzięki temu, że Mańcia

przeczytała im na lekcji moje wypracowanie, a to w celu upokorzenia ich, Zbyszek zwrócił na mnie uwagę.

To była zrazu taka pogardliwa uwaga, lecz na początek wystarczyło. Zaczął mi się uważniej przyglądać, no i

dostrzegł (on jeden) kasztanowe włosy.

Chłopcy zawsze otaczają mnie kołem, szczególnie jak jest trudna praca domowa z polskiego, ale nie

mogę tego uogólniać. Naprawdę lubią mnie. Mimo że jestem uczynna, często odmawiam odwalania za nich

roboty. Mówię: „Nie mam czasu” i śledzę reakcję. Jeżeli któryś powie: „Świnia jesteś!”, obrażam się na

dwa, a czasem trzy miesiące. Ani słowa, dopóki mnie nie przeprosi. Natomiast jak na odmowę jęknie

boleśnie i powie: „A. tak na ciebie liczyłem”, waham się trochę, tak dla dodania sobie ważności i piszę

jeden temat, czasami aż w siedmiu wersjach. To dla mnie dobra gimnastyka umysłowa, bo muszę mieć na

uwadze ich możliwości polonistyczne, żeby się Mańcia nie zorientowała, iż praca wprawdzie jest

samodzielna, ale coś nie pasuje do „niżej podpisanego”.

Przyznać muszę, że miałam opory, tak łatwo się godząc na pracę za Zbyszka. Nie chciałam, żeby

widział we mnie tylko „Caritas”, za darmo wydający porcję zupy. Należy jednak od czegoś zacząć, a to był

jedyny punkt, przy którym mogłam się zaczepić. Poza tym imponuje mi, że uczniowie ze starszych klas

zwracają się do mnie o pomoc.

Obserwowałam kiedyś Zbyszka. Rozmawiał z kolegami o matematyce. Mówili z pasją i dyskutowali

o rzeczach wybiegających daleko poza program. Tyle to nawet ja potrafiłam złapać, Poczułam, jak do serca

wchodzi mi miękko ostra igła zazdrości. Nigdy przy mnie nie rozbłysną tak jego oczy. Nigdy ze mną nie

będzie mógł tak mówić. To jest fizycznie niemożliwe, żebym ja pojęła matematykę, żeby ta ponura nauka

stała się jakąś płaszczyzną naszego porozumienia. Kocham go, ale nawet dla niego nie potrafię się zmusić

do zrozumienia tajemnicy trójkąta. W dodatku suknia tak na mnie smutnie wisi, jak na wieszaku.

Czy mam więc wybór? Ja nie tylko za niego piszę, ale także czytam, robię mu punkty i streszczenia.

Powiedziałam:

- Powinieneś podciągnąć mnie z matmy, nie uważasz?

Chodziło o to, żeby być z nim. Zgodził się, ale to stracona sprawa, zrobiłam błąd. On jak tylko się

dorwie do takich na przykład pierwiastków, to już nic nie widzi. Jacy to dziwni ludzie są na świecie. Usiłuję

wtrącić coś na inny zupełnie temat, ale on wtedy:

- Jeśli zrozumiałaś, to powtórz.

Niekiedy coś bezmyślnie powtarzam, żeby się nie pogrążać w jego oczach i natychmiast o tym

zapominam. O wiele lepiej się czuję, jeśli ja mu wtłaczam do głowy polski. Ciągnę:

- I tak zakochany poeta, samotny i cierpiący, sięga po pióro. Jak myślisz? Co można napisać w takiej

sytuacji? Powiedzże, baranku!

- Pewno wiersze - odpowiada geniusz matematyczny.

- Ale jak byś te wiersze nazwał? Co to za rodzaj? - dręczę go.

Cisza.

- Liryki - wyjaśniam. Miłosne liryki.

Oczy Zbyszka wykazują bezgraniczną głupotę. Stają się okrągłe i naiwne. Gdyby uczucie do niego

nie zaciemniało rui spojrzenia, wiedziałabym, jak go nazwać. Podobam się sobie. Nie jestem rozmazana

pannica. Sentymenty trzeba trzymać za uzdę, jak młodego konia. Szłam kiedyś z Lidką do teatru i Zbyszek z

kolegą doszli do nas. Zbyszek powiedział:

- Lidka i Lilka, trzeba was jakoś ponumerować.

Oburzyłam się, bo miałam być „Nr 2”.

- Lilka to Lilka - powiedziałam twardo. - Ty lepiej zobacz, jak są ponumerowane strony w literaturze

Chrzanowskiego.

A mdlałam z miłości. Jeśli już mam być dla niego numerem, to pierwszym. Tak.

Żeby nie konieczność przelezienia do następnej klasy! Miałabym więcej czasu na wszystko. Nie

przemęczam się nauką, na pewno nie, ale zawsze trzeba i kołnierzyk przyszyć, i o zeszytach pomyśleć, i

jeśli matma wypada na pierwszej lekcji, przyjść wcześniej, żeby zdążyć przepisać.

Nie potrafię wyrazić, jak się kocham w Zbyszku. Całym sercem. Byłoby ładnie, gdybym mogła,

napisać: Całym sercem i umysłem. Niestety. Mój umysł krytykuje to serce. Zbyszek przyszedł kiedyś do

mnie i - nieszczęście - nie było mnie w domu. Mama przyjęła go w kuchni. Napisał kartkę, że chciałby się

ze mną spotkać w sprawie wypracowania o Barbarze Radziwiłłównie.. Mama musiała, widzieć, jak pisał tę

kartkę. Zrobił byka. Zapytała wtedy:

- Czy pan się chce spotkać - z Lilką przez „de” czy przez „te” - bo napisał spodkać.

Mam żal do mamy. Jakże musiał się głupio czuć, biedaczek. Prawda, że miłość powinna iść ramię w

ramię z ortografią, ale to była cudza korespondencja. To właśnie mama nauczyła mnie, że nie wolno czytać

listów nie do mnie adresowanych. I jak do tej pory, nigdy nie naruszała tych zasad. A dostałam już dwa listy

miłosne i nawet nie zapytała od kogo. Pękałam ze złości, bo bardzo się chciałam pochwalić przed kimś

dorosłym. Mama uważa, że to są głupstwa i wobec tego szkoda na to czasu. Mamie w ogóle szkoda dla mnie

czasu.

Jedyny czas, który ja uważam za stracony, to lekcje matematyki i fizyki.

Gdyby kiedyś Zbyszek się we mnie zakochał, nie będziemy razem pracować, nie będzie nas łączył

wspólny cel. Trudno pomyśleć, żebyśmy na przykład razem napisali książkę. W opracowaniu podręcznika

matematyki nie byłabym w stanie odegrać nawet roli sekretarki, a znów ambicja nie pozwoliłaby mi

przygotowywać mu papier i ołówki. Miłość jednak nie wybiera.

Tak sobie tu piszę i piszę, a lekcje leżą i leżą. Można „spotkać” pisać przez „d” i mieć piękne loczki

nad czołem. I piękny głos. Zbyszek śpiewa w kwartecie szkolnym. Ładnie chłopcy śpiewają, cóż kiedy cały

czas patrzę na Zbyszka jak głupia. Każdy dźwięk muzyki przywodzi mi jego na myśl. Ach, jak ja sobie z

tym poradzę. Myślę i myślę, i nie mogę wyciągnąć żadnych wniosków. Zbyszek robi, co może, żeby mi

dokuczyć, a jego kolega powiedział mi:

- No to Zbyszek wpadł, wiesz? Mówi tylko o tobie.

Nie wierzę. Co to za pośrednictwo. Gdyby mu zależało, abym się dowiedziała o jego

zainteresowaniu, dałby mi to jakoś do zrozumienia.

- Nie pocieszaj mnie. Sama pilnuję swoich spraw - odparowałam.

Nie mam doświadczenia w tej kwestii, dlatego trudno mi się zorientować, jak stoją moje akcje. Na

przykład na próbie Wieczoru Mickiewiczowskiego staliśmy razem przy oknie. Nagle on pyta:

- Czy stoisz tu ze mną z miłości, bo już cała szkoła mówi, że się we mnie kochasz?

Może mi mowę odjęło, co? Akurat! Już Tales na matmie stwierdził: „Ty Sagowska, masz trochę

tupetu, żeby takie bzdury mówić tak pewnym głosem” Powiedziałam do Zbyszka:

- Robię to tylko dla ciebie, bo wiem, że moje towarzystwo sprawia ci przyjemność.

I odeszłam, jakby on był dla mnie pyłkiem, on, który jest całym moim życiem. W trzy dni. później

przyszedł do mojej klasy, niby po literaturę. Wszyscy rzeczywiście wiedzą o mojej beznadziejnej miłości.

Patrzyli, jak się zachowam. Niedbale wyciągnęłam książkę, podałam mu szybko i powiedziałam:

„Zmiataj!”, nie patrząc nawet w jego kierunku. Dobrze to chyba wypadło i musiało zrobić na nim wrażenie,

bo zabrał mi szalik. Chce mieć coś mojego. Ja bym mu dała wszystko, nawet encyklopedię, do której mamie

nie wolno zajrzeć, tak jestem do niej przywiązana. Uznałam, że nie należy zbyt szybko ulegać, więc

kazałam, aby mi natychmiast zwrócił szalik. Trzeba mieć dumę i jeśli nawet, ma się duszę niewolnicy, nie

wolno robić z niej wierzchniego okrycia.

- Oddaj mi szalik, i to już - powiedziałam.. -

- Jak chcesz go mieć, to przyjdź do mnie do domu.

Ho, ho, bracie! Postanowiłam być agresywna w stosunku do mężczyzn. Poszłam z Lidką. Mama

Zbyszka dała nam budyniu z sokiem malinowym, co mi na tyle poprawiło samopoczucie, że powiedziałam

do niej:

- Zbyszek jest miły, szkoda tylko, że się popisuje.

- On cię bardzo lubi i mówi, że jesteś ładna, wiesz?

I kto by się w tym wszystkim rozeznał? Chciał mi oddać ten szalik. Wtedy coś się we mnie załamało.

- Możesz go zatrzymać - rzekłam.

Ostatecznie miłość wymaga wyrzeczeń. A szalik był piękny, puszysty i pastelowy. Nawet mi

powieka nie drgnęła. Serce waliło nieprzytomnie. Zbyszek. Zbyszek jest śliczny, ale przecież nie kocham go

za urodę. - To byłoby niskie.

23 grudnia 1948 r.

Nie ma lekcji, mam więc dużo czasu. Przeszłam koło Zbyszka pozornie obojętnie i udałam, że nie

słyszę, kiedy powiedział: „siemasz, Lilka”. Hindus odprowadził mnie ze szkoły. To jest wydarzenie i kto nie

zna stosunków w naszej klasie, nigdy nie zrozumie, jaka byłam dumna. Kazałam mu nieść moją teczkę, już

choćby tylko z zemsty za Dyzia.

- Zabiorę cię dziś do kina - powiedział niedbałym tonem.

- Zabrać to ty możesz buty do szewca - zdenerwowałam, się. - Mnie możesz tylko zaprosić i jeśli nie

będę miała nic innego do roboty, to pójdę.

- A masz co innego do roboty? - spokorniał.

- Mam - odparłam niezgodnie z prawdą.

Możliwe, że Hindus zastrzelił dwóch Niemców, cześć mu za to i chwała, ale co to za tony wobec

kobiety. Jeszcze w klasie mogłoby ujść.

- Ci Niemcy to byli w obronie własnej, co? - zapytałam niewinnie.

- Wy, smarkacze, tego nigdy nie zrozumiecie.

- No to dowiedz się, że ja, tyle lat od ciebie młodsza, uważam was po prostu za gówniarzy.

Gdybyśmy w czasie okupacji mieli odpowiednią liczbę lat, także walczylibyśmy. I pomiatanie nami tylko z

tego powodu, że w pieluchach nie przyjmowali do konspiracji, uważam za świństwo. Strzelać to cię może w

tym lesie nauczyli, ale to wszystko. Przechwalacie się beznadziejnie. To jest szczeniackie. Mnie już spadły

łuski z oczu i widzę was takich, jakimi jesteście obecnie, a sam wiesz, co. mam na myśli. Wam się w głowie

poprzewracało. Wiesz, że się nigdy nie podlizuję profesorom i często wasze winy biorę na siebie, ale

Hindus, żmiłujże się, co z wami będzie? Profesorzy się nad wami litują, czy ty się nie wstydzisz? Każda

wasza trójka przejmuje mnie wstrętem.

Tak mu powiedziałam. Już dawno miałam na to ochotę.

- Zda się, spokojna głowa - odrzekł. - A swoich trójek jakoś nie przypominasz. Nawet tych z

minusami.

- To są normalne tróje i mnie nikt dla zasług nie przepuści do dziesiątej, to jest różnica - moja trójka i

twoja trójka. Gdybym ja zrobiła cokolwiek, co wyróżniałoby mnie z przeciętności, możesz być przekonany,

że nie wystawiałabym, tego na pokaz. Ciągle wierzyłam, że jesteś niegłupi chłopak.

- Skądże ty jesteś taka mądra, co?

- Hindus, jestem okropnie głupia, ale wasze zachowanie mnie razi. Jak przyszłam do budy, to się

prawie do was modliłam, pamiętasz. Przeszło mi.

- Jak ci przeszło, to chodź, coś ci pokażę.

Zaprowadził mnie do swojego ogródka i wykopał skrzynkę. Pełną rewolwerów. Musiałam mu

przysiąc, że nikomu nie powiem. Muszę być tchórzem podszyta, bo całą noc potem śniła mi się milicja.

Żałuję, że o tym wiem, bo nie jestem pewna, czy wytrzymałabym śledztwo, gdyby mnie wzięli na badanie.

Ale dałam mu. słowo, że nic nikomu. Dotrzymam. Choćby mnie torturowali. Zresztą, nie mam innego

wyjścia, bo jakbym coś wypaplała, to Hindus mnie zabije. Milczenie to więc moje życie. Taki z niego

twardy junak. On jest fascynujący. Ma najpiękniejsze oczy na świecie. Szkoda, że jest niemoralny. Takie

czarne, ogromne oczy. Zaimponował mi. Nie poszłam z nim tego dnia do kina. W ogóle byłam do niczego.

- Nie, to nie - powiedział.

Później dowiedziałam się, że był na jakichś imieninach i pił wódkę. Postanowiłam go ratować.

Napisałam mu kartkę na biologii: „Wybierz - wódka albo przyjaźń Lilki”. Odpisał „Wódka jest wierna, a

kobiety płoche”. Czego się nie robi dla zawrócenia człowieka ze złej drogi! Napisałam znów: „A nie

będziesz pił i palił? Wtedy się przekonasz, że nie wszystkie” Odpisał: „A kochasz mnie ?'' Postawił około

dwudziestu znaków zapytania. Wobec takiego obrotu sprawy, nie mogłam go dalej ratować. Mam Zbyszka

(?) i moją miłość. Jeśli Hindusa nie stać na rzucenie okropnych nałogów przez sympatię do mnie, to niech

się już sam o siebie martwi.

Nie zajmowałabym się więcej tym straceńcem, ale wiele mu mam do zawdzięczenia. On mnie

zorientował, co to jest polityka i nauczył właściwie czytać gazety. Potępił Becka. Ja się trochę boję Hindusa.

I bałam się powiedzieć mu, że bardziej obchodzi mnie Zbyszek niż rząd londyński.

Tales to wszystko podsumował, oczywiście nie wiedząc o moich zgryzotach:

- Dzieci, żyjecie w bardzo trudnych czasach. Jeśli potraficie je przeżyć zgodnie z sumieniem

człowieka, będziecie z siebie dumni.

Może to i mądre, ale tak na dwoje babka wróżyła. Nie dostrzegam trudnych czasów i moje sumienie

co do polityki nie może się jakoś ustosunkować. Czy musi? O wielu rzeczach nie mam pojęcia. Chciałabym,

żeby to mogło mnie nie obchodzić. Ale te zagadnienia pchają się do człowieka jak woda z popsutego kranu,

zatykanego palcem.

Dnia 24 grudnia 1948 r.

Pomagałam przy pieczeniu ciasta. Dziś muszę jeszcze napastować podłogę w moim pokoju. Smutne

są moje wigilie. Za dobrze pamiętam ojca, zbyt mocno go kochałam., Mama ma drugiego męża, ale ja ojca

już nigdy nie będę miała. Jest godzina 6 rano. Nie mogę spać. Hindus mówił, że wojny wcale nie wywołuje

imperializm, że to są bzdury. Ktokolwiek je wywołuje, to jest wysłannikiem piekła. Ojciec był człowiekiem

tradycji. Wigilie były bardzo uroczyste. Rozmawiam z portretem ojca jak z żywym człowiekiem. Dla mnie

ojciec będzie żył zawsze.

Godzina 21

Skończył się właśnie dzień wigilijny. Wymknęłam się do swojego pokoju, bo „tam” siedzą zbyt

nudni państwo Lisowscy. Mama zrobiła bardzo elegancką kolację. Zwinę się w kłębek i będę sobie marzyć.

W marzeniach życie jest takie, jakim chcę je widzieć. To znaczy dobre, szlachetne. - A w szkole nie

wszystko układa się pięknie. Moje koleżanki prawie nie wiedzą, co to jest poezja. Większość to takie typy,

co to „pójdą na stomatologię”. O szukaniu skarbu Mayów żadna nie myśli. Nie interesuje mnie, jak długo

będę żyła. Ważne jest tylko - jak. Jeśli tak, jak mam na to ochotę, jeśli będę robiła, co zechcę, jest mi

obojętne, jak długo to będzie trwało. Przeczytałam dwa rozdziały mojej powieści i omal że się nie

popłakałam ze wzruszenia. Bohaterowi, Ireneuszowi, dałam całe moje uczucie do Zbyszka. Czy to uczciwe?

Nie ma na świecie nikogo, kto zechciałby się zniżyć do mojego poziomu i wyjaśnić mi pewne rzeczy. Na

przykład, czy jeśli ten jedyny chłopiec pokocha, to dziewczyna już nigdy nie poczuje się samotna? I czy to

jest szczęście? Jeśli to szczęście, to wcale nie takie trudne do osiągnięcia, jak piszą w książkach. W moim

przypadku wystarczyłoby przerobić trzeci kurs wydziału matematyki. Być szczebelek wyżej niż Zbyszek, po

prostu. Po prostu. To śmieszne, to nierealne. Swoją drogą, chłopcy są ciekawi. Nie spotkałam jeszcze

dziewczynki, która lubiąc jakiś przedmiot, interesuje się nim w tak wielkich wymiarach. Mój polski się nie

liczy. Mnie Komisja Edukacji Lilki - nie mając odgórnych wytycznych - kazała czytać wszystko, co wpadło

w rękę. Stąd moja sława w szkole. Humanistyczna sława. A gimnazjum jest ogólnokształcące. To przykre.

Siedzę w domu i cierpię. Zbyszek mnie nie kocha. Tak mi wypada z rachunku. No to co robić?

Powiesić się dla kolorków? A rzeki? A lasy? A pola? A góry? A mama, u której w jakiejś dwudziestej

kolejności, ale jednak się liczę?

25 grudnia 1948 r.

Zbyszek pojechał do Zakopanego. Więc nie traktuje mnie poważnie... Przemknęło mi nawet przez

myśl, żeby go tropić aż pod Giewontem, ale... Skąd wezmę forsę na bilet? Kiedyś wprawdzie odbyłam

podróż na kolejarską zniżkę mojej koleżanki, ale tak się trzęsłam ze strachu, że gra świeczki niewarta.

Właśnie przez tę tremę zdradziłam się i nawet mnie na docelowej stacji zamknęli na godzinę w dyżurce,

debatując, co by tu ze mną zrobić. Dobrzy, siwi kolejarze nic nie zrobili, nie spisali protokołu, tylko bardzo

obrazowo mnie pouczyli, co za ten czyn grozi.

Wzrusza mnie, kiedy ktoś mi okazuje serce i tylko dlatego przestałam się upierać, że szerokousta

blondynka, to moja fotografia z młodości. Poczęstowałam ich pestkami z dyni i pożegnaliśmy się bardzo

serdecznie. Przysięgłam im, że nigdy w życiu nie będę robić podobnych oszczędności. I nie będę. Pieszo do

Zakopanego nie pójdę, zwłaszcza że ambicja ciągnęłaby mnie do tyłu. Mama popłakałaby się ze śmiechu,

gdybym jej wyłuszczyła powody mojej tęsknoty za górami. A ten łobuz jakże by triumfował!

W jednym romansie przeczytałam, że „płomień jej miłości powoli ogarniał i jego”. Z moich

życiowych obserwacji wynika coś wręcz przeciwnego. Zośka wpatruje się w Igora jak pielgrzym w brudne

wody rzeki Ganges. Igora jakoś nic nie „ogarnia”. Powiedział do Stasia Okonia: „Znowu się na mnie gapi”.

Powiedział to z lekceważeniem i wiele mi tym wyjaśnił. Od tamtej pory patrzę na Zbyszka na zasadzie

peryskopu łodzi podwodnej. Ja widzę, a jeśli mnie dostrzega, mam ułatwione zamaskowanie się. To jest na

pewno słuszne, cóż z tego, że w mojej sytuacji nie daje pożądanych efektów. Jego miłości w ten sposób

mogę nie zdobyć, ale przynajmniej ratuję kobiecy honor.

Ach, ten Zbyszek, jakiż potrafi być okrutny. Dwa miesiące temu założyliśmy „Związek Skich”.

Cieszyłam się, że mamy coś wspólnego, chociaż końcówkę nazwiska. Związek urządził wieczorek u Stefki.

Zabrałam swój patefon i tańczyliśmy trochę. Mało mam płyt i kiedy wszyscy mieli dosyć melodii „Wierz

mi, dziewczyno”, ogłosiłam konkurs na najlepsze odtańczenie taranteli, którą śpiewa Kiepura. Przekonana

byłam, że wygram, bo niejeden wieczór poświęciłam na układanie figur do różnych melodii, które podobno

są tylko „do słuchu”. I gdyby nie to beznadziejne rozmazanie się w koledze Sikorskim, za partnera

wzięłabym Igora, który tańczy po prostu fenomenalnie. Ale nie! Wybrałam Zbyszka! Zrobił wszystko,

abyśmy wypadli na parę błaznów z podrzędnego cyrku. Słuch ma dobry, to była zwykła złośliwość. Albo

stał jak piec kaflowy, a ja kręciłam się koło niego jak bąk, albo idiotycznie podrygiwał robiąc małpie miny.

Myślałam, że te osły, to jest widownia, pochorują się ze śmiechu. Zwyciężyła Stefka. Tańczyła solo.

Nagroda - szarotka z kości słoniowej, którą Zbyszek zawsze miał przy sobie, a wspaniałomyślnie poświęcił

na ten cel - powędrowała do jej rąk.

- Dlatego ją dałem, wiedziałem, że nie zajmiesz pierwszego miejsca - powiedziała Moja Wielka

Miłość.

W ogóle uganiał się za Stefką, to było wyraźne. Potem graliśmy w listonosza i przy wykupywaniu

fantów wypadło mi pocałować Zbyszka w policzek. Może i zrobiłabym to, ale musiałam mu się

zrewanżować w paskudny sposób.

- Bądźcie miłosierni i pozwólcie mi pocałować Igora, nie lubię się poświęcać nawet dla ogółu -

wyrecytowałam swobodnie.

Przegłosowano ten wniosek, a Zbyszek rąbnął moim fantem o podłogę i wyszedł na dwór. Ha!

Udałam tylko, że całuję Igora, on i tak wszystko rozumie, jeśli chodzi o podobne sprawy. Powiedział:

- Twarda z ciebie sztuka.

Sztuka nie sztuka, twarda nie twarda, ale ma się swoje zasady. Hindus utrzymuje, że jeśli się nie ma

zasad, to trzeba je sobie dorobić. No i Hindus ma piękne zęby, w odróżnieniu od Zbyszka. Poza tym

Zbyszek jest niezbyt mądry, jeśli się od niego odejmie matematykę. Wolałabym się kochać w ideale, tylko

co to znaczy?

O co mi w ogóle chodzi ? Czy o znaczenie słowa „ideał” czy „kochać się”? Zupełnie nie mam

życiowej orientacji. Co tam, Zbyszek jest śliczny przynajmniej. Nie kocham go dla zalet, lecz pomimo wad.

Z tego, co piszę, powinnam wyciągnąć głęboki wniosek: przecierpię jakoś te ferie. Czy wyciągnę?

Późnym wieczorem

Wyciągnęłam. Zjadłam pół strucli z makiem i piszę opowiadanie o dziewczynie, która gardzi

chłopcami. Ma wyższe cele. I już! Mówiąc między nami, autorka nie widzi w tej postaci siebie.

29 grudnia 1948 r.

Lidka chce, abym poszła z nią i jej rodzicami na dorosłego Sylwestra. Mama z panem Zuberem

„wyskoczyła” na trzy dni... do Zakopanego. Zostawiła mnie jak jesionkę do przenicowania u krawca,

obdarzając pieczoną gęsią i mglistymi instrukcjami, abym nie robiła głupstw. A jakież ja głupstwa mogę

robić. Gdyby mi jakiekolwiek przyszło na myśl, bez wahania przystąpiłabym do realizacji. Chciałam dać

mamie list polecający do Zbyszka - on podobno nieźle jeździ na nartach - ale ograniczyłam się do

wypowiedzi:

- Gdybyś spotkała Zbyszka, to mu powiedz, że tak się nie robi.

A mama na to:

- Czy on w dalszym ciągu obgryza paznokcie?

Istotnie, Zbyszek obgryza paznokcie, lecz w człowieku należy doszukiwać się zalet, a nie polować

na wady. Paznokcie odrosną, a żal do mamy o wbijanie mi zardzewiałych gwoździ do serca zostanie. Pójdę

na tego Sylwestra, Lidkę dosyć lubię. Jest ładna jak laleczka, pusta jak laleczka, ale schludna, ma wdzięk i

dobre serce.

Nie bardzo mam w co się ubrać. Ze wszystkich możliwych kreacji, jakie przymierzałam dziś przez

trzy godziny, najlepiej mi jest w szlafroku pana Zubera. Nie rozumiem, dlaczego mama o tych pysznych

tureckich wzorach wyraziła się: „tandeta”. Co za kolory. Gdyby to był bal maskowy, mogłabym wystąpić

jako roznegliżowana dama z haremu jakiegoś szejka. Jedyna suknia, jaką mam na nadzwyczajne okazje, to

niebieska. Błękit toleruję jedynie na niebie i długo ciotce będę pamiętała, że uszczęśliwiła mnie tą wełną. O

butach nawet wspomnieć szkoda. Przymierzyłam czarne czółenka mamy, uprzednio w palce wpychając

kłęby waty. Każda moja noga, tak z osobna, wyglądała jak obsadka zanurzona w kałamarzu. Co tu

wymyślić. Zdaje się, że skończy się na spódniczce i bluzce, bo tylko to jakoś na mnie leży. A półbuty -

strach wprost myśleć. Czy ktoś mnie poprosi do tańca? Może by nie pójść? Szkoda mi, dlaczego mam się

pozbawić atrakcji. To będzie zabawa zorganizowana przez fabrykę, w której pracuje Lidki ojciec. Zobaczę,

jak to się odbywa, bo pani Lisowska ciągle mówi, że teraz to nawet krowę wpuściliby na bal i że w ogóle,

nie te czasy. Nie znoszę tych Lisowskich. Kiedy pierwszy raz byli u mamy na kolacji, to nawet mi się

podobali. Nieprzytomnie się śmiałam, kiedy pan Lisowski, żegnając się, powiedział do żony:

- Ukłoń się nóżką, Jadziu.

Po trzeciej identycznej propozycji pana Lisowskiego omal nie dostałam nerwowej wysypki. On to

włączył do żelaznego repertuaru swoich dowcipów i nie martwi się zupełnie, że słuchaczy nie rozbawi już

nawet wizja dygającej pani Jadwigi - osiemdziesiąt trzy kilo żywej wagi.

Niestety, niestety, tu wypadłoby mi raczej zacytować wiersz, niż przypomnieć, że Zbyszek popełnił

podobne przestępstwo. Odprowadził mnie do domu i powiedział:

- Żegnam ozięble z domieszką ironii.

„Dowcipny chłopiec” - pomyślałam.

Ale powtórzył to już trzykrotnie, to jest - powiedzenie, a nie eskortę pod dom. Śpiewa się teraz taki

szlagier, trzeba przyznać, trafny:

Liczę, mierzę twoje błędy i wady

Złość mnie bierze, ale. cóż, nie ma rady.

Już wiem. Granatowa spódnica, ale bluzka czerwona. Ta bluzka nawet jest marszczona w całkiem

niegłupim miejscu.

3 stycznia 1949 r.

Alternatywa to znaczy: albo - albo. Wie się takie rzeczy. Albo tańczyli ze mną, bo bawił ich ktoś

zabłąkany ze szkolnego świata, albo mam sex-appeal jak Marlena Dietrich. Ja się naturalnie skłaniam do

drugiej ewentualności. Dlaczego, pytam się, nie? Tak się cudownie bawiłam i wszyscy byli tacy mili (pan

Stangel, ojciec Lidki, dał nam nawet po kieliszku wina), że kiedy zagrali Pozdrowienie od gór, to zamiast

się rozpłakać, pomyślałam sobie: „Ty się możesz wypchać trocinami, Zbysiu”. Daję słowo, tak pomyślałam.

Czyli jak się tak zajrzy do lewej komory serca - miłość, do prawej - miłość, ale przedsionki ? A aorta, która

dostarcza utlenionej krwi ? Chociaż do medycyny mam odrazę i nigdy w życiu nie studiowałabym tego

paskudztwa, po zakochaniu się w Zbyszku przejrzałam podręcznik Anatomii Prawidłowej.

Gdzie się może kryć to męczące uczucie, które zdrowo myślącego człowieka (to o mnie)

wyprowadza z równowagi ? Po tym Sylwestrze wiem. W przedsionku. Czyli tak, jakbym kazała Zbyszkowi

czekać na siebie w przedpokoju. Panie Sikorski, pan się doigra. Wyrzucę pana za burtę. Tak.

Zbyszek, nie wierz w to, co ja, nieszczęśliwa, bredzę. Kocham Cię. Chcę być w Tobie zakochana, bo

to uczucie mnie uszlachetnia. Co ja wypisuję, to przecież zupełny brak logiki.

4 stycznia 1949 r.

Ha, ha, rozchorowałam się. Mam całkiem ładną anginkę, którą rozpoznała mama i nawet przyjęła

mnie do swojego pokoju, aby mnie „doglądać”. W głowie mam kamienie, które jednak nie przeszkadzają mi

czytać. Już wczoraj czułam, się niewyraźnie i z trudem połykałam pokarm dla ciała. Była Lidka, Danka,

Drobina i jeszcze kilka osób. Dobrze, że Zbyszek jeździ na deskach, bo wyobraziłby sobie, że umieram

przez niego na zapalenie opon mózgowych jak Stefcia Rudecka. Wzrusza mnie troska moich znajomych ale

jak tak się leży w łóżku i patrzy na nich z pewnej odległości (nie mogą się zbliżać, angina jest zakaźna) tracą

trochę na wartościach, które mają w szkole. Dyzio. mój najlepszy na świecie kolega, nie był ani razu.

Pewnie nic nie wie, że choruję, chociaż to dziwne. Jesteśmy świetnie zorganizowani i jeżeli na jednym

końcu miasta rodzice nie chcą puścić Janki do kina, dowiadujemy się o tym natychmiast. Rozsyłamy wici i

zastanawiamy się, jakby tu pomóc biedaczce. Mnie się nigdy nic podobnego nie przytrafiło. Do swojego

pokoju mogłabym wracać nawet rano, żebym tylko miała co robić w nocy. O kinie nawet się nie mówi.

Jeżeli mnie tylko bileter wpuści, mogę oglądać wszystko. Ostatnio już wchodzę zupełnie śmiało i otwarcie,

znają mnie. Tylko na Niepotrzebni mogą odejść w kinie był inny personel. Wybrnęłam. Wzięłam

ośmioletniego synka sąsiadów, kupiłam mu bilet i podeszłam do bileterki z prawej już strony.

- Wprowadzam dziecko tylko na kronikę. Rozumie pani chyba, że nie pozwolę mu oglądać

niedozwolonego filmu. Po kronice wyprowadzę go.

Chwyciło. Ostatecznie, jeśli ktoś czuje się odpowiedzialny za młodszych... Kiedy po kronice zapalili

światło, wsadziłam małego pod ławkę, a bileterka machnęła ręką, bo nie przyszła nas wyrzucać. Mały nic

nie rozumiał, ale był zadowolony.

Długo nie pojmie, kto kogo właściwie wprowadził. Zapłonął do mnie takim gorącym uczuciem, że

przyniósł mi dwie żaby i w ogóle często przychodzi. Opowiadam mu czasem indiańskie historie, jak to ja i

Old Shatterhand wyrwaliśmy się z niewoli od czerwonoskórych. Gdyby nie powaga konieczna w moim

wieku, chętnie pobawiłabym się z nim w Indian. Zasadniczo to nie mam tendencji do postarzania się, ale

jeżeli już się było na randce... wiele rzeczy wtedy nie wypada. Co innego w mojej paczce.

Wygłupiamy się niekiedy wprost dziecinnie, ale my zdajemy sobie sprawę, że się wygłupiamy. To

jest różnica. Co prawda, czasami zabawa tak człowieka pochłonie, że z trudem wraca do rzeczywistości.

Nikt mnie jednak nie zmusza, abym się do tego przyznała. Czternaście lat to zupełnie chora sprawa. Prawie

jak średniowieczna tortura, rozrywanie końmi. Mnie ciągnie już znacznie wyżej, gdzieś do poziomu

siedemnastolatków, a jednocześnie, kiedy widzę dzieci kryjące się w krzakach nad rzeką, tylko kręgosłup

zakazuje mi przyłączyć się do nich.

Rany boskie, idzie Zbyszek.

5 stycznia 1949 r.

Kocham się w Zbyszku. Może to nie jest bardzo oryginalne, ale prawda. Wczoraj omal nie wyznał

mi miłości. Ściskał moją rękę i powtarzał:

- Gdybym wiedział, że jesteś chora, gdybym wiedział, że jesteś chora.

- No więc wiesz, i co? - zapytałam.

- Nic. Widziałem twoją mamę w Zakopanem.

Wiem, mama wyglądała szykownie, tylko on nie umiał tego powiedzieć. Kazałam mu usiąść na

tapczanie, niechby się zaraził. Przynosiłabym mu codziennie kwiaty i cukierki. Ponieważ opowiadał o

nartach, i śniegu, przez co mnie spychał w niziny, spytałam:

- A jaka książka kończy się słowami: „dla pokrzepienia serc”?

- Pan Tadeusz - wypalił.

Jasne, że to nieszlachetna gra, tak ciągle się upewniać, że to jest cymbałek, ale nie należy zapominać,

że on też zadaje mi pytania:

- To czemu się równa kwadrat przyprostokątnej ?

Zbyszek odszedł z wiele mówiącą zapowiedzią,, że się za mnie weźmie. Nie potrzebuję dodawać, że

się zorientował, iż nie miałam pojęcia o godnym ubolewania fakcie: „Delta równa się b kwadrat minus 4

ac”.

Dobrze, niech się równa, tylko co to znaczy? Takie szyfry mają sens wyłącznie w czasie wojny.

Mogą służyć do nadawania tajnych meldunków.

10 stycznia 1949 r.

Już w szkole, już w szkole, już w szkole! Przekonałam mamę, że ze względu na niepowetowane

straty, jakie odniósłby mój umysł, gdybym sobie pozwoliła na rekonwalescencję, powinnam pójść do budy.

Można mamę nabrać na taką pilność, chociaż wydaje mi się, że mnie przejrzała. Nie mogę znieść myśli, że

w klasie coś się dzieje beze mnie. Hindus może przygotować jakieś powstanie, a ja będę w łóżku, - zamiast

w pierwszej linii. Tylko przeciwka komu powstanie? Niech się o to martwią przywódcy, w tym przypadku

chętnie będę „masą”.

Czasami mam gorączkę, a ciągnę na lekcje jak żołnierz na posterunek. Bo też nasza szkoła jest

najcudowniejsza na świecie. W tym roku to się bardzo uspokoiło, ale jeszcze w początkach ubiegłego

partyzanci przynosili do szkoły broń i wódkę. Raz nawet przyszła do dyrektora milicja, sprowadzona przez

profesorkę biologii. Ta nieodporna osoba omal nie zemdlała, kiedy Juhas zamiast odpowiedzieć napytanie:

„Co wiesz o skrzypach, widłakach i paprociach”, wyciągnął zza paska wielki czarny rewolwer.

My byliśmy szczęśliwi, bo zrobił to błyskawicznie i niedbale machnął tym przedmiotem, ale ona

wybiegła z klasy, krzycząc: „Mordercy!” Pistolet był zabezpieczony i nikt nikogo nie miał zamiaru

mordować. Juhas chciał tylko podkreślić, że lekceważy skrzypy, widłaki i paprocie. Zresztą my byliśmy do

tego przyzwyczajeni, że oni za koszulą albo w spodniach mają broń.

Potem była amnestia, nie w szkole, tylko w ogóle w państwie, i wszyscy ci, którzy pracowali w

konspiracji, mieli oddać broń na milicji.

No, Hindus nie oddał. Partyzanci przesiedzieli wiele godzin u dyrektora. Podobno przepowiadał im,

że skończą jak kryminaliści i zaklinał, żeby nas nie demoralizowali. Dyrektor to równy facet, wyciągnął

Juhasa z opresji i zagwarantował za niego komendantowi MO. Juhas był w przymusowej sytuacji, oddał

spluwę dyrkowi. W każdym razie z biologii ma murowaną trójkę, pewnie do samej matury. To jest

świństwo, ale co to jednak znaczy terror.

Ta profesorka jest naiwna, on by na pewno nic jej nie zrobił. Tak się dać zastraszyć! Na lekcji Talesa

nikt by się nie odważył na coś podobnego, bo Tales nawet pod nożem gilotyny też by rąbnął dwóję. Po tym

fakcie huknął na matematyce:

- Znałem już taką klasę po tamtej wojnie. Na pierwszy okres wyrzuciło się dziesięciu, na drugi

dziesięciu, na trzeci jeszcze czterech i klasa była od razu spokojniejsza.

- Ilu zostało? - zapytał Stasio Okoń, a Tales wyrwał go do tablicy.

Dyrektor w długiej przemowie do nas żalił się, że nauczyciele mają ciężki obowiązek „zwrócenia

was normalnemu społeczeństwu”, że właściwie należałoby nas „rozkurzyć”, ale to jest pedagogiczna

ostateczność. I że jemu jest bardzo przykro, jeśli musi wyrzucić jakiegoś ucznia ze szkoły, bo zawsze

istnieje obawa, czy taki nie zejdzie na złą drogę. Po czym zaapelował, abyśmy wzięli to wszystko pod

uwagę, że jemu się wreszcie znudzi ratowanie nas i ciągłe rozmowy z milicją. Że komendant naszego

miasta, mimo iż „rozumny człowiek i widział to i owo”, zamknie nas do domu poprawczego, „tak jak na to

zasługujecie”.

Ach, były jeszcze różne draki. Kiedy Brukiew pytała któregoś partyzanta, dwie ostatnie ławy

wznosiły „anty - geograficzne” okrzyki albo stukali się szklankami mówiąc:

- No to cyk, za tego straceńca.

Kiedy byłam w trzeciej klasie, to nas nawet zawiesili na cztery dni. Zaczęło się od tego, że

wpadliśmy na bombowy pomysł, aby pognębić Mańcię, której nikt nie lubi. Niestety, pomysł nie sięgał

wyżyn ludzkiego dowcipu, ale zrozumieliśmy to zbyt późno. Igora ojciec ma małą prywatną drukarnię, w

której robią zawiadomienia o ślubach itp. Igor w nocy z chłopakiem, który pracuje u ojca, wydrukowali

Mańci klepsydry. Tekst oczywiście zredagowałam ja, bo któż by? Trochę się bałam, co dalej będzie, ale

wszyscy orzekli, że to jest genialne pociągnięcie. Musiałam pokazać, że mam charakter, taki co to się nie

cofnie przed niczym. Do pierwszej w nocy ganialiśmy po mieście, nalepiając żałobne zawiadomienia w

najbardziej widocznych punktach miasta, także na szkole. Oto treść:

Dnia 28 marca 1948 r. po krótkich, lecz długich cierpieniach zmarła śmiercią wyczekiwaną prof.

Maria Deneszek. Wraz z jej zgonem odchodzi od nas rozpacz, a przybywa nadzieja na lepsze jutro. O

tym wszystkim zawiadamiają w ogóle nie pogrążeni w żalu

Maltretowani Uczniowie.

Z tego się zrobił kryminał, piekło i co kto chce. Mańcia przeczytała to dopiero wchodząc do szkoły.

Myśmy nie mieli po co wchodzić. Dyrektor nieomylnie zawyrokował.

- To III b.

Wpadł do klasy z szarą twarzą i krzyknął:

- Hołota, won ze szkoły! Nie przemawiam do was jako dyrektor, tylko jako urzędnik państwowy.

Żeby noga wasza nie stanęła na dziedzińcu szkolnym! Banda! Wychodzić, ale już!

To był dramatyczny dzień. Usiedliśmy w parku rozważając projekt zbiorowego samobójstwa.

Rodzicom trzeba było powiedzieć - musieli się nazajutrz stawić w komplecie. Wreszcie Hindus nas

przekonał, że nie ważne, co się dzieje, byleby się coś działo. To nas trochę pocieszyło. Ja przynajmniej w

domu nie miałam piekła, bo mama po powrocie z konferencji u dyrektora powiedziała:

- Nie sądziłam, że potrafisz być ordynarna.

Ale inni się nacierpieli. Dwie osoby dostały lanie. Trzeba przyznać, że gdyby nie solidarność naszej

klasy, ja z Igorem paślibyśmy od roku bydło. W dzień po naradzie rodziców wezwano nas do szkoły. Nie na

lekcje, o nie! Odbywało się przesłuchanie. Wzywano nas kolejno do gabinetu dyrektora i każdemu

zadawano te same pytania. Odpowiedzi były ustalone.

- Kto wpadł na ten pomysł?

- Wszyscy.

- Kto to napisał?

- Wszyscy.

- Kto był w drukarni?

- Wszyscy.

- Kto rozklejał?

- Wszyscy.

- To wylecicie wszyscy ze szkoły. Możesz iść.

Później znów był dzień rodziców. Sprawa stanęła na ostrzu noża: ktoś się musi przyznać. Udział

Igora był jasny, jego ojciec omal nie stracił źródła utrzymania. Chodziło o wspólników. I czy można nie

leżeć plackiem przed taką klasą? Chciałam iść. Zatrzymali mnie siłą: „Wszystkich nie wyrzucą, ale jedną

osobę na pewno”. Mańcia zastrzegła sobie, abyśmy jej nie przepraszali, przy czym postawiła ultimatum: „Ja

- albo III b”'. Dyrektor lekkomyślnie wybrał Mańcię.

Trzeciego dnia po południu, targani rozpaczą, przypomnieliśmy sobie o tym, co nam kiedyś

profesorka biologii powiedziała, że Mańcia kocha się sentymentalnie w księdzu Kolcu. Powiedziała także

(one się nie cierpią), że Mańcia nosi gorset, ale gorset nic nam nie mógł pomóc. Swoją drogą, nieładnie. My

możemy na sobie wieszać psy, ale tylko wobec siebie. Pamięć przyszła nam z odsieczą w samą porę, bo

nazajutrz miał przyjechać delegat z kuratorium dla zbadania sprawy na miejscu. Poszliśmy na plebanię,

czterdzieści trzy osoby. Było nas wtedy w klasie czterdzieści cztery sztuki - co jedna to mądrzejsza - ale

Zośka się rozchorowała ze strachu. Powiedzieliśmy chórem:

- Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus - ale ksiądz jakoś się nie kwapił ani z otwarciem furtki,

ani z „Na wieki wieków”.

Sytuację byłby zupełnie położył Hindus, który wypalił.

- Tylko w Bogu nasza nadzieja.

Ksiądz Kolec wie, że Hindus jest niewierzący, nie chodzi na rekolekcje i w ogóle jest za mądry na

takie zagrywki. Skrzywił się więc i zrobił gest, jakby chciał wejść do domu, ale Igor go powstrzymał:

- Ksiądz nam nie może odmówić miłosierdzia. Chrystus łotrom na krzyżu przebaczył. Niech nas

ksiądz tylko wysłucha.

Ksiądz nas wpuścił do ogrodu i zaczęło się. Mówili wszyscy jednocześnie, błagając go, żeby Mańcia

pozwoliła się przeprosić.

- Niech ksiądz zrobi cud!

- Całe nasze życie zmarnowane!

- Żałujemy. To był głupi kawał.

- Zapiszę się do Sodalicji! - krzyknął z zapale Igor, zapominając, że przeszkadza mu płeć.

- Jeśli jeszcze powiecie, że Lilka wstąpi do zakonu, to już dalej nie słucham - powiedział ksiądz i

przysięgłabym, miał ochotę się roześmiać.

- Ale dlaczego ja? Co ja mogę pomóc? - zapytał.

- A któż nam pomoże?

- Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie!

- Niech się ksiądz zlituje nad nami biednymi! Trwało to około godziny. Potem zaczął ksiądz, który

lubi dużo mówić. Bez trudu przekonał nas, że zrobiliśmy świństwo. Dalej to już była niemal farsa, bo

dzwony zaczęły bić na nieszpory, które ksiądz miał odprawiać.

- Idziemy się wszyscy pomodlić - powiedziałam.

Byliśmy w okropnym położeniu. Cokolwiek by się powiedziało, nawet zupełnie szczerze -

wyglądało na przekupstwo.

- Jeśli naprawdę czujecie potrzebę modlitwy, to chodźcie - powiedział ksiądz poważnie.

Mnie się zrobiło głupio. W kościele było prawie pusto. Ksiądz wygłosił kazanie takie, rzekłabym,

aluzyjne, jak to człowiek bezmyślnie może wyrządzić krzywdę drugiemu człowiekowi. Patrzył przy tym

groźnie na Hindusa, który walił się w piersi, ponura idiota.

- Jak trwoga, to do Boga - zauważył kwaśno, kiedy odprowadzaliśmy go na plebanię.

Wprawdzie okazywał pogardę naszym sprzedajnym duszom, ale... Ksiądz Kolec pozuje na wielkiego

przyjaciela młodzieży względnie jest nim naprawdę. Nie rozszyfrowałam tego. No i na maleńkim

piaszczystym skrawku ziemi, z daleka od tętniącego życiem świata, zdarzył się cud. Mańcia ustąpiła. To

znaczy zgodziła się na obecność w szkole III b, ale równolegle do niej, nie prostopadle. Nie chciała nas

uczyć. Na polski przychodził Calvus. To był jedyny przypadek, kiedy obniżone stopnie ze sprawowania

można było nazwać sukcesem. Jak ksiądz zadziałał - nie wiadomo. Wstawiała się za nami angielka,

Brukiew, Calvus, nawet Napoleon. Mańcia nie pozwoliła się przeprosić. Nie pomogły chóralne recytacje

pod pokojem nauczycielskim, delegacje i dosłownie rzucanie Mańci kwiatów pod nogi, kiedy przechodziła

przez korytarz. Cała szkoła śledziła tę rozgrywkę, nadawano w każdej klasie komunikaty z frontu. Wreszcie,

wreszcie... Nauczyliśmy się w pięknej staropolszczyźnie Bogurodzicy i oddeklamowaliśmy pod Mańci

oknem. Cała ulica miała widowisko. Potem była serenada i nawet Zejdź do gondoli, jak się skończył

repertuar poważny. Mańcia zmiękła. Wyjrzała przez okno i powiedziała:

- A nauczcie się na jutro lekcji, bo dwój nastawiam!

Klasa tonęła w kwiatach. Płakała Mańcia, płakały dwie przedstawicielki rodziców, płakaliśmy

wszyscy. Nawet partyzanci pociągali nosem, chyba w połowie tylko obłudnie. Do końca ubiegłego roku na

jej lekcjach słychać było wyciskanie atramentu bibułą.

Teraz już wszystko wróciło do normy, chociaż o tamtej historii wstydzimy się nawet wspominać.

12 stycznia 1949 r.

Zośka chce popełnić samobójstwo z miłości do Igora. Zośka to w ogóle dziwny przypadek, bo

wszystkie porzucone, zrezygnowane, zrozpaczone, rekrutują się przeważnie z najsłabszych uczennic.

Robiłam statystykę, to wiem. Wmawiają sobie te bidulki, że trudno im mieć głowę do nauki, skoro ideał

gwiżdże. A Zośka jest drugą uczennicą w klasie. To pewnie ten wyjątek, który potwierdza regułę. Zośka ma

czym zaimponować Igorowi, wygląda na dorosłą. Zastanawiające, że obydwie się garbimy z przeciwnych

powodów. Ja z braku przodu, a ona z nadmiaru. Że też natura nie mogła rzeczy wypośrodkować. Chociaż,

pod moją bluzką zaczyna się powoli, powoli coś dziać. Nie trzeba o tym pisać, bo mogę zapeszyć.

Kiedy mi powiedziała, że „ja się przez niego otruję”, odparłam:

- Trucizna, niezła myśl. Będziesz mogła się uprzednio ładnie upozować. Bo przecież on przyjdzie cię

obejrzeć po śmierci. I wiesz co? Przyjdzie z Baśką z IX a. Ja ci to mówię, mam nosa do tych rzeczy.

Obraziła się chyba. Ale nie ma o nią obawy. Obserwowałam ją na lekcjach. Notowała każdy wykład.

Zajrzałam jej przez ramię, czy aby nie pisze testamentu. Jak zobaczyłam: H

O+SO

= H

, uspokoiłam

się zupełnie. Chyba nikomu nie zapisywała w spadku kwasu siarkowego. Taka wyjdzie obronną ręką z

każdej nieszczęśliwej miłości. Powinnam z niej brać przykład, chociaż to trudne. Zaraz, zaraz... ale kwas

siarkowy to przecież trucizna.

Eee. Użyłaby czegoś mniej cuchnącego. I trudno się w końcu otruć wzorem chemicznym. Będę ją

śledzić. Muszę jej wyperswadować te cielęce spojrzenia.

15 stycznia 1949 r.

Same niepowodzenia. Ksiądz Kolec wyrzucił mnie za drzwi z religii, bo zauważył, jak czytałam

Przeminęło z wiatrem. Gdyby nie ambicjonalna strona zagadnienia wyrzucania za drzwi, nie byłaby to znów

taka piekielna kara. Poszłam pod Zbyszka klasę. Zbyszek siedzi naprzeciwko dziurki od klucza.

Drugie - to omal nie dostałam dwójki z polskiego. Bo też ta Mańcia! Ona mnie nie lubi, nie

rozumiem dlaczego. Ja też jej nie lubię i też nie rozumiem dlaczego. W ogóle moje sympatie do profesorów

nie mają nic wspólnego z notami, jakie mi wystawiają. Calvusa kocham mimo piątki z łaciny, Brukiew

uwielbiam za jej pełne zrozumienie dla naszych wyskoków („Czemu tak cicho ? Czy znów zamierzacie coś

zmalować? Lilka, nie bądź taka zamyślona, bo gotowaś coś wymyślić”). Talesa się boję, ale rękę bym sobie

dała uciąć za starego, chociaż stosunki między nami układają się, mówiąc najłagodniej, różnie. Bladą i

chudziutką angielkę lubimy wszyscy. Dziwne - na jej lekcjach nigdy nie było żadnej draki. Ona w nas

wyzwala instynkty opiekuńcze. Mówi cicho, nie zwraca uwagi na ściąganie i w ogóle widać, że jest chora.

Przeżyła obóz koncentracyjny i teraz patrzy na świat z wyrazem zdziwienia w ładnych jasnych oczach.

Nawet partyzanci nie robią przy niej z siebie wariatów. Ona nas zawsze broni, jak narozrabiamy, i to nie

proszona. Bardzo mila pani.

Ja, może nie najgorsza w gruncie rzeczy, (czy zły człowiek się wzrusza?) czuję się wobec niej jak

złoczyńca. A Mańci nie lubię, mimo piątki „teraz i zawsze”. I zawsze - jednak, choć jak wspomniałam...

Było to tak. Kiedyś Mańcia - w ramach zbliżenia się z uczniami - nie prowadziła lekcji, tylko

wypytywała nas, kto i na co chodzi do kina. Przegadaliśmy całą lekcję o filmach, oczywiście, o tych

dozwolonych. Później, na klasówce dała jako drugi temat: „Jakie problemy do przemyślenia nasuwają mi

ostatnio widziane filmy”. To właśnie pisałam Jako podstawę. do rozważań wzięłam film Mężczyźni w jej

życiu. Mając do dyspozycji dwie godziny czasu, nabredziłam nieźle. Zakończyłam te wywody filozoficzną

konkluzją: „Z tego wynika, że najważniejszą sprawą w życiu bohaterki były uczucia i wobec porywów serca

była bezkompromisowa, co pochwalam. Ale jak się tak cudownie tańczy i ma takie piękne nogi jak Loretta

Young, to mężczyźni winni stanowić tylko niezbędny dodatek do życia”.

Mańcia przekreśliła całe wypracowanie nie stawiając mi stopnia.

Muszę tu wyjaśnić, że (...jednak jestem głupia, to byłoby najwłaściwsze wyjaśnienie) ogromnie lubię

szukać dowcipnych momentów, nawet tam, gdzie ich być nie może. Toteż w każdym zeszycie klasowym

piszę: „Proca w klasie”. Profesorzy poprawiają „o” na „a” traktując rzecz jako zwykłą pomyłkę.

Kiedy Mańcia wniosła klasówki, trzepnęła moim zeszytem w katedrę i powiedziała:

- Sagowska, chodź no tutaj. Tym razem celnie wystrzeliłaś z tej procy.

- Pani profesorko, ona wcale nie miała procy - zaczęli mnie bronić chłopcy, nie mając pojęcia, o co

chodzi.

- Spokój. W tej klasie jedno warte drugiego - ciągnęła Mańcia, a zwracając się do mnie, powiedziała:

- Czytasz nieodpowiednie rzeczy i to widać. Chętnie na temat twoich lektur porozmawiałabym z

matką. A ta twoja piątka to kolos na glinianych nogach.

Wybrała się! Mama mi niczego nie zabrania, co by to dało każdej z nas.

Stałam przed Mańcią jak madame Dubarry przed katem. Pewnie, mój życiorys jest uboższy od życia

tej zacnej postaci, ale czekając na ścięcie wykazałam znacznie więcej dumy. Nie drgnęłam. Przyjrzała mi się

krytycznie i zarzuciła haczyk:

- ,Kto napisał Słowo o pułku Igora, panno intelektualistko?

Kosiński, który regularnie pożera połowę mojego śniadania w zamian za obowiązek podpowiadania

mi na fizyce, zaczął gwałtownie przewracać kartki książki i przesłał mi scenicznym szeptem:

- Erazm z Rotterdamu.

Kosiński. mógłby wyłowić różnicę między serdelową kiełbasą a makagigi, ale Jarosławna i Igor,

Opat i Dama, to dla niego wszystko jedno. Scenicznego szeptu nauczył nas Calvus na zajęciach kołka

artystycznego, nie przeczuwając nawet, jakim świetlanym celom posłużą jego wskazówki. Mańcia chyba

widziała we mnie płotkę, tak marząc, że się złapię na robaka. Podniosłam prawą rękę do ust, odchylając

kciuk w lewo, co w naszym języku znaczy: „Zamknij twarz, wypłynę sama” i udzieliłam odpowiedzi, tonem

sztucznie niedbałym:

- Ten anonimowy utwór powstał wiatach 1185 - 1187. Historycy literatury nie są co do tego zgodni.

Może kiedyś ja zidentyfikuję autora. Nigdy nic nie wiadomo.

- Co wiesz o Orzechowskim ? - zapytała z wściekłością.

- Stanisław Orzechowski, gorący obrońca wolności szlacheckich, żył w latach 1513 - 1566. Był

zdecydowanym przeciwnikiem reformacji, a jednocześnie jednym z najbardziej utalentowanych pisarzy

swojej epoki. Pani profesorko, czy można być dobrym pisarzem i mieć mętne poglądy?

- Klemens Janicki? - indagowała Mańcia, nie zwracając uwagi na naprawdę gnębiące mnie pytanie.

- Wielki poeta renesansu, 1516 - 1543, był synem chłopa z Wielkopolski. Pisał wyłącznie po łacinie.

Uwieńczony laurem poetyckim w Padwie. Jego Elegia o sobie samym do potomności...

Przerwała mi, bo z rozpędu zaczęłam deklamować:

Jeśli ktokolwiek, gdy będę w grobie,

Zapragnie o mnie zasięgnąć wieści,

Niech przejrzy księgę, com sam o sobie

Napisał w chwili ciężkiej boleści.

Potem był Sęp - Szarzyński i Kochanowski, i nawet Antygona Sofoklesa. Sprawdziła mnie

dokładnie, można powiedzieć. Rozczarowałam ją, zdaje się, bo powiedziała z głębokim westchnieniem:

- No cóż, bardzo dobrze. Przyszło mi na myśl, że ty jesteś efekciara, ale istotnie znasz literaturę.

Dobrze jej przyszło na myśl. Rzeczywiście lubię efektownie odpowiadać, ale historię literatury

przewidzianą programem mam w małym palcu i to u nogi. Kiedy się urodził, kiedy mu się zmarło, czyim

był synem, co na niego działało, a co nie, co napisał i co chciał przez to powiedzieć. Niestraszna więc dla

Nas (pluralis majestaticum) antypatia Mańci. Najrzetelniej umiem jednak historię, geografię i łacinę. Tych

przedmiotów uczę się z prawdziwą przyjemnością, wstecz, na bieżąco i na zapas. Przy czym jako

ciekawostkę muszę odnotować, że nie przepadam za powieściami historycznymi. Stanowczo wolę historię

potraktowaną naukowa od zbeletryzowanej. Książki podróżnicze budzą we mnie zazdrość. Czytam je z

wypiekami na twarzy marząc, że się kiedyś odegram i sama zobaczę to wszystko. Rzadko która książka daje

złudzenia zapachu i barwy. Czy to wada stylu czy brak wiary autora w to, co pisze? Nad ilu sprawami

muszę gruntownie pomyśleć!

18 stycznia 1949 r.

Hindus najpierw ogłosił klasie, że chciałby zostać dyktatorem świata, a później rzucił od niechcenia:

- Kto zje pudełko kremu nivea?

- A wyrżnijcie go w łeb tym pudełkiem - zaproponowałam, widząc żywe zainteresowanie wśród

chłopaków. W innych okolicznościach chętnie poczęstowałabym się tym specjałem, ale nie cierpię, kiedy

Hindus zabawia się kosztem głupszych od siebie.

- W partyzantce różne rzeczy się jadało - nie omieszkał zauważyć Hindus.

Zdjęłam z nogi papuć i podałam mu.

- To już pantofel ci pewnie nie zaszkodzi ? Autorytet Hindusa zawisł na białej nitce babiego lata.

Przeszył mnie smolistymi oczami, błysnął białkami i... wziął kapeć. Ale tu Kosiński, potencjalny

kandydat na ludożercę, machnął w moim kierunku ręką z lekceważeniem i powiedział dumnie:

- Wszyscy jesteśmy mężczyznami. Dawaj Hindus pudełko.

Zjedli. Dwóch zwymiotowało natychmiast po libacji, jeden się rozchorował. Dokazali bohaterskiego

czynu, nie ma co. Muszę się rozmówić z tym durniem. Zrobić z kogoś balona to satysfakcja, ale jeżeli ten

ktoś jest mniej więcej na naszym poziomie.

19 stycznia 1949 r.

- Panienko, panienko - usłyszałam na ulicy. Odwróciłam się. Stanęłam twarzą w twarz z

wynędzniała,, babiną w kraciastej chustce.

- Którędy dojdę do Kielc? - zapytała.

- Do Kielc? Ależ to daleko. Czy nie mogłaby pani pojechać ?

- Syna mam tam w szpitalu, już dwa dni idę, bo nie mam na bilet. I jeść mi się chce.

Moje serce omal nie pękło z nadmiaru . miłosierdzia. Zaprowadziłam ją do mieszkania mamy i

zaparzyłam świeżej herbaty. Ponieważ nasza spiżarnia nigdy się nie ugina od zapasów, wyskoczyłam, do

sklepu po jajka. Po drodze rozważałam, co by. powiedziała mama, gdybym z pieniędzy zostawionych pani

Mulowej na całotygodniowe utrzymanie domu, zafundowała biednej kobiecie bilet do Kielc.

Jajka i rozważania okazały się zbyteczne. Kobieta poradziła sobie sama. Zabrała pieniądze (jak

znalazła w kredensie za dzbankiem do kawy?) i - pewnie dla syna - buty i garnitur pana Zubera. Trzęsąc się

ze strachu, czekałam na powrót mamy. W bardzo ostrej formie zrobiła mi wykład o naiwności (a jeszcze

brak garnituru nie został odkryty) i zmiażdżyła mnie:

- Jeśli cię stać na taką filantropię, to przez dwa miesiące nie dostaniesz. grosza.

Jestem zadłużona u Dyzia! Honorowy dług, przegrałam w makao.

- O ile rozumiem, to mam ponieść karę za to, że chciałam nakarmić głodnego - powiedziałam.

- Za brak rozwagi. Przecież mogła nas okraść doszczętnie.

Mama zajrzała do szafy, klasnęła w dłonie i zawołała:

- Brawo. Nie ma garnituru!

- Nie wyglądała na złodziejkę - powiedziałam ze łzami. - Możesz mi nie dawać pieniędzy przez trzy

- miesiące. To będzie dla mnie nauczka.

- Jaka nauczka?

- Że nie należy się spieszyć z pomocą.

- Głupstwa. Jeden przypadek nie przesądza o wszystkich. Jeśli tylko takie wnioski wyciągnęłaś, to

jesteś głupia. Tylko trzeba wiedzieć - kiedy. Są rodzaje pomocy, które niszczą ludzi. Zresztą, za młoda

jesteś na takie dyskusje.

- Klęska, przegrałam w makao, jak nie zwrócę, jestem skompromitowana.

- Jak nie miałaś gotówki, trzeba było nie grać. Za dwa miesiące dostaniesz.

Wiem, co zrobię. Pożyczę od Mulowej. Czyli Mułowa przyjdzie mi z pomocą dla odmiany. Pierwszy

raz miałam okazję zrobić dobry uczynek i tak się fatalnie nacięłam. Jeden przypadek nie przesądza o

wszystkich?

20 stycznia 1949 r.

Myśli, których się nie potrafi wyrazić, dziwnie, dziko i smutno.

21 stycznia 1949 r.

Żeby ŻYĆ, trzeba sobie ustalić (znaleźć, odkryć?) wartości niezależne od codzienności wypełnionej

małymi ludźmi. Chodzi mi o Maziarską. To właścicielka domu, w którym jest mój pokój. Mama ma pokój z

kuchnią, ale od czasu, kiedy została panią Zuberową, spławiła mnie. Istotnie, tam byłoby ciasno, więc

wynajęła mi pokój po przeciwnej stronie ulicy, właśnie u Maziarskiej. To jest fantastyczne, bo pokój jest

duży, jasny i pod oknem rosną jaśminy. Mama przychodzi tu raz na miesiąc, żeby sprawdzić porządek. Nie

podejrzewa, że przeciętnie 15 osób dziennie składa mi wizytę. Tu pracuje „mózg” klasy, tu ustalamy plany,

a nawet wyciągamy wnioski. Oczywiście, wygłupiamy się czasami wprost niebywale, jak na przykład

wczoraj wieczorem.

Zaczęło się od tego, że każdy wypowiadał się, do jakiego kraju chciałby pojechać.

- Najpierw do Hiszpanii - ogłosiłam.

- Ja do Argentyny, tam są domy publiczne - powiedział Juhas.

- A, świnio - odezwał się Drobina, który chodzi do mechanicznego, ale należy do naszej paczki.

- Świnio? - :zaperzył się Juhas i rąbnął w Drobinę poduszką. Drobina jest bardzo gruby, stąd to

przezwisko, żeby było śmiesznie. Złapał chodnik z podłogi i dokładnie mnie wyręczył w trzepaniu. Zaczął

się hałas, co najmniej. Dyzio wpakował Drobinie w usta szalik, a ja weszłam na piec, żeby móc ocenić

sytuację z pewnej odległości. Wpadła Maziarską z awanturą.

- Dośćtegocotusiędziejeposkarżęmatcetojestdompublicznyniewidzianerzeczyżebytylu

chłopakówprzychodziłodojednejdziewczynydemolujeciemidom!

- Nie musisz więc, Juhas, wyjeżdżać - powiedziałam z wysokości, a zwracając się do Maziarskiej -

dobrze, proszę pani, będzie cicho.

Głęboko wciągnęła powietrze i wyszła z przekleństwem na ustach. Zgoda, jej mieszkanie, ale pokój

mój. Zjemy te cegły czy co?

Ona handluje, czym się da, nawet bimbrem, który produkuje w rurach i kotłach. Ogłasza wybuch

wojny, na przykład we wtorek rano. To tak, jeśli kupi za dużo cukru. Przytaszczyła raz do mamy 30 kilo

(wojna właśnie nie wybuchła i należało wycofać kapitał). Mama, która dla świętego spokoju kupiłaby pół

kilometra dopływu Wisły, protestowała słabo:

- Po cóż mi tyle cukru?

Ale Maziarską nacierała na nią z workiem:

- Za kilka dni już nigdzie pani nie kupi.

Dzięki mojej interwencji nie udał się Maziarskiej handel. Przypomniałam mamie zapas, cukru w

1942 r. Opiszę to kiedyś.

Szkoda, że na świecie istnieją ludzie tak małego formatu. Interes. Zawsze, wszędzie i we wszystkim

interes. Nawet w wojnie i ludzkim nieszczęściu. Maziarską należy do tego gatunku ludzi, którzy zamiast

różowego kwiatu jabłoni widzą na drzewie złotówki, które dostaną za jabłka.

Oczywiście nie poskarżyła mamie, bo zaledwie przekroczyła próg, Juhas wypalił:

- I odtąd jestem w milicji.

Juhas do milicji ma się w stosunku odwrotnie proporcjonalnym, ale Maziarską musiała zzielenieć z

paniki o ten bimber. Jak się ma nieczyste sumienie, to się boi nawet własnych myśli. Zupełnie tak jak ja,

kiedy usłyszę: „Sagowska do dyrektora”. I chociaż później się okaże, że mam napisać referat na akademię,

długo nie mogę złapać oddechu ze strachu. Czemu Maziarska widzi zło tam, gdzie go nie ma? Co jej

przeszkadzają moi koledzy? Jej jedyna ideologia to cegły i handel. Takiej to już nic nie pomoże. Nic

dziwnego, że wszędzie węszy zło i brudy.

Po wyjściu Maziarskiej zrobiło mi się jakoś smutno. Nawet nie miałam ochoty zabawiać się snuciem

planów zorganizowania Międzynarodowego Gangu Likwidacji Milionerów. Gdyby to miało szansę,

mogłoby być ciekawe. Zalążek Gangu, to jest my, uciekłby ż Polski na okręcie, schowany w kotłowni.

Tymczasem zaczął padać deszcz ze śniegiem, więc było jeszcze bardziej ponuro. Jak chłopcy wychodzili,

zdjęłam ze ściany dywan i dałam im do przykrycia się. Poszli tak przez całe miasto. Wyglądali tak paradnie,

że humor mi się poprawił. Śmiałam się głośno, lekceważąc w ten sposób Maziarską, deszcz ze śniegiem,

miłość bez wzajemności i ubrudzoną smarem spódnicę.

28 stycznia 1949 r.

- .Mamo, wzywają cię do szkoły - nadałam podczas obiadu komunikat, który w naszym - domu nie

brzmi zbyt rewelacyjnie.

- Co zrobiłaś?

- Nic. Byłam tylko nieodpowiednio ubrana.

- Lilka, daj mi spokój, jak się wpędziłaś, w aferę, to nadstawiaj sama głowy, dobrze? Nie mam czasu.

I na czym polegał ten nieodpowiedni strój?

- Jeśli nie idziesz, to nieważne. Poradzę sobie.

Na pewno uda mi się wytłumaczyć Brukwi, że nie mogłam inaczej postąpić, że naprawdę musiałam

przyjść do szkoły w piżamie.

Stasio Okoń, ten który się rozchorował po kremie nivea, zjawił się blady. - Hindus, jesteś stary, ale

głupi - powiedziałam.

- Coś cię opuszcza fantazja - Hindus na to.

- Mnie opuszcza?! To się dowiedz, że ja mogłabym przyjść do szkoły nawet w piżamie.

Akurat to przyszło mi na myśl. A cała klasa na mnie: napadła:

- Gadać to łatwo, trudniej zrobić.

- No to zobaczycie - rzekłam.

Zobaczyli. Nie tylko oni. Wstałam rano i do stroju dorzuciłam wyłącznie wełniane skarpetki.

Podwinęłam, nogawki, narzuciłam płaszcz i wkroczyłam do szkoły. Niech sobie nie myślą. Płaszcz

zostawiłam w szatni, nogawki - odwinęłam. Przemaszerowałam we flanelowej piżamie w różowe kropki i

rannych pantoflach przez dwa piętra i korytarze. Cała buda zataczała się ze śmiechu. Potem zamknęłam się

w ubikacji i poczekałam na dzwonek. Kiedy profesorowie porozchodzili się do klas, odczekałam jeszcze

moment, później dumnie weszłam na lekcję Brukwi. Sprawdzała listę i wyczytywała moje nazwisko. Dla

większego efektu - na tę chwilę właśnie czatowałam pod drzwiami. - Sagowska.

- Obecna - powiedziałam spokojnie, zamykając za. sobą drzwi.

Klasa ryczała. Brukiew, jak w pierwszej chwili zastygła w osłupieniu, tak nagle zerwała się z

wrzaskiem:

- Marsz do domu! Nie pokazuj mi się bez matki.

Cóż było robić, poszłam do domu. Ale niech, wiedzą, że słowo, to słowo.

30 stycznia 1949 r.

Dużo mi w szkole uchodzi. Profesorowie lubią mnie. Mnie - czy rozrywki, jakich im dostarczam ? A

już Brukiew ma do mnie wyraźną słabość. Wyłożyłam jej szczegółowo motywy mojego czynu i domagałam

się kategorycznej odpowiedzi, czy sama zrobiłaby inaczej?

- Lilka, daruję ci to, ale pamiętaj, przedostatni raz.

Przypomnieć należy, że ten przedostatni raz był już w zeszłym roku. Założyłyśmy się z całą klasą, że

pójdziemy w wiankach na głowie na dworzec i rzucimy się na szyję nieznanemu mężczyźnie. Wzięłyśmy

dwa olbrzymie pęki róż i w asyście całej klasy wkroczyłyśmy na dworzec. W dobrą porę przyszliśmy. Była

piąta po południu. Przyjechało właśnie kilka pociągów. Kibice ustawili się na peronie, a my zaczęłyśmy

szukać odpowiedniego pana. Wyszedł taki właśnie odpowiedni. Nosił okulary, jasny kapelusz, teczkę i

mimo to był młody. Niczego się nie spodziewał. Dałam Zośce znak ręką. Z dzikim wrzaskiem rzuciłyśmy

się na nieznanego człowieka. Zośka objęła go za szyję, a ja wpychając róże, zrzuciłam mu z głowy kapelusz.

Facet wyjąkał:

- Czy wy, panie, oszalałyście?

Panie rzeczywiście oszalały. Śmieli się wszyscy ludzie na peronie, maszyniści wyszli z czarnych

parowozów. Ten pan powiedział jeszcze:

- Panie są bardzo mile, tylko zwariowane.

Ktoś podniósł mu kapelusz, a ja umocowałam mu, wreszcie mój bukiet pod pachą.

- No, to wezmę panie na lody - zaproponował on.

Ale ja byłam już w transie.

- Wzięłyśmy pana za kogoś innego - wyjaśniłam grzecznie. - Przepraszamy.

I wyrwałam Zośce bukiet, którego nie zdołała mu wcisnąć. Zaczęłam rozdawać róże, komu popadło.

Zabawa szła świetnie. Klasa ryczała,, „brawo” i „niech żyje Lilka”.

Byłam bardzo podniecona tym, co robię. I nagle zobaczyłam Brukiew. Tłum na peronie nie rozumiał,

co się stało. Upuściłam róże i jak skazaniec poszłam w jej kierunku. Zośka za mną, a tuż za nami cała

wierna klasa. Miałam tak popsutą całą przyjemność, że nie martwiłam się nawet o to, co będzie dalej.

Odprowadziliśmy Brukiew ze stacji. Byliśmy smutni jak orszak pogrzebowy. Nikt nic nie mówił.

Wreszcie, już pod swoim domem, Brukiew odwróciła się do nas szybko całą brukwiową twarzą:

- Nawet nie macie odwagi prosić, żeby nie mówić dyrektorowi. To dobrze, bo znaczy, że coś niecoś

rozumiecie. To co dziś zrobiła Lilka, to był skandal. Co sobie ludzie pomyślą o uczniach naszej szkoły.

Idźcie i zastanówcie się nad tym. Ja dyrektorowi nie powiem, jeżeli to jest wasz przedostatni wybryk.

Dyzia wysunął się z grupy i machnął Brukiew w rękę. Ja nie powiedziałam nic. Byłam Brukwi

bardzo wdzięczna. Ale nie czułam się winna. Czy już nie można ludziom dawać kwiatów? Więcej poczucia

humoru. Co za skandal, rzeczywiście.

Mam wyrzuty sumienia, że nic nie myślę o Zbyszku. Czyżby taka marna była ta moja miłość?

Podoba mi się to zdanie z klasówki o Loretcie Young. Rzeczywiście świat jest za piękny, żeby myśleć o

mężczyznach. A zwłaszcza bez przerwy. Mężczyźni to tylko dodatek do życia. Tak. Tak.

3 lutego 1949 r.

Mój największy przyjaciel na świecie, brzydki i zawsze czysty Dyzio - awansował. Stworzyliśmy na

terenie klasy organizację, która ma na celu... o Boże, właściwie nic. Ale jest nieprzytomnie wesoło, to

wystarczy. Zabawiamy się w konspirację. Partyzanci patrzą na sprawę z uśmieszkiem, lecz nie wyłamują

się. Już nie ma IX a, jest Republika Imperialistycznych Rewolucjonistów. Na czele Republiki stoi prezydent

Dezyderiusz Żbikowski. Ja jestem jego osobistą sekretarką. Chętnie przygotowalibyśmy jakiś zamach stanu.

Mianowaliśmy ministrów, dyrektorów departamentu. Najważniejsze ministerstwo to Ministerstwo Spraw

Zagmatwanych - tekę powierzyliśmy Stasiowi Okoniowi.

Pierwsze zadanie ministra Okonia to wykraść klarnet z pokoju nauczycielskiego. Klarnet odebrał

Zośce Kwiatek na fizyce. W ogóle pokój nauczycielski pęka od podobnych eksponatów. Najpierw się te

cuda (budziki, sztuczne wąsy) pokazuje rodzicom na wywiadówce, a później oddaje się w dniu rozdania

świadectw. Taki jest lokalny zwyczaj. Z klarnetem sprawa jest poważniejsza. Zośka „pożyczyła” go sobie

od dziadka, który gra w kolejowej orkiestrze. Dziadek nie ma na czym ćwiczyć, za to Zośka ćwiczy się w

sztuce cierpliwości, bo cały dzień w domu jest gadanie na temat zaginięcia klarnetu. Jej nie podejrzewają.

Dziadek chce zgłosić kradzież na milicji. Karierze artystycznej dziadka R.I.R. przyjdzie z pomocą.

4 lutego 1949 r.

Powiedziałam, że musimy mieć jakąś ideologię. Na razie zostałam sekretarzem redakcji naczelnego

organu R.I.R-U: „Głosu Skrępowanych Wolnomyślicieli”. Redaktorem naczelnym jest sam prezydent

Dyzio. Jakkolwiek by było, to w młodzieży tkwi pęd do zorganizowanego życia. Wprawdzie nikt R.I.R-u

nie traktuje specjalnie poważnie, ale chyba wszyscy tego żałują. Krzyczymy: „Niech żyje anarchia!”, ale od

Dyzia wymagamy żelaznej dyktatury. Odebraliśmy tekę Stasiowi O. Bał się, mimo że sytuacja była

rozpracowana. W związku z tym przykrym incydentem ustanowiliśmy Prawo Selekcji. Będzie mu podlegał

przez tydzień.

6 lutego 1949 r.

Ukazał się pierwszy numer „Głosu Skrępowanych Wolnomyślicieli”. Dużo o Calvusie i o mnie.

Calvus, którego prawdziwe nazwisko brzmi Wróblewski, jest świetnie skarykaturowany przez Celinę. Pod

tym podpis: „Nie wszystkie ptaszki tak dobrze ćwierkają łacinę”. I znów Calvus, a przed nim klęczy z

rozdartą koszulą Tadzik Nieszporek, który deklamuje: „Ubi mi pater, et quo modo aqua ad Sagowskiej

pervenit?”. Ma to stanowić aluzję, że w moich odpowiedziach jest dużo wody. Łajdaki, za moją pracę! To ja

napisałam artykuł wstępny: „Polowanie na tygrysy, a żywotne interesy klasowej społeczności”. Ja dałam

dialog Napoleona z Mirkiem Deduszko.

Cały nakład, to jest trzy egzemplarze gazety, krążył z rąk do rąk. Z profesorów daliśmy jedynie

Calvusowi. Uśmiał się i powiedział, że młodzież trudnych czasów zwykle bywa bardzo inteligentna.

Szkoda, że nie ma się kto nami naprawdę zająć, bo mamy niezłe pomysły i sam nie wie, skąd nam się to

bierze.

Postanowiliśmy, że mój pokój będzie służył wieczorem na Tajne Konferencje Prezydium Rady

Ministrów. To się nazywa „melina”. Przygotowujemy amnestię.

9 lutego 1949 r.

Mamy macki we wszystkich klasach, chociaż nie dbamy o to. Wystarczy nam nasze państwo w

państwie. Myśleliśmy z Dyziem nad ideologią R.I.R-u, ale nic nadzwyczajnego nie udało nam się

wykombinować. Jakaś polityczna działalność nie wchodzi w rachubę, bo ani się na tym nie znamy, ani

klasie to nic nie da. Chcielibyśmy przebudować świat, być dla ludzkości jakimś złotym środkiem, ale czy

zdołamy to narzucić komukolwiek? Dopiero jak o tym piszę, widzę śmieszność takiego wybierania się z

motyką na słońce. A w klasie płonę jak szczapa przesiąknięta żywicą. Czy więc nam trzeba narzucić pojęcia

o świecie?

To jest niesłychanie skomplikowane. Jeśli „góra” lansuje jakąś teorię, rodzi to protest. „Zdrowa ryba

zawsze płynie pod prąd” - Hindus. A zdani na siebie, jesteśmy do niczego. Ja już w ogóle jestem

beznadziejna. Harcerstwo, do którego należę, pociąga mnie jedynie od strony pozornie nieefektownej

dekoracyjności. Obóz to rzecz genialna, ale zbiórki w czasie roku szkolnego są żenujące. Drużynowej na

pytanie: „Czy zrobiłaś dzisiaj jakiś dobry uczynek?” odpowiedziałam:

- Omal, omal.

- Cóż to znaczy?

- Omal nie wybiłam Józkowi Kosińskiemu dwóch zębów. To byłby dobry uczynek, nie mógłby jeść

ze trzy dni.

Postawiła mnie do karnego raportu i nie wolno mi nosić chusty do końca roku.

Czuję, czuję, że chciałabym coś zrobić, coś zaproponować, tylko nie wiem co.

Pięknie powiedział Asnyk:

Szukajcie prawdy jasnego płomienia,

Szukajcie nowych, nie odkrytych dróg.

Tak, cytować to ja potrafię, ale poza tym nic.

11 lutego 1949 r.

Nadaliśmy Brukwi, zrazu zaocznie, tytuł Honorowej Obywatelki R.I.R-u. Kiedy na geografii

zawiadomiliśmy ją o tym, była głęboko wzruszona. Czy udawała, czy też rzeczywiście zrobiliśmy jej

przyjemność? To wyróżnienie przecież o czymś świadczy. Może do tytułu nie przywiązywać wagi, ale musi

zrozumieć, że ją lubimy i szanujemy. Obiecała pośrednictwo między nami a dyrektorem w sprawie klarnetu.

Jednocześnie przestrzegła nas przed zabawą w organizację. To się podobno może źle skończyć, mogą nas

nie zrozumieć, potraktować jako wrogów klasowych.

Oczywiście, klasowych w sensie społecznym, a nie szkolnym. Co tu jest do zrozumienia.

Organizacja jest, działa, a życie powszednie ustanowiło ideę, która jest konglomeratem haseł komunizmu z

zachodnim stylem życia. Jest więc równy podział wartości materialnych. Przynoszone do budy śniadania

składamy na stertę i każdy je, ile może, a kiedy wszyscy są syci, odwiązujemy ze sznurka Kosińskiego,

który załatwia to, co pozostało. Ponieważ w naszej klasie jest kilka biednych osób. ci bogatsi mają

obowiązek przynoszenia ogromnych porcji. W związku z tym mama nie może zrozumieć, po co zabieram

do szkoły na przykład 10 smażonych jajek w słoiku i podwójną paryską. Mówię, że gimnastyka mnie

wyczerpuje i muszę nadrobić stratę kalorii.

Od zachodu przyjęliśmy sposób wysławiania się. Na pieniądze mówimy „dolary”, zamiast „hurra” -

krzyczymy „Unrra”, a na Dyzia mówimy „Sir”'. Dobrze nam się żyje w Republice. Na przerwach chodzę za

Dyziem z notesem i udaję, że stenografuję jego wypowiedzi. Jeśli ktoś chce uzyskać u niego audiencję, musi

to załatwić ze mną. Reguluję też sprawę rozdawania autografów przez Prezydenta.

Według tego, co wiemy o życiu, to Dyzio powinien się we mnie kochać. Niestety, on się kocha w

Jance z IX b, ale twierdzi, że ja jestem dla niego kimś ważniejszym.

16 lutego 1949 r.

Dostałam piątkę, powtarzam z naciskiem, piątkę z chemii. To może nie jestem tępa do matematyki,

tylko nieco przeszkadza mi Zbyszek, który jakoby pomaga mi w tym przedmiocie?

22 lutego 1949 r.

Boże, Boże! Jakież okrutne jest życie niekiedy! Dyzia zabrali na milicję. Całe miasto trąbiło, że na

terenie naszej szkoły jest tajna organizacja. Co za oportunista, co za świnia wypaplała? Dyzio to bohater. W

dniu, w którym go zamknęli do tego więzienia, calutki R.I.R. stał pod komisariatem z bułkami i kiełbasą.

Jakiś kapral na nasze błagania zabrał ten prowiant i przysiągł, że Dyziowi doręczy. Przesłuchiwali Dyzia

około dwóch godzin. Nic mu. nie zrobili, a nawet były humorystyczne akcenty, bo Dyzio na pytanie:

- Co pan ma na swoją obronę? - odpowiedział:

- Nic. Nawet laskę zostawiłem w domu. Wypuścili go jednak, ale do szkoły przyszedł komendant,

zarekwirował Brukwi godzinę wychowawczą i palnął taką mniej więcej mowę:

- Drogie dzieci. Bardzo was proszę, bez głupich kawałów. Nie zdajecie sobie sprawy, że takie

zabawy ktoś może skierować na inne tory, wykorzystać waszą inicjatywę do wrogich naszemu państwu

celów. W przyszłości bylibyśmy zmuszeni załatwić to inaczej. A więc zapowiadam: bawcie się, ale nie w

konspirację. Sytuacja polityczna naszego kraju jest ciężka. Chciałbym na was polegać. Itp.

Mówił z godzinę, nawet ładnie. Ja byłam wzruszona, ale serce pękało mi z żalu za R.I.R-em. Ten

komendant to jest podobno komunista - ideowiec. Walczył w Hiszpanii przeciwko gen. Franco. Teraz

przenoszą go wbrew jego woli na wysokie stanowisko do Warszawy. Szkoda, bo tylko u mądrego człowieka

możemy liczyć na pobłażanie. Dyrektor skonfiskował nam cały nakład czwartego numeru „Głosu

Skrępowanych Wolnomyślicieli”. Przyjemnej lektury, dużo się dowie o sobie. Nic nam nie zrobi, bo

artykuły są na poziomie, inteligentne i nikogo bezmyślnie nie szkalują. Wyławiają śmiesznostki, to prawda,

podkreślają je na zasadzie karykatury. I tak samo godzą w nas, jak w profesorów. Równość wobec słowa

pisanego. Ja bym trochę zreorganizowała system w szkołach. Wymagania - tak, proszę bardzo, ale

jednocześnie dążność do wykształcenia ludzi samodzielnie myślących. Co prawda, ludzie w moim wieku

nie mogą się poszczycić osiągnięciem poziomu gwiazd. Cóż z tego? Chcą ten poziom osiągnąć, a to już jest

coś. Tymczasem szkoła tłumi indywidualność. Ja się nie dam. Smutno teraz w klasie. Straciliśmy energię.

Ale na pewno nie na długo.

3 marca 1949 r.

Chcę coś radosnego opisać. Coś, z czego nie wynika, że jestem zła. Otóż na ostatniej klasówce z

matematyki pod moją ławką siedział Zbyszek i szybko mi zadania rozwiązywał, a ja przepisywałam jeszcze

szybciej. Zbyszek pocałował mnie w nogę, a ja nie zorientowałam się, o co chodzi, i w pierwszym porywie

kopnęłam go w ramię. Myślałam, że mnie łaskocze. Mogłabym się zacząć śmiać, ale nie życzę nikomu

śmiać się na lekcji Talesa. Potem podałam mu pod ławkę placek z powidłami i kartkę („Przepraszam

bardzo”). Placek zjadł, ale ani nie odpisał, ani mnie drugi raz nie pocałował. „No, trudno - myślę sobie. -

Można się pomylić”. Co to za pomysły - całowanie w nogę. „Odjechał” pod ostatnią ławkę. Otóż jak Tales

przyniósł klasówki, to mój zeszyt odłożył na bok i powiedział tylko kilka słów:

- Sagowska zostanie po lekcjach.

To mi wystarczyło. Miałam w teczce Tajemnicę zaginionego miliona, ale zupełnie nie mogłam

czytać na biologii. Z rozpaczy słuchałam, jak rozmnażają się okrytozalążkowe. Po lekcjach wszyscy życzyli

mi:

- Trzymaj się, Lilka.

Zostałam w pustej klasie. Tales wszedł, jak zwykle, gwałtownie, ale nie kazał mi iść do tablicy, tylko

usiadł przy mnie w ławce i powiedział wprost:

- Kto ci rozwiązał to zadanie? Nie kłam, bo wiem, że nie ty. Wynik jest dobry, ale to nie moja

metoda. Nikt w klasie nie rozwiązał podobnie, więc nie ściągnęłaś. Czy wyrzuciłaś przez okno kartkę na

nitce?

- Nie - mówię.

Byłam czerwona ze wstydu. Chciałam zapytać, jakie znaczenie ma metoda, skoro wynik jest dobry,

ale w mojej sytuacji polałam nie dyskutować. Jeszcze kazałby mi uzyskać na jego oczach taki wynik.

Milczałam więc. On patrzył na mnie zupełnie niegroźnie i to mnie trochę ośmieliło. Nagle wyrwało mi się,

przysięgam, że nie chciałam tego powiedzieć:

- Nienawidzę matematyki.

Już myślałam, że przepadłam na wieki. A on na to:

- Uczeń nie lubi tego przedmiotu, w którym ma zaległości, matematyka to nic strasznego, spróbuj,

mówię ci, rozwiązać w domu jedno zadanie. Chociaż jedno, bo wiem, że ściągasz i mogę ci nawet

powiedzieć od kogo. Od Nieszporka. Ale tego nie przepisałaś od niego. Jak nie chcesz, to nie mów, lecz

jesteś taka inteligentna dziewczyna i gdybyś chciała, to miałabyś u mnie piątkę. Więc umówmy się. Od dziś

już nie ściągaj ani razu. Jak ci będzie wychodzić, to tak zostaw. Będę sprawdzał na każdej lekcji i nie

postawię ci stopnia, chyba że rozwiążesz na pięć. Zgoda?

Musiałabym być kamieniem, żeby się nie rozbeczeć.

- Zgoda - powiedziałam. - Klasówkę przepisałam, tylko nie mogę naprawdę powiedzieć, w jaki

sposób. Niech mi pan profesor postawi dwójkę.

Ale on już wyszedł z klasy. Obok mnie na ławce leżał I zeszyt, a w nim czwórka z ostatniej

klasówki. Płakałam tak chyba w tej pustej klasie z pół godziny i przy okazji wypłakałam z połowę miłości

do Zbyszka. Jego rzeczywiście uczy matematyki kto inny. No, ale ten Tales to cudowny człowiek.

Rzuciłam się na matematykę z pazurami, przede wszystkim nauczyłam się wszystkich definicji,

powtórzyłam je właściwie. Potem zaczęłam udowadniać twierdzenie Pitagorasa i tak mnie to wciągnęło, jak

rozwiązywanie rebusów. Już zupełnie z rozmachu zaczęłam się uczyć fizyki. Jednak do tej pory okropnie

pływałam. Cóż z tego, że świetnie stoję z polskiego, historii, geografii, angielskiego i łaciny. Muszę tamto

wyrównać. Od tej pory ani razu nie zerżnęłam. Wszyscy w klasie osłupieli, że przed matmą wcinam jabłka,

zamiast uganiać się za zeszytem Tadzika Nieszporka.

Jeszcze mnie od tej pory Tales nie wyrwał do tablicy. Patrzy tylko na zeszyt i kiwa przyjaźnie głową.

Rozumiem, daje mi czas, żebym się podciągnęła. Nikomu nie mówię nic na ten temat, tylko uczę się jak

szalona. Codziennie godzinę matematyki i godzinę fizyki. Tak to i Kwiatek, fizyk, ma dzięki Talesowi

pociechę z uczennicy. Ubóstwiam Talesa i wiem, że może polubię z czasem matematykę. W tym jest coś

ciekawego.

Ante diem quartum Nonas Martias.

Umiem napisać każdą datę po łacinie. Z tego Calvus jest bardziej dumny niż ja.

Calvus postawił mnie na lekcji w trudnym położeniu, apelując do mojego poczucia sprawiedliwości.

Teresa zaczęła czytać tekst. Na książce miała położony bryk, coś jej się pokręciło i po przeczytaniu

pierwszego łacińskiego zdania zaczęła czytać inne po polsku z bryka. Calvus kazał mi to jej polskie

przetłumaczyć na łacinę. Mógłby mi stary nie robić takich kawałów. Nie chciałam narażać koleżanki, a z

drugiej strony nienawidzę bezmyślności. Zaproponowałam więc jak Pytia, że przetłumaczę raczej naszą

rozmowę i udowodnię tym, że łaciną można się posługiwać „na co dzień”. Uparł się jednak. Powiedziałam,

że nie znam składni. On na to, ze to niemożliwe i żebym natychmiast przestała rezonować, a wzięła się za

tłumaczenie. Cóż było robić. Starałam się tłumaczyć jak najgorzej. Nie zwracał na to uwagi, tylko

powiedział do Teresy:

- Sagowska ci wyjaśni, kiedy można posługiwać się brykiem. No, powiedz, Lilka.

- Brykiem można posługiwać się celem ewentualnego wygładzenia przetłumaczonego już tekstu.

Calvus wie, że ja bryka nigdy nie używam. To byłoby poniżej mojej godności.

- Powiedz więc, co powinienem postawić uczennicy, którą nawet z bryka nie umie tłumaczyć.

- Ja bym jej nic nie postawiła - odparłam. - Drugi raz jej się to nie zdarzy.

Na tym stanęło. Objechałam Teresę na przerwie. To taki epizodzik, który mnie skłonił do rozmyślań,

że może to nasze wieczne „zwalanie” nie jest cudownym środkiem. Inny profesor trzasnąłby Teresie dwóję i

koniec. Ja też o mały figiel nie dostałam dwójki z rysunków. Roli kazał narysować krzesło. Postawił je na

stole, zaznaczył, że „w perspektywie”, i widać było, że jest z siebie zadowolony. Sto razy nam opowiadał,

że jego obraz przed wojną kupiono aż do Szwajcarii. Świetnie, ale to mi krzesła nie pomogło rysować.

Udawałam więc, że tworzę, a Tadzik Nieszporek już wiedział, że musi ten mebel rysować na dwóch

kartonach.

Przy okazji muszę wyjaśnić, że do ludzi z talentem malarskim odnoszę się z szacunkiem. Tego

jednego nie można nikogo nauczyć. Z człowieka pozbawionego słuchu można drogą żmudnych ćwiczeń

zrobić przeciętnego pianistę. Ale rysunek? Za cenę życia nie potrafię narysować konia. Roli wie o tym

doskonale, ale maltretuje mnie, ponieważ zrobiłam mu świństwo - tak twierdzi. Otóż powiedział mi kiedyś,

że mam szyję jak Nefretete, świetnie „noszę” głowę i w związku z tym będę mu pozować do portretu

„Dziewczęca główka”. Zamierzał portret wysłać na wystawę. Modelce jednak szybko się znudziło siedzenie

bez ruchu i patrzenie w jeden punkt. Któregoś dnia, kiedy po stu poprawkach usiadłam nareszcie w

przepisowej pozie, oczy zaszły mi łzami - i zrozumiałam, że tego nie przetrwam. Uciekłam z płaczem z

seansu i nigdy więcej już nie poszłam. Teraz Roli patrzeć na mnie nie może, Co znaczy, że na lekcji widzi

moje poczynania w najdrobniejszych detalach. Jest złośliwy. „Perspektywa, to już zupełnie zamknięta

dziedzina dla twojego umysłu”.

Gwiżdżę na perspektywę. Roli czyhał na moment, kiedy Tadzik rzucił mi karton z nieszczęsnym

krzesłem.

- Wątpię, abyś kiedykolwiek miała dobry stopień z tego przedmiotu - powiedział drąc rysunek

Tadzika.

Natomiast zabrał moje własne arcydzieło, które wypisz, wymaluj przypominało fotografię

rozrzuconego siana. No i czołem. Malarką raczej nie będę, chyba że taką od ścian. Chcę, aby całe moje

życie było malowaniem obrazu „Mądra głowa”.

Na razie, niestety, tylko nieudolnie pozuję. Karton jest, nie wiem jednak, jakich użyć farb? Kolory

muszą być zdecydowane, chwytające za serce, działające na wyobraźnię. Precz z mdłymi pastelami.

20 marca 1949 r.

Usnę chyba dopiero jutro, tyle mam rzeczy do opisania. Na pierwszy (oby piekielny) ogień niech

idzie Maziarska. Przeżyłam groźny moment w oziębłych stosunkach z tą panią. Zgubiłam klucz od mojego

pokoju. Prosiłam więc chłopców z mechanicznego, aby dorobili w ogóle nowy zamek. Nie chciałam w to

wtajemniczać mamy. Owszem,, dorobili zamek na tokarce (?), a kluczy chyba piętnaście. Teraz chodzą do

mnie na wagary. Ja wracam ze szkoły, a te gnojki grają na patefonie i kurzą papierosy. Miałam zamiar

palnąć im umoralniającą gadkę, kiedy wtargnęła Maziarska:

- Tegojużzawieleciekaweczypanidoktorwiejaksięzabawia - jejcóreczkaskoriczęztym!

Powiedziałam patrząc jej prosto w oczy:

- Niechże pani siada. I proszę nie lekceważyć moich gości. Gość - rzecz święta. Chłopaki,

przedstawić się grzecznie pani.

Tak. Użyłam tego chwytu. Chłopaki podrywali się, buchali ją w rękę i szurali nogami. Kiedy

Drobina usiłował poczęstować ją papierosem, byłam bliska spazmów z wewnętrznego śmiechu. Zaczęła się

krygować i wyjaśniać, że zasadniczo to ma miękkie serce, ale ten dom to dla niej wszystko.

Z trudem zrozumiała, że powinna wyjść. Jednak to było tylko chwilowe załamanie. Już zza drzwi

doleciał świergot:

- Zrujnująmipodłogędoczegotowszystkopodobne.

Chłopaków przepędziłam, klucze zabrałam, związałam sznurkiem i utopiłam w rzece. Ale zrobiłam

to z własnej woli, a nie ze strachu. Wygodniacy, patrzcie ich! I co za urok mają takie wagary? A na świeże

powietrze, tak jak na całym świecie się wagaruje, zdrowo, w porozumieniu z naturą!

Sprawa druga tak zwanymi korzeniami sięga do ubiegłego roku szkolnego. Hufcowa wyznaczyła

mnie na kwestę uliczną. Los przydzielił mi więc puszkę, ulicę i Bogdana. Gdyby Zbyszek był taki

inteligentny! Z Bogdanem można w nieskończoność rozmawiać o książkach. Byłam z nim dwa razy w kinie

i byłabym chodziła dalej, gdybym nie odkryła, że zgadzam się na spotkania wtedy, kiedy Zbyszek mi mocno

dokuczy.

Z każdym problemem muszę sobie poradzić sama, a nie „wycofywać się na z góry upatrzone

pozycje”. Przerwałam więc te spacerki, chociaż w towarzystwie Bogdana czułam się dobrze. Kątem oka

notowałam jednak, że Bogdan posyła mi powłóczyste spojrzenia. Otóż dwa tygodnie temu doszedł do mnie

w budzie na schodach i powiedział:

- Lilu (nie znoszę tego zwrotu), chciałbym z tobą iść na zabawę, ale przedtem muszę ci coś wyznać.

- To szybko, bo następna fizyka, muszę się zorientować, co zadane.

- Sprawa jest poważna. Będę czekał po szkole.

- Dobra - machnęłam ręką i poleciałam udzielać Kosińskiemu odpowiednich instrukcji (co ciszej, a

co głośniej).

Spacer z Bogdanem trwał bardzo długo. Dowiedziałam się, że: a) on jest mądrzejszy ode mnie; b)

jestem promykiem słońca przypadkowo zabłąkanym w jego życiu; c) Szaniawskiego mi chętnie pożyczy; d)

mam szczere, urzekające spojrzenie; e) wybiera się na prawo; f) Zbyszek nie zasługuje na moje uczucie g)

zima w tym roku jest lekka i prawie nie ma mrozów; h) wszyscy mówią, że jestem ładna; i) tylko szkoda, że

jestem taka „kanciasta”, bo to odpycha, j) żałuje, że zdaje w tym roku maturę, bo będzie mnie rzadko

widywał, ale od czego są listy; k) ZMP, które powstało, budzi w nim wiele sprzecznych uczuć; l) Margaret

Mitchell pisząc Przeminęło z wiatrem, myślała chyba o mnie; m) nie powinnam się oburzać, bo on sam

rozumie, że jestem bardziej oczytana niż Scarlett; n) nie do mnie odnosi się zdanie: „Scarlett O'Hara nie była

piękna”, ale mam dużo z niej; o) on także lubi łacinę, natomiast co do pieczonego drobiu i gruszek nie ma

sprecyzowanego stanowiska; p) cierpi, kiedy widzi, jak „byle kto” poklepuje mnie po plecach; r) doskonale

recytowałam Pieśń Wajdeloty; s) każde moje wystąpienie na akademii jest dla niego dużym przeżyciem; t)

moje przyjaźnie z Hindusem i tą całą zgrają martwią go; u) Stefka wobec mnie w ogóle nie istnieje i on

także nie rozumie Z. Sikorskiego; w) z tą „Nitką” to przesada; x) nie rozumie, jak przy moich zdolnościach

można ustawicznie ściągać; y) jego rower jest do mojej dyspozycji z) kocha się we mnie.

Podsumowałam to wszystko zgodnie z moim sumieniem.

- Na zabawę z tobą mogę pójść, ale ścieżki mojego życia są zbyt poplątane, aby ciebie na nie

wprowadzić. Przykro mi, ale Zbyszek jest dla mnie ważny! Nie chciałbyś chyba, abym cię traktowała jako

rezerwę. Ja sama sobie nigdy bym na to nie pozwoliła.

Kiedy się żegnaliśmy, drżały mu ręce. Czułam, że chce mu się płakać. Trudno, spraw uczuciowych

nie można traktować ugodowo i powierzchownie. Jeśli nawet do Zbyszka ciut, ciut mi przechodzi, to na

pewno nie na korzyść Bogdana, tylko Jerzego. I tu sprawa trzecia, aktualnie najważniejsza.

Hindus ma brata Jerzego. Studiuje na politechnice w Warszawie. Jerzy jest przystojny i chyba to

właśnie znaczy to: czarujący. Oczy mu płoną jeszcze bardziej niż Hindusowi. Są podobni. Jerzy przyszedł z

bratem na zabawę. Hindus mnie przestrzegał.

- Ty nie patrz tak w jego oczy, bo on tymi oczami uwodzi każdą kobietę w dziesięć sekund.

No. Tego mi było potrzeba. Powiedziałam do Hindusa: poważnie:

- Mój drogi, pod moim spojrzeniem rumieni się każdy chłopiec w pięć sekund.

To wcale nieprawda. Myśliciele narzucający nowe systemy filozoficzne też chyba wygrywają

głównie na pewnym siebie tonie. Powiedziałam w tańcu do Jerzego:

- Pana brat ostrzegał mnie, że z pana straszny uwodziciel - Niech pan na mnie wypróbuje swoje

diabelskie sztuczki.

Roześmiał się bardzo głośno i powiedział, że ze mnie jest przemiły dzieciak. A kiedy widział, że

prawie się obraziłam, dodał:

- Ale śliczny dzieciak.

Jerzy tańczył porywająco. Tam gdzie mnie zawodziły taneczne umiejętności, pomagało mi wyczucie

rytmu. Radziłam sobie, niestety, tylko z tańcem. Ciągle nie traktował mnie poważnie. W pewnym momencie

zrobiło mi. się zimno. Piliśmy lemoniadę w bufecie i nagle stwierdził, że powinien zatańczyć z Marylą. Nie,

Maryla ma za dużo wdzięku, żebym mogła się na to zgodzić. Powiedziałam patrząc prosto w te straszne

oczy:

- Mogę panować krótko, ale niepodzielnie.

Został. Myślę sobie - „Mam go”. Ale z niego twarda bestia. Mówi:

- Zgłoszę się za dwa lata jako pani korny niewolnik na całe życie. Wtedy przepędzimy wszystkich

wielbicieli z moim braciszkiem łącznie.

- Dlaczego za dwa lata? - denerwowałam się.

- Za dwa lata przyjedzie pani na studia do Warszawy i będziemy codziennie tańczyć. Ostrzegam, że

jestem bardzo zazdrosny. Zgadza się pani?

Zgodziłam się szybko, ale nadmieniłam o tym traperze w Kanadzie. On twierdził, że mi to przejdzie.

Nie zna mnie przecież. Wyszliśmy przed końcem zabawy i łaziliśmy po deszczu i błocie. Powiedział, że

przeżył ze mną niezapomniany wieczór i że coś podobnego rzadko się zdarza. Obiecał napisać. Ja jestem

niezwykle dzielna, że jeszcze tego wieczoru przejrzałam chemię. Usiłowałam pomyśleć ciepło o Zbyszku,

ale jakoś mi się to nie udawało. Może to i lepiej.

Cały czas w klasie patrzyłam na Hindusa, ale ten baranek nic nie kapował i uśmiechał się do mnie w

swoim imieniu. Zawsze lepszy Hindus niż zdjęcie Jerzego, bo są szalenie podobni.

Ta moja klasa to nie wysychające źródło pomysłów i radości. Czasami przychodzę do budy smutna i

owładnięta jakimiś dziwnymi myślami i przeczuciami. Już na progu klasy kapituluję. Dzisiaj też nie mogłam

bez przerwy myśleć o Jerzym, bo wynaleźliśmy nową zabawę.

Dowcip polega na tym, żeby niepostrzeżenie, bardzo powoli przesunąć wszystkie ławy pod samą

katedrę i to na oczach profesora. Klasa jest bardzo długa, odległość między pierwszą ławką a katedrą wynosi

prawie 3 metry. Żeby zrobić taki „niedostrzegalny gołym okiem” kurs, trzeba się nieźle napracować.

Profesor nie widzi przebiegu zabawy (na tym to polega), dopiero zauważa, jak pierwsza ławka wali w

katedrę. Wtedy zaczyna się najlepsza część gry. Profesorowie na ogół nie lubią się ośmieszać, więc udają, że

nic nie zauważyli. Bo niby co? Klasa się przesunęła o parę metrów i nie widzieli kiedy? Ale z szybkich,

zakłopotanych spojrzeń wiemy, że coś węszą. Tylko Calvus nie wytrzymał i rąbnął:

- Co to się stało?

My ani słowa.

- No wiecie, już się przy was w oczach człowiekowi troi.

Na przerwie ławki przesuwa się do tyłu i na nowej lekcji „jedziemy” od początku. Trzeba przyznać,

że robimy to artystycznie. Cicho, równiutko i bezszmerowo. Przy tym lekcja toczy się jak najnormalniej.

Świetnie. Nerwów tym nikomu się nie szarpie, a my mamy godziwą rozrywkę. No i jest to bardzo

nieuchwytne przestępstwo. Wszyscy nas proszą zawsze, abyśmy byli cicho, więc jesteśmy. Ostatnio cieszę

się, że żyję. A kiedy zakwitną jaśminy...

21 marca 1949 r.

Nie poruszyłam dotąd szczegółowiej sprawy wagarów, a w interpretacji naszej klasy to problem

niebagatelny. Niestety, nie stworzymy precedensu dla przyszłych pokoleń. Nasz wynalazek zemrze razem

ze starymi szerokimi ławami. Czasami, kiedy jest piękne słońce, idziemy do kamieniołomów. Spotykamy

się przed budą i Dyzio przysięga, że widział czarnego kota.

A jak kot ci drogę przeleci.

To znaczy, do szkoły nie idź, waszeci.

Osobiście wolę siedzieć w klasie, gdzie zawsze coś się dzieje, niż marznąć na łonie przyrody. Nie

mogę z siebie robić mięczaka. Chodzę więc. Czasami zresztą jest bosko. Robimy zdjęcia i palimy fajkę

pokoju. Raz chłopaki wzięli butelkę wina. Wypiliśmy wszyscy po dużym łyku, ale mi to nie służy. Najpierw

ciepło, a potem niedobrze. To takie idiotyczne oszałamianie się. Nie odpowiada mi. Wolę śpiewać o tym na

przykład:

W zrujnowanym lokalu na Woli

Na harmonii walczyka ktoś rżnie.

Ale najprzyjemniej leży się pod ławkami. To niemal metafizyczne; człowiek jest i go nie ma. Słyszy

się, co mówią, a nie jest się do niczego zobowiązanym. W każdej takiej naszej ławie siedzi po osiem osób.

Zasadą jest,, że pierwsza ława musi być pełna. Wtedy nogi tych z pierwszej zasłaniają „kabaret”, jak

nazywamy miejsce na podłodze. Zajada się serek, suchą kiełbaskę, cukiereczki i słyszy z góry:

- A czemuż to Sagowskiej dziś nie ma, czy choruje?

- Chyba tak, pani profesorko, wczoraj bolała ją głowa.

Czasami w kabarecie jest tłoczno. Ja mam wstęp wolny, bo to mój pomysł, ale są tacy, którzy muszą

zapisywać się na listę i włazić według kolejności zgłoszeń. Pewnie, każdy by chciał i moglibyśmy wpaść

przez przesadę. Jedynie w przypadku niespodziewanej pytologii ryzykujemy nadmiernym zagęszczeniem.

Czasami udzielamy gościny kolegom z innych, biednych klas, zaopatrzonych w ławki dwuosobowe, które

wykluczają podobne numery.

Moje myślenie o Jerzym przeszłoby w maniactwo, gdyby nie klasa. I tak na przykład dziś było sześć

lekcji i sześć sensacji. Pierwsza była matma. Wszyscy wiedzieli, że Tales będzie pytał. Wobec tego Dyzio i

Stasio O. przynieśli kosz jabłek i butelkę wina, a my zwróciliśmy im za to pieniądze. Porozumieli się także

wczoraj wieczorem i zmontowali orkiestrę.

Juhas i Igor grali na skrzypcach, a Maciek na harmonii. Jak Tales wkraczał do klasy, to zagrali mu

marsza Słowiankę. A najlepsza uczennica w klasie i najlepszy uczeń (Wanda Z. i Jurek B.) podeszli do

niego z tym koszem i złożyli mu najserdeczniejsze życzenia urodzinowe w imieniu całej klasy.

- Ale, moi drodzy, przecież to nie dziś.

No, wszyscy o tym świetnie wiedzieli, że w październiku. Stary się ogromnie wzruszył, a orkiestra

zagrała walca Francois.

Myślę sobie, że to była najprawdziwsza niespodzianka. O pytaniu nie było nawet mowy, całą lekcję

przegadaliśmy. Natomiast zamiast botaniki był polski, zupełnie niezgodnie z planem. Profesorka biologii

zachorowała. Zanim wyzdrowieje, to mi wywietrzeje z głowy to, czego się przedwczoraj nauczyłam.

Trudno. Będzie łatwiej powtórzyć. Ten dzisiejszy polski, to chyba przejdzie do historii szkoły.

Jak weszła Mańcia, to zupełnie jakby strzelił piorun. Zanim przeszła od drzwi do katedry, połowa

klasy znalazła się w kabarecie. Było jasne, że na Manię muzyka nie podziała, choć to taka polonistka, a

Tales taki matematyk. Mańcia stwierdziła wyciągając notes, że. „to się dobrze złożyło”, iż dostała to

zastępstwo, bo „ma zaległości w pytaniu”. Spod ławek dochodził rechot, a na górze rozległ się jęk. Na

szczęście nie sprawdzała listy, tylko od razu zabrała się do rzeczy. Wyglądało to tak:

- Cechówna.

- Nieobecna.

- Fabisiak.

- Nieobecny.

- Garncarz.

- Nieobecny.

Kiedy wyrwała Dyzia, wstałam i powiedziałam, że go wyrzucił do domu dyrektor, bo chodził w

butach. Po wyczytaniu jeszcze dwóch nazwisk zajrzała do dziennika. I teraz się dopiero zaczęło.

- Jak to, to na matematyce wszyscy byli, a z polskiego uciekli?

Maciek odpowiedział:

- Nikt by nie uciekł z polskiego, miała być botanika. A ona zamiast się ucieszyć, wzięła Maćka do

odpowiedzi. Ten, przytomnie, w ostatniej chwili wpakował sobie w usta chusteczkę do nosa i powiedział, że

go bolą zęby. Dała mu dwójkę „na wszelki wypadek”. Nie chcę ja tej Mańci martwić, ale to trzeba być

ślepą, żeby nie widzieć, jak tyle osób leży pod ławami. Ja znam powód: ona ma okropną figurę i nie chce się

ruszać z katedry. A poza tym nie będzie się uganiać za uczniami pod ławką. Myśli, że to obniżyłoby jej

autorytet, który i tak jest „nieobecny”.

Znakomicie wybrnął Mirek D., który odpowiedział:

- Nie mogę wyjść do tablicy, bo mam podarte spodnie. No to kazała mu odpowiadać z ławki, a on, że

nie może nawet wstać, a siedząc nie będzie odpowiadał ze - względu na szacunek dla pani profesorki.

Znowu dała dwójkę.

Ratowaliśmy „tych z dołu”, jak tylko się dało. A to krew z nosa, a to ząb, a to inna niemoc fizyczna.

Później była religia. Już wszyscy się ujawnili, ale też wolelibyśmy, żeby ksiądz nie pytał. Wobec

tego orkiestra zaczęła ćwiczyć jakiś kościelny kawałek, ale nic z tego nie wychodziło. Jeden umiał tylko

Lulajże, Jezuniu, a drugi W żłobie leży. Więc jak ksiądz wchodził, to zagrali Rozkwitały jabłonie i grusze.

Kazał natychmiast przestać i wyciągnął notes. Wstała Wanda D. i poprosiła, żeby nam ksiądz zechciał

wyjaśnić, co to znaczy deizm i na czym to polega. Jak zaczął wyjaśniać, to minęło 40 minut.

Prawdziwa awantura zaczęła się na dużej przerwie. Zrobiliśmy Wielką Rewolucję Francuską. Z

ławek - barykady, katedra była, naturalnie, Bastylią. Dyzio był margrabią Mirabeau i „zebrał się w sali gry

w piłkę”. Ja byłam Marsylianką. Był Ludwik XVI, Maria Antonina, delfin, gawot i wszystko jak trzeba.

Zdjęliśmy papucie i zaczął się szturm na Bastylię. Ja stałam na oknie i ryczałam:

- Ludu Paryża, burz twierdzę feudalizmu! W bój was powiodę ja, Marsylianka!

Maria Antonina tańczyła, a Robespierre skoczył z pieca. Przygotowywaliśmy się do ścięcia Ludwika

XVI, a wtedy, niemalże jak w prawdziwej historii, wkroczył Napoleon. Stał tak chyba już dość długo w

drzwiach, ale nikt na niego nie zwrócił uwagi. Nikt też nie słyszał dzwonka. W klasie były tumany kurzu.

Robespierre skacząc z pieca ściągnął za sobą wiadro sadzy.

Zrobiło się cichutko. Napoleon kazał nam „ale to szybciutko” poustawiać ławki. Zaległa cisza jak na

cmentarzu. Wykonaliśmy polecenie w trzy sekundy. Historyk zaczął pytać. Kiedy usłyszałam „Sagowska”,

myślałam, że to kpiny. Od hymnu narodowego do pytanej uczennicy droga nie taka prosta. Na szczęście to

była historia.

- Rewolucję francuską to widzę, że znasz, ale powiedz mi o przemysłowej w Anglii.

Dostałam czwórkę. Humor mu się od razu poprawił, zwłaszcza że nadmieniłam, iż my w ten sposób

powtarzamy historię i to było tylko i wyłącznie dlatego, żeby sobie powtórzyć. Pytał całą lekcję i nikt nie

dostał dwójki.

Rola Marsylianki to ciężka praca. Płonęły mi policzki i waliło serce z wysiłku. Poza tym nieźle

któryś Bourbon wyrżnął mnie pantoflem w głowę.

Na tym wszystkim zyskał tylko Calvus, bo już nie mieliśmy siły i na łacinie była nadzwyczajna

cisza. Aż stary patrzył podejrzliwie, czy nagle coś się nie stanie. Tylko Maćkowi otworzył się akordeon i

brzęknął głośno. A potem partyzanci wyjęli grzebienie i jednakowiusieńkim ruchem zaczęli się wszyscy

czesać. Calvus obiecał wstawić się za naszą klasą do Mańci, żeby unieważniła te dwóje, bo to było przez

zaskoczenie. My przyrzekliśmy, że się przepięknie nauczymy „Arma virumque cano”.

Ten Calvus jest bardzo, bardzo miły. Przyszedł kiedyś do szkoły w dwóch skarpetkach na jednej

nodze, drugą naturalnie miał gołą. Podobno wydaje podręcznik gramatyki łacińskiej i poza tym pisze jakąś

rozprawę o Mickiewiczu. To pewnie dlatego był taki wściekły, gdy Kosiński zapytał w muzeum w

Krakowie:

- Panie profesorze, czy tu na tej ławce Mickiewicz napisał Pana Tadeusza!

Tak więc na łacinie złapaliśmy oddech i na geografii znów się zaczęło. Najpierw była dyskusja:

„Dlaczego Indianie nie mieszkają w Indiach”. Wszyscy dobrze to rozumieją, Kolumb, pomyłka i tak dalej,

lecz chodziło o zyskanie na czasie. Później klasa wpadła w szał śmiechu, konwulsji po prostu dostawaliśmy,

bo Brukiew powiedziała:

- Drogie dzieci, teraz już niestety nie ma panów, tylko są obywatele.

Na to Stasio Okoń wstał i zapytał:

- Obywatelko profesorko, czy mogę wyjść?

Tak jak piszę, to mi się wcale nie wydaje takie śmieszne, ale w klasie dostawaliśmy wszyscy białej

gorączki ze śmiechu. Brukiew nie wytrzymała, bo śmiech jest zaraźliwy i tylko dlatego nie zapisała klasy do

dziennika. Ryczeliśmy tak głośno, że z innych klas wybiegli profesorowie dowiedzieć się, co się znowu u

nas stało. Brukiew trzęsła się razem z całą katedrą i w ogóle nie mogła odpowiadać. Juhas, który stał przy

mapie, położył się na podłodze i drgał jak paralityk. Zośka waliła głową w ścianę, a ja leżałam na ławce i

rzęziłam, bo już nie miałam siły na śmiech. Wreszcie Brukiew wybełkotała:

- Zobaczycie, że nas zawieszą.

To „nas” zamiast „was” dolało oliwy do ognia i wyliśmy tak jeszcze z kwadrans. Kiedy wszyscy

osłabli i jęczeli cichutko, poczułam łaskotanie w pięty. To Igor wlazł pod ławkę. Kopnęłam go solidnie, a on

mi przywiązał nogi do - sąsiedniej ławki. Zaczęłam znów wyć ze śmiechu i wszyscy się dołączyli, tacy byli

rozbawieni. To nie do wiary, ale prześmialiśmy się tak całą lekcję, właściwie z niczego.

Brukiew zapomniała cokolwiek zadać do domu i śmiała się jeszcze po dzwonku. Morowa baba. I

klarnet wydostała. W związku z tym atakiem śmiechu zapomniałam, że na pauzie między łaciną a geografią

zrobiłam okropną rzecz. Mianowicie dałam Hindusowi ugryźć chleba z serem. Ugryzł raz, zaczął mlaskać,

ugryzł drugi raz i mlaskał jeszcze głośniej. Proszę go:

- Hindus, nie mlaskaj, bo tego nie znoszę.

A on zaczął jeszcze głośniej. Wtedy coś mnie napadło i rąbnęłam go ręką w policzek, aż echo poszło

po całej klasie. Spojrzał na mnie swoimi pięknymi oczami bardzo smutno i od tej chwili w ogóle mnie nie

widzi. Jak mogłam! Ale dlaczego mlaskał. Jestem gwałtowna. Muszę zwalczać to w sobie. Wypadałoby

przeprosić Hindusa, ale jak? Muszę pomyśleć nad formą. Przy całej klasie byłoby mi bardzo głupio. Jestem

rzeczywiście szalona. Przykro mi, że nie potrafię panować nad impulsami.

W trzy (wesoło przeżyte) dni później.

List od Jerzego. Jaki piękny list! Zaczynam rozumieć kobiety, które do Byrona pchały się drzwiami i

oknami, bo chciały być przez niego nieszczęśliwe. Za takie słowa gotowa jestem cierpieć:

„Liluś, jest Pani najbardziej uroczym stworzeniem na świecie. Jest Pani bardzo mądrym

dziewczątkiem, dlaczego więc udaje Pani dorosłą? Szkoda takich cudownych lat. Niech je Pani chwyta i

zatrzymuje. Później już zawsze będzie Pani dorosła. Nie potrafię określić Pani wdzięku. Mam nadzieję, że

nigdy go Pani nie roztrwoni. To wielkie szczęście, że jest Pani inteligentna, gdyż przy tym tupecie pusta

głowa byłaby katastrofą. Cudowna jest Pani nieświadomość siebie przy wyobrażeniach typu: «wiem, na co

mnie stać». Niech Pani czyta jeszcze więcej, niech Pani będzie nawet przemądrzała, niech Pani pracuje nad

sobą. Będzie Pani wspaniałym człowiekiem, tak jak dziś już jest Pani dla mnie zjawiskiem”.

Na trzy czwarte tych komplementów nie zasługuję, ale to piękne i mobilizujące. Jerzy jest

pierwszym, który pokazał mi największą szansę, potrafił nazwać moje bardzo chaotyczne myśli: być

wspaniałym człowiekiem. Istotnie, jak bezmyślnie żyję! Od wygłupu do kina, od kina do zabawy, byle

wesoło, byłe dużo. byle szybko. A z tego musi wyniknąć: byle jak.

Przecież chciałabym żyć dobrze i działać w jakiś mądry sposób. To nie jest proste. Jestem

ograniczona przez rygory dnia. O czym zresztą myślę? Epoka, rodzina i społeczeństwo porozumieli się co

do faktu, że powinnam się uczyć. Racja nie zawsze leży po stronie większości, ale w tym przypadku - tak.

Na dnie świadomości wiem o tym, choć głośno przyznaję niechętnie.

Może powinnam się zapisać do tego ZMP? Hindus nie pozwala, ale plunęłabym na niego, gdyby

mnie nie zrażali ci organizatorzy szkolnego koła. Latają, po budzie w czerwonych krawatach, krzyczą dużo i

głośno, co mi nie wróży niczego nadzwyczajnego. Zastanawiający jest wśród nich tylko Waldek

Maciejewski z X b. Prymus szkoły. Ponoć takiego mądrego i zdolnego ucznia nasze gimnazjum jeszcze nie

miało i długo mieć nie będzie. Jest spokojny, brzydki, wysoki, grzeczny i od razu widać: tęga głowa. Trzeba

by zagiąć na niego parol, żeby mi wyjaśnił, co go skłoniło do wstąpienia do ZMP. W naszej klasie nikt

jeszcze nie należy. Nie pomylę się mówiąc, że sympatia Brukwi skurczyłaby się nieco, gdybym zapisała się

do tego związku.

Podobno kto nie będzie należał do ZMP, ten nie dostanie się na studia. To się jeszcze okaże. W

końcu jest konstytucja, która, jak dojdę do pełnoletności, zagwarantuje mi swobodę przekonań politycznych.

Oczywiście, uprzednio muszę nabyć jakieś przekonania. Mówi się dużo o wojnie. Teraz ma być wojna o

ideologię. Jasne, bo Ural Amerykanom niepotrzebny, podobnie jak Rosjanom Kordyliery. Gdyby to zależało

ode mnie, rozpisałabym referendum na całym świecie. Kto za komunizmem, kto za imperializmem. Tylko

co byłoby z tymi ciemnymi, nieuświadomionymi ludźmi? Z Pigmejami, ze mną? Zbyt daleko odbiegłam od

tematu.

Jerzemu odpisałam natychmiast, ale list wyślę dopiero za trzy, cztery dni. Niech sobie nie myśli, że

się tak szybko zakochałam.

25 marca 1949 r.

No, jasne. W naszej klasie nie może być długo spokoju. Dyzio dzisiaj wykombinował, że mamy

stosować bierny opór jak Gandhi.

Na biologii nikt się nie poruszył. Wszyscy siedzieli sztywni jak trupy. Bardzo to mnie bawiło i śmiać

mi się chciało - strasznie. Profesorka wpisała całą klasę do dziennika. Za co, za spokój? Natomiast na łacinę

wjechał Hindus na wielbłądzie. Zrobił sobie biały turban z szalika, a wielbłądem byli Stasio Okoń i

Mundzio okryci płaszczami. Hindus krzyknął:

- Salem alejkum! - a Calvus, trzeba to przyznać, uroczy facet, powiedział:

- Vive, papa!

Na to ja stanęłam na ławce i wyskandowałam pięknie:

- Milites! Scio vos omnes multis pugnis fatigatos esse...

Lekcja upłynęła niezwykle przyjemnie.

Tales postawił mi czwórkę z plusem. Dojdziemy więc do piątki. Ja wiem, Tales tą piątką chce mnie

kupić dla matematyki. Za wielką płaci cenę. Matematyce to się nigdy nie opłaci. Był Zbyszek i robił co

mógł, abym się skupiła nad geometrią. Patrzyłam na niego, ale nie oni, to znaczy nie Sikorski i nie Pitagoras

byli mi w głowie. Mówiłam: „W tezie mamy udowodnić”, a myślałam: „Nie rozczaruj mnie. Okaż się

mądry i dobry. Pomóż mi szukać drogi. Niech nie będę dla Ciebie rozrywką, chociaż Ty jeden się mną

zajmij”. To jest tylko moja tajemnica. Nikomu o tym nie powiem.

Tylko dlatego, kiedy Bogdan i Heniek zaproponowali mi dziś kino, powiedziałam:

- Czołem, koledzy. Ja i tak kocham się w Zbyszku. To dowodzi, że jestem przewrotna.

27 marca 1949 r.

Dyzio mdlał na polskim. Oczywiście, na lipę, Świetnie to robi. Mania była wystraszona i „na wszelki

wypadek” postawiła mu trójkę. A potem Igorowi przywiązali nogę sznurkiem do ławki. Nic nie wiedząc,

szybko wyszedł do tablicy. Kiedy już był koło Mańci, Stasio pociągnął sznurek. Igor rąbnął jak długi. Ale

nie stracił przytomności umysłu, tylko podniósł ręce do góry i powiedział do Mańci:.

- Na twarz przed tobą padam, o Pani!

Mańcia się roześmiała i byłoby wszystko dobrze, tylko w tej chwili wyskoczyła Igorowi z kieszeni

biała myszka i przerażona uciekła pod ławki. Zrobiło się lekkie zamieszanie i Mańcia wykorzystując to

zapisała całą klasę do dziennika.

Nigdy w życiu nie będę zarozumiała. Dziś Tadzik Nieszporek rąbnął w nos Juhasa, bo Juhas się do

mnie jakoby przysunął. Wywiązała się regularna bijatyka, przerwana dopiero wejściem księdza na religię.

Na religii, po tym zajściu bądź co bądź o mnie, siedziałam obok Stasia Okonia i podpowiadałam mu sobory.

Patrzcie państwo, co za rycerz z tego Tadka. Rzucił się na Juhasa, który przerasta go o głowę.

Najdziwniejsze jest to, że ja niczego nie zauważyłam. Może się Juhas i przysunął, ale nie widziałam w tym

nic złego. Muszę skierować uwagę na te sprawy. Bo Tadzik wyraźnie krzyknął:

- Nie dowalaj się do Lilki!

Coś podobnego! Łuskę mam na oczach czy co ? Do głowy by mi nie przyszło, że można się do mnie

„dowalać”.

28 marca 1949 r.

Nie potrafiłabym się dręczyć, gdybym zupełnie się rodzicom nie udała. Wygląd zewnętrzny to nie

nasza zasługa czy wina. Natomiast te wszystkie cechy, które kształtujemy sami, mogą być powodem do

dumy. A więc charakter, silna wola, serce, rozum. Niestety. Te przymioty, które człowiek sam nabywa, nie

przedstawiają się u mnie najlepiej! Jestem kapryśna. A prawdomówna tylko dlatego, że zbyt się cenię, aby

kłamać.

Postanawiam sobie kierować się w życiu jedynie prawdziwymi odruchami. Ludzie są jacyś czasami

ślepi. Na przykład Irka S. jest nieprzyjemna. Mówię do niej dziś na dużej przerwie:

- Słuchaj, o co chodzi? Co to za miny.

Ona mi odpowiada:

- Tak się nie postępuje. Włóczysz za sobą tylu chłopców i każdemu robisz nadzieję. To niemoralnie.

Ona chyba zwiedzała jakąś budowę i cegła jej spadła na głowę. Jaką nadzieję? Niemoralnie. To już

trzeba być idiotką. Kocham wszystkich chłopców na świecie. Wolę kolegów niż koleżanki. Chłopcy są

prawdomówni, odważni, nie trują się z miłości, są inteligentni, wysportowani, mają duże poczucie humoru,

chętnie spieszą z pomocą, nie robią intryg ani plotek. Na ogół są zdolniejsi.

Mają poza tym jakiś taki „techniczny” zmysł i prawie wszystko potrafią zrobić. Gdybym zamiast

chłopców „wodziła za sobą” dziewczęta, to utopiłabym się w morzu ich łez, tragicznych miłości, tego, co

jedna powiedziała na drugą. Kiedyś, naturalnie, dokonam wyboru, ale przecież za mąż się nie wybieram.

Każdy chłopiec jest inny, o czym innym marzy, są solidarni i bardziej się cenią. U chłopców słowo to słowo.

No, oczywiście, są wyjątki, ale to na pewno ciekawszy rodzaj ludzki.

Mimo wszystko nie chciałabym być chłopcem. Dziewczynka potrafi być bardziej uczuciowa, tkliwa,

co znów nie jest cechą chłopców. Podobno dziewczynki są większymi romantyczkami. Chłopcy także mają

marzenia niedostępne nawet dziewczętom. Chodzę z nimi ciągle, rozmawiam, to wiem. I co to za bzdura, że

nie potrafią kochać. Tylko są bardziej wybredni. Mają rację, trzeba się cenić. Na przykład ja, tak się mądrzę

tu w pamiętniku, a w życiu zakochałam się w kolorkach Zbyszka. To także dowodzi, że kobiety są głupsze.

Gdybym ja miała tylko kolorki, to wątpię, czy chłopcy lubiliby mnie. Oni przepadają za moją fantazją.

Potrafię się wygłupiać i ze spokojem, przyjmować za to karę. I chłopcy to świetnie rozumieją, i potrafią

ocenić. Tego wszystkiego nie powiedziałam Irce. Wzruszyłam tylko ramionami. Wiem, że czeka mnie dużo

tego typu nieporozumień. Przecież nie mogę nikomu powiedzieć: „Kocham chłopców. Są niezawodnymi

kolegami”. Wyśmialiby mnie.

1 kwietnia 1949 r.

Zrobiliśmy profesorom największy kawał na. świecie. Uznaliśmy zgodnie, że siebie samych nie

zdystansujemy, więc z okazji prima aprilisu została nam jedna rozpaczliwa szansa. Zachowywać się

normalnie. Na wszyściutkich lekcjach było cicho, nikt nie powiedział głupiego słowa. Jeden Calvus nie

wytrzymał nerwowo:

- Słuchajcie, czy to kawał, czy straciliście kondycję?

Profesorzy, przygotowani psychicznie na niebotyczne draki, zawiedli się gorzko. Na pewno mają do

nas żal. Dopiero po lekcjach wyładowaliśmy energię. Poszliśmy do parku, gdzie odbyło się polowanie na

grubego zwierza. Dowodził Dyzio. Bilans: cztery guzy, krew z jednego nosa, podarta spódnica i teczka w

błocie. Wróciłam do domu szczęśliwa i zaczęłam się uczyć botaniki, nie złorzecząc ludziom, którzy takie

okropności mogli dostrzec w przyrodzie.

2 kwietnia 1949 r.

Jerzy nie żyje. Zginął w wypadku ulicznym w Warszawie. Byłam w kościele i modliłam się za niego,

płacząc. Niech mu Bóg daruje wszystkie złamane serca.

Jakie to straszne, o Boże! Nie żyje chłopiec, z którym nic mnie wprawdzie nie łączyło, ale który

mógł być czymś w moim życiu. Nie dostanę już listu. Będę zawsze pamiętać Jerzego, błoto i słowa:

- Za dwa lata będziemy codziennie tańczyć.

Bożej Boże! Jakiż głupi jest świat!

6 kwietnia 1949 r.

W klasie nikt nie zna powodów mojego przygnębienia. Ubył ktoś z mojego życia i to w sposób tak

beznadziejny, bezsensowny. Jeśli ma być w tym wszystkim jakaś logika, to kto mi wyjaśni, na co się zda

komu czy czemukolwiek śmierć Jerzego. Hindus zjawił się w szkole bardzo smutny. Już po pogrzebie.

Pogodziliśmy się, przyszło to zupełnie samo, bez inicjatywy żadnej ze stron. Ich matka bardzo rozpacza. No,

a te rewolwery Hindusa! Żeby nie było drugiego nieszczęścia. Nie rozmawiam z nim o tym. Razem z

Jerzym odeszła ode mnie beztroska. Śmierć zawsze nastraja filozoficznie, a dopiero taka śmierć. Bezcelowa,

głupia;

Znałam go tylko przez jeden wieczór i zapomnieć nie mogę. Stało się coś, czego nie potrafię

zrozumieć. Słyszę jego głos, pamiętam każde zdanie i gest. Na co te wielkie życiowe plany, ideały, jeśli

wszystko, się może tak idiotycznie zakończyć. Chciałabym bardzo z kimś na ten temat porozmawiać. Nie

bardzo jest jednak z kim. Każdego by to zdziwiło, że ta śmierć to dla mnie osobisty cios, a nie zwykłe,

ludzkie nieszczęście.

Tamten wieczór nabrał dla mnie głębokiego wyrazu, teraz, kiedy wiem, że się nie może powtórzyć.

Czytam po całych dniach książki, ale na każdej stronie widzę zdanie: „Liluś, w Pani włosach będą tańczyć

słoneczne promienie, a my będziemy razem”.

Razem.

Niczego sobie po tej znajomości nie obiecywałam. Być może, korespondencja stworzyłaby jakąś

zażyłość. Bo coś jednak było... O Boże, po co to pisać! Zaszła w moim życiu jakaś rzecz nieodwracalna.

Muszę sobie to dokładnie przemyśleć, nazwać po imieniu.

Kilka dni temu tańczyłam z nim. Mieliśmy tańczyć dalej, my i słońce. Życie to wielka niewiadoma i

tu znajomość równań nie pomoże.

8 kwietnia 1949 r.

Była botanika. Od kilku dni nie uczę się zupełnie. Nie widzę nadchodzącej wiosny, świat jest pełen

mgły i strasznych przeczuć. Na botanice byłam w kabarecie, profesorka zobaczyła moją nogę. Na szczęście

nie zajrzała pod ławkę, tak że tylko ja wpadłam. Wygramoliłam się, poszłam do odpowiedzi i pozwoliłam

sobie zupełnie spokojnie postawić trójkę minus. Nawet wolę dwóję niż mówienie głupstw. Spaliłam swoją

nie dokończoną powieść. Nieprawdziwe, napuszone i bez sensu. Popełniam zasadniczy błąd. Nic piszę ot

tak, po prostu jak w pamiętniku, tylko się wysilam, myślę o składni, każdym słowie i wychodzą dziwolągi.

Zrozumiałam to teraz, kiedy mi jest tak smutno.

Ucichłam, przestałam się wygłupiać, aż Calvus zapytał, czy nie jestem chora.

- Nie, panie profesorze - powiedziałam - człowiek z czasem poważnieje.

Stary się uśmiał, myślał, że usiłuję być dowcipna. Przestałam czytać książki na lekcji, a o sobie

myślę „Liluś” zamiast jak dotąd - Lilka.

Zbliżyliśmy się jakoś z Hindusem. Nie powiedziałam, mu, że między mną a Jerzym było „coś”.

Nie myślę też o tym, że Jerzy traktował mnie jak smarkulę. Mógł mieć nawet w Warszawie

narzeczoną, to nie ma dla mnie znaczenia. Ton jego jedynego listu był taki ciepły i serdeczny jak głos. I to

ma dla mnie wartość, tamten spacer, deszcz ze śniegiem i nawet żal. Tak zostanie.

Do Zbyszka już nic nie czuję. Rozwiało się, ani się spostrzegłam.

Nie dziwię się sobie, że durzyłam się w nim, bo to jest ładny i miły chłopak. Ta ostatnia, smutna

historia, być może, miała tu wpływ. Ale nie tylko. Modnie jest być zakochaną, to podnosi w oczach

koleżanek. Obserwowałam już od pewnego czasu, że coś za dużo sobie wmawiam. Jestem uparta. Ponieważ

rozumiem, że upór to nie konsekwencja, usiłowałam być konsekwentna. Coraz częściej pytam się siebie:

„Po co?”

Moi ukochani koledzy, cymbałki, odwalili wypracowanie z Chrzanowskiego. Siedmiu - słowo w

słowo to samo. Siedem nowych dwój. Nawet ściągać trzeba umieć.

Hindus ścisnął mi na przerwie rękę.

- Pocałuj - mówię - spracowaną dłoń.

A on mi na to:

- Dłoń sadystki.

To było pierwsze słowo na temat mojego wybryku.

Wracaliśmy pieszo ze szkoły, nie mówiąc prawie nic. Koło mostu minął nas Tadzik Nieszporek.

Szedł krokiem bardzo elastycznym, z głową dumnie podniesioną. Nawet na nas nie spojrzał. On ma

szlachetny charakter i w oczach żółte cętki, które błyszczą w słońcu. Zrobiło mi się dziwnie głupio,

dlaczego - nie potrafię powiedzieć, jak również wiem, że nie potrafię się bliżej zainteresować tym chłopcem.

15 kwietnia 1949 r.

Zamknęłam się w swoim pokoju, nie chcę nikogo widzieć. Jestem idiotką, histeryczką i czym kto

chce. Niestety. Pochlebia mi ogromnie męskie zainteresowanie. Muszę to jakoś z siebie wyrwać.. Ale to, co

się stało wczoraj, gorsze jest niż burza i pioruny Uczyłam się fizyki, bo mam zaległości. - O piątej przyszedł

Hindus. Zaczął uczyć się ze mną. Siedzieliśmy na. kozetce, bardzo blisko siebie. Mówię:

- Zobacz, to będzie prędkość rzeczywista, czyli chwilowa. Jest to graniczna wartość, do jakiej

zbliżają się... - i widzę, że on zupełnie tego nie słucha. Patrzy na mnie oczami Jerzego, w szczególny jakiś

sposób. Mówię:

- Hindus, bałwanie jeden, jak nie chcesz uczyć się fizyki, to powtórzmy plan Marshalla. Brukiew

wprawdzie podniesie oczy do nieba, na znak, że ciężko jej uczyć takich historii, ale będzie tego pytać na

zagadnieniach.

On ani drgnie. Poczułam się bardzo niepewnie, jakby mnie hipnotyzował.

- To może historię - proponuję, ale sama wpadam w jakiś nieokreślony nastrój.

- Może polski - próbuję dalej, bo przeczuwam, że coś jest źle. Zdawało mi. się, że to nie ja mówię.

Słyszałam tylko swój, zupełnie obcy mi głos.

Porwał mnie gwałtownie w ramiona i powiedział miękko:

- Podobasz mi się, dziewczyno, do szaleństwa.

Miał bardzo gorące usta, które mnie prawie parzyły. I zupełnie inny, „nie klasowy” ton głosu.

Niższy, cieplejszy. Byłam zupełnie pozbawiona woli. Wziął moją prawą rękę i zarzucił sobie na szyję.

Pocałował mnie w usta. Wzbudzało to we mnie nieznane mi dreszcze.

- Pocałuj mnie, Liluś - powiedział.

W jednej chwili odzyskałam równowagę. Rzuciłam się na jego twarz z pięściami.

- Nie mów, Liluś, Nigdy, pamiętaj!

Krzyczałam i okładałam go pięściami. Biłam go po twarzy, aż piekły mnie dłonie. Nie reagował

zupełnie, co wyzwalało we mnie nowe pokłady furii. Rzuciłam się w końcu na kozetkę, zanosząc się

płaczem. Gładził mnie po plecach i pytał:

- Co ci jest, kochanie moje, czy ty mnie kochasz?

No, to już trzeba być kretynem. Kobieta wali po gębie, a on widzi w tym miłosne wyznanie.

Zerwałam się z rykiem:

- Won stąd, psie! Nie jestem ani twoje kochanie, ani niczyje, rozumiesz?

- Lilka, co ci się stało, powiedz.

- Wynoś się, wynoś! - krzyczałam.

Usiłował coś powiedzieć, ale nie pozwoliłam.

- No już! - krzyknęłam jeszcze raz. - I nie odzywaj się do mnie nigdy w życiu.

- Ty nic nie rozumiesz - powiedział jeszcze.

Wtedy zrobiłam coś najgorszego. Już zupełnie na zimno uderzyłam go w twarz i znowu zaczęłam

płakać. Słyszałam jak cicho zamykał drzwi. Ryczałam tak ze dwie godziny. To był pierwszy u mnie w życiu

wybuch histerii. Kiedy się opanowałam, myślałam, że się powieszę. Skąd u mnie takie histerie? Gdzie są

korzenie takiego wybuchu? A może to się leczy? Nienawidzę chłopców, nienawidzę mężczyzn, nienawidzę

ludzi, nienawidzę świata, nienawidzę życia, nienawidzę siebie.

2 maja 1949 r.

Nie pisałam dość długo. Jaśminy mają już pąki i wkrótce zaczną szaleć przed moim oknem. Obym

im tylko nie zaczęła sekundować. Dzisiaj jest taki roześmiany dzień, że kocha się wszystkich, wbrew woli.

Nawet Maziarska jakoś mi wysubtelniała. Co to znaczy, kto by mi mógł wytłumaczyć: z jednej strony

uważam się za głupszą i gorszą od moich koleżanek. Z drugiej strony uważam je za zupełne idiotki, z

wyjątkiem kilku. To Lidka Stangelówna natchnęła mnie do takich rozważań. Wyznała mi, że jest zakochana

w Bogdanie. Tak, w tym samym Bogdanie, który jakoby cierpi, jeśli na przykład Stasio Okoń da mi

kuksańca w bok. To byłaby prawidłowość w nieprawidłowości; już w czasach Juliusza Cezara i Kleopatry

uczucia ludzkie nie bywały zbieżne. Ale Lidka w imię przyjaźni (to znaczy chyba - jej przyjaźni do mnie)

zaklęła mnie, abym porozmawiała z Bogdanem. Pomysłowość człowieka jest, jak widzimy, nieograniczona.

Wzruszona jej łzami, podjęłam się funkcji dyplomaty w miłości. Nie rozumiałam jej. Jeśli nawet udałoby mi

się wskórać dla Lidki randkę, to jakże ona spojrzałaby mu w oczy?

Postanowiłam działać inaczej. Zainteresować go Lidką. Zaprowadziłam ją do niego do domu,

pouczając uprzednio, że ja będę nadawać rozmowie odpowiedni kierunek, a ona ma jedynie podchwytywać

moje diamentowe myśli.

Otworzyła nam jego mama. Przyjęła nas wytwornie, w stołowym pokoju i potraktowała sokiem

porzeczkowym. Musiałyśmy chwilę poczekać, bo Bogdan poszedł do sklepu po bułki. Kiedy wrócił, mama

zażartowała:

- Ależ masz ładne koleżanki, no, no!

Zapowiedziała herbatę i zostawiła nas samych. Naturalnie, nie domyślała się, że jedna z nas mogłaby

już zrobić z niej teściową, a druga przyszła jak gdyby starać się o rękę synalka. Od razu straciłybyśmy na

urodzie.

- Lidka, zagraj nam coś - powiedziałam wskazując na pianino. - Przyszłyśmy pogadać sobie z tobą -

wyjaśniłam Bogdanowi.

Lidkę sparaliżowało. Potrząsnęła głową i długo nie udało mi się wycisnąć z niej słowa.

- Lidka poważnie myśli o konserwatorium. Zupełnie co innego niż ja, bo mnie to tylko głupoty w

głowie - poświęcałam się, wiedząc, że Bogdan lubi muzykę.

Weszła mama z herbatą. Zaczęłam dowodzić, że w życiu nie piłyśmy czegoś tak wspaniałego, jak ten

sok.

- Prawda, Lidka? - zaatakowałam ją.

- Tak - powiedziała kamiennie.

Mama wyszła z uśmiechem na ustach. Lidka zaczęła pić herbatę nie wyjmując łyżeczki ze szklanki.

Bogdan jest dobrze wychowany, nie mógł tego nie dostrzec. Mówiłam cielakowi, że ma robić mniej więcej

to co ja i tak jak ja. Kopnęłam ją pod stołem. To jest, wydawało mi się, że ją kopię, ale moja stopa trafiła w

kolano Bogdana.

- Przepraszam cię - powiedziałam, wkładając do szklanki swoją łyżeczkę. - Zupełnie nie umiem się

zachować. Lidka w związku z tym udziela mi lekcji, jak nie należy robić. Poproś ją, żeby zagrała.

- Zagraj, Lidka - rzekł.

Lidka młóci zupełnie nieźle, ale w tej podbramkowej sytuacji zaczęła wyklepywać U prząśniczki

siedzą, myląc się co drugi takt.

Sprawa się nie posuwała ani o centymetr. Czułam jak do odwrotu głos trąbki wzywa. Lidka

zamknęła z trzaskiem pianino i usiadła na krześle z miną siódmego trupa z białej wanny. Wtedy zaczął

brzdąkać Bogdan. Gra pochłonęła go, zanucił:

Miłość mnie zdradziła i dziewczyna,

Dziewczyną pusta, com całe szczęście widział w niej.

Zdenerwowałam się na takie aluzje co do zawartości mojej głowy. Mam piętnaście lat i niekiedy

wiem, co czynię. Ujęłam Bogdana za kołnierz i delikatnie przesadziłam na krzesło. Zasiadłam sama do

pianina.

Już taki jestem zimny drań

I dobrze mi z tym, bez dwóch zdań,

I w tym jest rzeczy sedno,

Że mi jest wszystko jedno.

Już taki jestem zimny drań.

Biedne, rozklekotane pianino stawało się wyraźnie terenem rozgrywki między mną a Bogdanem.

Widząc, że Bogdan wstaje, sama ustąpiłam mu miejsca. Byłam ciekawa, co wymyślił.

Zaczął nucić:

I do rybaka zwraca się:

Wszak niegdyś ty kochałeś, mnie,

Teraz mnie pocieszyć chciej,

A rybak na to jej:

Wybacz;, ale miłość twa

Na nic mi się dzisiaj zda.

Dopadłam, do niego i o mały włos nie rąbnęłam go świecznikiem. Ostrzegał mnie? Nie jestem

asekuantką! Odepchnęłam go, zaczęłam z pasją walić i śpiewać:

Dudni woda, dudni, w cembrowanej studni.

Zakochać się łatwo, odkochać się trudniej.

Z furią złapał mnie za rękę i brutalnie postawił na nogi. Rozległo się:

Mała kobietko, czy wiesz,

że lusterko twe kłamie ci też?

Buzia ładna lecz nienaturalna,

To rzecz fatalna, ach, wierz rai, wierz.

To był już psychiczny bój na śmierć i życie. Bylibyśmy się naprawdę pobili, gdyby nie weszła

mama. Skorzystałam z tego i cichutko zagrałam, aby mieć ostatnie słowo:

Gwiżdżę na wszystko, śmieję się w słońce.

Wino jest zimne, usta gorące,

A sekret tego jest wciąż ten sam,

Że ciebie, miły, już dosyć mam.

Tego już nie śpiewałam. Liczyłam, że Bogdan zna słowa. Mama pochwaliła nasze umuzykalnienie.

Sympatyczna osoba. Dałam Lidce znak do pożegnania się. Zaproszono nas do ponownego odwiedzenia tego

domu. To znaczy mama, bo Bogdan, mimo że wyszedł nas odprowadzić, najwyraźniej marzył, aby mnie

rzucić krokodylom na pożarcie.

Daliśmy Lidce niezłe widowisko. O ile coś zrozumiała.

- Czołem - powiedziałam do nich na ulicy. - Idę sama. - Nikt nie zaprotestował. Nazajutrz Lidce

ogłosiłam że wycofuję się z pośrednictwa. Jakież było moje zaskoczenie, kiedy w dwa dni potem, będąc z

Drobiną w kinie na filmie Muzyka i miłość (co za trafny tytuł), zobaczyłam Lidkę z Bogdanem. No, i czy

życie nie jest zagadkowe?

6 maja 1949 r.

Ponieważ słońce cudownie grzeje, prawem kontrastu przypominam sobie kulig. Nie o kulig tu jednak

chodzi, tylko o pewne zagadnienia, które wtedy, po raz pierwszy, nachalnie wepchnęły się do mojej

świadomości.

Wspomniany kulig udał się. Był dobry śnieg, a przy tym ciepło. Jechałam na końcu z Heńkiem z XI

a. Wywróciliśmy się ze 100 razy, aż ubranie przemokło mi do ostatniego splotu. Każda nitka była mokra.

Kiedy leżałam zasypana śniegiem, Heniek pocałował mnie w szyję. „Nie podniosę wrzasku, bo mnie

wyśmieją” - pomyślałam. Zwróciłam się do niego elegancko:

- Uważaj no, balonie, bo możesz oberwać.

Nadbiegł wtedy Zbyszek i pomógł mi się wygramolić z zaspy. Miał okropnie szerokie spodnie

narciarskie, co mu szyku nie dodawało. Z przekory usiadłam znów obok - Heńka.

- Czemu jesteś taka dziecinna, Bogdan mówi o tobie jak o kobiecie - rzekł na zakręcie.

- A ja co, mężczyzna? - spytałam wyciągając sobie śnieg zza kołnierza.

I znów chciał mnie pocałować. Zepchnęłam go z sanek i przesiadłam się do Zbyszka.

- Walcz o mój honor - zaproponowałam. - Heniek za dużo sobie pozwala.

- Zwróć się do Hindusa albo do Żbikowskiego - odparł ten gentleman.

Żartowałam, chciałam cię tylko wypróbować. Wypadłeś diablo minusowo, safanduło -

zakończyłam dysputę.

Do czego zmierzam? Właściwie nie pocałowałam się jeszcze z chłopcem, nie licząc ataku Hindusa.

Niektóre dziewczęta godzą się na taki interes, ponieważ im to imponuje. Inne z ciekawości. Ja może

zakwalifikowałabym się do którejś z tych grup, gdyby nie pewna ponura historia, jaka przydarzyła mi się w

dzieciństwie. Jeśli tak wygląda całowanie... Chodził ksiądz „po kolędzie”. Byłam sama w domu. Umoczył w

wodzie kropidło, popryskał ściany i serwetę. Spojrzał na mnie. Myślałam, że chce mnie pobłogosławić.

Wziął moją twarz w ręce i pocałował mnie w usta. Właściwie nawet nie pocałował, tylko jakoś ścisnął mi

wargi swoimi ustami. Potem, jakby ze mnie wyskoczył diabeł, oddalił się szybko. To było ohydne, plułam

ze dwie godziny i długo nie mogłam sobie znaleźć miejsca.

Dlatego teraz, uczestnicząc w majówkach w lesie, takich z winem, całowaniem i kanapkami,

poprzestaję na kanapkach. To wszystko jednak musi być inaczej. Czasami mam ochotę pozwolić się

pocałować. Na przykład: analizując scenę z Hindusem, dochodzę do wniosku, że nie tylko wspomnienie

Jerzego wprawiło mnie w nerwowe rozprężenie. Zjawiło się jakieś uczucie, którego przedtem nigdy nie

było. Coś trudnego do określenia, czego nie potrafię nazwać, a co niewątpliwie graniczyło z przyjemnością.

To właśnie wpędziło mnie w furię. Nie pozwolę, żeby ktokolwiek wyprowadzał mnie z równowagi, na

której nadmiar i tak nie cierpię. To nie ma nic wspólnego z miłością.

Kochałam się w Zbyszku (jak lekko mi się to pisze w czasie przeszłym...), a niczego zbliżonego do

tych odczuć nie było. A ludziom się zdaje, że jestem ustawicznie eksplodującym pociskiem śmiechu. Tak w

istocie jest na zewnątrz. Natomiast nadzienie jest solidnie naszpikowane smutkiem.

Najgorsze, że muszę sobie radzić sama. A może to najlepsze?

22 maja 1949 r.

Dostałam od życia po nosie. Należy mi się to, przyjmuję więc pokornie. Hindus się do mnie nie

odzywa. Tadzik N. zachowuje się bardzo powściągliwie. Dawniej łączył nas jego zeszyt do matematyki,

teraz nic.

Bogdan chodzi z Lidką, a Zbyszek uczy matematyki już nie tylko mnie, ale także Stefkę. Poczułam

się opuszczona, sama. Najbardziej dotknął mnie Zbyszek, a właściwie Stefka. Nigdy się z nią nie

przyjaźniłam, a tu ona nagle zaczęła przychodzić do mojej klasy, zwierzać mi się, jaki to Zbyszek miły, że

to w ogóle bajka, i te opowieści przerywa uwagami w rodzaju: „No, bo tobie przecież już na Zbyszku nie

zależy”. Naturalnie. Naprawdę mi nie zależy. Ale poczułam się jak ktoś, za czyimi plecami uknuto przeciw

niemu spisek, byłam poniżona, upokorzona.

Jestem strasznie nielogiczna - bo jeśli Zbyszek istotnie się nie liczy, to dlaczego jakieś rozterki? Ale

trzymaj się Lilka, wyciągniemy z tego jakieś nauki. Ta Stefka jest przebiegła i inteligentna. Ona rozumie.

Doskonale wie, co się ze mną dzieje. Mówi wszystko, bo chce mnie pognębić. Miałam nawet ochotę

spróbować odzyskać Zbyszka. Ale po rozłożeniu sprawy na czynniki pierwsze, zrezygnowałam. Bo primo,

naprawdę on mnie nic nie obchodzi, secundo, bałam się pudła, tertio, nie bardzo wiedziałam, jak się do tego

zabrać. A Stefka jest taka pociągająca. I najważniejsze - jest starsza ode mnie. Wydorośleliśmy trochę,

Lilka.

Już kilka tygodni temu skończyłam piętnaście, lat, więc właściwie mam szesnaście. Podoba mi się ta

cyfra: szesnaście lat, jak głos Beniamina Gigli.

Myśl o Jerzym nie opuszcza mnie. Jakie to dziwne, znać kogoś przez jeden wieczór.

Jedenaste klasy są już częściowo po maturze. Po maturze...

Muszę napisać o czymś, co przechodzi granice mojego rozumowania. Hindus jako pierwszy i jedyny

w naszej klasie zapisał się do ZMP. Może to i lepiej, że nie rozmawiamy ze sobą. Chcę wierzyć, że

naprawdę zmienił swoje zapatrywania. To właśnie nie chce mi się pomieścić w głowie. Godzinami potrafił

atakować komunistów. Miał, przyznać to trzeba, zajadłe, ale mocne argumenty. Pluł jadem. I on...? Trudno

mi o tym myśleć. Ciekawe, czy przyniósł na zabranie tę broń i czy bił się w piersi za dotychczasową

postawę? Zmieniają się trochę za szybko moje pojęcia o życiu, jakże naiwne.

Straciłam do Hindusa całą sympatię. Świnia. Nie wierzę, że. można się tak nagle zmienić.

Chciałabym kiedyś jednak z nim na ten temat porozmawiać. Jak tak można? Co się za tym kryje? A może

on po prostu chce gdzieś należeć? Będę go obserwować. Nie wierzę w gwałtowne przemiany... gwałtowne,

głębokie, do dna serca.

W ogóle wszyscy zbaranieli. Jedno mu się bezsprzecznie udało: wprowadził w osłupienie całą

prawie szkołę.

Martwię się, że nie mam właściwie żadnego światopoglądu. Jest tyle spraw, które znam zbyt

pobieżnie, aby ocenić ich wartość. Tacy niedowarzeni osobnicy, jak ja, nikogo właściwie nie obchodzą. Nikt

się nie zajmuje tym, co myślą i czują. Starsi dmuchają w olbrzymi puzon i żyją wspomnieniami. Nie

rozumieją, że życie wspomnieniami to strata czasu. Traci się aktualność.

26 maja 1949 r.

Calvus to geniusz. Dzięki jego staraniom jest u nas Janusz Meissner. Przyjechał na dwa odczyty, a ja

oczywiście byłam na obydwóch. Na pierwszym - siedziałam w drugim rzędzie i zachłannie patrzyłam w

twarz tej podwójnej sławy. Tak sobie go właśnie wyobrażałam. Jasna, szczera, uśmiechnięta, piękna twarz.

Nie był w mundurze, a szkoda, co za sylwetka. Może to i lepiej, bo gotowam była stracić zupełnie głowę.

Stefka była ze Zbyszkiem. Ja z Tadzikiem N. (jednak mi zaproponował wspólne pójście) i Igorem. Po

odczycie zostawiłam ich i polazłam do Meissnera. Co za uroczy człowiek! Rozmawiał ze mną o Lucy,

Pryszczyku, Góralu. Wypadłam na małą idiotkę, bo pierwszy raz w życiu rozmawiałam ze sławą. Jako płeć

piękna miałam nad nim tę przewagę, że mogłam wyciągnąć do niego rękę. Uścisnął ją, co miał robić.

Widziała to masa osób. Pierwszy raz w życiu rozmawiałam z pisarzem. Niestety, oszołomienie sprawiło, że

nie mógł widzieć we mnie swojej przyszłej koleżanki.

Wymknęłam się potem sama, chodziłam długo i bez celu. Wraz ze zmęczeniem przyszło do mnie

jakieś duchowe odprężenie. Lunął deszcz.

28 maja 1949 r.

Będę miała na koniec roku piątkę z matematyki. Chyba za postawę moralną. Im dalej w las, tym

więcej drzew, jakaż to prawda. Do jakich niespodzianek trzeba się jeszcze przygotować? A więc Irka S.

Zapisała się do ZMP. Pytam się na przerwie:

- Jak mogłaś tak zrobić? Powiedz mi tylko, dlaczego?

Gdyby powiedziała: „Doszłam do wniosku, że ZMP...” czy coś takiego, może czułabym dla niej

szacunek, ale ona:

- Mama mi kazała, musiałam, po maturze idę na stomatologię, będzie się łatwiej dostać.

Tffuu. Co za świnia. Jakkolwiek sądzę Hindusa, to jednak motywy jego postępku wydają mi się

jakieś inne. Hindus jest mądry, a w końcu tylko zwierzęta nie zmieniają poglądów. Kiedy tak się rozglądam

po otaczającym mnie świecie - czuję, że warto żyć. A jeszcze bardziej to czuję, kiedy słucham Chopina.

Śliczna to muzyka, smutna, tajemnicza i przejmująca. Dziwne to, ale smutek Chopina nie pogłębia mojego

własnego. Przeciwnie, podnosi mnie na duchu, jak wszystko, co wzniosłe. A ludzie? Ileż mi Oni jeszcze

dostarczą niespodzianek?

Irka, Hindus, a także Bogdan. Nie napisałam jeszcze, dlaczego Bogdan. Otóż przyszedł wczoraj pod

pretekstem pożyczenia Skąpca. Co za naiwność. Widziałam w jego bibliotece całego prawie Moliera. Ale

Skąpca pożyczyłam i wyraziłam żal, że nie mam czym gościa poczęstować. Rozmawialiśmy chwilę o

szkole, nagle on przemówił:

- Wobec tego, że Zbyszek ze Stefką, to muszę ci wyznać, że z Lidką to tylko było tobie na złość. .

Odpowiedziałam, że przykro mi, iż palnęłam taki błąd, rezygnując z jego uczuć, ale już trudno, nie

mogę zmienić decyzji. I że wolę cierpienie niż powroty. No, jeszcze jeden, do którego tracę sympatię. Jak

można siebie proponować w zastępstwie! Bogdan był dla mnie zawsze za bardzo paniczykowaty, ale

myślałam, że ma więcej ambicji.

W godzinę potem przyszła Lidka i szlochając wyznała, że ona go kocha, a on ją lekceważy. Prosiła,

żebym z nim znów porozmawiała. Taka rola wydaje mi się śmieszna. To nie polityka, gdzie można mydlić

oczy. Obydwoje nie potrafią kalkulować. Ona - ba cóż ja mogę uzyskać dla niej? Najwyżej pogorszę

sprawę. On - bo ciekawe, co by mu przyszło ze mnie, gdybym przyjęła go jako „pocieszyciela”.

Krótkowzroczni. Ich „burze” chyba przejdą. Powinna być z nich niezła, godna siebie para.

W życiu moim wszystko się zmienia jak w kalejdoskopie. Barwne, podobno niepowtarzalne

układanki. Zastanawiam się czasami, co będę sądzić o tym wszystkim za rok, za dziesięć lat? To, co się

dzieje wokół mnie, zmienia się o wiele szybciej niż ja sama. Muszę więc tym bardziej się spieszyć, przeżyć

wszystko, bo przecież mogę zginąć nagle, tak jak Jerzy. W ogóle, od jego śmierci coś się zmieniło we mnie.

Nieco inaczej patrzę na świat.

Moje koleżanki też piszą pamiętniki. Pokazywała mi swój Zośka. Musiała go pisać z myślą o tym, bo

masa tam komplementów pod adresem „byczej Lilki”. Poza tym rysunki serc, złączonych w pocałunku ust i

ten sam błąd, co w mojej niewydarzonej powieści. Śmieszył mnie górnolotny styl u takiego podlotka. I jak

starannie kaligrafowane!

Ciekawe, po co pisać takie pamiętniki. Za kilka lat nie dojdzie zupełnie, gdzie tam się kończy

prawda, a zaczyna poza.. Odmówiłam dania swojego „w dowód zaufania”, chociaż to bardzo miła

dziewczyna. Łatwo mi przychodzi krytykowanie innych, a jak to jest ze mną w życiu?

Jak często się przestaję orientować, co ja naprawdę myślę, a co mi się przyczepiło z książek. Jak

często żyję w tym przeczytanym świecie i właściwie nie widzę siebie. Do niczego nie doszłam. Na niewiele

spraw mam naprawdę własny pogląd. Nawet za Jamesem Masonem lezę jak owca. Podoba się on prawie

wszystkim. Dlatego na Niepotrzebni mogą odejść przeżyłam moment prawdziwego szczęścia. Uwierzyłam,

że mnie się podoba. Jak to jest z tym ZMP, o którym coraz więcej się mówi? Wiele osób w klasie potępia,

więc i ja. A może to nie takie złe? W każdym razie jakaś organizacja młodzieżowa, mająca zapewne jakieś

cele. Trudno uwierzyć, żeby młodzi ludzie mieli za ideał powieszenie wszystkich księży.

Młodzież ma więcej pasji, serca i zdrowego rozsądku, niż sobie dorośli wyobrażają. Ciężko mi chyba

będzie żyć z takim „żadnym” charakterem, tak bardzo podlegającym wpływom. Cokolwiek się zobaczy czy

przeczyta, dezorientuje tylko człowieka, zamiast mu pomóc. Co z tego, że wiele rzeczy wiem na pewno.

Wiem na przykład, jak się powinnam zachowywać, a robię przeciwnie. I to nie ze złej woli, tylko tak

wypalam. Mam ataki złości i co z tego, że się później wstydzę. Co piętnaście minut jestem w innym

nastroju. Raz mi się chce płakać, raz śmiać.

Ho, zrobiła się nieoczekiwanie burza z piorunami. Widocznie w naturze też coś jest nie w porządku.

30 maja 1949 r.

Pół dnia przesiedzieliśmy nad stawem. Wszystko było świetnie, pływaliśmy z Drobiną kajakiem,

opalałam się. Ale przyszedł Zbyszek i Stefka. Stefka powiedziała, że ten staw przepływa trzy razy dookoła,

bez odpoczynku.

- Trzy ? - wycedziłam. - Ja normalnie pięć.

Chciałam się popisać. Przepłynęłam pięć razy, wyszłam nawet na brzeg i spokojnie zemdlałam.

Nieźle się popisałam! Zbyszek poił mnie kompotem Stefki, rozcierał mi ręce, ale miał bardzo ironiczną

minę. Brawura nie opłaca się. Zapamiętać.

4 czerwca 1949 r.

Nie tylko w życiu nie nadążam za wypadkami, ale także w pamiętniku. Mam mało czasu. Gorące dni

w szkole, czytanie, Dyzio i wygłupy zabierają mi cały czas.

Zawarłam atrakcyjną przyjaźń. Mą na imię Kasia, długie kasztanowe warkocze, nigdy nie zaplecione

do końca (trzymają się!). Jest bardzo wysoka, zdecydowanie zgrabna. Rok tylko starsza ode mnie, ale ma

maniery, które daj mi Boże nabyć u schyłku żywota. Mówi literackim językiem. Przesadzam trochę. Mówi

po prostu po polsku. Że też mnie nigdy nie przyszło do głowy, aby mówić tak, jak się pisze, w każdym razie

tak, jak się powinno pisać. My już tak w budzie głupiejemy, że wstydzimy się mówić poprawnie. Dlaczego?

Sądzę, że rozumiem. Nikt nie chce być papierowy, bezduszny i wyniosły. Uważamy, że przestrzeganie na co

dzień prawideł gramatyki kompromituje nas. Złe rozumowanie. Bardzo jestem ciekawa, ile splendoru

dodaje mi taka wiązanka: „Ty kretynie przemalowany na człowieka, jak cię palnę w czaszkę, to ci się

odechce drak na cały życiorys”. A to jeszcze łagodnie.

Kasia się nie „wydurnia”, tylko robi głupstwa. Nie przeżywa drak, tylko zabawne wydarzenia. Nie

kładzie lachy na lekcje, tylko się nie przygotowuje. I tak dalej i tak dalej. Dobrze gra na pianinie, pisze

wiersze i całowała się z Mirkiem z technikum osiem razy. A może i z innymi? Przy tym wszystkim ma

dwóję z fizyki i w Mirku kocha się bez wzajemności. Obserwowałam Kasię już dawno, zachwycałam się

nią, ale wydawało mi się, że ona mnie lekceważy. Ciekawe, że ludzie, z powodu których mamy

nieuzasadnione kompleksy, szybko dochodzą do wniosku, iż ich osobowość powinna je wywoływać.

Patrząc jak Kasia dystyngowanie się porusza, w rozmowach z nią nigdy nie potrafiłam zachować umiaru.

Szarżowałam, chcąc ją sobą zainteresować. Machałam rękami jak wiatrak. Cóż dziwnego, że nie posądzała

mnie o myślenie? Była zdumiona, kiedy wracałyśmy ze szkoły autobusem i rozmawiały o książkach.

Literatura to jedyny temat, wobec którego pęka moja szkolna powłoka, staję się normalna. Kasia polubiła

mnie, wydaje mi się, bardzo i teraz umieram ze strachu, żeby nie za szybko zobaczyła podziurkowane dno

mojego rozumu. (Intelekt wyobrażam sobie jak sitko o zbyt gęstych w moim przypadku „oczkach”,

przepuszczających także rzeczy zasługujące na zatrzymanie.)

W podtrzymywaniu podziwu Kasi dla mojej wiedzy przychodzi mi z pomocą pamięć słuchowa.

Wszystko co usłyszę, pamiętam długo. Na przykład całe felietony czytane w radio, z modulacją głosu

spikera włącznie. Gdyby był radiowy uniwersytet, już mogłabym robić na boku ze dwa wydziały.

Uczyłabym się do matury, a jednocześnie jeździła na egzaminy do Krakowa czy Warszawy. To byłoby

piękne! Tak, ale na ilu długościach Warszawa musiałaby nadawać audycje? Przecież to radioodbiornik

pękałby w spojeniach od przeładowania. No proszę, znowu mam „pomysł”. Drżą przed moimi pomysłami

profesorowie, mama, ja. Kasię na razie wszystko zachwyca. I to, że nauczyłam ją prawa naczyń

połączonych, i to, że ja wymyśliłam pseudonim dla Talesa. Jeśli ktoś zajmuje się matematyką, prowadzi

Kółko Astronomiczne, w głębi ducha marzy o stworzeniu, nowej teorii powstania świata - jak się może

nazywać?

Kasia udzieliła mi wskazówek dotyczących pocałunków. To mi rzuciło na nią jakiś cień. Nie dlatego,

że udaję św. Cecylię, o nie! Tylko to są sprawy tak intymne i tak kameralne, że rozmowa na ten temat

(ostatnio temat nr 1 w damskiej części klasy) wulgaryzuje rzeczy, które prawdopodobnie są ładne.

Intuicyjnie wyczuwam, że zdobywanie przedwczesnej teoretycznej rutyny pozbawiłoby mnie w przyszłości

jakichś doznań. Po rozmowie z Kasią dużo o tym myślałam. Tu nie chcę być ciekawa i dążyć na siłę do

uzgodnienia wiedzy teoretycznej z praktyczną. W ogóle nie chcę tych spraw, i tak mam wiele kłopotów.

Wszystko się komplikuje przy bliższym poznaniu.

14 czerwca 1949 r.

Całe popołudnia spędzam z Kasią. Cudowna dziewczyna. Czuję się przy niej jak służąca. Poznałam

tego Mirka, bo znowu zgubiłam klucze od Maziarskiej. Jestem po prostu roztrzepana, lecz nazywam to

ładniej: roztargniona. To cecha ludzi wielkich, niech mam choć tę jedną. Co mają klucze do Mirka? O,

bardzo wiele. Chciałam udać się do chłopców z mechanicznego, ale postąpiłam według wskazówek Kasi.

Dałam zlecenie Drobinie, aby przyszedł z Mirkiem. Przyszli. Drobina zajął się zamkiem, Kasia -

Mirkiem, ja - patefonem. Mirek - mną. Efekt tych posiedzeń (było ich kilka) podwójny: nowe klucze i mój

krnąbrny umysł znów zmuszony do myślenia. Lubię niejasne sytuacje, jak wszystko co zawiera pewną

tajemniczość (z wyjątkiem matematyki - jednak), ale tu chodzi o moją przyjaźń z Kasią. O coś więcej nawet.

Kasia mi zaufała, zwierzyła mi się ze swoich uczuć i w pewnym sensie liczy na moją pomoc. Jest tak

zaślepiona, że nie widzi, kiedy Mirek pozornie bezwiednie dotyka moich włosów. Rozumiem, że mu to

może sprawiać przyjemność, moje włosy są zawsze puszyste i lśniące, szczotkuję je i cuda przy częstym

myciu z nimi wyczyniam. No i co z tego ? Czy za pielęgnację włosów mam płacić brakiem szacunku do

siebie?

Mirek nie jest smarkaczem. Ma dużo chłopięcego wdzięku, długie nogi, w ogóle nabiera uroku przy

bliższym poznaniu. Kasia szczęśliwa, kiedy jesteśmy razem. Ja udręczona jak pokrojona ryba na patelni.

Mirek nic takiego nie mówi i nie robi, żeby to mnie upoważniało do jakiegoś zdecydowanego wystąpienia.

Łatwo mógłby się wycofać: „Wydawało ci się”. Ja wiem, że coś jest nie w porządku. Czuję to. Cokolwiek

by się dalej działo, nie zawiodę Kasi. To jest - siebie. Lojalność obowiązuje głównie tam, gdzie nam wierzą.

15 czerwca 1949 r.

Przyszedł Mirek, mimo iż doskonale wiedział, że Kasi nie zastanie. Kazałam mu froterować podłogę.

Froterował, bo powiedziałam to groźnie. Potem udawał okrutnie zmęczonego, położył się na tapczanie i

cicho poprosił, abym koło niego usiadła. Usiadłam, bo powiedział to wzruszająco. Ale na tym skończył się

jego takt. Chciał mnie pocałować. Wskazówki Kasi...

W decydującym momencie powiedziałam:

- Zwyciężyła męska przyjaźń do Górala nad miłością do pięknej Angielki - po czym dodałam, że

zdanie to można odnieść także do kobiet. To nie moje zdanie, coś takiego powiedział mi Meissner, kiedy tak

ohydnie naciągałam go na uśmiechy. Mirek zrozumiał, co mnie zaskoczyło, bo to nie takie znowu proste.

Moralny obowiązek nakazywał mi złożyć dodatkowe wyjaśnienia:

- Ale to nie tak, tylko w tym sensie, wiesz?

Znowu zrozumiał, że ten triumf przyjaźni nad - nazwijmy to - ochotą, nie kosztował mnie zbyt wiele

wysiłku. Postąpiłabym podobnie, choćbym nawet kochała się w Mirku. Inteligentny chłopiec, to jest

niezmiernie ważne. Cudownie, kiedy można we własnej obronie posłużyć się aluzją czy cytatem, a

niekoniecznie łapami. Tym bardziej rozumiem Kasię.

16 czerwca 1949 r.

Święto. Calutki dzień przeleżałam na podłodze. To mi pomaga w myśleniu, jak Sherlockowi

Holmesowi brak pożywienia i fajka. Moje zagadki są trudniejsze niż wykrycie mordercy metodą dedukcji.

Na to za młoda, na tamto za młoda, i w końcu, kiedy życie namota człowiekowi najbłahszy problem, umie

się tylko postawić znak zapytania. A więc. Dlaczego Mirek nie przyszedł? Jest delikatny? Upokorzony?

Chodziło mu tylko o pocałunek. Dlaczego mi jest przykro i jakoś głupio? Zupełnie jak bym miała trzy lata i

pytała: „A jak się rodzą małe tramwaiki?” Pytań bez końca, a na wszystko własny, wyczerpany fizyką i

chemią tak zwany rozum.

Kiedy się ma tyle lat, jest się małym ziarnkiem grochu z olbrzymiego strąka, które każdy może

pogryźć i wypluć. Nie dam się! Won! Dojrzeję. Ja wam pokażę! Wprawdzie nie wiem, komu tak wygrażam,

ale mi lżej. Miejcie się przede mną na baczności! To ostatnie dołożyłam, już z poczucia humoru i idę na

sentymentalny, samotny spacer nad rzekę.

17 czerwca 1949 r.

Przyszedł Mirek, przyniósł mi książki do czytania i zaproponował mecz. Powiedziałam:

- Wstąpimy po Kasię i wybierzemy się.

Kasia była zamknięta w pokoju, musiała się uczyć fizyki, więc poszliśmy tylko we dwójkę. Piłka

nożna mnie zupełnie nie interesuje, ale jest dużo ludzi, wesoło i Mirek mi powiedział, za kim mam

kibicować. Krzyczałam więc głośno i tylko dwa razy wiwatowałam na cześć drużyny wrogów. Mirek

powiedział, że się wyrobię. To chodzi o to, żeby nie było „ręki” i żeby nogą albo głową, ale przede

wszystkim nogą wbili piłkę do przeciwnej bramki, przy czym przeciwnej bramki nie liczy się od miejsca, w

którym się siedzi, tylko gracze tam jakoś wiedzą.

Według tego, co się działo na boisku, to moje dwa pomyłkowe okrzyki nazywają się „samobójcze”.

Coś takiego właśnie zrobił jakiś zawodnik. Mirek wtedy krzyknął: „Jezus Maria!” - a ja powiedziałam, że

mi jest bardzo przykro. Nie kłamałam, bo było mi żal Mirka, że „nasi” przegrywają, chociaż do końca nie

wiedziałam, którzy to są nasi. Nie protestowałam, kiedy Mirek trzymał mnie za rękę. Przeżywał ciężkie

chwile i co sekundę włosy spadały mu na czoło.

- Rzeź, rzeź - mówił szeptem. Był blady i zaciskał usta.

Przegraliśmy „jedenaście do fajerki”. Już się nie pytałam, co to znaczy, bo był bardzo przygnębiony.

Obiecałam, że mu napiszę wypracowanie domowe. Dziewczęta go chyba psują.

Zabrał kwiatek, który miałam przypięty i przyrzekł mi, nieproszony, że sobie zasuszy. Starałam się

ciągle mówić o Kasi. Wieczorem czytałam książkę od niego. Była to piękna powieść Melville Moby Dick.

19 czerwca 1994 r.

Przychodzi codziennie, ale nie ponawia tamtej próby.

23 czerwca 1949 r.

Nawet nie zdążę naciągnąć atramentu do pióra, a tu już coś nowego. Żeby tak można nalać do mózgu

trochę oliwy. Tyle nowych wrażeń, że już nie wiem, od czego zacząć. Kasia wyciągnęła się z fizyki i w

związku z tym jej mama złagodniała. Już ją puszcza wszędzie.

Przede wszystkim, o co chodzi z tą oliwą. Otóż Dyzio ma mieć poprawkę z matematyki. Jak się

dowiedziałam, no, zagotowałam się zupełnie. Poszłam pod drzwi pokoju nauczycielskiego i czekałam, aż

wyjdzie Tales. Mówię:

— Panie profesorze, czy nie mógłby pan profesor jeszcze Żbikowskiego zapytać?

A Tales, że mógłby, tylko że Żbikowski nic nie umie. Ponieważ nie wyobrażam sobie gorszej rzeczy

na świecie niż matematyka na wakacjach, nie dałam za wygraną:

— Ależ panie profesorze, na trójkę to on umie.

Tales spojrzał na mnie z naganą i powiedział, że prawie czterdzieści lat uczy, że uczył także za

okupacji dorosłych ludzi na kursach politechnicznych i nigdy się jeszcze co do ucznia nie pomylił.

— A właśnie że tak — walę — ja, na przykład wcale nie zasługuję na piątkę. Wystarczy mi czwórka,

jeśli Żbikowski nie będzie miał poprawki.

Zatrzymaliśmy się. Ze strachu pękła mi gumka w majtkach, ale brnę dzielnie dalej.

— Żbikowski pisze wiersze.

Tales powiedział, że moje poczucie koleżeństwa idzie w złym kierunku. Że ja zasługuję na piątkę,

przede wszystkim za tempo, w jakim uzupełniam braki od tamtej klasówki, że pracowałam solidnie, myślę

ostatnio bardzo logicznie i że się cieszy, że polubiłam matematykę. I tu, jak zwykle, palnęłam.

- Nigdy, ja to robiłam tylko dla pana profesora, za to, że mi pan profesor nie kazał powiedzieć, kto

wtedy siedział pod ławką.

Zaczął się śmiać i powiedział:

- Pod ławką, tak właśnie myślałem, ale teraz już jestem o ciebie spokojny, wgryzłaś się w przedmiot.

Może się i wgryzłam, ale chciałam wiedzieć, co będzie z Dyziem. Pogłaskał mnie po głowie i kazał

iść do klasy. Nic mi się nie udało wskórać. Teraz biedny Dyzio musi się „wgryzać w przedmiot" i to na

wakacjach.

Hindus choruje, w każdym razie nie przychodzi do budy.

Dzisiaj jest czwartek, a pojutrze koniec roku, rozdanie świadectw i „eksponatów". Ja swojej cenzury

nawet nie będę miała komu pokazać, bo mama wyjechała już nad morze, a i ojczym wczoraj tam dołączył.

Mama zostawiła mi forsę, więcej niż miałam kiedykolwiek w życiu. Wyjeżdżam, jak co roku, na obóz

harcerski. Dałam już drużynowej pieniądze na obóz, dwa tysiące sobie odkładam, a za resztę robimy dziś

wieczorem ucztę w moim domu. Maziarska dostanie pomieszania zmysłów. Może wtedy przestanie

handlować wódką.

Kasia ma się zająć kanapkami, Lidka zrobi resztę zakupów. Chłopcy przyniosą wino i płyty. Będzie

u mnie 25 osób. Pomieścimy się, nie ma obawy. Bardzo lubię tę moją kompanię.

24 czerwca 1949 r.

Bawiliśmy się cudownie, można by tak całe życie. Tańczyliśmy na podłodze, na stole, na tapczanie i

na parapecie okiennym. Maziarska, z efektem Syzyfa, pukała w ścianę. Nie lubię jednak wszelkich hec

zmierzających do kolektywnego całowania się. Po diabła te preteksty, te „listonosze", „ciuciubabki" i

„czarne motyle". To jest dziecinne i śmieszne. Zapaliłam światło i zabawa popłynęła jak Niagara. Dyzio

wypił trzy kieliszki wina i usiłował się powiesić na żyrandolu, z powodu poprawki, oczywiście. Ale zerwał

tylko żyrandol. Jeśli dziś nie przyjdą naprawić, to good bye, moje dwa tysiące.

Pada deszcz, w pokoju nieporządek.

Nie jestem okrutna, ale tak szybko wszystko się zapomina. Chodzi mi Jerzego. Pamiętam każde jego

słowo, lecz twarz zaciera się w mojej wyobraźni. Pakuję książki, zeszyty, do września nie muszę kiwnąć

nawet palcem. Czas po wariacku pędzi dalej. O wiele trudniej mi przeżyć najbliższą godzinę niż cały

miesiąc.

18 lipca 1949 r.

Jestem na obozie i mimo że ten pamiętnik leży na dnie plecaka, nie mam czasu pisać. Lipiec w tym

roku nie udał się naturze, leje, siąpi, kapie. Zeszłoroczny obóz w Szwajcarii Kaszubskiej to właściwie była

jedna wielka plaża i słoneczna plama na moim życiu. Poza tym żarcie było genialne i do opalania

smarowałyśmy się masłem. Po całych dniach leżałyśmy nad jeziorem, pływałyśmy łódkami, dopóki nie

utopiły się te harcerki, gdzieś pod Wejherowem. Wokół nie było ani jednego obozu, cisza,, spokój, na

warcie bałyśmy się tylko dzików. Pomagałyśmy trochę przy żniwach, ale kierownik PGR-u nie był, zdaje

się, olśniony.

Robiłyśmy masę wycieczek do Gdyni, Oliwy, Sopotu. W Sopocie miałyśmy z Agnieszką śmieszną

przygodę związaną z tak zwanym wejściem w świat. Przeglądam tak te kartki i w głowie pomieścić mi się

nie chce, że nie napisałam ani słowa o Agnieszce. To dlatego, że jestem zbyt pochłonięta klasą i amorami. A

poza tym, przez cały rok w budzie z Agnieszką prawie się nie widuję. Zaledwie odwiedzimy się czasami.

Agnieszka chodzi do starszej klasy, ma cudowną, chłopięcą figurę, najdłuższe nogi na świecie i kolosalny

zmysł humoru. Tak jak się potrafię śmiać z Agnieszką z niczego, to już chyba nigdy w życiu z nikim innym

nie potrafię, nawet z najlepszego dowcipu.

Z Agnieszką się nie mówi o miłości. Mamy tyle innych tematów. Ona w ogóle nie interesuje się

chłopcami. Dobrze się uczy, pływa najlepiej w całym gimnazjum i co mnie napełnia już zupełnym

nabożeństwem, konstruuje sobie coraz to nowe radio. I to radio gra. Jak Boga kocham. Ma krótką czuprynę i

orzechowe oczy. Hoduje w domu zwierzęta, z których najukochańsza była suka „Psotka”.

„Psotka” umarła, kiedy Agnieszka była na wycieczce. Agnieszka omal nie dostała zapalenia mózgu,

tak się przejęła. Nauczyła wszystkich mówić, że „Psotka” właśnie umarła, a nie zdechła. Nad stolikiem

Agnieszki wisi fotografia „Psotki”. Agnieszka do dziś wierzy, że gdyby nie pojechała na wycieczkę, to

„Psotka” żyłaby. Nie może sobie tego darować, ma żal do swojej mamy, że „Psotki” odpowiednio nie

pielęgnowała, a swojej siostrze, Helenie, rozbiła na głowie własnej roboty radio, kiedy się dowiedziała, że ta

wstąpiła na lody w drodze po weterynarza. Bardzo różne siostry: Agnieszka jest postrzelona, Helena

dystyngowana dama, z miłosnymi historiami.

Przez cały rok w budzie zaledwie kiwniemy na siebie z Agnieszką ręką, gdzieś w przelocie.

„Czołem, Lilka!”, „Cześć, Agnieszka!” i to wszystko. Ale niech tylko będzie jakaś wycieczka czy obóz,

jesteśmy nierozłączne. Sypiamy zawsze na sąsiednich siennikach i cały dzień jesteśmy razem. Nie

wyobrażamy sobie bez siebie minuty. Mamy kilka wspólnych cech, brak szacunku dla dyscypliny,

umiłowanie przygód i jakieś satyryczne spojrzenie, takie z ukosa, na wiele spraw. Przy czym obydwie

mamy fioła na punkcie wody i mycia się, potrafimy tu na obozie ganiać codziennie do rzeki po trzy

kilometry, chociaż reszcie wystarcza woda ze studni. No i śmiejemy się. Śmiejemy się z guzika, z miłości, z

margaryny, z patyka, z zamku, z organów - tematu do śmiechu nie brakłoby nam nawet w więzieniu. Przy

Agnieszce staję się od razu inna. Gubię natychmiast wszystkie romansowe historie. Przy niej w ogóle każda

tego typu tragedia to humoreska. Jednym celnym zdaniem wyłowi z całej opowieści najbardziej komiczną

stronę i tragedia sercowa staje się powodem do trzygodzinnego, spazmatycznego śmiechu. Odpowiada mi

niezwykle takie podejście do tych spraw. Nasze poszukiwania przygód w niejedną kabałę nas już wkropiły

w różnych miastach Polski, ale zawsze i wszędzie znalazłyśmy powody do wycia. Poza tym obydwie

jesteśmy indywidualistkami i zawsze urywamy się od wycieczki. A to jedna się źle czuje, a to trzeba

odwiedzić ciocię, która mieszka właśnie w tym mieście, i już jesteśmy same. Nie kroczymy w parach, w

szeregu, robimy to, na co mamy ochotę.

Z Poznania do Gniezna jechałyśmy na platformie z piaskiem, w Wieliczce postawiłyśmy na nogi

całą dyrekcję kopalni, bo zauważono, że nas nie ma. Zabłądziłyśmy w korytarzach kopalni i po czterech

godzinach krążenia nawet nam się ta samotność znudziła. Znaleźli nas dopiero po pięciu. No, co tam

ciągnąć przykre wspomnienia, czyli co było potem. Zawsze się jakoś wykaraskamy. Na W.Z.O. ukryłyśmy

się w „gabinecie śmiechu”, chciałyśmy, żeby nas zamknęli na noc. Nie udało się. O Agnieszce chyba kiedyś

napiszę książkę. Cudowna dziewczyna. Mam teraz jednak pewną inną rzecz do opisania. Ja z Agnieszką, to

ja z Agnieszką. A ja, to ja. Niestety, tylko Lilka. Zbiórka!

19 lipca 1949 r.

Położyłam się pod pagórkiem, ciepło i zielono. Nikt mnie tu chyba nie dojrzy, mogę sobie popisać,

bo ciągle przeszkadzają. A to zbiórka, a to praca jakaś, a to gotowanie. Z gotowaniem mamy z Agnieszką na

pewien czas spokój, tak chyba do końca obozu. Agnieszka jest zastępową i właśnie nasz zastęp miał

ugotować obiad dla całej drużyny. Rozpaliłyśmy ogień pod tą okropną polową kuchnią, przyniosłyśmy

wodę i wiadro makaronu i zaczęłyśmy się śmiać z harcerzyka, który gapił się na nas i grał na gitarze.

Wsypałyśmy makaron do kotła i zalały zimną wodą. Zanim się ugotowało, zrobiła się zupa.

Przegotowałyśmy sobie w ten sposób zabawę. Za karę siedziałyśmy w namiocie, nie było nam źle, tylko...

właśnie. Muszę o wszystkim po kolei. Zaraz na początku obozu zorganizowano nam jakieś biegi. Ciekawe

po co, kiedy było jasne, że wygra Agnieszka. W sporcie to jej nigdy nie dorównam. Zresztą, miałam inne

powody. Z komendantką nie chciałam pertraktować, powiedziałaby, że się „migam”. Co innego ustawiać

namioty, budować prycze czy kuchnię. To lubię. Ale biegać nie mogłam, a przynajmniej nie powinnam.

Podeszłam więc do takiego mocno ważnego ze stoperem i pyszną - miną. Mówię:

- Miły panie, Walasiewiczówna to ja nie jestem i wobec tego proszę mnie wykreślić z listy. Poza tym

brzuch mnie boli.

Zauważyłam jednak, że ma złociste włosy, ciemnoniebieskie oczy przechodzące aż w granat,

delikatne rysy jak na rysunkach Leszka Górskiego, chociaż ten rysuje przeważnie chłopów, piękne,

wypielęgnowane ręce o długich palcach i czystych paznokciach, czego wśród moich kolegów tak często nie

oglądam. Stała przy nim, niestety, komendantka. Ale ja nic. Też stanęłam. Podniósł na mnie te błękitne oczy

i powiedział:

- Dobrze, oczywiście.

Komendantkę ktoś odwołał, więc powiedziałam jeszcze ogólnikowo:

- To wdechowo.

Stałam boso, miałam podrapane nogi, więc wyrównałam te braki królewską miną, podziękowałam i

poszłam.

Ale nie zaszłam daleko. Już po dwóch susach dopędził mnie nowy rozdział mojego życia. Mówi:

- Druhno, czy druhna nie wybrałaby się ze mną dziś na spacer?

Odpowiedziałam, że w wolniutkim spacerze brzuch mi nie przeszkadza i że owszem, o szesnastej na

drodze za zamkiem.

Do szesnastej nóg wprawdzie wyleczyć się nie dato, ale miałam bielusieńkie skarpetki i tenisówki

wyczyszczone różowym proszkiem do zębów, włosy upięte i nieśmiałość w spojrzeniu; Szłam na pierwszą

randkę z człowiekiem zupełnie dorosłym. Wlazłam w ruiny zamczyska, gdzie pod cegłą Lidka ukrywała

wodę kolońską, pokropiłam się trochę i wyjrzałam przez dziurę w murze. Spacerował. Naprzód - lecz nigdy

w tył, nigdy w tył - zanuciłam sobie.

- Spóźniłam się trochę, chociaż bardzo nie lubię tego robić. To po prostu nie leży w moim zwyczaju -

wyjaśniłam mu.

Obejrzał sobie tenisówki, włosy, musiało wypaść pomyślnie, bo zrobił się milutki.

- A jak się czuje druhna? Już dobrze?

Ten brzuch to sobie wykrakałam. Zaczynał mnie naprawdę boleć.

- Ach, świetnie, nareszcie trochę innej atmosfery. Tęsknię nieco do światowego życia, więc chętnie

sobie z panem pospaceruję.

Miał błękitną koszulę, co w bezczelny sposób podnosiło jego męską urodę. Nawet nie zauważyłam,

jak zeszliśmy z drogi i wkroczyliśmy w las. Objął mnie za plecy. Nie drgnęłam nawet. Jak życie światowe,

to światowe, choćby nawet w lesie. Ptaki śpiewały, las szumiał, nie zapowiadało się nic złego. Najgorsze

było, że on przez cały czas coś mówił, a ja nie wiedziałam co. Nawet na jaki temat. Czy to o polityce, czy o

miłości.

Dosyć, myślę sobie, mimo wszystko mam piątkę z matematyki, niech sobie nie wyobraża, że spotkał

idiotkę.

- Ach, nużą mnie te dyskusje (chociaż to był monolog) mam tego dosyć (?) w mieście, niech pan

spojrzy, jak pięknie w lesie - powiedziałam.

Nareszcie przemówił ludzkim językiem, bo orzekł, że ten las beze mnie zupełnie nie miałby uroku.

- Taaak? - zapytałam przeciągle i zrobiłam minę, która mnie samej wydała się kokieteryjna.

- Nie wierzy mi pani? Chyba często słyszy pani takie rzeczy - rzekł.

Nooo. Jemu nie miałam zamiaru składać sprostowania. Przeciwnie, należało go utrzymać w tym

mniemaniu. Chwalić Boga, „druhnę” już zgubiliśmy, chociaż dopiero dochodziliśmy do rzeczki. Oczywiście

ja, ciemna pała, nawet nie pomyślałam, że taki elegancki mężczyzna nie zechce przechodzić przez wodę.

Zdjęłam tenisówki i właśnie zabierałam się do skarpetek.

- Co pani robi? - Chciał się widocznie upewnić.

Wyjaśniłam mu, że za rzeczką jest piękna polana, paliłyśmy tam ognisko.

- Ależ nie wolno pani chodzić po wodzie!

Powiedziałam groźnie:

- Niech pan się nie miga i nie udaje hrabiego. Przechodzi pan albo idę sama.

Wtedy on wziął mnie za ręce i powiedział, że przez rzekę mi iść nie pozwoli, a hrabiego nie udaje,

bo jest nim naprawdę i widocznie nie dosłyszałam nazwiska: Prahorecki? Ooo! Wpadłam jednak do tej

wody. Jak mówił o tym hrabim, to właściwie lewą nogę miałam na kamieniu. Kamień był śliski, klapnęłam

przed hrabim na kolana, co było efektem absolutnie nie zamierzonym.

Wyciągnął mnie szybko, a ja błyskawicznie przywołałam się do porządku. Nie było znów powodu

do paniki. Ostatecznie, rozparcelowany, nie ma dzieci, więc rola guwernantki, tak coś jak Betty Davis, nie

przypadnie mi w udziale. Ale czy on dosłyszał moje nazwisko ? Raczej nie, bo wymamrotałam je cichutko,

brak mi jeszcze trochę salonowego - szlifu. Miałam pewną szansę. „Prahorecki”, patrzcie go! Na mnie to nie

wywarło najmniejszego wrażenia. Mógł gadać od razu: hrabia Prahorecki.

- Moje nazwisko nic panu nie mówi? Skłodowska. Tak! Od Marii Curie - Skłodowskiej. Pochodzę

właśnie z tej rodziny, gdzie najwyżej ceni się intelekt. A że na liście było inne nazwisko... Mój ojczym...

Naturalnie, że kłamać i w dodatku z sensem, jest trudno. On się tylko, ach, jak ślicznie uśmiechnął.

Ja natomiast intensywnie myślałam o mezaliansie, w jaki można by hrabiego wpakować. Bardzo

zarozumiałego hrabiego. Jeszcze głębiej i bardziej krytycznie dumałam nad przewrotnością, mojej natury.

W szkole uważałam się za demokratkę i troszeczkę reakcjonistkę z perspektywą na zmianę poglądów - to

może trochę skomplikowane, w każdym razie mnie to się klei - a przy hrabim poczułam się od razu

bolszewikiem. i wielbiłam reformę rolną. Niech się fircyk nie puszy.

- Rozparcelowali mająteczek, podpalili dworek i usmażyli babcię? - zagadnęłam hrabiego.

Powiedział, że tak, rozparcelowali, we dworze jest siedziba kierownictwa PGR- u, a babcia siedzi na

letnisku w Dusznikach.

- Może na wczasach? Na ludowych wczasach? - podsuwałam.

Ale on mówił dalej, że we dworze ma być szkoła, więc już kompletnie wszystko zrujnują, majątek

podupadł, słabo dbają o kulturę rolną. Kiedy wreszcie wkroczy Anders,. to będzie dużo rzeczy do zrobienia.

W oranżerii hodują świnie, w ogóle tylko sobie strzelić w łeb.

Bardzo mi się podobało zestawienie świń z oranżerią, więc zaczęłam ryczeć ze śmiechu ku chwale

parcelacji ziemskich majątków.

Nie przechodziliśmy w końcu przez tę rzekę, bo jednak to był człowiek w pewnym sensie złamany i

nie chciałam go topić do reszty. Miał takie piękne ręce. Oczy. Rysy twarzy. Rasa. Byłam wdzięczna władzy

ludowej, że zatarła różnice klasowe między nami. Powiedziałam, żeby się odwrócił, to sobie wysuszę mokry

dół u spódnicy. Odwrócił się, ale tylko profilem (rasowym). Na szczęście, jak jest upał, to z bielizny

używam tylko majtek, więc nie mógł zobaczyć na przykład podniecającego rąbka koszuli. Miałam tak

podrapane nogi! Ciszę poobiednią spędzamy z Agnieszką na drzewie.

Znudziło mi się szybko to suszenie, samo wyschnie, - więc obciągnęłam spódnicę i pozwoliłam mu

całą twarzą spojrzeć na mnie. Powiedział, że robię wrażenie,, jakbym należała do jego sfery, takie mam

szlachetne rysy.

- Nic bardziej, mylnego - odparłam. - Mój dziadek przeprowadzał całą tę rewolucję w Rosji.

Niewykluczone, że babka w międzyczasie pozwalała sobie z białogwardzistami. Gdyby jednak udało mi się

tego dowieść, wyrzekłabym, się babki, mimo radu, polonu, bo to była stryjeczna siostra Marii.

Świetnym zbiegiem okoliczności nie chciał się wdawać w dalsze światopoglądowe dysputy.

Mogłabym się zaplątać.

Usiadł przy mnie i przyciągnął mnie do siebie. Myślałam, że mi się oświadczy, przecież często

przedstawiciele podupadłych rodów żenią się z fordanserkami dla odświeżenia linii, a ją jestem harcerka.

Nie, jednak ta szlachta jest zdegenerowana. Rząd wiedział, co robi, oni zupełnie stracili już fantazję.

Pomyśleć, że pod Grunwaldem tak sobie świetnie radzili, i z tą tragedią ze Szwedami, Oleśnicki,

Lubomirscy, nie mówiąc już o Beresteczku i Wiedniu. I jeszcze mieli czas na rokosze, konfederacje,

liberum veto i „nic o nas bez nas”. A ten cymbał tak przez tę parcelację stracił polot, że zamiast usiłować

mnie pocałować, co by na pewno każdy dawny magnat uczynił, zaczął mi rozpinać bluzkę.

- Co pana obchodzą moje zatrzaski, hę? - zapytałam.

On spojrzał mi namiętnie w oczy i czule wyszeptał:

- Czemu bronisz dostępu do pucharu rozkoszy? Czy nie chcesz być szczęśliwa?

Chciałabym być szczęśliwa, ale niekoniecznie ze szlachtą, może on nawet jest zaściankowy - w

historii o jego rodzinie nic nie było - zresztą, mój Boże, po co te brednie o pucharze pod bluzką, kiedy

człowiek nie miał w życiu na sobie biustonosza. Rzekłam chłodno, że nie mam tam nic ciekawego. Nie

mogłam się kompromitować przed przygodnie poznanym mężczyzną, że chodzę właściwie nago. Wzięłam

go za rękę i wstaliśmy. Wydał mi się trochę zdenerwowany. Mówił coś długo i zawile o koniach, na których

jeździł prawie w pieluchach, o walcu Straussa, kobieta, wino i śpiew oraz o tym, że „oni” się zniszczyć nie

dadzą, wykształcą się i przeczekają. Tales wmówił mi logiczne myślenie. Nie mylił się bardzo, bo

przerwałam hrabiemu:

- Jednak ci komuniści nie zamknęli wam drogi do nauki, co?

To małe słówko „wam” postawiło mnie ostatecznie w szeregach proletariatu. On się oburzył.

Powiedział, że owszem, zamknęli, a jego medycyna kosztowała kolię brylantową tej babki, co siedzi w

Dusznikach, że wśród profesorów są jeszcze ludzie. Po tej kolii brylantowej zaczęłam mieć znowu rozterki

ideologiczne. Takie klejnoty! Stłumiłam jednak żądzę i stwierdziłam, że co do poglądów politycznych to się

nigdy nie porozumiemy, ale na szczęście jesteśmy młodzi i mamy co innego do roboty. Chodziliśmy jeszcze

długo po lesie, siadając od czasu do czasu. Podczas jednego takiego postoju on się nagle we mnie zakochał,

bo mi to powiedział. Ale z bluzki w dalszym ciągu nic mu nie wyszło. Odzyskał jednak inicjatywę, bo po

tym wyznaniu miłosnym zaczął mnie całować. Byłam tak przerażona i zaszokowana, że nie protestowałam.

Był zresztą silny i miły w dotyku. No. Będę ja się miała z czego spowiadać! I już zupełnie nie mogę iść do

księdza Kolca, bo mimo tajemnicy spowiedzi na pewno obniżyłby mi stopień z religii i zepsuł świadectwo.

W ogóle nie mogłabym mu spojrzeć w oczy na lekcji. Jeśli trafię na księdza bez poczucia humoru,, to mi

zada za pokutę ze trzydzieści litanii albo jeszcze dołoży nowennę do św. Stanisława Kostki. Oszołomiły

mnie jego pocałunki. Natomiast moje jego zupełnie nie. Zapytał mnie nawet:

- Czy ty zupełnie nic nie czujesz?

Powiedziałam, że tak, mrówka mnie wściekle ugryzła, ale przez grzeczność nie dodałam - gdzie.

Jak się żegnaliśmy, bo musiałam zdążyć na apel, był bardzo podniesiony na duchu. Powiedział

zagadkowo, że powinnam mu być we wszystkim uległa, że to bzdury, co mówią o krzywdzie, że przeciwnie,

to jest największe szczęście dla kobiety. Po siarczystym pocałunku uzupełnił ten filozoficzny wykład

zapowiedzią, że zrobi ze mnie monarchistkę. Powiedziałam na to wszystko, że w Anglii jest monarchia

konstytucyjna. Nie wiem, co tu Anglia miała do rzeczy, ale chciałam wykazać swoją wiedzę. Umówiliśmy

się na następny dzień. Wróciłam do namiotu prawie nieprzytomna. Agnieszka przelękła się okropnie. Bała

się, czy mnie nie „wzięło”. Uspokoiłam ją, że eksperymentuję z autentycznym hrabią.

Nazajutrz znowu poleciałam na drogę. Sławek czekał. Przemierzyliśmy tę samą trasę. Mówił, abym

się nic nie bała, bo najpierw muszę się trochę oswoić. Z ciekawszych jego wypowiedzi muszę zanotować

wzniosłe zdanie, że chciałby ze mną zginąć na zakręcie śmierci w Szklarskiej Porębie. Skoro jego uczucia

tak się gwałtownie rozwijały, to zapytałam, czy nie wolałby ze mną żyć, bo mnie się na tamten świat nie

spieszy, najpierw muszę się poprawić. Odrzekł, że owszem, wolałby, tylko niech nie będę taka dzika. Moja

bluzka nie budziła już w nim takiego zainteresowania. Przerzucił się na nogi, po których mnie głaskał, tak

do kolan, bo wyżej dostawał po łapie. Wyjaśniłam mu pogodnie, że ja nie Telimena, a on nie Tadeusz. W

przerwach uświadamiał mnie politycznie, ale we mnie rósł upór i wypadało to przeciwnie. Nie dawałam się,

czasem udało mi się - wtrącić zręcznie coś z tego, co Brukiew mówiła na zagadnieniach.

Nabierałam za to wprawy w całowaniu, ma taki śliczny wykrój ust. Zaczął przychodzić do naszego

obozu, czym byłam zachwycona, bo jak mówił, to wszystkie słuchały go jak baranki, nic nie rozumiały, ale

zazdrościły mi takiego wytwornego amanta. I tak płynęło niebo błękitne, życie bez chmur, dopóki nie

przyleciał do chłopaków piegowaty Kosiński.

Mówi:

- Uwiodłaś naszego lekarza. Nie uwierzyłbym w to nigdy, gdybym nie słyszał na własne uszy.

Ooo Kosiński ma na co słyszeć. Uszy majak dwa wachlarze.

- Co słyszałeś? - zapytałam.

- Mówił, że ty jesteś śliczna dziewczyna i kto wie, czy sobie z ciebie nie wyhoduje żony. Czy on jest

pomylony ?

Sama miałam wątpliwości co do stanu umysłu Prahoreckiego, ale imponował mi nadzwyczajnie, to

wszystko jednak nie nadawało się do dyskusji z takim Kosińskim, co on w ogóle wie o życiu, baran. Poza

tym zawrzała we mnie lawa, jak w czynnym wulkanie przed wybuchem. Hodować to on sobie może buraki

cukrowe w tym swoim Pegeerze, hrabia jeden. Kosiński dodał, że dziwi się, co „doktor” we mnie widzi, bo

mówił, że wyrosnę na wampa.

Pewnie, Kosiński to widzi we mnie tylko pasztet, którego mu czasem puszkę rąbnę, jak mam dyżur

w magazynie, bo chłopcy gorzej jedzą niż my, no, a Kosiński podpowiada mi na lekcjach. Tego pasztetu

nam i tak nie dają. Komenda schowała go sobie pod kartoflami, więc moralnie jestem w porządku. Tym

„wampem” trochę się udobruchałam, zawsze chciałam być takim typem - coś jak Veronika Lake, ale mimo

wszystko postanowiłam, że się z Prahoreckim policzę.

Więc na następnym spotkaniu wyjechałam na hrabiego z piekielnym pyskiem, że mój wywiad

pracuje, że hodować to on sobie może tulipany w Holandii, a nie żony. Uspokajał mnie, jak mógł, gładził po

rękach i nogach, i przysięgał, że to nic złego, że powinnam być zadowolona, że nie traktuje mnie jak

przygodę, tylko ma zamiar nade mną popracować i rzeczywiście kiedyś się ze mną ożenić, bo jestem młoda,

ładna i pełna czegoś tam.

Trochę się uspokoiłam, ponieważ on nie zdawał sobie sprawy z tego mezaliansu, zwiodła go Maria

Curie - Skłodowska i uwierzył w niemoralność mojej babki - dewotki. Więc pomyślałam, że to byłby niezły

kawał .i jak tylko zostanę hrabiną, to się natychmiast rozwiodę, bo po co mi taki Arct, jak już będę miała

tytuł.

- Kiedy więc ślub ? - spytałam rzeczowo.

Dowiedziałam się, że za dwa lata, jak zdam maturę, a on w tym czasie będzie pisał, przyjeżdżał,

musi poznać moją mamę. Nic oczywiście nie wiedział o moich machinacjach myślowych i do rasowej

głowy mu nie przyszło, że myślę o rozwodzie na dwa lata przed ślubem.

- W dechę - przyjęłam te oświadczyny.

On pocałował mnie w rękę, jak prawdziwą damę i powiedział, że teraz już należę do niego i jestem

jego narzeczoną. Więc hrabia, kalkulowałam, jest załatwiony. Mieszka na tyle daleko, że nie odczuję

ciężaru narzeczeństwa. On dorównywał mi sprytem, bo od razu po tych leśnych zaręczynach zaczął mnie

stawiać w głupiej sytuacji. Pocałował mnie w kolano. Musiałam niestety przypomnieć sobie Zbyszka, jak go

za to samo, właściwie za łydkę, kopnęłam na klasówce. Co ci mężczyźni czują do nóg, rany boskie!

Hrabiego jednak kopać nie wypadało, zwłaszcza narzeczonego. Dałam mu jakieś wymijające obietnice, że

tyle lat przed nami i nie ma się do czego spieszyć.

Rzekł, że cóż ja mogę o tym wiedzieć, a ja na to, że więcej niż może przypuszczać. Zainteresowało

go to na chwilę, ale potem powiedział, że „to nonsens”. No i się zaczęło. Bluzkę odpiął mi jednym dobrym

pociągnięciem. Walczyliśmy jak zapaśnicy, ale energia mnie opuściła, usiadłam sobie pod krzaczkiem na

mchu i zaczęłam okropnie płakać. Płakałam już nie tylko przez te idiotyczne zaręczyny, chociaż ' nie

omieszkałam mu nadmienić, gdzie mam takie małżeństwa, żeby podobne rzeczy z tym się łączyły i że

dobrze wiem, o co mu chodzi, niech sobie nie myśli. Przy okazji wypłakałam inne żale do świata, że

hufcowa taka moralna, a spotyka się w lesie w nocy z leśniczym, że świat jest taki piękny, a jak przyjdzie co

do czego, to nawet wrzos nie ma uroku. On siedział i nic nie mówił. Kiedy mój płacz doszedł do momentu

usmarkania się, przyszedł mi na pomoc z chusteczką. Sam zaczął mi zapinać bluzkę i wycierać nos oraz

zakomunikował, że sobie te „dziewicze łzy” zasuszy. Deklamator to on jest, poeta z bożej łaski, nie

wiedziałam, że z nosa mi kapią „dziewicze łzy”.

Nikt mnie jeszcze nie traktował tak brutalnie i tak wersalsko zarazem. A potem, kiedy już przestałam

buczeć, zapytał, ni z tego, ni z owego, czy jestem wierząca. Znowu była głupia sytuacja, bo po pierwsze

sama nie byłam jeszcze zdecydowana, a po drugie, nie wiedziałam do czego zmierza.

- „Tego” nie zrobię nigdy i z nikim - rozwiałam jego wątpliwość.

Dowiedziałam się, że „już nie o to chodzi”, czy naprawdę wierzę w Boga. Wmawiałam mu od

początku znajomości, że jestem bolszewikiem i monarchię sobie wybitnie lekceważę, a przecież komuniści

odrzucają religię. Z drugiej strony ksiądz Kolec mówił zawsze, że jak przyjdzie ciężka chwila na człowieka,

to najpotrzebniejsza jest wtedy religia. Zdecydowałam się:

- Mimo wszystko tak.

Wtedy myślałam, że on zwariował. Złapał mnie za rękę i krzyknął:

- Chodź do kościoła!

Myślałam, że już mamy brać ślub. Chryste Panie! Można wychodzić za mąż za dwa lata,, ale tak

szybko? Przenigdy! Zrobiło mi się żal młodego życia i tak naprawdę, to i za dwa lata nie machnęłabym się

za ten słownik. Ale już wolałam iść z nim między ludzi, niż tak się narażać w tym lesie. Uświadomiłam

sobie, że jestem niepełnoletnia i nie mam żadnych papierów, a te rzeczy są do ślubu potrzebne.

Może to chodzi tylko o zapowiedzi, na taką stypę mogłabym się ostatecznie zdecydować. Kościół

był bliziutko mały, drewniany. Podobał mi się do momentu, kiedy poszłyśmy tam całym hufcem na sumę i

ksiądz przez trzy godziny mówił kazanie na temat zbawienia duszy - , zdaje się. A w moim sercu było

mroczno i ciemno, już nie ze strachu przed ogniem piekielnym. Miałam szaloną ochotę rzucić w księdza

finką. Jak długo można zbawiać duszę? Trzy godziny to już tu, na ziemi, urządzenie czyśćca, a tam w

obozie Lidki zastęp smażył ryby. Księżulo zbawiał mnie i zbawiał, najpierw właściwie „drogich parafian”, a

potem dopiero ucieszył się, że w kościele tyle młodzieży i zaczął od początku. Myślałam, że zemdleję.

Ocierał pot - z czoła, grzmiał i grzmiał, zachęcał do pokory, modlitwy i w ogóle robił wszystko, żeby

zepchnąć mnie na drogę herezji. Tak więc, gdy hrabia ciągnął mnie za rękę do tego kościoła, z siłą, z jaką

matka wyciąga dziecko ze sklepu z zabawkami, mróz mi przechodził po krzyżu, że to właśnie ten, a nie inny

ksiądz będzie świadkiem mojej duchowej klęski, czyli tych zapowiedzi. Ale piękny Sławek gotował całkiem

inny scenariusz. Na środku kościoła, przed wielkim ołtarzem, kazał mi klęknąć i powtarzać:

- Przysięgam, że będę czekała na Sławka i żaden inny mężczyzna nigdy mnie nawet nie pocałuje.

Przysięgałam, bo nie można drażnić mężczyzn w pewnych sytuacjach, o tym nawet dziecko wie, a

mój chłodny umysł podpowiedział mi, co mam zrobić, żeby wilk był syty i owca cała. Więc tak cichutko, w

myśli właściwie, uzupełniłam przysięgę: „Jeśli będę miała na to ochotę”. Szybko doszłam jednak do

wniosku, że to może być niejasne dla Pana Boga, więc wyraźnie zaznaczyłam termin: „Będę czekała na

Prahoreckiego do jutra rana”. Narzeczony łaskawie pozwolił mi wstać, powiedział, że to są duchowe

zaślubiny i że teraz już jest spokojny i żebym nie zapomniała. Rzekłam:

- Nigdy w życiu - mając na uwadze oczywiście swoją przysięgę.

Zaniepokoiłam się. Jak to?! Ja składam przyrzeczenia, a ten bęcwał ma hulać z jakimiś damami! I to

tak się zaniepokoiłam, jakby miała być ważna ta głośna przysięga. A poza tym mogłam nareszcie odegrać

Ewę Pobratyńską i mojego hrabiego usidlić tak, jak Ewa - Szczerbica. Jak to dobrze czytać niedozwolone

książki.

- A ty będziesz mi wierny? - wypaliłam.

Tylko tego mogłam żądać. Wątpię, czy moje oczy mogły doprowadzić do sprzedaży PGR - u. W tym

wypadku ustrój demokracji ludowej kolidował z moim życiem prywatnym.

- Zawsze będę myślą przy tobie, jedyna - powiedział wymijająco.

O, nie ptaszku! Wprawdzie nie chciałam, żeby był przy mnie ciałem, wprost przeciwnie, ale niech

cierpi. Byłam już taka wyrafinowana.

- Ale czy będziesz mi wierny cieleśnie? Hę? Nie trzeba mi przysięgi w kościele, wystarczy mi

„nobile verbum”.

Dosyć człowiek ma tej szlachty w szkole i na historii. Jak się tak pomyśli o Zawiszy Czarnym, a

nawet o panu Twardowskim, to może w końcu na nich polegać. Nie byłam diabłem, nie będzie mi chyba

stosował uników. Należało teraz tylko umiejętnie wycisnąć z niego to słowo. Owszem, wycisnęłam. Obiecał

mi wszyściutko, co tylko chciałam, a potem przystąpił do charakteryzowania różnych rodzajów wierności,

ale wypadało to dla mnie tak, jakby czytał Wielką Encyklopedię Turecką i w dodatku każde słowo wspak.

Poza tym mówił „moja śliczna” i inne takie komplementy.

Rany boskie! Zrobiło się ciemno i w obozie nie czeka mnie nic dobrego. Zmiatam. Agnieszka mnie

jakoś wyciągnie. Mówiła mi, że w zieloną noc ja mam być komendantką obozu. To podobno pewne. Będzie

wesoło. Już ja się o to postaram.

20 lipca 1949 r.

Jeszcze siedem czy osiem dni do końca obozu. Ze względu na mój narzeczeński stan - to trochę

dużo. Natomiast jak się tak trochę zastanowić, to szkoda, że człowiekowi życie tak upływa, na niczym

właściwie. Życie! Życie zacznie się po maturze, takie prawdziwe, poważne.

Byłam dziś w wiejskiej chałupie. Kupowałyśmy z Agnieszką jajka. Tam pili wódkę, ale już nie o to

chodzi. Przyjechał jakiś kuzyn z miasta i gospodarze wyprawili przyjęcie. Przede wszystkim. - chcieli nas

poczęstować. Odmówiłyśmy, przerażone. Wniosek jednak, że wyglądamy dorośle. Poza tym, po wypiciu

malej szklanki resztę wylewali na podłogę. Agnieszka mówi, że taki zwyczaj. Nie zamierzam badać

folkloru, ale myślę, że tu nie chodziło o zwyczaj. W tym „głębszym” tkwi coś' głębszego. Wytłumaczyłam

sobie, że oni po każdym takim „kieliszku” mieli słodką nadzieję, że to ostatnia kropla w ich życiu. I tak

likwidowali, gardząc sobą sprzed pięciu minut, ciemne ślady przeszłości. A potem pili znowu. Jajek

sprzedali nam dużo i tanio.

Jak łatwo usprawiedliwiamy tych, których kochamy! Mam na myśli Agnieszkę. Zapytałam ją

wczoraj, co zamierza w życiu robić. A ona spokojnie:

- Pójdę na stomatologię.

Zmartwiałam. Ale zaraz... właśnie natychmiast zaczęłam szukać poważnych przyczyn tej 'okropnej

decyzji.

- A co twoje radia? - spytałam.

Będzie je nadal robić, ale zbyt je lubi, żeby się tego uczyć. To do mnie dotarło. Bawi ją, że

samodzielnie dochodzi do jakichś wyników.

- Więc chirurgia szczęki albo dzieci - podpowiedziałam jej.

- Chirurgia szczęki, a skąd wiesz ? - odparła.

Nooo. Jak trochę, pomyślę, to jestem całkiem niegłupia. Powinnam wyjaśnić, skąd się u mnie wzięła

ta odraza do stomatologii. Pierwsze, to nie uwierzę, że ktoś może mieć zamiłowanie do dłubania w zębach.

Być może to wciąga jak każda nauka, ale po pewnym czasie... zgódźmy się. Drugie, że od paru lat matka

przy każdej okazji prorokuje mi cudowną przyszłość przy bormaszynie. Dodaje przy tym argument, który

już całkowicie i na zawsze usuwa mnie z szeregu wyrwizębów:

- Będziesz miała zapewniony spokój i dobrobyt.

Nie mam nic przeciw pieniądzom, ale zdobytym w wyniku pracy dającej zadowolenie. Na przykład

rekordowy nakład. Piąte wydanie. I powód trzeci: na stomatologię wybierają się na ogół wyrachowane, tępe

kujony. Agnieszka to co innego. Ona wie, co robi. Jej na prywatnej praktyce nie zależy, tylko na klinice. A

może mój każdy sąd jest błędny? Żongluję opiniami, a sama nie wiem nic na pewno. Tak, od Sokratesa

dzieli mnie nie tylko tak zwana płeć, chociaż obydwoje z różnych przyczyn doszliśmy do jednego wniosku:

wiemy, że nic nie wiemy.

22 lipca 1949 r.

Stałam na warcie. Były podchody, ale ho, ho! Wiedziałam z góry, że się chłopaki szykują. Mówię do

Kosińskiego:

- W magazynie są skumbrie w pomidorach i jakieś amerykańskie konserwy, nie wybieracie się do

nas na podchody?

Piekarski na mękach to przy Kosińskim był szczeniak. To zgrabne zdanko rzuciłam tak niby od

niechcenia, leciutko, i zaproponowałam mu kogel - mogel. Właściwie dopiero jajka go złamały. Przysięgłam

mu, że nikt się nie dowie, skąd te wiadomości. Wydębiłam dokładnie, o której godzinie, z której strony i

dosypywałam mu cukru do menażki. Własnoręcznie ubiłam mu pianę, która w tym wypadku była

soczewicą. Zeżarł mi pięć jajek, pół kilo cukru i zbladł. Już mnie nie obchodziło, czy to uczulenie, czy

wyrzuty sumienia.

- Niezła z ciebie świnia - powiedziałam z przekonaniem.

Ale żeby go do reszty nie położyć, potwierdziłam te skumbrie. Poweselał.

Męski hufiec się zblamował. Byłyśmy wszystkie gotowe, przyczajone. Przy pierwszym szeleście -

gwizdek - i chłopaki dostali niezłego koca. Zachodzą tam w głowę, kto był zdrajcą. Dziś jest święto,

rocznica powstania PKWN. Niestety, nie miało to wpływu na obiad. Kasza z gulaszem.

28 lipca 1949 r.

W nocy był alarm. Miałam podniesioną temperaturę, ale poszłam, bo małe szprotki miały

przyrzeczenie. Ile uroku ma takie ognisko w nocy. Szum lasu, trzask płonących gałęzi, majaczenie w

pobliżu namiotowych płócien, łopot flagi. Teraz, to już mi trochę przeszedł ten romantyzm, ale dwa lata

temu marzyłam, żeby młodo umrzeć i kazać się (?) pochować w mundurze harcerskim, z krzyżem i lilijką.

No, w tej chwili to zwłaszcza lilijka się chwieje. Żeby to wszystko opisać, co się działo, potrzeba by mi ze

trzy litry atramentu i ze dwa lata więzienia.

Więc hrabia. Mówi, że ja nie chcę,, żeby była idylla i widocznie mam nadczynność tarczycy, tak mi

się zmieniają nastroje. To nie tarczyca, tylko dyplomacja.

Jestem miluchna jak oswojona wiewiórka, ą jak on zaczyna wyciągać błędne wnioski, natychmiast

zamieniam się w jeża. To najlepsza metoda na mężczyzn. Był groźny moment. Brr! Już myślałam, że pan

Prahorecki po raz ostatni wystąpi w tym pamiętniku. To byłby cios dla mojej ambicji. Jednak wygrałam i to

na całej linii. O co chodzi. Już wtedy, kiedy nie poszłyśmy na zabawę przez makaron, Sławek bawił się z

piękną Heleną. Pewnie, wojny trojańskiej z tego nie byłoby, aleja zakipiałam. Moja energia mogła

przeprowadzić słonie i to przez Himalaje, a cóż dopiero osadzić tego Parysa.

Jak tylko wysłuchałam meldunków na ten temat, umówiłam się ze Sławkiem w ustronnym miejscu.

Ubrałam się w białą pikową bluzkę, lisi wyraz twarzy i podążyłam z myślami urodzonego zbrodniarza.

- Ukochany mój - wypaliłam - podobno na zabawie miałeś jakieś kłopoty, bo Helenie rozpuścił się

tusz od rzęs. Jakże mi przykro. Ale, mój biedaku, nie byłeś sam w nieszczęściu, bo do namiotu, korzystając

z nieobecności hufcowej, przyszedł ten lwowiak, który śpiewał na ognisku. Chciał tego co ty i wiesz, że...

Nie pozwolił mi dokończyć, zaczął mnie całować w lewy policzek i jakby drapać w okolicę karku.

Potem oddeklamował jakiś poemat, w którym często powtarzało się słowo - ”dzieciak”.

Kiedy jednak ratując moją cześć dziewiczą, wyjaśniłam mu, że mam spiżowy charakter i lwowiak

nic nie wskórał (tak między Bogiem a prawdą, to lwowiak rzeczywiście był, ale interesował go tylko

rozkład jazdy, Agnieszka miewa dziwne rzeczy), to baranek myślał, że już po narzeczeńskiej awanturze. Ho,

ho, bracie! Co ja jeszcze miałam w zanadrzu! Walę dalej:

- Ponieważ jako narzeczona zostałam dotknięta w swojej dumie, przyjdziesz jutro do obozu, przy

Helenie pocałujesz mnie w obydwie ręce i zasznurujesz mi tenisówki. Wiesz, tak bardzo ci wierzę (że też się

tym nie udławiłam) - i tak się do ciebie przywiązałam, że wczoraj w nocy myślałam, żebyś mnie może

zwolnił z tej przysięgi w stosunku. do ciebie.

Chciał mnie naturalnie zwalniać natychmiast, po prostu ,.jego szczęście nie miało granic”, ale ja to

wszystko przewidziałam. Powiedziałam „no więc jutro” i dałam nura. w krzaki. Następnego dnia

przyczepiłam się do Heleny jak gąsienica do kapusty, bo ona musiała być świadkiem, tych tenisówek.

Przyszedł blady. Pocałował mnie w obydwie ręce, i to - po kilka razy, a o sznurowadłach jakoś

zapomniał. Aż - tupnęłam nogą;

- O, do diabła, but mi się rozwiązał.

I wtedy przynaglony hrabia pochylił się nisko, do nóg. przedstawicielki inteligencji pracującej.

- Staranniej! - pozwoliłam sobie jeszcze.

Obserwowałam przy tym, czy oni nie porozumieją się spojrzeniami. Nie, Helena była marmurowa i

szybko odeszła. Ciekawe, co on jej nabredził. Ja miałam za sobą fakty. Widziało to przedstawienie z

dziesięć osób. Nikt się nie domyślał, że ja byłam reżyserem i wielką cenę miałam „za to zapłacić. Cenę

obiecanek - cacanek, naturalnie. Głupiemu - radość.

Na spacerze, po tym wszystkim, ja, zrehabilitowana, miałam humorek jako to ptaszę polne.

Powiedziałam mu, że jest tak piękny, że aż mi „takie myśli do głowy przychodziły”, ale na szczęście

opamiętałam się i to co najpiękniejsze mamy w dalszym ciągu przed sobą. Nie można powiedzieć, żeby

podzielał moje zdanie. Ależ ze mnie taktyk! Gdyby Napoleon miał mnie pod Waterloo, trochę inaczej

wyglądałyby rozdziały w historii.

Sławek niemalże się oblizywał na te komplementy, ale ja trzymałam go na. stalowej linie jak tygrysa.

Moja kobiecość podpowiadała mi, że kiedy wyobraźnia mężczyzn jest pobudzona, nie należy pozwolić na

pocałunek. Mogłyby być kłopoty. Skróciłam randkę pod pozorem nagłego, śmiertelnego bólu gardła.

Przesadziłam nawet, bo zaczęłam mówić cicho - że tylko do trumny mnie kłaść. Kłamiąc, zawsze szukam

dla siebie okoliczności łagodzących. Ostatecznie jakiś ksiądz u łoża konającej kobiety przeczytał jej

zawiadomienie o śmierci syna, jako list od nieboszczyka z zapowiedzią rychłego przyjazdu. Czyli tak zwana

wyższa konieczność. Kto to, Grecy czy Rzymianie już mieli takie prawo, że jeśli łódź z dwojgiem ludzi nie

ma szans dobicia do brzegu, jednego należy poświęcić. Coś takiego. To jest ciekawe, muszę o tym

pomyśleć. Albo ten kapitan, który ma rozkaz” doprowadzić do brzegu nadmiernie obciążoną szalupę. Są na

świecie mądre rzeczy, zastanawiające. Przy nich mój romans, Sławek i ja, to po prostu pestki.

Znowu robię dygresję jak Beniowski na Madagaskarze, nie, to trochę inaczej, mniejsza z tym.

Kłamiąc hrabiemu nigdy nie mam właściwie wyrzutów sumienia. Przeciwnie, podziwiam siebie, że

taki lew i tak je z ręki jak źrebak. Zostaje rozliczenie mnie - ze mną. I to właśnie jest najgorsze. Gardło boli

mnie często, więc mogłoby mnie boleć i wtedy. To tylko przesunięcie w czasie. Nie darmo mam matkę

laryngologa.

Matka, zdaje się, nie wie, że ja też mam „uszy, nos i gardło”. Żeby już nie wracać do tej sprawy:

koleżanki uważają, że mając matkę lekarza, mam wiadomości o „tych rzeczach” z pierwszej ręki. Lidce,

która mi się pytała, jak rodzi się dziecko, odpowiedziałam:

- Twoja mama pracuje w handlu, powiedz mi, ile kosztuje beczka śledzi?

Pewnie, że już od ośmiu lat wiem wszystko albo prawie wszystko, przejrzałam atlasy anatomiczne,

ale z dziećmi to dokładnie” nie wiem. Matka nigdy ze mną na ten temat nie rozmawiała. To i lepiej, bo

wytworzyła między nami taki układ, że wstydzę się, nigdy przy matce się nie rozbiorę. Jak ja będę miała

kiedyś córkę, to na pewno wszystko jej powiem. Matka jest dziwna, nie wiadomo czym żyje, dni

przepływają jakoś obok niej, do niczego nie przywiązuje niby wagi, a z drugiej strony mnie stara się

wychować w duchu poszanowania obowiązujących reguł. Nawet pracy swojej nie lubi, wiem to. Nie mając

w matce przyjaciółki - mam jedno: książki i swobodę. Matka, zapatrzona w nie znane mi sprawy, nie

interesuje się, ani co robię, ani co czytam. To wielka zaleta, bo moje kontrolowane koleżanki są ode mnie

mniej oczytane, czyli głupsze. Ja chcę zerwać z tym wszystkim, z tym zawodem, środowiskiem, żyć po

cygańsku i pisać. Powtarzam się.

Ach, poznać jakiegoś prawdziwego literata! Prahoreckiemu nie mówię, czemu mam zamiar się

poświęcić. Powiedziałam mu tylko:

- Po ślubie będę. studiować orientalistykę, nie zraża, cię to?

To przynajmniej jest oryginalne. Orientalistyka. Powiedział, że zobaczymy. Baranek boży. Co on tu

ma da oglądania! Swoją drogą, on jest bardzo wytworny. Taki facet z książek, zgadza się, sztuczny i

papierowy. Jakimż. on będzie lekarzem! Być zdanym na samarytanizm hrabiego, to już lepiej się otruć. Ta

kolia poszła na marne, zamiast ozdabiać pierś przyszłej pani hrabiny. Zresztą, może się mylę? Może nie jest

taki pusty? W jakimś subiektywnym sensie, to nie ma znaczenia. Poznawanie życia - poznawaniem życia,

wszystko do granic, które jeszcze może; objąć humor.

3 sierpnia 1949 r.

Już w domu. Tak się nudzę i tak mi źle, że mi nawet Sławka brakuje. Przychodzi Mirek, ale jednak ja

bardzo wydoroślałam przez ten obóz. Rozjaśniło mi się w głowie. Zęby jeszcze pobyć trochę w tamtej

atmosferze, opiszę, jak to wszystko się skończyło.

Byłam więc - zieloną komendantką i w pierwszym rzędzie rozdałam wszystkie konserwy dla całego

obozu. Poza tym hufcową posadziłam do obierania zgniłych kartofli i nie chciałam jej zwolnić wieczorem.

Wiedziałam, że chce się „pożegnać” z leśniczym. Kosiński przebadał tę sprawę. Wieczorem

zorganizowałam w ruinach zamku zabawę taneczną. Zaprosiłam dwa męskie hufce, żeby żadna nasza

dziewczynka nie stała pod ścianą. Orkiestrę wypożyczyłam od harcerzy z Radomia. Dwie sale w zamku

miały jaką taką podłogę i po zrobieniu serpentyn z bibułki było bardzo romantycznie.

Mam zmysł organizacyjny, tylko hufcowa powiedziała nazajutrz, że w złym kierunku. No, obóz był

zachwycony. Agnieszka była moją przyboczną.

Zamiast więc zwijać namioty do wyjazdu, zarządziłam zabawę do pierwszej w nocy. Szyjąc sobie

mundur harcerski, zrobiłam dwuczęściowy. To mi pozwala nosić białe bluzki. Już ta biała bluzka mnie

wyróżniała, zresztą i tak musiałam być na pierwszym planie jako komendantka, jednodniowa, ale zawsze.

Frencz hufcowej był na mnie za duży. Nie mogąc .robić z siebie karykatury króla Filipa, występowałam w

szarej spódnicy, wykrochmalonej, ostatniej już bluzce, z krajką związaną pod kołnierzykiem.

Sławek był.

- Moja mała, kochana Lileczko, kiedyż cię zobaczę - mamrotał.

Lekceważyłam go wybitnie, bo było tylu miłych, nie żeniących się chłopców. Czujność rodziła się

we mnie, kiedy ukazywała się Helena. Wtedy się głupio do Sławka mizdrzyłam. Orkiestra zagrała tango

tylko dla mnie i już myślałam, że muszę zatańczyć ze Sławkiem, a ogromnie mi się podobał taki brunet. No

i uśmiechnęłam się do niego. Natychmiast się domyślił i wyrwał mnie z szlachetnych dłoni hrabiego. Żałuję

tego, bo rozmowa z nim zasiała chaos w mojej łepetynie.

- Niechże pani da sobie spokój z tym Prahoreckim, to dandys niewart nawet pani palca.

Jak on to obliczył, ciekawe.

- Spokojnie, proszę pana, ja sobie z takimi radzę.

To prawda. Można mnie rozczulić, ale nie można mnie oszołomić. A hrabia nie ma w sobie nic

rozczulającego.

- Co pani będzie studiować? - zapytał brunet.

- Dziennikarstwo w Warszawie - zmyśliłam na poczekaniu.

Ucieszył się.

- Za dwa lata akurat skończę polonistykę w Krakowie i przyjadę do stolicy na dziennikarstwo. Do

zobaczenia więc za dwa lata w Warszawie.

Zmartwiałam. Jerzy. Na małą chwilę odechciało mi się żyć.

- Nie wiem jeszcze - powiedziałam, ale już byłam smutna.

Życie się powtarza i to na ogół jego smutne fragmenty. Unikałam później bruneta, ale jednak dałam

mu adres. Obiecał napisać. Ładny chłopak i dziwna historia, poczułam do niego wielkie zaufanie.

Niepotrzebnie tylko wyjechał z tym „za dwa lata”. Pan Prahorecki zmontował mi śliczną scenę zazdrości,

ale skończyło się na pocałowaniu pod sosną. Ostatni raz, myślę sobie, już i tak nic nie wskrzesi cnoty moich

ust. Byłam rozmarzona, sentymentalna i w ogóle do niczego. Chciałam być dla wszystkich miła i dobra,, i

tylko, przysięgam, tylko dlatego przytuliłam się do Sławka. po raz pierwszy gwałtownie i z uczuciem. Było

mi obojętne,, czy to Sławek, czy kto inny; lecz on wyłowił z tego tylko - uczucie i także - po raz pierwszy -

był wzruszony i nie posuwał się zbyt daleko.. Rozstanie było poważne, melancholijne. Na cześć zielonej

komendantki odbyło się trzykrotnie „hip hip - hurra.” Podrzucano mnie do góry jak worek kartofli.

Niezapomniana noc.

Później

Już byłam skłonna przypuszczać, że Sławek się we mnie naprawdę zakochał, że poruszyłam w nim

jakieś szlachetniejsze struny, gdy tymczasem przyszedł przed chwilą list. Z pożegnania mogłam

wnioskować, że to będzie prosty, miłosny list. Tymczasem brednie na czterech stronach i zakończenie:

Czy miłość jest namiętnością? Lub czy bez niej może istnieć?

Cudowny splot miłości i namiętności śle swojej Psyche - Eros”.

Nie, takiego to już nic nie zmieni. Na mnie takie rzeczy nie działają. Stanął mi przed oczami taki,

jaki jest w istocie: porcelanowy komediant. Ale odpiszę mu, niech tam.

„Drogi Erosie.” Ha, ha, ha! „Psyche na cienkich nogach.”

17 sierpnia 1949 r.

Jestem leniwa jak stary kocur, który wyleguje się u ciotki w ogródku. Siedzę u wujostwa już trzeci

tydzień i nudzę się ponad wszelkie pojęcie. Książek tu mało, towarzystwo żadne. W przystępie obłąkanej

nudy pomyślałam: „Żebym chociaż miała podręcznik fizyki”. Z rozpaczy pisuję tasiemcowe listy do

wszystkich osób, których adres znam. Wygrzebałam nawet mojego pierwszego nauczyciela angielskiego z

czasów okupacji. Był Żydem, ukrywał się na wsi, gdzie przelotnie byłyśmy z matką. W braku innych

rozrywek kulturalno - oświatowych wtłaczał mi do głowy: „I am, you are, he”. Zrewanżowałam mu się,

wyciągając go na odpust. Bał się bardzo, ale jak wsiadł na karuzelę, humor mu się od razu poprawił.

Dobrym był chłopcem, inteligentnym. Przeżył. Po okupacji odnalazł nas,, wtedy zauważyłam, że jest

przystojny. Powiedział, że ja pomogłam mu przetrwać i że tego odpustu nigdy nie zapomni. Wujkowi obóz

pozwoliła przetrwać cebula, mnie okupację - głupota, a temu - karuzela. Zwłaszcza, że naciągnęłam go

ohydnie, za jego pieniądze jeździłam sześćdziesiąt razy. Ale rozumiem, musiał być u kresu wytrzymałości

psychicznej: stodoły, obory, piwnice - i taki zastrzyk życia jako tako normalnego dobrze mu zrobił.

Wymieniają do dziś dnia z matką życzenia noworoczne. No więc ni z tego ni z owego napisałam list,

a w nim:

Chwile, które spędziłam z panem jako dziecko, do dziś nie tracą ma sile oddziaływania.

Dopiero teraz, po tym wszystkim, puknęłam się w głowę, że to można różnie przeczytać. On

przeczytał niewłaściwie napisał mi wzruszający list i zrobił rzecz najgorszą. Pojechał do matki i oświadczył

się o moją rękę. Skończył prawo, mieszka w Warszawie, przysięgał matce, że będzie mi dobrze, że się będę

kształcić itp. Matka powiedziała mu tylko:

- Lilka ma piętnaście lat.

Wycofał się więc z roli konkurenta, przerażony, ale chciał mnie zobaczyć. Matka nie wiedząc, co z

tym fantem .zrobić, łaskawie pozwoliła mu tu przyjechać. Przyjechali obydwoje. Leżałam pod jabłonką i

omal nie udusiłam się dwudziestą piątą pyzą, bo właśnie się nabożnie posilałam. (Na marginesie - jem i jem,

a chuda jestem okrutnie). Bardzo miły człowiek. O miłości nic nie mówił, tylko żałośnie westchnął:

- Myślałem, że pani ma przynajmniej osiemnaście lat.

Chodziliśmy po lesie, nad rzeką, odprowadziłam go na stację. Kiedy pociąg ruszył - krzyknęłam:

- Do zobaczenia w Warszawie, za dwa lata... Do widzenia, Maurycy!

Jemu zrobiłam przyjemność i sama w ten sposób odcięłam •się od pewnych smutnych spraw. Ja to

powiedziałam. Za dwa lata. Za dwa lata. Ha. Po powrocie do domu matka przyjrzała mi się uważnie. Może

zrozumiała nareszcie, że piątą rocznicę urodzin obchodziłam jednak dziesięć lat temu.

25 sierpnia 1949 r.

Jeszcze tu. Nie pisałam, bo byłam zbombardowana listami, na które trzeba było odpowiedzieć, no i

znalazłam trochę książek. Między innymi Biblię. Brnęłam dzielnie. Przeczytałam całą furę romansów, o

których istnieniu ciotka nie wiedziała. Jeszcze tylko pięć dni do szkoły. O Boże, żeby to szybko zeszło!

Przyznać muszę, że nie za nauką tak tęsknię, tylko za szkołą.

Brunet przysłał pozdrowienia z Karpacza, matka mi przekazała. Tylko pozdrowienia? To zapewne

ostatni znak życia od niego, już chyba w jego wyobraźni dokładnie się wymieszałam z szarym tłumem

harcerek. A gdybym była bardziej naiwna, to na nastroju jednego wieczoru zbudowałabym sobie olbrzymią

konstrukcję romantycznej miłości na odległość... Jutro stąd wyjeżdżam i budżet ciotki wróci do równowagi.

2 września 1949 r.

Oddałabym wszystkich Erosów świata, z tym greckim i rzymskim Amorem na czele, za jednego

dobrego kolegę. W tym roku nie rozflancowali nas. Jednak. Zostaliśmy w pełnym składzie, z Brukwią jako

wychowawczynią na czele. Dyzio zdał dziś poprawkę z matmy. Mdlałam prawie pod drzwiami. Jaka to

cudowna klasa! Gadamy już z Hindusem. Mówię:

- Jak tam w ZMP, kolego dyktatorze świata?

A on:

- Nie bądź głupia, Lilka, ja muszę walczyć, obojętnie w jaki sposób. Nie mogę śniedzieć jak nie

naoliwiony zamek.

- I obojętne w jakim celu? - przyparłam go do muru. - • No to zarżnij mnie, bo ja jestem reakcja

według twoich światłych wskazówek.

Zapytał, czy ja coś z tego rozumiem. Przyznałam lojalnie, że nic a nic.

- To najpierw zrozum - poradził mi.

Jak będę miała trochę czasu, to rzecz przemyślę. Parys - Eros - Sławomir Prahorecki pisze. Mówił o

mnie swojej matce. Lepiej wybrać się nie mógł, bo błagałam Agnieszkę, żeby wybadała Helenę, co jej mój

narzeczony komunikował na tamtej zabawie. Kanalia: „Jest pani tak piękna, jak moja mama w młodości”.

Mnie słowo w słowo to samo. Już żerowanie na rodzinnych sentymentach - to koszmar. I wierz tu

mężczyznom. Szkoda! Pewnie, nie wszyscy są tacy: Odpisuję mu na co drugi list, choć zdaję sobie sprawę z

jego wartości (wartości hrabiego, a nie listu). Ach, te wszystkie kochliwe pannice są uboższe o całe piękne

życie.' Nie rozumieją przyjaźni i prawdziwego koleżeństwa. My z Dyziem w ogień byśmy dla siebie

wskoczyli. Opowiadamy sobie wszyściutko. Pożyczamy sobie pieniędzy. Nie ma dla nas żadnej różnicy - że

on mężczyzna, a ja kobieta. Ja mu doradzam w sprawach Janki, on pochwala moje podejście do chłopców.

Cieszy się, że Zbyszek mi •wywietrzał. Boski chłopak jest z tego Dyzia. Uczucie, które nas łączy, jest

piękne. Coś tak bezinteresownego i trwałego.

Aha, podobno mamy być zorientowani, co się dzieje na świecie. Cacy, cacy, ale to ja (?!) mam

orientować o tym całą klasę. Brukiew powiedziała swobodnie:

- Sagowska, przygotujesz prasówkę.

U ciotki z nudów czytałam od deski do deski całą prasę, jaka tam tylko docierała, ale to co innego.

Czytałam w kolejności : opowiadania, felietony, reportaże, korespondencje, a na końcu komunikaty PAP.

Teraz muszę na odwrót. Trudno.

4 września 1949 r.

Wczoraj słyszałam interesującą rozmowę mamy z panią Lisowską. Mama mówiła:

- Ta Róża, no nauczycielka z ulicy Prostej, spodziewa się dziecka.

Zawachlowałam uszami. Róża nie ma męża, zginął podczas okupacji.

- Mówiłam jej, że jak chce, to jej to jakoś załatwię, bo w tej dziurze ludzie ją zjedzą. Ale ona się

uparła, słyszeć nie chce. W dużym mieście mogłaby zmienić szkołę, mieszkanie, a tu wszędzie ją wytropią.

Dotąd nic nie rozumiałam, ale włączyła się Lisowska:

- A może się boi? Bo ja, jak usuwałam trzecią ciążę, to się okropnie bałam. Może ona po prostu chce

mieć dziecko ?

Olśniło mnie. Więc to tak. Coś podobnego już do mnie doszło, ale jakoś nie uświadamiałam sobie

tego. Co do Róży to nie mogłam jej potępić. Jest zupełnie sama na świecie jak ten prawnik z Warszawy. Jak

chce mieć dziecko, to niech ma. Nie jest już młoda. Tak, ale przecież jest ten ktoś... a może to taki ananas,

który uwodzi kobietę i potem ją porzuca. Nie mogę jeszcze polegać na swoich opiniach. Dojdę do tego.

Róża jest dojrzała i mądra. Cokolwiek uczyni, będzie to wybór świadomy. Tylko taki ma wartość, tyle

wiem.

12 września 1949 r.

To jest straszne. Nie wiem, czy potrafię o tym napisać. Chcę umrzeć, moje życie już nic nie jest

warte. Nie przeżyję tego. Powieszę się albo co. Nienawidzę życia. Otruję się albo się utopię. Jakże

mogłabym dalej żyć! Żyć bez Dyzia, bez Brukwi, bez mojej szkoły???

Dwa dni temu matka powiedziała:

- Lilka, weź ze szkoły zaświadczenie, że od pierwszego września do dwunastego uczęszczałaś na

lekcje. Czternastego „wyjeżdżamy.

- Gdzie ? I po co mi zaświadczenie ? - zapytałam, jeszcze nie przewidując tragedii.

- Blisko Katowic, mamy już mieszkanie.

- Jak to, mieszkanie, chyba nie wyjeżdżamy na stałe?

I wtedy strzelił piorun, odbierający mi wzrok, słuch i prawie przytomność:

- Ależ tak, na stałe, opuszczam pana Zubera.

- Dlaczego ? - ryknęłam. Matka widocznie myślała, że mi chodzi o przyczynę ich rozstania.

„Dlaczego” było tylko skondensowaną moją rozpaczą.

- Jest między nami duża różnica kultur • - wyjaśniła mi matka.

- Co mnie to wszystko obchodzi - mówiłam trochę za głośno. - Wszyscy ci to mówili. Ale ty - nic.

Uszczęśliwiłaś mnie i siebie. Ja zostaję w pokoju u Maziarskiej i nigdzie nie jadę.

To pierwszy wypadek w moim życiu, że powiedziałam matce takie rzeczy i to nieodpowiednim

tonem. Zaczęłam płakać i przysięgłam sobie, że się stąd nie ruszę. Niech będzie przedstawienie, niech mnie

milicja zakuje w kajdany. Postanowiłam nie mówić matce na ten temat ani słowa.

Zignorować to wszystko.

Ach, żeby pani doktor miała trochę znajomości psychologii. Bezwiednie ukąsiła mnie najdotkliwiej:

- Przestań płakać, przejdą ci te twoje głupie przyjaźnie. Czy to o Żbikowskiego tak buczysz ? Więc

milszy ci Żbikowski niż matka?

- No, nie stawiaj mnie wobec takiej alternatywy, bo jeszcze wybiorę Dyzia. Kto wie, czy on mi nie

jest bliższy niż ty.

Matka osłupiała, otworzyła usta, ale nie dowiem się nigdy, czy miała coś do powiedzenia na ten

temat. Poszłam do swojego pokoju, zastanawiając się nad sposobem barykadowania drzwi. Najlepsza

byłaby szafa, ale szafy nie było pod ręką. Moje nieliczne suknie wiszą u matki. Co ja mam robić? Płakałam

parę godzin, ale płacz osłabia wolę działania.

Nazajutrz poszłam na śniadanie, matka jeszcze była i znów zaczęła:

- Nie zapomnij o zaświadczeniu.

Nie zareagowałam. Matka mnie lekceważy, to jest jasne. Czy jestem tobołem z brudną bielizną, żeby

mnie przewalać z kąta w kąt? I ten ton, zupełnie jakby mówiła: „Trzeba oddać spódnicę do pralni”. Moje

życie wali się w gruzy. Ciekawe, czy za tą różnicą kultur nie kryje się trzeci mąż mojej mamy. A bardzo

kochała ojca, jak to jest? Jakże tak można? Czy to jest „coś innego”, czy też po prostu wszystko się

zapomina? Do ciotki kiedyś mama powiedziała, że wyszła za Zubera, bo była „cholernie zmęczona”. Można

nawet pojąć, choć rozumem, nie sercem.

Teraz dopiero łączą mi się pewne rzeczy. Pan Zuber wrócił znad morza wcześniej niż mama, mama

pisała jakieś listy i fakt nadzwyczajny - bywała ożywiona, nawet nuciła coś czasami. Pana Zubera nigdy nie

lubiłam. Po okresie spazmatycznej nienawiści jego istnienie na tym świecie przestało mi przeszkadzać. On

też nie zabiegał o moje względy, nie istnieliśmy dla siebie. Mieszkałam osobno, mówiłam mu nawet „dzień

dobry”, odzywałam się do niego bezosobowo. Ani tak, ani tak. Raz się tylko znalazł wobec mnie na

poziomie. Widząc, że upycham kolanem do teczki dwa tomy Tołstoja (rzadkie już wydanie), zapytał, po co

to biorę do szkoły. Powiedziałam, że nie mam pieniędzy na wycieczkę do Krakowa, natomiast kupca na

Tołstoja mam. Takiego staruszka - farmaceutę. Matka daje mi miesięcznie pieniądze, więcej niż mają

zazwyczaj moje koleżanki. Nigdy jednak nie dostanę ani złotówki ekstra. Na wycieczki muszę oszczędzać

miesiącami. Na ogół wtedy pożyczam i oddaję ratami. Finansowo marnie stoję, zwłaszcza że kupuję książki.

Zuber wiedział, że apel do matki nie odniósłby najmniejszego skutku. To podobno jest metoda

wychowawcza. No, ministra finansów się w ten. sposób nie wyhoduje. Wolałabym mieć wydatki

kontrolowane, dostawać na to, co mi potrzebne. Po uzgodnieniu sumy pan Zuber dał mi pieniądze. Tołstoj

wjechał z powrotem na półkę. Nic mi nie zawinił (Zuber nie Tołstoj), a jednak nie mogę się do niego

przekonać. Gdyby matka powiedziała do mnie, jak do człowieka, jak do córki: „Słuchaj, zrozum mnie,

pomóż, wiem, że ci będzie ciężko”, czy coś w tym rodzaju, byłoby mi lżej. To jest pierwsze miejsce na kuli

ziemskiej, do którego jestem przywiązana. Kocham moją szkołę, moją klasę, leniwe piachy ziemi

Żeromskiego. Mam to wszystko opuścić dlatego, że poziom intelektualny pana Zubera przestał mamie

odpowiadać. Nie chcę tej ustawicznej zależności od wszystkich i wszystkiego. Nie zamierzam w

najbliższym czasie przyjąć do wiadomości, że wolność a swoboda działania to nieco inne rzeczy. Chcę sobą

dysponować. Po co ludzie wymyślili koło? Jednak chyba nie po to, aby rozprawiać o jego kwadraturze.

Cywilizacja przyniosła nie tylko łazienki, ale także tę głupią zależność od rodziny, budy, społeczeństwa.

Gdybym była na bezludnej wyspie, mogłabym gwizdać koncertowo na tego typu problemy, Zubera i

nieudane mariaże.

Być może jestem okrutna. Przecież chciałabym, żeby matka była szczęśliwa, kocham ją. Ale poza

makabryczną treścią „wyjeżdżamy” jest także forma: „Pluń na wszystko, czym żyjesz, przynieś

zaświadczenie”. Mam przecież serce, nie jestem stołem, choć chwilami łączę głupotę jego czterech nóg.

Na domiar złego matka - mi imponuje. Jest to zimny rodzaj uczucia, zbliżony do chęci „walki

przeciw”, ale trudno nie wykazać obiektywizmu. Chłodna, opanowana i rzeczowa, rozmawia normalnie z

Zuberem, a przecież to w końca rozbicie małżeństwa.

- Chcesz ser czy jajka na śniadanie?

Przecież to można oszaleć, jak się dochodzi do takiego zachowania: Już nawet pomyślałam, że on o

niczym nie wie Ale nie. Pali potrójną ilość papierosów i kobieta, która przychodzi sprzątać, zapytała przy

nim: - A zegar pani doktor zabiera?

Zegar. Rany boskie! Matka na to spokojnie:

- Nie. Ani jednego ciemnego mebla - i smarowała sobie chleb masłem.

Widząc, że mam rękę na klamce, zwróciła się do mnie:

- Nie zapomnij o zaświadczeniu.

Wzruszyłam ramionami, co przyszło mi z trudem, bo czuje się jak paralityk. Wtedy matka wyszła za

mną do przedpokoju i zdobyła się na wielki pedagogiczny wysiłek. Podniosła na mnie głos:

- Rób, co ci każę, egzaltowana smarkulo!

Wyszłam. Egzaltowana smarkula ma pretendentów do ręki, proszę mamy. Do szkoły przybyłam z

takimi napuchniętymi oczami, że mi rzęs nie było widać.

To prawie nie do wiary, jak mnie lubią w szkole. Zupełnie nie było lekcji. Na geografii ryczałam w

obfity biust Brukwi. Klasa była jak klepsydra: groźna, czarna i nieutulona w żalu. Nikt nie jadł i nie ściągał.

- Nie róbcie karawanu, nigdzie nie wyjeżdżam - zdenerwowałam się na przerwie.

Brukiew przyszła do klasy i zaczęła mi tłumaczyć, że opór tu nie ma sensu.

- To nierozsądnie, Lilka, z czasem zapomnisz o nas i przywykniesz do nowego środowiska.

- Nigdy, nigdy - wypłakiwałam z siebie.

Brukiew wzięła mnie pod rękę, zaprowadziła do dyrektora. Tyle razy wchodziłam do tego gabinetu

konając ze strachu. Czymże to było wobec tej wizyty? Jedną wielką radością. Brukiew wyjaśniła, o co mi

chodzi. Dyrektor podpisał in blanco zaświadczenie i sam odniósł sekretarce. Mówi do mnie:

- W szkole - będzie trochę spokojniej, ale żal mi ciebie, Sagowska. Byłaś bardzo miłą uczennicą,

będziemy cię wszyscy pamiętać.

- Z jakiej strony? - zapytałam.

Roześmiał się i dokończył.

- Pilnuj się dziecko, jesteś bardzo niezdyscyplinowana. Musisz sobie narzucić pewne rygory. Nie

rozpaczaj, w życiu są rzeczy nieodwracalne, kiedyś to zrozumiesz i pogodzisz się z tym. Napisz do nas, jak

ci się wiedzie w nowej szkole. Mój płacz mógł zagłuszyć setkę startujących samolotów.

Tales spotkał nas na korytarzu:

- A nie wybij się z rytmu, bo możesz mieć na maturze kłopoty z matematyką - usłyszałam poprzez

warkot własnego nosa.

- Nie będę ściągać - pocieszyłam jego i siebie. Zrobiło, mi się jakoś cieplej w sercu. Szczytem

wszystkiego był Calvus.

- Moje dziecko, moje dziecko, jak nam będzie smutno bez ciebie. Tak pięknie skandowałaś.

Stary miał w oczach najprawdziwsze łzy. Ze mnie była już mokra plama. Pomyśleć, ile staremu

napsułam krwi! Łacinę umiem, fakt, ale jak błaznowałam na jego lekcjach!

Maria Antonina potrafiła zachować godność i dumę w obliczu szafotu. Ja żebrałam:

- Niech pani profesorka pomówi z mamą, niech mnie tu zostawi.

Ale ona wcisnęła mi tylko coś pod łokieć. Był to zbiór map i dedykacja:

„Mojej” ulubionej uczennicy, Lilce - Brukiew”.

Jak Boga kocham! Więc ona wiedziała, że ją tak nazywamy. Kochana Brukiew!

Ja przecież tylko powiedziałam, że wyjeżdża moja mama i kazała mi wziąć to piekielne

zaświadczenie. A oni wszyscy zaczęli mnie pocieszać, żegnać, przysięgać, że będą pisali.

Zastanowiło mnie to. Musieli dostrzec to, co uszło mojej. uwadze: że ja tu zostać nie mogę.

Odprowadzona ze szkoły przez sto dwadzieścia osób (w orszaku kroczył Zbyszek,, bez Stefki) zaczęłam to

pojmować wyraźnie. W moim.. pokoju stała Maziarską ze szczotką.

- Meble odjechały już wagonem towarowym - zaświergotała radośnie.

Kazałam jej wyjść. Była, o dziwo, posłuszna jak przy łożu konającego. Ten pokój nie jest z gumy, a

jednak jakoś pomieściliśmy się wszyscy.

- Siadajcie - powiedziałam do mojej gwardii, wskazując na podłogę. Siedzieliśmy tak dobrych parę

godzin, płacząc i śmiejąc się, bo zrozpaczony Dyzio ułożył na poczekaniu wiersz pt. Stypa.

Dwóch rzeczy myślałem, że nie przeżyję:

Pierwsze, to jak zobaczyłem, że Zośka ma brudną szyję,

Drugie - kiedy zrozumiałem, że wszystko mija.

Niech się więc Rita Hayworth nadal na próżno do moich okien dobija.

Bez Lilki nawet szampan jest dla mnie zwykłą wodą z rzeki.

Ach, Lilka, Lilka, będziemy kochać cię na wieki!

Przyszła mama i z czarującym uśmiechem powiedziała:

- Jest mi okropnie przykro, że wam przeszkadzam, ale Lilka jest potrzebna.

Albo to obłuda, albo kompletne niezrozumienie mojej tragedii. Przekroczyłam, po raz ostatni, próg

mojego pokoju. Na werandzie, jak krewni na testament, czyhała na mój klucz Maziarską. Przy niej

wykazałam postawę zbliżoną do głupiej, ale nieszczęśliwej królowej Francji. To dziwne, tak nie lubiłam tej

kobiety, a teraz na zawsze zajmie miejsce we wspomnieniach, nierozerwalnie związana ze scenerią moich

bardzo szczęśliwych dni.

13 września 1949 r.

W życiu tylko dwie rzeczy mogą człowieka uratować: poczucie humoru i filozoficzne podejście do

własnego losu. Ponieważ nie mogę w mojej sytuacji użyć pierwszej części recepty, spróbuję drugiego

wyjścia. I cóż by było, gdybym tu została? Tydzień u jednej koleżanki, tydzień u drugiej, trochę u Dyzia.

Czy moja mama zechciałaby przysyłać mi pieniądze na życie ? Czy wynajęliby mi pokój ? Przecież nie

mogę mieszkać w namiocie pod szkołą; Potrzebny mi jest stół, krzesło, półka na książki. Nie jestem naiwną

bohaterką z powieści Czarskiej. Umiem się wzruszać, aż nazbyt, ale niekiedy trochę myślę. Mamie byłoby

jednak przykro. W jaki sposób potrafiłabym się utrzymać? Zarabiać korepetycjami z łaciny i angielskiego?

Kto by mi powierzył swoje dziecko?

Gdyby Maryla Wereszczakówna wyszła za mąż za Mickiewicza, kto wie, czy on, chcąc utrzymać

dom na poziomie, nie zacząłby potrójnie pracować zamiast pisać. Czyli nie zawsze nieszczęścia wychodzą

na złe. A kimże ja postanowiłam być? Pisarzem, bo będę pisać pod męskim pseudonimem jak George Sand.

A co robię? Ciągnę moją problematyczną duszę przez kałuże melancholii. Młodości, gdzież twe orle loty?!

Będę cale życie kochała moją szkołę, profesorów i wszystkich. Ale trzeba umieć cierpieć, jeśli się umie

śmiać.

Prahorecki w ekspresie, który dziś dostałam, pociesza mnie:

Dla miłości nie ma czasu i przestrzeni. W górę serca, Lileczko:

Niech świat wiruje i runie, byle razem, byle z moją Lilią, którą kocha Sławek.

Ziemia wiruje spokojnie bez udziału Sławomira Prahoreckiego. A do tego, czy runie, także nie on się

przyczyni. Swoją drogą, żal mi siebie, że nie mogę w to wierzyć. Przez to tracę dużo złudzeń i tę jakąś

mgiełkę sentymentalizmu. Ale gdybym dziś się dowiedziała, że inna już została hrabiną, cieszyłabym się, że

moje rozumowanie było rozsądne. Jakiż wniosek? Inny niż to mogłoby wynikać z tych wywodów.

Rozczarowań i tak nie uniknę, ale nigdy mnie one nie załamią. Matka dobrą mi daje szkołę. Jest oschła,

konkretna, kiedy jej dałam do przeczytania jeden z jego listów, powiedziała :

- Każdej idiotce natychmiast przewróciłoby się w głowie. Dziewczyna rozsądna bierze się w takim

wypadku za biologię.

To trochę bez serca, zwłaszcza że matka nie wie, jakie zamiary miał hrabia wobec Lilii. Jakaż jest ta

moja matka? Wie rozumiem jej zupełnie, podobnie jak ona mnie. Kiedy za okupacji Niemcy podpalali dom,

w którym mieszkaliśmy, i dali piętnaście minut na wyniesienie rzeczy, matka powiedziała do służącej:

- I pomyśl, że dwa tygodnie temu zdecydowałam się na, malowanie ścian.

Gdybym chciała scharakteryzować matkę, straciłabym rozum. Sprawy, które są jej niepotrzebne,

odcina jak pędy pomidorów. Ciach, trach, do widzenia i już. Zastanawiam się już nawet, czy to nie wyższa

forma samotności. Udzielała gościny partyzantom i tym z konspiracji, operowała nawet kogoś w lesie, ale

potem zepsuła mi całe wrażenie tego czynu słowami:

- Dziwne, że człowiek jest zmuszony dobrze wykonać coś, o czym w istocie nie ma pojęcia.

Matka wyjmowała kulę z brzucha, ściągnęli ją, była jedynym lekarzem w okolicy. Gdyby mnie los

postawił wobec takiego faktu, powiedziałabym: „Jakże biedak cierpiał”.

Tym, zdaje się, przede wszystkim się różnimy. Można mieć dla matki szacunek, podziw nawet, ale

kochać ją to - wysiłek, a nie rzecz naturalna, choćby dla córki. A poza tym - zbyt pewnie stawia na mój

zdrowy rozsądek. Mówi o egzaltacji, a w rzeczywistości wierzy, że ja przez samo obcowanie - z nią nie

mogłabym jej na przykład zrobić babką, chociażby przez nieuświadomienie. Uważa na przykład, że ja wraz

z jej mlekiem wessałam zamiłowanie do nauki, rozumiem,, że trzeba się uczyć i nawet nie warto o tym

wspominać. No, ale niechbym tak pozwoliła sobie na dwóję! Ileż zatrutych strzał trafiłoby we mnie! Ileż

ironii musiałabym odparować!

Cała moja „wiedza zgłębiona i niezgłębiona” wypływa wyłącznie z książek i własnych obserwacji, a

nie z jej rad. Wie o moich próbach pisarskich, nie czytała, broń Boże, ale skwitowała to:

- To nawet lepiej, niż gdybyś uważała, że masz talent aktorski. Oświadczam ci, że za pięć lat albo i

wcześniej będziesz się wstydzić tego, co wypisujesz. A dla kobiety najważniejszy jest zawód.

Przepraszam. A pisarz to nie zawód? To przecież podsumowanie wszystkich zawodów świata.

Kilkadziesiąt tysięcy wybitnych naukowców przyczynia się wprawdzie do postępu: i tak dalej, ale o każdym

wie najwyżej setka zainteresowanych ludzi. Co innego taki Newton czy Kopernik. O nich się uczy w szkole.

A jak się napisze książkę, to ludzie się śmieją albo plączą, a kto płacze nad czółenkiem latającym? Albo się

śmieje z praw grawitacji? I też można dostać nagrodę Nobla. Tak, ale tu już ponosi mnie fantazja. Czy lepiej

mieć wielkie zamierzenia? Czy to wyzwala zapał i energię? Pomyślę kiedyś o tym gruntowniej. Z tym:

muszę pomyśleć” powtarzam się beznadziejnie. Zdaję sobie z tego sprawę. Czy to moja wina, że nikt mnie

nie uczy pracy nad sobą? Moja tak zwana mentalność przypomina płaczącą wierzbę, wystawioną na

działanie huraganu. Trudno się dziwić, że nie podoba mi się we mnie wiele rzeczy. Muszę więc myśleć, to

jest oczywiste.

18 grudnia 1949 r.

Z daty, pod którą dziś piszę, można by wywnioskować, że pochłonięta życiem w nowym miejscu nie

mam czasu na prowadzenie dziennika. Nic bardziej mylnego. Zaszło istotnie wiele nowych rzeczy, opisałam

to wszystko dokładnie. Wyszedł z tego gruby brulion, była rozpacz, była miłość, były intrygi i nowe miasto,

we wszystko to strzelił piorun, .zeszyt zginął i nie ma już szans na odszukanie go.

Domyślam się, że to sprawa klanu Haliny Z. One chyba wiedziały, że prowadzę pamiętnik, a zaiste,

wielka to dla nich gratka, dowiedzieć się, jak to ze mną jest naprawdę. Jeśli one w ogóle znają pojęcie

świństwa, to cena i tak nie jest słona. A ja zostałam z nowym doświadczeniem (jeśli już włóczę do szkoły

„zeszyt”, to muszę go pilnować), wściekła do zgrzytania zębami i podjudzania do dalszych wyczynów,

sobie na hańbę, im na złość. Ja chyba normalnie nie umrę, nawet w tej ostatniej chwili coś wykombinuję. I

niestety, muszę tu krótko streścić to wszystko - co napisane zginęło, a przeżyte - zostanie.

Więc od podróży ? Jechałyśmy nocą, trzecią klasą, z przesiadką. Było dużo bagażu, mało pieniędzy -

przeprowadzka kosztuje. Najbardziej uciążliwym bagażem byłam ja. Tak sobie postanowiłam. Bierny opór

(Gandhi). Miasto małe, .gotycki kościół, cuchnąca od dopływów z fabryk rzeczka. Wpływy Górnego Śląska

widać nie tylko w uprzemysłowieniu. Dość czyste, zamieszkałe przeważnie przez robotników. Aż się chce

powiedzieć: i chłopów, takie to teraz w szkole modne, zresztą nie byłoby w tym przesady. Na tym tle tym

silniej świeci konstelacja księży, lekarzy, adwokatów. Zwarty, zamknięty krąg. Ja z racji matki natychmiast

się stałam „lepszą panienką”. Oczywiście, do czasu, kiedy wszyscy zaczną odróżniać „córkę tej nowej

lekarki” od Lilki.

Przyznać muszę, że napełnia mnie to nieludzkim zdumieniem, bo primo, w mojej szkole nikt na takie

hece nie zwracał uwagi, secundo, matka moja, zapewne pod wpływem ojca, lekarza - społecznika, nigdy nie

miała żadnych manii wielkości. Trzeciego dnia, po jakim takim zainstalowaniu się w malutkich dwóch

pokoikach z piecami, matka poszła do pracy, a ja poprułam na rekonesans. Torba - konduktorka na lewym

ramieniu, beżowy płaszczyk,. czerwone pantofle i sztandarowe czerwony beret na głowie. Tylko pończochy

fildekosowe, bo nylonów, niestety, niet.

W tym, jak się okazało, przebraniu, a nie ubraniu kroczyłam powoli ulicą Kwiatową, gdzie mieści się

mój obecny przybytek wiedzy. Nigdy nie dojdę, co za idiota nazwał tę zaplutą uliczkę, wysadzoną kocimi

łbami, tak kwieciście. Z rzeczy najbardziej do kwiatów zbliżonych odnotowałam jeden klon i to na

wymarciu. Może to chodzi o to, że kwiat młodzieży chłonie tu naukę. Szary budynek nasuwał niestety

banalne skojarzenia: więzienie. Tym razem pozory nie myliły. Czerwona tabliczka objaśniła mnie

wyczerpująco, że stoję pod „Państwowym Gimnazjum i Liceum Żeńskim im. E. Orzeszkowej”.

„No, to poedukujemy się w duchu pozytywizmu” - pomyślałam i jazda naprzód. Było piętnaście po

ósmej, w gmachu cisza. Z rzeczy godnych uwagi uchwyciłam że podłogi polanę są jakąś ciemną cieczą, nie

błyszczą zupełnie. Ponuro, ale odpada kłopot' z papuciami. Bez wstrząsów i na pewno bez entuzjazmu, na

pierwszym piętrze zapukałam trzy centymetry poniżej wizytówki: ,Gabinet dyrektora”. Miły głos zaprosił

mnie do środka, weszłam i spostrzegłam siwą panią z wyblakłymi oczami.

Powiedziałam butnie:

- Dzień dobry, ja do dyrektora.

- Słucham, w jakiej sprawie? - zapytała pani.

- Jestem zmuszona zapisać się tu do szkoły - odparłam.

- Jesteś zmuszona? - W głosie było prawie niedowierzanie.

- Życie ułożyło mi się tak paskudnie - uzupełniłam. - Nie mogę kłamać, że chciałabym tu chodzić.

Dowiedziałam się, że rok w pełnym toku i przyjęć żadnych nie ma. Pani robiła miłe wrażenie,

uśmiechała się.

- Nie, to nie - powiedziałam i skinęłam pożegnalnie głową.

Nie przyszło mi do głowy, że to może być „dyrektor”.

Nie wyobrażałam sobie dyrektora - kobiety.

- Słuchaj no, gdzie ty właściwie przyszłaś? Co to za ubiór? - zapytała pani. - Masz świadectwo?

Powiedziałam, że takie zaświadczenie, że do 12 września chodziłam na lekcje. Pani po łagodnym

wyjaśnieniu mi, że jest dyrektorką, wzięła papiery i kazała mi zdjąć „przynajmniej ten okropny beret”.

Chciałam protestować, że manifestuję w ten sposób sympatię do ruchu rewolucyjnego, ale ma się

szkolny dryl. Zdjęłam.

- Świadectwo masz dobre - potwierdziła dyrektorka rzecz oczywistą. - Bardzo dobrze z polskiego,

angielskiego, łaciny, matematyki - wyliczała. - A dlaczego czwórka z biologii?

- Zastanawiam się, dlaczego nie trójka - odparłam. Zdobyłam ją. No, nie przyszła głupia gęś. tylko

uczennica z mojej szkoły, Dyrektorka uśmiechała się jakimś jasnym, znużonym uśmiechem. Od razu

zrozumiałam: człowiek przez duże C. Zrobiło mi się wstyd za moją arogancję i tupet. Wystarczy się do mnie

tak uśmiechnąć. Natychmiast gubię impertynencję i widzę gwiazdy na ziemi.

Powiedziała, że tylko dla formalności muszę napisać podanie. Poprosiłam więc o papier i machnęłam

na poczekaniu nowelkę fantastyczną, że proszę itd. Od dwóch lat nic już nie piszę na brudno. Potem był cały

referat, że w naszej szkole obowiązuje granatowy mundur i fartuch, tarcza, karność i coś tam. Po tej tarczy

chciałam czmychnąć.

- No, to chodź, zaprowadzę cię do angielskiej klasy, a jutro w granatowym ubraniu i z książkami.

Myślałam, że skonam. Pod spodem miałam spódnicę w kwiatki i zieloną matki bluzkę. Kazała mi iść

do szatni i po zdjęciu płaszcza osłupiała na mój widok.

- No, nic, pamiętaj, że jutro...

Według dyrektorki, świetnie się składało, że właśnie następna lekcja jest z wychowawczynią. Przed

drzwiami powiedziałam bardzo grzecznie „dziękuję”, dyrektorka zapukała i byłam już w klasie.

- Panie profesorze, nowa uczennica. Dziewczęta, proszę ją miło przyjąć.

Pan profesor, lat jakieś 26, powiedział, że mu miło, ale „dziewczęta” zamurował mój ubiór.

Wszystkie były w makabrycznych mundurkach albo w fartuszkach z podszewki. Tarcze. Słaniając się na

nogach wylądowałam w trzeciej ławce, gdzie było wolne miejsce. Dyrektorka zostawiła mnie już na pastwę

losu. W mojej szkole więcej uwag] zwracało się na to, co ktoś ma. w głowie, a nie na to, •co nosi na

grzesznym ciele. Każdy się ubierał, jak chciał, że niby wojenne trudności i dopiero piżama zrobiła wrażenie.

Dziwne, ale wtedy czasami oczyma duszy widziałam śliczny mundur z niebieskimi wypustkami. Teraz,

kiedy to szczęście miałam tuż, tuż, było mi słabo. Wyglądałam jak paw na tle kuropatw.

„No, Tales, trzymajmy się” - powiedziałam sobie dzielnie, kiedy pan profesor oszołomiony, że ma

piątkową uczennicę, chciał przy tablicy sprawdzić, co przechodziliśmy.

Po sprawdzeniu powiedział zagadkowe „hmm”, chociaż przysięgam, że chciałam się przed

kuropatwami popisać. Już byłam w ławce, gdy pan profesor (krótkowidz, okulary, mięsiste wargi) dodał, że

trudności chyba nie będę miała. Na przerwie rozejrzałam się po klasie. Moje nieomylne oko wyłowiło

Halinę Zalewską. Najładniejsza, podszewkę nosi z wdziękiem. Ona też pierwsza do mnie podeszła.

Powiedziała mi, że tu jest okropny rygor i dziwna rzecz, że mnie dyrektorka tak ubraną wpuściła do klasy.

- To chyba trochę ze względu na to, że mama jest lekarzem.

- Słuchaj, to tu są takie idiotyczne stosunki? - spytałam. Jej reakcja ścięła mnie z nóg. Myślałam, że

pochwyci nutę kpiny w moim głosie. Ona mi na to poważnie:

- Mój ojciec jest dyrektorem odlewni żeliwa ciągliwego.

To było koszmarne. „Gdzie ja przyszłam? Co ja tu robię?” - pytałam bez przerwy.

Wychowawczynią okazała się angielka. I tu zaczęła się tragedia w odcinkach, która jeszcze długo

będzie się „ukazywać”. Pani wychowawczyni, po pytaniu o stopień itd., zapytała, kim są rodzice.

- Ojciec został rozstrzelany w 1941 roku - powiedziałam - matka jest lekarzem.

Kiwnęła głową, powtórzyła to wszystko, co już wiedziałam na temat wyglądu uczennicy, i nagle

rąbnęła:

- Literaturę angielską braliście?

- Nie - odparłam. - Przechodziliśmy Klarę Jastroch i urozmaicaliśmy sobie lekcje bajkami.

- Bajkami?! Jakimi bajkami?!

Odpowiedziałam po angielsku, że były to bardzo zabawne opowiadania dla grzecznych dzieci, a raz

nawet profesorka czytała nam kawałek kryminalnej książki o Sherlocku Holmesie.

- To opowiedz jedną taką bajkę - powiedziała po polsku.

Z tonu wywnioskowałam, że coś jest źle. Nie wiedząc na razie co, dałam się zarżnąć jak baran i

opowiedziałam bajkę o trzech świnkach. Przede wszystkim: widziałam, że w klasie nikt nic nie rozumie.

Angielka była zielona i przerwała mi ostro:

- Przestań się wysilać, masz okropny akcent i ciekawe, kto cię angielskiego uczył.

O, to nie było fair! W ten sposób do mnie przemówić się nie da. Jestem dosyć wrażliwa na punkcie

ładnego stawiania spraw. Nawet dystans profesorka - uczennica nic już nie mógł pomóc. Zatrzęsło mnie.

Przypomniała mi się biedna, niepozorna moja angielka, więźniarka z Ravensbruck. Na nią rzucano te

gromy.

- Absolwentka Cambridge i doktor honoris causa uniwersytetu w Uppsali - powiedziałam tak

spokojnie, jakbym mówiła prawdę. Zaczęło się. Nienawistnie zmierzyła bluzkę w ulubionym kolorze

Scarlett i trzęsąc zeszytem przed moim nosem, wygłosiła taki spicz:

- Jesteś bezczelna! Jak śmiałaś przyjść do szkoły w takim maskaradowym stroju! Może myślisz, że

będziesz miała u mnie jakieś względy, bo uważasz się za inteligentną! O nie, żadnych względów miała nie

będziesz! U mnie nikt nie ma względów! Zachciewa ci się mówić do mnie po angielsku! Język angielski

służy przede wszystkim do tego, żeby poznać wspaniałą literaturę tego kraju w oryginale! Pojęcia nie masz

o angielskim! Bajki! U mnie dziś dostajesz pierwszą dwóję! Czy wiesz kto to był Choser? Na pewno nie

wiesz! Uppsala!

To ostatnie wypluła z wściekłością i kazała mi siadać. Zanim jednak to zrobiłam, powiedziałam z

godnością:

- U mnie w szkole, nawet jeśli ktoś nie umiał lekcji, usprawiedliwiał się po angielsku. W ten sposób

poszerzaliśmy słownictwo. Gdybym w tej chwili była w Londynie i miała Stanisławskiego pod ręką,

dałabym sobie radę.

I usiadłam zachęcona okrzykiem:

- Bezczelna, bezczelna, do cyrku chodziłaś, a nie do szkoły!

Byłam wstrząśnięta. Niezłe przywitanie. Chleb z solą,, można powiedzieć, z tym że więcej soli.

Sąsiadka z ławki szepnęła:

- Nie przejmuj się, to wariatka.

Tyle to i ja podejrzewałam. O dwójce z angielskiego w życiu mi się nie śniło. Nauka języków

przychodzi mi szalenie łatwo. Dwóją przejęta bardzo nie byłam. Liczyłam, że mnie wyrzucą i będę

dojeżdżać do Katowic. Zawsze to większe miasto i mama w końcu zrozumie, że ma nienormalną córkę.

Niedostateczny w każdym razie był faktem. Być może to nie było w dobrym tonie, ta bluzka i tak dalej. Ale

co takiego zrobiłam? Umiem mówić po angielsku i to nieźle. Jednak było mi smutno i nawet klon - emeryt

nie był w stanie mnie rozweselić. A zagląda akurat do tej Masy.

Na pauzie rozglądałam się bystro po kuropatwach. Było kilka ładnych, ale inteligencję na obliczu

trudna było dojrzeć. W oczach kuropatw dojrzałam natomiast niezdrową ciekawość. No, z nimi R.I.R-U nie

dałoby się założyć.

Kiedy piszę na bieżąco, to wszystko mi się jako tako klei. A to uzupełnienie, mnie, jako pisarza in

spe, irytuje. Czy mam do końca załatwić angielkę? Czy opisać dalsze lekcje? Czy...? Załatwię angielkę.

„Miss" zaczęła pisać na tablicy tekst. Nie przepisywałam, bo nie miałam na czym. Ona nie

zareagowała. Było to o Janie bez Ziemi. Czytałam na ten temat dużo, słówek znam tysiące, więc do głowy

nie przyszły mi skutki tego wszystkiego. Za dwa dni znów był angielski.

— Umiesz? — zapytała sąsiadka z ławki, Pelagia, niewyraźna, czysta i, na szczęście, chuda. I po

uzyskaniu twierdzącej odpowiedzi, dodała:

— Ona się wścieka, jest nerwowo chora, ale na koniec roku wyciąga na trójkę.

Nooooo! Skończę się, ale nie będę „wyciąganą" uczennicą. Muszę mieć określony profil. Spojrzałam

na nią z litością i zabrałam się do książki. „Miss" po wejściu do klasy szarpnęła z miejsca mnie. Zaczęłam

mówić o Janie. Przy drugim zdaniu ordynarnie mi przerwała:

— Znowu dwója! Obserwowałam cię! O tak, obserwowałam cię pilnie! Nie raczyłaś przepisywać z

tablicy! U mnie musisz umieć to, co ja chcę, a nie to, co tobie się podoba!

O dobry Boże! Ja już zrozumiałam jej system nauczania. Trzeba się uczyć na pamięć, słówko w

słówko, coma, stop, tego, co ona pisze. A ze mną to się nie uda. Mam fizyczną odrazę do bezmyślnego

wkuwania. Głowa jest mała, więc wszystko tam musi być w porządku. Słuszność jest po mojej stronie.

Mogę się na pamięć uczyć wierszy, wzorów, ale nigdy w życiu angielskich tekstów. A cała klasa się uczy.

Mówiłam, prosiłam, tłumaczyłam. Na nic. Jeśli one pozwolą robić z siebie papugi — trudno. Ja się

zacięłam. Przy odpowiedzi, owszem, mówię na temat, ale „swoimi słowami".

Powtarza się to często, ona lubi się znęcać nade mną. Po trzech zdaniach dostaję dwójkę albo kilka

dwój. Za akcent, gramatykę. Czekam, kiedy dostanę za ortografię, tak z mowy. W tej chwili, kiedy to piszę,

niedostateczny z angielskiego jest już mocny i ugruntowany. Trzy czwarte klasy dzieli mój los. Dokładnie,

obliczyłam. One się uczą na pamięć, dwóje dostają mimo to i na koniec roku będą „wyciągnięte". Co będzie

ze mną, to może jest zapisane w księgach przeznaczenia. Nie wiem. Skóra mi cierpła na grzbiecie, co powie

mama. Przewidywałam burzę z piorunami, szpilki, docinki. Nic z tego. Powiedziała dokładnie:

- No wiesz... zaskoczyłaś mnie. Może chcesz korepetycje?

Ja korepetycje z angielskiego? Nie, to już jakiś obłęd, którego nie mogę przeniknąć. Sama

wybierałam się udzielać lekcji. Żeby skończyć już tę ponurą historię z angielskim, muszę dodać, że cała

klasa okropnie na mnie napadła. Że angielka przeze mnie szaleje na lekcji jeszcze bardziej itd. W ich rękach

leży przerwanie tego koszmaru. Gdybyśmy wszystkie się nie uczyły na pamięć, coś by się musiało zmienić.

Jest jeszcze jedna rzecz. Te zastraszone boże krówki nie mają pojęcia, do czego służy język obcy.

Gdyby były w Anglii, chcąc kupić 10 dkg cukierków powtarzałyby bezmyślnie życiorys Szekspira. A w ży-

ciorysie napisanym na tablicy o cukierkach nie było mowy. Wcale się nie mądrzę, co mi ostatnio wszyscy

zaczęli zarzucać, tylko mam swoje zdanie. I już.

Prowadzę nierówną, samotną walkę. W mocy angielki są wszystkie możliwe represje. Ja — pionek.

Czuję się tym podniecona. Każdy przyznać musi, że to trochę dziwne — uczennica ma bardzo dobrze ze

wszystkich humanistycznych przedmiotów. Wszyscy twierdzą, że jest na poziomie. A z angielskiego dwója

jak byk. Pojadę na egzamin do kuratorium, jak przyjdzie co do czego. O żadnych lekcjach mowy nie ma.

Sprawa ambicjonalna. Mówiąc między nami, powtarzam gramatykę, a za parę miesięcy Stanisławskiego

będę miała w palcu. To jest na pewno robione na zasadzie uspokojenia sumienia i przeświadczenia o swoich

racjach, ale w tej chwili gramatykę angielską znam lepiej niż polską. Czuję, że tu dojdzie do rozlewu krwi.

Mogę się pogodzić (ostatecznie) z rygorem, ale nie pozwolę, żeby mi profesorka przerywała w pół zdania,

groziła linijką, plując przy tym obficie. Jestem uczennicą, ale mogę zmienić szkołę. O, w tej chwili już nie!

Zobaczymy, co się będzie działo. Na szczęście mogę tę operetkę komentować w myślach i dzienniku. To

jedno mi zostało.

Profesorów innych opiszę przy okazji. Różni. Nareszcie wielka sztama z polonistką. Mańcia z mojej

szkoły jest mi droga przez wspomnienia. ale ta jest cudowna. Panna Kasia. U niej się nie mądrzę, tylko

samodzielnie myślę. Była bardzo zmartwiona, że musi mi z klasówki postawić czwórkę. Zrobiłam błąd.

Hańba mi. To właściwie była pomyłka, ale czarno na białym. Zapisałam: „uważał, że to uwłaszcza jego

godności". Zamiast: uwłacza. Pomyślałby kto, jakże mnie zajmuje szkoła. A tymczasem moje prawdziwe

życie jest poza nią. Po tych wszystkich arabskich awanturach, kiedy powiedziałam moim koleżankom, że są

idiotki, była. zabawa. Zależało mi, żeby je wszystkie zakasować.

Kto wymyślił podział szkół na żeńskie i męskie, ten z pedagogiką nie miał nic wspólnego. W mojej

szkole, pewnie, durzyliśmy się w sobie, ale nikt nie dostawał wysypki nerwowej na widok płci odmiennej. A

tu? Słowa „gimnazjum męskie” to jakiś ołtarz, zaklęcie, modlitwa czy coś takiego. U nas, jak się do mnie

jakiś chłopak za blisko przysunął, przez nieuwagę zresztą, mówiłam: „Odwal się bałwanie” Tutaj żadna

kuropatwa nic podobnego by nie powiedziała, bo uprzednio zemdlałaby z wrażenia. Całe towarzystwo lata

do kościoła, raz, że rozmodlone, dwa, że w kościele jest idealne miejsce spotkań. Można się pokazać

chłopakom z boku, z przodu j z tyłu, i jest szansa, że po mszy dojdą do nich. Posyłają sobie kartki, tropią się

po ulicach, kino, jak Boga kocham. Gdzie ja wylądowałam? Przecież to pensja pani Latter, z tym, że w

Iksinowie. Tak tego wszystkiego nienawidzę i tak tęsknię za moją szkołą!

Przed zabawą klasa przypomina szpital psychicznie chorych. „A co, a czy ten będzie itd.” Ponieważ

zabrakło mi taktu i głośno wypaliłam swój sąd na ten temat, kuropatwy obrażone. Poza tym, jako osoba

nowa w mieście stałam się szalenie modna w gimnazjum męskim. Kuropatwy są głupie, kiedyś przed

polskim błagały mnie, żebym powiedziała, że nie przeczytałam ja także Dziewczęcia z Sącza. „A ucho

śledziowe” • - myślę sobie. - Nagrywać na mózgowe płyty życiorysy po angielsku, to dobrze?

Kiedy więc panna Kasia zapytała:

- No, a ty Sagowska? - Wstałam i odpowiedziałam na wszystkie pytania. Oczywiście, w mojej szkole

nigdy bym tego nie zrobiła. Tu nie poczuwam się do żadnej solidarności. One nie rozumują, działają

poprzez strach, uczą się bezmyślnie, ściągają, owszem, ale wtedy są już właściwie w trumnie, tak się boją.

Lękają się odpowiedzialności za swoje czyny, a tego już nienawidzę. Jeśli mnie stać na czyn, to także na

wynikające z niego konsekwencje.

Postanowiłam zatruć im resztę młodości i na zabawie wyglądać ładnie, a nawet lepiej niż ładnie. Nie

mając się kogo poradzić w tej materii, zwróciłam się, do mamy. Powiedziałam, że bardzo mi zależy na

dobrym wyglądzie, że czuję się szykanowana, upośledzona i chcę koleżankom popsuć wieczór.

Ubiór nie mógł być, niestety, sprawą dyskusyjną. Obowiązywała mnie biała bluzka i granatowa

spódniczka. Mama dała mi natomiast swoje nylony i poradziła iść do fryzjera. Poszłam. Fryzjer zrobił mi

czterdzieści dwa loki francuskie, żelazkiem. Ściągnęłam włosy gładko do tyłu, loki związałam granatową

kokardą, ale tak. żeby się wymykały. Upudrowałam nos, pociągnęłam rzęsy bezbarwnym tłustym ołówkiem,

co natychmiast dodało głębi mojemu spojrzeniu, i przed samym wyjściem w łazience wtarłam bardzo

starannie w wargi trochę mamy szminki. W poradach dla kobiet piszą czasem, że dolna warga powinna być

mocniej umalowana. Najpierw więc natarłam dolną, ale wtedy górna okropnie przez kontrast zbielała, więc

umalowałam usta w pełnym składzie. Nie odmówiłam sobie kropli perfum.

W towarzystwie Jadźki Morawskiej z mojej klasy i w bojowym szyku przekroczyłam próg

sanktuarium pt. „Państwowe Gimnazjum i Liceum Męskie im, A. Witkowskiego” Kto to był A.

Witkowski?!

W szatni dwóch chłopców poderwało się, żeby mnie rozebrać. Proszę bardzo. Jednocześnie poprosili

mnie do tańca. Bardzo proszę, po to przyszłam, ale nie umiem tańczyć z dwoma jednocześnie. Jak ten

Salomon, wybrałam trzeciego. Od jednego rzutu oka poznałam, że to powinno być bożyszcze męskiego. A

jeśli tak - to miłość Haliny, czyli Michał. Nie popełniłam błędu. To był Michał i od pierwszej sekundy

objęłam prowadzenie w grze. Rozmowa była zdawkowa, mało ciekawa, ale Michał - cudo. Wygląda jak

nordyk, lubię takie typy. Powinien grać w kosza, ze dwa metry wzrostu, blondyn, twarz bardzo męska.

Tańczy wprost genialnie. Zaproponowałam przejście na ty, co go wprowadziło w zachwyt, W ogóle sprawie

nadałam amerykańskie tempo i umiejętnie prowadząc rozmowę, uzyskałam to, o co mi chodziło.

Zadeklarował się, że mnie odprowadzi do domu, Wtedy ja zgodziłam się z widocznym wahaniem i

powiedziałam:

- Dobrze, ale dziś więcej - tańczyć nie będziemy. Mam zobowiązania.

Żadnych zobowiązań, naturalnie, nie miałam, ale chciałam, żeby inni zaciągnęli je wobec mnie.

O co mi chodziło. Tu, bez wyrozumiałego Talesa, mój zapał do matmy ulotnił się jak sen złoty. A

profesor matematyki kazał zrobić na milimetrowym papierze wykres sinusoidy i cosinusoidy. Musiałam

więc jak wąż złapać jakąś ofiarę. Nie jestem materialistką, nie za darmo, jak zwykle za wypracowania.

Pierwszym pytaniem, jakie zadawałam moim tancerzom, było:

- Czy kolega z matematycznego?

Te ostatnie klasy, w tej chwili przedmaturalne, jeszcze są zróżnicowane na humanistów

przyrodników i matematyków. Z żalem w sercu odmawiałam więc tańca miłym humanistom. Trudno, nie

samym Słowackim człowiek żyje. Poza tym przyszłam tu z dwóch powodów: złowić matematycznego

rycerza i dać po nosie moim koleżankom.

Mój wielkoświatowy romans z hrabią dał mi jednak, trochę szlifu i dziwne, im bardziej się oddalam

od tej historii, tym większego nabiera ona uroku, jako coś absurdalnego, naturalnie. W końcu trafiłam na

właściwego człowieka. Zaprosiłam go do domu i od razu postawiłam sprawę jasno, nie jestem aż taka

perfidna. Handel wymienny. On mi wszystkie domowe zadania, wykresy, a także ściągi na klasówkę, jeśli

się da (może nitka?), a ja mu wypracowania i streszczenia obowiązkowych i nadobowiązkowych lektur.

Pisać wypracowania z polskiego o klasę wyżej jest rzeczą daleko łatwiejszą,. niż zrobić zadanie z

matematyki o trzy klasy niżej. Ma się literaturę, przeczytało się to i owo i rzecz polega tylko na zgrabnym

ściągnięciu i ładnym napisaniu. Krzyś zgodził się z entuzjazmem. Upewniłam się, że ma piątkę i zamierza

studiować na politechnice. Po załatwieniu najważniejszej sprawy przystąpiłam do drugiej części mojego

programu.

Francuskie loki i swoboda w zachowaniu, giętki język w gębie, pozwoliły mi pogrążyć w rozpaczy

moje klasowe - antagonistki, Bawiłam się jak szalona, ale niestety, jestem „w niebezpiecznym wieku.

Pochwyciłam smutne, poważne spojrzenie szarych oczu. Tak się zaczyna miłość., Nagle z pewnej siebie,

rozhukanej i bezczelnej wariatki, stałam się zalęknioną gąską. Usiadłam na krześle, policzki mi płonęły, nie

odpowiadałam na pytania otaczających mnie chłopców, których uwodzenie jeszcze dwie minuty temu

uważałam za swój najświętszy życiowy obowiązek. Czekałam. Modliłam się:

„O Boże, spraw, żeby zechciał ze mną zatańczyć. Do końca życia nie zatrzepię rzęsami ot tak, sztuka

dla sztuki. Będę sama robić matematykę. Nigdy się nie umaluję. Będę wstawać o szóstej rano i czytać dzieła

teologiczne, o Boże!”

No i stał się cud. Elastycznym krokiem zbliżył się do mnie. Jeszcze nie widziałam ukłonu, kiedy

poszłam w jego kierunku. Nie miałam odwagi spojrzeć w twarz mojego bóstwa. A jednak widziałam ją.

Wymarzoną, ascetyczną twarz o wąskich wargach. Byłam urzeczona, nie istniałam niemal. Przemówił

dopiero w trzecim tańcu.

Byłam w transie, nie mogłam odpowiadać. Bałam się, że on wszystko rozumie i jednocześnie

chciałam, żeby rozumiał wszystko. Jego głos parzył mnie, a zetknięcia policzka z klapą jego marynarki

wywoływały dreszcze. Kiedy powiedział: „cudownie pani tańczy” wiedziałam już, że spotkała mnie klęska.

Byłam zakochana.

Na nic wszystkie spekulacje, na nic Wierzyński i jego Manifest Szalony, na nic postanowienia, na

nic smutne - doświadczenia. Na każdego przychodzi godzina miłości. Jak ja to ładnie napisałam. Dobrze, że

nie mam skłonności do melodramatu. Nagle przemieniona i uszlachetniona pod wpływem gwałtownej

miłości, nie potrafiłam przekreślić ciemnych, przeżytych już spraw.

Kiedy mój ideał zaproponował, że mnie odprowadzi, ja, nieprzytomna z wrażenia, powiedziałam

najgłupszą rzecz w moim życiu, przy której oświadczenie Pelagii na biologii: „Witaminy są albo ich nie ma”

- było rewelacją naukową. Powiedziałam mianowicie:

- Wprawdzie już jestem umówiona, ale to nieważne.

- Ach tak. Trudno, spóźniłem się więc. Dziękuję pani za wieczór.

I odszedł. Nie umówił się ze mną. Tańczył później z coraz to inną dziewczyną, co przytomnie

zauważyłam. Wiedział, że ścigam go wzrokiem. Byłam nieuprzejma dla moich partnerów. On na mnie nie

patrzył. Pocieszałam się, że celowo, że to metoda itp., ale nic mi to nie pomogło.

Z szatni odebrał mnie Michał. Co za nieporozumienie. Osiągnęłam na tej zabawie wszystko, co

chciałam. Halina Z. poszła do domu wściekła. Michał demonstracyjnie pomagał mi się ubrać. Krzyś się

upewnił, że „jutro o piątej”. Koleżanki patrzyły na mnie z zazdrością i nienawiścią. A ja byłam

nieszczęśliwa. Nagle chciałam być brzydka, nie stwarzać głupich pozorów wokół siebie. Być z nim, iść z

nim.

Poszedł sam. Mnie na pociechę został Michał, o wiele bardziej obiektywnie interesujący.

Nienawidziłam go. Miałam do wyboru: obnosić cierpiącą twarz nieszczęśliwie zakochanej albo udawać, że

gwiżdżę na wszystko, „chodzę” z Michałem, bo mnie, Lilce Sagowskiej, tak się podoba. Wybrałam drugie

wyjście i długo w nocy płakałam. Te skryte łzy; to cena za ambicję. Jestem gotowa zapłacić daleko więcej.

Dnia 19 grudnia 1949 r. Na geografii.

Sprawy, które opisywałam wczoraj, są już dość odległe. Bo potem widziałam się z nim, jestem

rozanielona i rozkochana, ale ostrożna jak kot. Kiedy mnie spotka na ulicy (tylko w sobotę i niedzielę,

studiuje w Gliwicach) kłania się ślicznie, dochodzi i odprowadza mnie do domu. On jest niesłychanie

powściągliwy i tylko raz nadmienił, że chętnie by się ze mną wybrał na Sylwestra. O Boże, ja bym się z nim

w każdej sekundzie wybrała na koniec świata,, ale uśmiecham się i mówię o czym innym.

Kiedyś udałam, że nie idę do domu, tylko wywlokłam go na drugi koniec miasta, niby że muszę

sobie pożyczyć skrypty Wszechnicy Radiowej. Oczywiście, w domu, do którego weszłam, nikogo nie

zastałam. Przeprosiłam go za błądzenie po błotach i powiedziałam:

- Na pewno pan bardzo się złości za taki długi spacer?

- Chciałbym móc zawsze się tak złościć.

Już, już, myślę sobie, a on o pogodzie. Że pada. Rzeczywiście, wyglądałam jak zmokła kura. Bardzo

się w nim kocham. Dzwonek. Boski dzwonek w tym wypadku, bo geografia w wydaniu tej profesorki, to

nudna pilą. Geografka nie rusza się z miejsca, nie korzysta z map, które bardzo pobudzają wyobraźnię.

Siedzi i dyktuje z podręcznika,, jakbyśmy same tego nie mogły przeczytać. Wszystkie piszą, bo zeszyty

prowadzić trzeba. Ja też przecież piszę, niekoniecznie geografię. Za to prowadzę piękny album. Mapy,

wykresy, zdjęcia, ciekawostki. Wkładam w to dużo zapału. Taki pomnik na cześć „Brukwi”, bo gdybym

słuchała tych rygorów, niedługo nie wiedziałabym, gdzie leży Egipt i przez jakie miasto przepływa rzeka

Hudson.

20 grudnia 1949 r. dla odmiany na fizyce.

Fizyk jest bardzo przystojny, a dziś szczególnie, ponieważ wygląda na zmęczonego. Dziś nie pyta i

nie prowadzi wykładu, tylko zabawia nas rozmową. Zdarza, mu się to czasami. Te lekcje więcej dają niż

powtórka prawa Ohma czy prawa pracy. Zawsze najbardziej skomplikowanym mechanizmem pozostanie

świat i życie. O tak, przeniknąć te rzeczy jest nieco trudniej, niż pojąć głębię pola magnetycznego. W klasie

świąteczny nastrój. Trzy dni dzieli nas •od dwutygodniowych ferii. Fizyk właśnie - dla zachowania twarzy -

zapowiada, że po feriach zniszczy nas elektro - statyką. Ale zaraz rozjaśnił oblicze i dodał z wdziękiem:

- Jeśli tylko na całe życie zapamiętacie, że ciepło się mierzy w kaloriach, a temperaturę .w stopniach,

będę bardzo .zadowolony.

Wstałam przed chwilą i powiedziałam, że od nas niech zapamięta cytat:.

- „Lepiej grzeszyć i potem żałować, niż żałować, że' się nie grzeszyło”.

Myślałam, że mnie wyrzuci za drzwi, ale powiedział „bez związku z powyższym, że organizuje

wieczór poezji Gałczyńskiego i ją (?!) będę głównym filarem. Nie wiem, czy potrafię interpretować

Gałczyńskiego. To nie koncert Jankiela. W domu poczytam sobie Gałczyńskiego, postaram się pojąć i

zabłysnąć na tym wieczorze. Tak, to jest moja wada. Lubię błyszczeć. Nawet przedmiotów', których, nie

znoszę, uczę się z samozaparciem, żeby się nie ośmieszyć. Fizycznie cierpię, kiedy widzę przy tablicy moje

koleżanki z kretyńskim wyrazem twarzy.

Wieczorem w domu.

Przyszedł Krzyś i przyniósł rozwiązane zadania, Wręczyłam mu mały traktacik o Prusie, który nawet

napisałam na maszynie. Piszę na maszynie, co tylko mogę, bo szanujący się pisarz powinien mieć

przynajmniej pełne kwalifikacje maszynistki. Krzyś, nie zachęcony przeze mnie do rozmowy, poszedł

szybko.

Już myślałam, że spokój, wyłączyłam radio z szalejącym Cajrnerera i chciałam się wziąć do pisania.

Mama poszła na bridża, nastrój miałam niezły. Zamierzałam napisać list na wiatr albo opowiadanie o

walkach w Indonezji. Indonezja zresztą miała być pretekstem do postawienia. 'ciekawego problemu

psychologicznego. Zebrałam masę zeszłorocznych gazet z nagłówkami: „Indonezja krwawi znowu”.

Bohaterem opowiadania ma być żołnierz Legii. Cudzoziemskiej. Ponieważ nie wiem, czy Legia tam

walczyła, oraz wielu innych rzeczy, kraj ma być umowny, anonimowy.

I właśnie kiedy machnęłam pierwsze zdania, rozległ się srebrzysty dzwoneczek. Otworzyłam drzwi i

widząc dwie panie ohydnie uśmiechnięte, odpaliłam z miejsca:

- Doktor Zuberowej nie ma w domu i w ogóle prywatnie - nie przyjmuje.

Panie pokazały mi w uśmiechu po dwa srebrne ząbki (każda!) i powiedziały, że one „wobec tego do

pani”. Wpuściłam je do mieszkania i po ich dalszej przemowie nie pożałowałam tego kroku. Przedstawiły

mi się jako... kaznodziejki i poprosiły, abyśmy wspólnie poczytały Pismo święte. Zrazu nastroszyłam się jak

sowa na widok myszki polnej, ale ciekawość zwyciężyła.

Jedna z nich wyjęła brudnawy foliał i zaczęła monotonnym głosem czytać Ewangelię św. Mateusza.

Myślałam,. że zdechnę ze śmiechu. Wątpię, żeby taką metodą uzyskały choć jedną neofitkę. Panie poradziły

mi się skupić i zaczęły mnie uświadamiać. Że zło panuje na świecie. Że Pan Zastępów, że trzeba pomyśleć o

zbawieniu. Przerwałam tę zabawę, bo stały się natarczywe. Powiedziałam chłodno, że zbawienie duszy

interesuje mnie w minimalnym stopniu, a dobry Jehowa nie wstawi się za mną do angielki. I jest rzeczą

pewną, że piekło jest ciekawym miejscem, a ludzie potępieni przynajmniej coś przeżywają. Że Mateusz jako

imię - to nawet niebrzydkie,, ale wolę mężczyzn o pociągłej bladej twarzy, którzy chcą ze mną spędzić

grzesznego Sylwestra. One zaniemówiły. Ja mam duże oczy, przez to twarz moja wygląda ładnie i z

pozorów nie przypominam diabła. Około kwadransa zajęło mi wyrzucanie kaznodziejek z mieszkania. To

jakieś wariatki, nic innego. Jeśli się nie mylę, to mnie przeklęły. Czekałam, której z nich w pierwszej

kolejności wyleci górna szczęka. Po ich wyjściu byłam tak osłabiona, ze ponownie włączyłam radio i

złapałam Monte Carlo. Od razu powiało kasynem gry, nieznanymi mi zapachami perfum, pięknymi

kobietami, rozpustą i całym jakimś fascynującym światem. Potem, żeby nie osłabiać efektu uzyskanego

przez szacowne te damy, wypiłam łyk wina i długo patrząc w lustro usiłowałam zapalić papierosa. Muszę

się nauczyć palić, a dlaczego, to przy okazji. Opowiadania dzisiaj nie napiszę, lekcji nie odrobię, pogrążę się

w chaosie myśli.

Życie jest cudowne, ma tyle paskudnych wad.

21 grudnia 1949 r.

Co znaczy puste pojęcie: „rywalka”? To jest słowo wyciśnięte z wszelkiego sensu. Albo się jest

kochanym, albo nie.

A jednak jestem wściekła, wściekła! Moja kalkulacja do tej pory była dziecinna. Zaczynam to

pojmować. Otóż zakładałam, że nie może i nie powinno być nieszczęśliwego małżeństwa. Uważałam, że

jeśli mnie spotka taka katastrofa, że wyjdę za mąż, będę szczęśliwa w każdym przypadku. Jeśli on będzie

mnie bardzo kochał, to będzie dla mnie najlepszy, będzie mnie ubóstwiał, rozumiał i ja oceniając to

właściwie, nie zamienię go na żadnego innego. Jeżeli ja będę tą modlącą się stroną - muszę być szczęśliwa

dzięki możliwości przebywania z ukochanym, szczęśliwa nawet przez łzy i cierpienie, bo te powinny

dodawać miłości swoistego uroku. Tymczasem, zdaje się, nie wzięłam pod uwagę szeregu wariantów. Na

przykład zazdrości. Widziałam dziś Grzegorza na ulicy z jedną z naszych przyrodniczek. Zignorowałam

ukłon, co było posunięciem idiotycznym, i sprzecznym z nakreślonym planem działania. Poleciałam, jak

szalona do domu, rozpaczać. No i siedzę, I rozpaczam. Mama jest u siebie i robi sobie manicure. Może iść

do jej pokoju i wyrąbać: „Podziel się doświadczeniem, bo twoja córka szaleje z miłości”. Poleciłaby mi

zimne okłady. Co ta robić? Czyżby i mnie nie ominęło głupie słowo: „rywalka?” Mogła mnie bawić

rozgrywka z Heleną o Sławka, ale nie tu. W tym wypadku czuję się niczym, bo ja jestem stroną

zaangażowaną. On jest poważny, piękny i w ogóle same wzniosłe przymiotniki. Ja go kocham, naprawdę.

Mając za sobą wmówioną sobie miłość do Zbyszka, świetnie się orientuję. A może oblać ją kwasem solnym

? Zginęłabym w więzieniu, ale z pełną świadomością człowieka, który wie, za co ginie. Ale kwas solny

wypadłby tu słabo. Daleko lepszy pistolet. Napiszę do Hindusa albo ukradnę na posterunku MO.

Ten ksiądz, który mnie pocałował za okupacji, miał na plebanii taką płytę, którą sobie puszczał

podczas czytania brewiarza:

Nie igraj, seniorito,

i we mnie płynie andaluzyjska wrząca krew.

Nie igraj, Carmensito, pogardą swą rozpętasz

rozpacz mą i gniew.

Nie igraj, bo na Boga, z miłości mojej już

po kątach ludzie drwią.

I choć jesteś nad życie mi droga

za zniewagę zapłacisz własną krwią.

Z pieśni tej wynika, że powinnam zabić jego. Nie. Lepiej ją. Może mnie obronić w sądzie jakiś

adwokat, a Grzegorz oszołomiony potęgą mojej miłości... Tak, jeśli tak dalej to czeka mnie kariera

Mniszkówny. Pochlebiam sobie, te przy czytaniu Trędowatej płakałam ze śmiechu, a tu...

To dlatego krztuszę się przy paleniu papierosów! Po to kocham się platonicznie we wspomnieniu o

Kalininie. Nie napisałam bowiem o rzeczy aktualnie najbardziej istotnej: należę do ZMP. Jeszcze tego nie

przemyślałam do końca, co jest dla mnie charakterystyczne.

Jasną jest rzeczą, że wpływ, jaki mieli na mnie partyzanci, nie należał do tak zwanych przemożnych.

Oni niby byli anty”, ale także nie z głębokiego przekonania, tylko z kokieterii. Przyzwyczaili się chłopcy do

ataków, do „cel, pal”, a tu nagle zapędzili ich do ławek i kazali odmieniać „puer, pueri”. Należy ich więc

trochę usprawiedliwić, że nie w smak im była polityczna stabilizacja. W okresie, kiedy kształtuje się jakoś

charakter, tj. kiedy mieli po szesnaście lat (ciekawe, jak to się u mnie ukształtuje), z karabinem w ręku czuli

się niesłychanie ważni. A kiedy byli już naprawdę dorośli, mieli po osiemnaście, dziewiętnaście wiosen, dali

im ołówek, spychając ich w ten sposób w przeciętność. Tylko niezwykle silne charaktery mogłyby tu nie

ponieść uszczerbku. W głębi serca zawsze miałam dla nich mieszane uczucia: podziw, żal, lekceważenie i

zazdrość. A proszę, jak chłopcy się wyrobili. Pisze mi Kasia”, że Hindus... organizuje pomoc dla słabszych

w nauce i jest szkolnym aktywistą numer jeden. Ludzie kochani, wierzę w to! Hindus nie jest

sprzedawczykiem i duszę mógłby przehandlować wyłącznie diabłu.

Już widzę, jak płoną zapałem jego przepastne oczy.. Godzinami myślałam na te tematy. Mamie, jeśli

się nie mylę, jest wszystko jedno. Polska Ludowa czy Polska kapitalistyczna, byle nie okupacja i nie na

przykład faszyzm. Miałam więc do wyboru - być za albo przeciw. Nie mogę stać na uboczu i biernie czekać

nie wiadomo na co. Koncepcja młodości niezaangażowanej jest dla mnie nie do przyjęcia i obiektywnie

wstrętna. Przeciwko komu ? Przeciwko czemu ? Przecież zawsze co światlejsi ludzie walczyli o

sprawiedliwość społeczną. Ten ustrój daje takie szansę. Hasła międzynarodowego proletariatu są piękne i

zatykają dech w piersiach. Kiedy pierwszy raz przeczytałam „Za waszą i naszą wolność”, rozbeczałam się

ze wzruszenia, co mnie raczej na marksistkę wysokiej klasy nie kreuje. Ponieważ jakieś takie wewnętrzne

ustawienie się wobec tych spraw będzie mnie kosztować jeszcze wiele trudu, postanowiłam działać choć

zewnętrznie. W związku z tym dokonałam następujących pociągnięć: 1) Obcięłam włosy po męsku, żeby się

upodobnić do rewolucjonistek i żeby to harmonizowało z czerwonym krawatem. 2) Przeczytałam Manifest

Komunistyczny. 3) Na duchowych przywódców wytypowałam sobie Gorkiego i Swierdfowa. 4) Pojechałam

na wagary do Częstochowy i kupiłam sobie malutkie popiersie Karola Marksa. 5) Podarłam fotos James'a

Masona - nie licował z moją obecną postawą życiową. 6) Zbieram wszystkie książki dotyczące walk Brygad

Międzynarodowych w Hiszpanii - bo w Hiszpanii najpiękniej uwydatniła się solidarność komunistów i

humanitaryzm. 7) Uczę się palić papierosy. Niestety wszystkie szczytne hasła i założenia przeszczepione na

teren naszego gimnazjum stają się jakby mniejsze i niepełne. Rozumiem, w szkole nie dzieje się nic

patetycznego, nic co wyzwala energię, nie ma żadnej walki klas (a jeśli, to francuskiej z angielską o

chłopaków od Witkowskiego), o czym się tyle pisze w prasie. Rozumiem, ale mi przykro. Chciałabym

działać. Już tylko fakt przyjęcia mnie do ZMP był malutkim rozczarowaniem. Marysia Stokoniówna

zapytała na przerwie:

- Kto się chce zapisać do ZMP?

- Ja chcę - powiedziałam.

- No to masz deklarację.

I już. Należy sobie wyobrazić, że teraz Wysoki Autorytet, koło klasowe, zyskał możliwość

krytykowania mnie na zebraniach ogólnych. Na pewno marzę o podporządkowaniu się czemuś lub komuś -

to chodzenie samopas jest męczące - ale kuropatwom?. Coś tu nie tak. Zapalę sobie, to podobno dobrze robi

na duchowe rozterki.

Akurat zrobiło mi źle i to tak, że interweniowała mama. Kategorycznie zabroniła mi palić,

wywietrzyła pokój i dała mi belladonny czy czegoś. Spróbuję jeszcze raz, będę dmuchała do pieca. Tam są

takie lufty, że dym od razu wali do góry i w pokoju nic nie czuć.

Wszystko mi ostatnio idzie ciężko, nawet głupie palenie papierosów.

22 grudnia 1949 r.

Gdzie moja ambicja? Popłakuję tu sobie, a Grzegorz może tego niewart. Mógł tę przyrodniczkę po

prostu spotkać na ulicy. Ukłonił mi się jednak obojętnie. A chyba będę musiała zniknąć z frontu na jakiś

czas. Chcą mnie wysłać na kurs ZMP do Katowic. Kurs polityczny. Plac boju opustoszeje więc na kilka dni,

w tym Sylwester. To jest dramat. Wcale nie ja miałam jechać. W ostatniej chwili okazało się, że jedna z tych

kursantek przyszłości jest córką właściciela cegielni. Zarząd Miejski ZMP okropnie zmył głowę naszej

przewodniczącej. Ja na nieszczęście mam piątkę z ekonomii i będę (w założeniu) godnie reprezentować

nasze koło.

Ach, te długie, nudne zebrania, to przelewanie z pustego w próżne. I te jakieś mgliste wytyczne

pracy. Ja też gadam, jak najęta, niestety, przeważnie nie „po linii”. Mogą być przekonani, że sobie

bezkrytycznie nie pozwolę narzucić szablonowego sposobu myślenia.

Dnia 28 grudnia 1949 r. Na kursie.

Stanę się wielką zetempowską działaczką. Ja, inteligencja pracująca, jestem tu właściwie zamiast

cegielni, ale podoba mi się wszystko niesłychanie. Kierownik kursu to porywający człowiek, inteligentny,

mówi prosto, z patosem, pięknie. Zrozumiałam, że ZMP w interpretacji naszego gimnazjum, to jak Adolf

Dymsza w roli lady Makbet. Gdybym zawzięcie nie dławiła się tęsknotą za widokiem Grzegorza, chętnie

zostałabym tu całe życie. Często zabieram głos w dyskusji, wyjaśniają mi niezrozumiałe sprawy i nikt mnie

jeszcze za to nie pożarł. Natomiast po raz pierwszy w życiu ktoś się mną zajął, mam do dyspozycji jego

wiedzę i doświadczenie, czuję, że im na mnie zależy, że chcą rozjaśnić mi mroki spraw społeczno -

politycznych, że chcą mnie ukształtować.

Palę damskie i byłam z kierownikiem w kawiarni na winie... Więc co to była za brednia, że ZMP to

gorsza odmiana klasztoru, że terror itd.

Kierownik wyjaśnił mi strukturę kołchozów i sowchozów w ZSRR. Jasna sprawa, że bez

kolektywizacji, a co za tym idzie, bez mechanizacji rolnictwa w dwudziestym wieku nic się nie zrobi. I co

jest urzekające, że koledzy z kursu i kierownik nie widzą w nas kobiet, tylko aktywistki. Jestem

zachwycona, chociaż do aktywności mi jeszcze daleko, daleko. Powiedziałam kierownikowi śmiało i

otwarcie, że kocham się w historii Stanów Zjednoczonych. Krótka, węzłowata i jakże wymowna. Zgodził

się ze mną, a potem znacznie lepiej niż historyczka na ekonomii wyjaśnił mi mechanizm imperializmu.

Rzeczywiście, Amerykanie zaprzepaścili piękny kawał roboty niepodległościowo - wyzwoleńczej. Do tej

pory na to nie wpadłam. Jedno spędza mi sen z moich liliowych powiek. Kierownik potępiał w czambuł

Baden - Powella i jego ideologię, a ja nie zaprotestowałam. Trochę zbyt szybko dałam się przekonać,

porwać patosowi tego, co się dzieje wokół mnie. Kiedy śpiewaliśmy: My nowe życie stworzymy i nowy ład,

miałam wilgotne oczy. Już ja tym gęsiom w szkole powiem, co to jest ZMP.

1 stycznia 1950 r.

Sylwestra spędziłam na zabawie, którą urządziło nam kierownictwo kursu. Byłam w krawacie i

białej bluzce. Niestety nie dorosłam do stojących przede mną zadań. Zapomniałam się i okrutnie

kokietowałam jednego kolegę z Bytomia. Kiedy się ocknęłam, było za późno. Kolega się zadurzył.

Natychmiast stałam się bardziej polityczna, ale kolega mówił już tylko o moich rzęsach. Cholera! A może ja

się nie nadaję na rewolucjonistkę? Jutro się zapytam kierownika kursu, czy zrobiłam byka i czy to się godzi

z nową moralnością.

6 stycznia 1950 r. W domu.

Wczoraj byłam z Grzegorzem na występie Fogga. Łżę jak pies, poszłam z Krzysiem, ale przemyślnie

go zgubiłam. Dom Ludowy był przepełniony, więc siedzieliśmy z Grzegorzem na jakimś stole. Grzegorz

położył mi głowę na ramieniu i powiedział cicho:

- Panno Lilko!

Marzyłam, żeby mnie pocałował. Ręce mieliśmy splecione, byłam nieprzytomna - ze szczęścia. Było

mi lekko, dobrze, takiego go kocham i takiego chcę widzieć: czułego i nieśmiałego. Szaleję za nim. Dotyku

jego dłoni nie zapomnę nigdy w życiu. Kochany Fogg. jak bardzo mi pomógł.

Grzegorz mnie odprowadził, przytulił, a ja wprost rzuciłam się w jego ramiona. Nie pocałował mnie

jednak. To lepiej, gdyż czuję, że w ostatniej chwili stchórzyłabym, a po co przykry akcent. Mógłby

pomyśleć, że moje uczucie jest jakąś grą.

7 stycznia 1950 r.

Już niestety, lekcje. Na szczęście, myśl moja przebija te ponure mury, jestem uskrzydlona i

nieludzko zakochana. Ach, żeby już zdawać maturę, żeby zdać! Mieć przed sobą całe życie, które można

roztrwonić według własnych pragnień. Szaleć, szaleć, szaleć, ciągły ruch, zmiany, pasje, porywy, upadki i

wzloty!

8 stycznia 1950 r.

Owszem, upadek to już nawet jest. I to żeby jeszcze na ciele, ale niestety, na umyśle. Ponieważ

słynęłam z długich i podwiniętych rzęs, postanowiłam mieć jeszcze dłuższe. No i się wymądrzyłam.

Chciałam uciąć koniuszki, żeby pobudzić ich wzrost. Światło było słabe, mrugało. Chlasnęłam nożyczkami

tuż przy powiekach. Chciałam sobie tymi samymi nożyczkami wykłuć oczy. Zaczęłam głośno płakać.

Weszła mama i dostała ataku śmiechu. Po czym powiedziała, że odrosną, ale radzi mi także wyrwać włosy i

zgolić brwi, co mi to niby szkodzi. Płakałam parę godzin. Mama weszła ponownie z butelką rycyny.

Myślałam, że to dalsze kpiny. Nie, już nie żartowała, olej rycynowy dobrze wpływa na porost włosów. Mam

smarować co drugi dzień na noc. Podobno odrosną takie długie, jak były jeszcze wczoraj, może nawet

dłuższe, ale nigdy nie odzyskają dawnej, intensywnej czerni, Widocznie do mamy przemówiła moja

rozpacz, bo niemalże siłą zabrała mnie do kina na Milczenie jest zlotem. Dobry film, to mnie trochę

podniosło na duchu.

15 stycznia 1950 r.

Jestem bohaterką najprawdziwszej filmowej historii. Dlatego przez tydzień nie pisałam, bo byłam

zajęta korespondencją, a właściwie notami dyplomatycznymi. Otóż siostra Irki A., koleżanki z mojej klasy

studiuje medycynę na jednym roku z Prahoreckim. Nie, to wszystko, co piszę, jest nieprawdopodobnym

zbiegiem okoliczności. Siostra odwiedziła Irkę w szkole na dużej przerwie. Pytałyśmy się właśnie słówek

łacińskich. Następna miała być gimnastyka, ale nie było nauczycielki. Siostra robiła wielkoświatowe miny i

starała się nas wyraźnie oszołomić cudami studenckiego życia, a swoją wiedzą w szczególności. Ponieważ

nie cierpię pseudopopisów, pseudoerudytek, miałam zamiar odejść i podukać w ciszy i skupieniu: „puto, are

avi, atum - sądzę, mniemam”, kiedy Irka zapytała:

- A co z tą Kasią, którą poznałam, jak byłam u ciebie w akademiku ? No wiesz, co się tak kochała w

tym Sławku z twojego roku. Ona mi się bardzo podobała.

Sławek, medycyna, tajemnicza Kasia - zaczęłam odczuwać nerwowe podniecenie. Intuicja mówiła

mi, że się dowiem czegoś ciekawego. Przerzucałam kartki łacińskiego podręcznika. Uszy płonęły mi z

ciekawości. I dowiedziałam się, cytuję prawie dosłownie:

- Tak, to bardzo ładna dziewczyna i zakochała się w takim typku. Nawet u niego już mieszkała, nie

w domu, tylko wynajął jakiś pokój. Okazało się, że Kasia jest w ciąży. Pan Prahorecki (jednak myślałam, że

zemdleję, uwaga własna) pieniążki ma. Załatwił jej ginekologa. Ona nie chciała, płakała. Truła się

luminalem. Odratowali ją. Wtedy piękny Sławek, jak się już rozniosło, że dziewczyna oczekuje dziecka, nie

tylko nie poszedł do niej do szpitala, ale głośno rozgłaszał, że tylko biegły wróżbita mógłby dojść, kto może

być ojcem. Kasia błagała go o rozmowę, ja nawet do niego chodziłam. Nic. Na adres tego ich pokoju, gdzie

mieszkała po wyjściu ze szpitala, przysłał pieniądze.

- Co napisał? - zagadnęłam spokojniutko.

- O, umiem to na pamięć: „Nie można serca zmusić do kochania, nie uwierzę ci nigdy. To wszystko,

co mogę zrobić dla ciebie, Katarzyno, a Ty wymaż mnie ze swojej pamięci. Kobiety natrętne i

pokrzywdzone nie przemawiają do mojej wyobraźni. Zmień się, Katarzyno, to dobra rada (ostatnia) od

Sławka. Żegnaj”.

Każde słowo chłonęłam jak bibuła atrament. Usłyszałam jeszcze, że Kasia przyznała się do

wszystkiego matce, rodzice ją zabrali. Miała piekło. Dziecka nie będzie, ale na studia dotychczas nie

wróciła.

Trzeba tu nadmienić, że dwa dni przed tą rozmową dostałam list od Sławka, a w nim:

Mój cudny, niewinny kwiecie. Twój Sławek, pomny przysięgi, cierpi mękę pożądania ciebie i tylko

ciebie, zjaw się i zerwij te, kajdany.

I takie dyrdymałki. Na szczęście nie odpisałam. Więc po tym, czego się dowiedziałam,

wystosowałam taki poemat:

Nie można serca zmusić do kochania, nie uwierzę Ci nigdy. To wszystko, co mogę zrobić dla Ciebie,

Sławomirze, a Ty wymaż mnie ze swojej pamięci. Mężczyźni natrętni i pokrzywdzeni nie

przemawiają do mojej wyobraźni. Zmień się, Sławomirze, to dobra rada (ostatnia!) od Lidii, Żegnaj.

Odpowiedź przyszła błyskawicznie:

W niezrozumiały dla mnie sposób dojść musiały do ciebie jakieś ohydne plotki, które krzywdzą

Sławka, nie znającego smaku innych ust niż Twoje. Lilio...

Ja starannie i kaligraficznie, ekspresem:

Jedynie moja wrodzona skromność nie pozwala mi zaproponować miejsca, w które chętnie

kazałabym ci się pocałować. Zrozum, zarozumialcze, że to ja, a nie Ty, bawiłam się tą „miłością”. I

przestań zanudzać mnie tymi bredniami. Na piątym roku jest egzamin z medycyny sądowej.

Gwarantuję, że oblejesz, ze trzy razy. Czołem. Lilka.

Nie odpisał, czyli osadziłam trochę tego fircyka. I koniec. Tak się skończył mój pierwszy występ na

szerokim świecie. I pomyśleć, że podobna kreatura należy do tego samego rodzaju ludzkiego, co subtelny

Grzegorz. Jakoś po tym wszystkim chce mi się płakać. Nie z żalu za Sławkiem, brr! Ale może właśnie z

żalu, że to wszystko jest takie brudne.

18 stycznia 1950 r.

Nematodes, Cestodes, Sporozoa, Rizopoda i inne podobne maszkary trzeba powtórzyć z zoologii.

Historyczka się rozszalała i na każdej lekcji mnie pyta. Kiedyś okropnie skomplikowałam walkę o Inflanty,

to równie dobrze mogłaby być wojna trzydziestoletnia. Teraz nie daje mi spokoju. Ogromnie lubi mnie

pytać. O dwunastej w nocy, i to na „prywatce”, mogę recytować najbłahsze daty. Oczywiście, gdyby tam nie

było Grzegorza. Przy nim Zygmunt Stary może śmiało pochodzić z rodu Yorków, a Cromwell mógłby

świetnie przewodzić konfederacji barskiej. Historyczce wszystko mało. Zauważyłam, że im uczeń więcej

umie, tym bardziej się go piłuje. Właściwie nie umie, tylko mógłby umieć. Wyjątek - angielski, na który

machnęłam ręką. Co mam z tym fantem zrobić? Cooo??°

Moje stosunki z klasą pogorszyły się. Główna przyczyna - Michał, który po próbie Gałczyńskiego

czekał na mnie pod budą z parasolką. Poza tym, panna Kasia, polonistka, bezwiednie dolała oliwy do ognia.

Była klasówka z polskiego: „Droga duchowa Mickiewicza od Gustawa do Konrada”. Po sprawdzeniu”

połowy zeszytów, powiedziała na lekcji:

- Dotychczas najlepsze wypracowanie jest Haliny Zalewskiej.

Przełknęłam, ale to był dla mnie cios. Na następnym polskim, rozdając drugą część zeszytów, rzekła:

- Zalewską zakasowała Sagowska. Celująco. Pierwszy - celujący w mojej praktyce, gratuluję ci.

Klasa zawyła. W tym „zakasowaniu” wszystkie widziały;' Michała. Żeby trochę ostudzić moje

humanistyczne szczęście, tego samego dnia dostałam solidną i mocną dwóję? z angielskiego. Jeszcze jakiś

czas upłynie i zacznę mówić, że nie cierpię języka gnijących imperialistów.

Grzegorz, kochany, cudny Grzegorz fruwa w swoim; dalekim ode mnie świecie.

Najwybitniejszym przedstawicielem stawonogów jest... - Tak, twardy jest żywot człowieka

poczciwego. Kochaj Grzegorza, a ucz się o rakach i dżdżownicach.

22 stycznia 1950 r.

Dziś jest Grzegorz, muszę odbyć długi spacer. Dostałam list od tego kolegi z kursu ZMP.

Zapomniałam, jak on wygląda. Pisze o firankach moich rzęs. To, co w tej chwili sterczy z moich półłysych

powiek, przypomina włoski na liszce. Ohyda. Rosną, rosną, ale bardzo powoli. Przestałam się tym

przejmować. Gorące dni przed półroczem. Klasówka z matematyki. Cosinusy, cotangesy, logarytmy, rzuty

graniastosłupa prostego, sześciokąty umiarowe, skróty wynoszące 1/3, kąt beta 22°16 — no, przez dwie

godziny byłam na prostej drodze do obłąkania. Jak przez tę dżunglę przebrnęłam, pojąć trudno.

Mróz siarczysty, więc jako dyżurna wypędziłam wszystkie dziewczynki z klasy i otworzyłam okna.

Naiwnie myślałam, że puszczą nas do domu ze względu na zimno. A po tangensach dobrze byłoby odpo-

cząć. Źle to się dla mnie skończyło. Wpadła angielka i przepowiedziała mi obniżenie stopnia ze

sprawowania. Ona jedna będzie na mnie nalatywać na konferencji. Nie da rady. Jednostka — zerem. Moja

pozycja w szkole staje się ostatnio mocna. Aż mnie to zobowiązuje do Jakichś wysiłków. Wszystko, jak

widać, ma ujemne strony.

31 stycznia 1950 r.

Dziś było rozdanie świadectw. Ze sprawowania jednak piątka. Ani jednej trójki, tylko jak egzotyczny

kwiat na bagnie - dwójka z angielskiego. Wpadłam w panikę. Może ja się mylę? Może rację ma angielka?

Teraz już nic nie pomoże, ona się zacięła jak stary scyzoryk.

22 stycznia 1950 r.

Dziś jest Grzegorz, muszę odbyć długi spacer. Dostałam list od tego kolegi z kursu ZMP.

Zapomniałam, jak on wygląda. Pisze o firankach moich rzęs. To, co w tej chwili sterczy z moich. półłysych

powiek, przypomina włoski na liszce. Ohyda. Rosną, rosną, ale bardzo powoli. Przestałam się tym

przejmować. Gorące dni przed półroczem. Klasówka z matematyki. Cosinusy, cotangensy, logarytmy, rzuty

graniastosłupa prostego, sześciokąty umiarowe, skróty wynoszące pi, kąt beta 22°16 - no, przez dwie

godziny byłam na prostej drodze do obłąkania. Jak przez tę dżunglę przebrnęłam, pojąć trudno.

Mróz jest siarczysty, więc jako dyżurna wypędziłam wszystkie dziewczynki z klasy i otworzyłam

okna. Naiwnie myślałam, że puszczą nas do domu ze względu na zimno.

6 lutego 1950 r.

Nowa bieda. Ta małpa z przyrodniczej klasy (z „zoologicznej”) zaprosiła Grzegorza na wieczorek,

który urządzały w sali gimnastycznej. Grzegorz poszedł. Rażona gromem napisałam do Irki. A. kartkę na

fizyce:

Czy wiesz, jak tam się bawili i kto był?

Irka odpisała:

Była angielka, fizyk, dyrektorka. Podobno nieźle wypadło.

Na to ja na tej samej kartce:

Napisz coś konkretniejszego. Pewnie, że się bawili przyzwoicie, to inaczej nie mogli.

I tu wkroczył w akcję fizyk. Wziął kartkę, przeczytał i dopisał coś ołówkiem, a później położył ten

elaborat na mojej ławce. Dopisek brzmiał:

Mogli, ale nie Chcieli, bo nie było Sagowskiej.

To można było dwojako zrozumieć, nawet na upartego, że on by się chciał bawić ze mną

nieprzyzwoicie. Ja to jednak przeczytałam jako obelgę i jak zwykle, impulsywna, dopisałam:

Hipokryzja, musieli chcieć, skoro był fizyk.

I zaniosłam mu kartkę do stolika. To także mogło mieć podwójny wydźwięk: mógł potraktować jako

komplement lub zniewagę, jak woli. Dumna ze swojego refleksu, zbyt późno zaczęłam medytować nad

pustą moją głową. Przeczytał, zaczerwienił się i zaczął tak szybko wykładać, że nikt nie zdążył nic

zanotować. Na przerwie podeszłam do niego i powiedziałam wprost z serca:

- Przepraszam.

- Więcej Osmańczyka, mniej Grottgera, a wszystko będzie cacy - odparł.

Muszę to rozebrać.

W ogóle nie opisałam sobotniej zabawy. Grzegorza nie było, a Michał był lekko pijany, co mi

odrobineczkę zaimponowało. Gdyby mógł handlować bronią, byłby wykapanym Rettem Butlerem.

Cyniczny, a także by chyba poszedł: walczyć o przegraną sprawę. Zważywszy wszystkie jego walory i

pałający wzrok tej żmii Haliny, Grzegorza plus „zoologię”, zajęłam się Michałem. Wytańczyłam się cudnie.

Potem ugryzła mnie jakaś pchła w okolicę serca i kiedy Michał powiedział pewnym siebie tonem:

- Wychodzimy już, prawda ? - odparłam: - Niestety, odprowadza mnie Krzysztof.

I rzeczywiście wracałam z Krzysiem, który nie mógł nic zrozumieć i stał się sentymentalny. Zielony

ze złości Michał bawił mnie. Ostatecznie mężczyźni nie liczą się tak znów bardzo z kobietami (Katarzyna -

Sławek), żebym ja nie mogła się pobawić kosztem Michała. Obym tylko znowu nie wpędziła się w jakąś

kabałę. Nie wiem, źle robię, czy dobrze. W każdym razie: Michał jest jakiś zwarty i mocny i żaden numer z

mojej strony nie będzie miał dla niego przykrych następstw.

Dnia 7 lutego 1950 r.

Fizyk się do mnie jednak nie odzywa, co ma problematyczną dobrą stronę, że z fizyki mam na długo

spokój. Ponieważ mnie nie dostrzega, więc mnie pytał nie będzie. Tylko, czy w tych warunkach ja będę się -

uczyć? Bat szkoły wyrabia w człowieku duszę niewolnika. Trzeba, to się uczę. To jest okropne. Muszę sobie

udowodnić, że jest przeciwnie, że uczę się dla siebie. Ale że też akurat mi wypadło przeprowadzać ten

dowód z takim przedmiotem, jak fizyka. Trudno. Muszę nad sobą popracować. Tak bardzo się boję, żebym

nie była schematyczna. Typowa uczennica z żeńskiego gimnazjum. Na wieczną rzeczy pamiątkę utrwalam

te słowa na biologii. Dobiega mnie z oddali głos:

- Otworki narządów wydzielniczych.

Hm. Znowu będzie szkolna zabawa, w naszej sali. Z kotylionami. Mama w związku z kotylionem

przeżyła kiedyś jakąś romantyczną historię. Może mnie także coś się przytrafi? Mam powodzenie, to pewne,

tylko co mi z tego? Jak dotąd przynosi mi to same komplikacje. Trzeba by to jakoś nareszcie zrozumieć, co

warto, a czego nie warto. Chryste Panie! Dziargnął mnie do odpowiedzi i chciał koniecznie zobaczyć, co ja

z takim zapałem piszę. Odmówiłam. Dostałam dwóję, bez specjalnego wysiłku z obydwu stron. Koniec z

pamiętnikami na lekcji. Amen.

Wieczorem

Mama wyjeżdża na sprawę rozwodową. Błagałam, żeby mnie zabrała z sobą, że wszystkie lekcje

nadrobię. Nie, nie mogę opuszczać lekcji dla „widzimisię”. Zobaczyć Agnieszkę, Brukiew, Dyzia! O Boże!

Dobrze, nie pojadę. Ale w szkole nikt mnie oglądał nie będzie. W tym roku byłam dopiero raz na wagarach i

to spędziłam je żenująco poprawnie.

8 lutego 1950 r. Katowice

Słowo stało się ciałem. Siedzę sobie w tej chwili w „Cyganerii”, piję kawę, piszę te słowa i mam

założoną nogę na nogę. Żadnego granatu, żadnej tarczy, żadnej teczki. Zielona apaszka na głowie i futrzana

kurtka mamy. Czuję się jak Alicja w Krainie Czarów. Byłam po raz trzeci na Pustelni Parmeńskiej. Dwie

serie. Mężczyźni przyglądają mi się z zainteresowaniem. Myślę o Fabrycym. Zupełnie ale rozumiem, że

mając miłość takiej pięknej, dojrzałej, interesującej kobiety, jak Sanseverina, kochał gąskę marki Clelia. Tak

samo, będąc Tadeuszem, nigdy nie porzuciłabym Telimeny dla Zosi. Tu rację ma Balzac, który jak

wiadomo, nie znosił młodych kobiet. Chociaż to przemawia przeciwko mnie, jestem gotowa walczyć o

swoje zdanie.

Podtrzymuje mnie w tym sądzie obserwacja moich koleżanek. Przeciętności. A może to epoka nie

sprzyja powstawaniu wielkich indywidualności? Przysięgam, obejdę całe Katowice i nie spotkam Sorella

ani Matyldy de lae. Czasami myślę, że większość ludzi składa się z żołądków i języków. Nie ma umysłów

ani serc. Dlaczego ludzie robią wszystko, żeby się oszpecić? Dlaczego ten łysy brzuchacz pożera mnie

oczami ? Wyobraża sobie, że jest amantem. Przysięgłabym, że pija na czczo cholagogę, a tu dandys. I w jaki

wstrętny sposób pożarł ptysia! Wyciera usta, przypominające dwie dżdżownice, serwetką, łypie na moje

nogi i wyraźnie chce jakoś „zagaić”. No to pójdę stąd. Owszem, szukam przygód, tylko nie na miarę jego

ciasnego umysłu. Mogłabym uratować na przykład tonącą angielkę, a potem powiedzieć jej coś

obraźliwego. Mogłabym zostać służącą Putramenta albo Kazimierza Brandysa. Wyjechać do Holandii w

charakterze konserwatora wiatraków. Wyznawać islam. Palić opium. Dać się zasztyletować jakiemuś

pijanemu marynarzowi za niewierność. Pracować w policji międzynarodowej. Zmykam, bo brzuchacz

zmierza do mojego stolika.

9 lutego 1950 r.

Ale go przerobiłam! Zaledwie zapytał:

- Czy pani na kogoś czeka? - odpaliłam:

- Co pan sądzi o ostatnich doniesieniach egiptologów; na temat królowej Nefretete?

Zostawiłam pieniądze na stoliku i czmychnęłam na dworzec.

To, że budzę zainteresowanie swoim wyglądem, w wielu wypadkach bardzo mi przeszkadza.

Chętnie poszłabym wieczorem do „Monopolu” na kolację i przyjrzała się, jak to ludzie żyją. Sama, bo na

przykład z Michałem to żadna sztuka. Tylko żeby mnie nikt nie poprosił do tańca ani nie zaczepił, bo jednak

się okropnie peszę.

Tak, a na znanym mi terenie jestem bezczelna. Czy z tym się urodziłam? Czy to jest forma

samoobrony przed zaplutym życiem w szkole? Otóż porachunki, takie zaoczne, z mamą, wymagały dwóch

dni wagarowania. Dzisiaj jednak zupełnie odruchowo (!) polazłam do szkoły i dopiero na angielskim

przypomniałam sobie, że zaszła pomyłka. Na pocieszenie wyskoczyłam do cukierni i kupiłam sześć

czekoladowych butelek. Trzy zjadłam, trzy dałam Pelagii. Kosztowało mnie to prawie dwieście złotych, ale

w jakich proporcjach do tej sumy jest obrazek, że butelki były napełnione czystą wódką i Pelagia urżnęła się

w trupa. Leżała na ławce, a ja im każdej lekcji komunikowałam odnośnemu profesorowi, że boli ją wyrostek

robaczkowy.

Mnie nawet nie szumiało w głowie, tak byłam zajęta obserwowaniem cierpiącej na alkoholizm

Pelagii. Wreszcie przyszła matematyka, a z nią zeszyty z klasówkami. Już dawno Fredzio wyczytał stopnie

(czwórka). Zapomniałam jednak, że podczas tamtych dwóch godzin męczarni zrobiłam na marginesie

głęboką uwagę. Przy zadaniu: „Wyznaczyć rzut graniastosłupa umiarowego... - dopisałam: „To równa się

rzutowi graniastosłupem w głowę nękanej matematyką uczennicy”. Fredzio spojrzał rai przenikliwie w oczy

i polecił zająć miejsce przy tablicy. Po czym grobowym głosem zapytał:

- Proszę mi powiedzieć, jaki ma przebieg funkcja tangens a w trzeciej ćwiartce?

Błyskawiczne skojarzenie „trzeciej ćwiartki” z chorą na wyrostek Pelą zwaliło mnie z nóg. Zaczęłam

się śmiać, ale widząc, że bierze notes, oprzytomniałam. Zaczęłam odpowiadać, a ponieważ marszczył nos,

pozwoliłam sobie:

100

- Widzę, że pan profesor także niezdecydowany co do tego przebiegu. - Klasa w ryk.

Na to on:

- Poleciłbym więcej zajmować się matematyką, a mniej dowcipami.

Ja z nabożnym westchnieniem:

- Gdybyż wszyscy uczyli się matematyki tak gorliwie jak Sagowska!

On, wzniósłszy oczy na sufit:

- To byłby koniec świata. Wrócilibyśmy do epoki kamienia łupanego.

Zdenerwowałam się:

- Jakoś Sagowska dwójki nie ma i nie będzie miała, oświadczam to uroczyście.

On:

- Wypadki chodzą po ludziach.

W czasie tego dialogu, którego klasa słuchała jak mszy świętej, przypomniałam sobie wszystko, co

obowiązana jestem wiedzieć o tangensie w X klasie w miesiącu lutym. Rozjaśnił twarz i całe swoje wnętrze

do tego stopnia, że przy mojej pomocy wyprowadził szatański wzór na postępy. Ja spełniłam naturalnie rolę

kredy. Kazał wzór przepisać i oprawić w czerwone ramki.

- Ja oprawię w zielone, to kolor nadziei - poinformowałam go.

Kazał mi siadać nie wdając się już w żadne dyskusje. Coś postawił w notesie. Ja go naprawdę nie

lekceważę, tylko on w dziwny sposób wyzwala we mnie pokłady głupoty. Chwilami żal mi go, jest

bezbronny wobec pannie z naszej klasy. Przy tym na tyle inteligentny, że nie obraża się o byle co i nie

walczy o autorytet przy pomocy dwój. Kocham inteligencję.

11 lutego 1950 r.

Ostatnie chwile przed zabawą. Klasówka z angielskiego. Niezwykle interesuje mnie jej wynik i to

nie ze względu na stopień. Na zebraniu aktywu ZMP (po tym kursie jut prawem ciągłości jestem aktywem,

chociaż to już nie to) w męskim, dowiedziałam się, że była u nich klasówka i angielka (nasza angielka) dała

temat: „Dzień na farmie”. Zważywszy jej ograniczenia w systemie nauczania - temat śmiały. Wyłuskaliśmy

z Krzysiem piątkowego ucznia „Miss” z dziesiątej klasy. Bez większych trudności udało nam się posłać go

do domu po zeszyt. Przyniósł, pożyczył. Dostał z tej klasówki piątkę. Dzisiaj właśnie, mimo wielkich

trudności, jakie miałam przy ściąganiu, przepisałam to bardzo dokładnie. Zobaczymy. Poza tym „Miss”

spotkała mnie na korytarzu:

- Co ty masz na twarzy ? - zapytała.

Dotknęłam ręką swojego oblicza, ale ona powiedziała szybko:

- Darwin, Darwin.

I poszła. Osłupiałam. Czyżbym była aż tak świetną ilustracją przykładu, że człowiek pochodzi od

małpy? To pechowo, bo za godzinę idę na zabawę. Będzie Grzegorz. Grzesio. Grzesiątko. Grzesiulek.

Grzesiek. On jest dla mnie wszystkim.

101

Są pocałunki jak sny swobodne,

Jaskrawo cudne, dziko szczęśliwe.

To nie ja. Belmont, a szkoda.

Więc strzeż się szalu rozcałowania.

Tragedia w tym, że nie zamierzam się strzec. Tak jakoś teoretycznie nie zamierzam. Jeśli zechce

mnie pocałować, pozwolę, na to. Chyba pozwolę. Na pewno pozwolę. Czy pozwolę? No, tylko bez

spekulacji na te tematy, Lilka.

Dnia 12 lutego 1950 r.

Wczorajszy wieczór wyryje się „złotymi zgłoski” na czarnym jednak tle. Przez pierwszą godzinę

miałam dyżur w szatni. Mogłam wieszać palta wszystkim, ale nie im. Nie Grzegorzowi i nie Michałowi.

Przyszli razem, uśmiechając się do siebie, co napełniło mnie jak najgorszymi przeczuciami. W sekundę

ulotniłam się z tego miejsca pracy zostawiając wieszaki na opiece dziewczynki z francuskiej klasy. Kiedy

obydwaj panowie zostali już obsłużeni, wróciłam na posterunek. Grzegorz zapytał, czy długo to jeszcze

potrwa. Byłam czerwona, zdenerwowana i mamrotałam niewyraźnie. Na dopełnienie nieszczęścia w

charakterze skały przycumował przy mnie jakiś przyrodnik, wyobrażając sobie zapewne, że jego adoracja

wprawia mnie w zachwyt. Nie pomogło patrzenie na niego jak na czysto wymytą szybę, brak odpowiedzi,

nic. Chłopak się zaciął:

- A ile jeszcze koleżanka tu będzie? Czy mogę z koleżanką zatańczyć?

Dobrze, że nie miałam noża. Grzegorz poszedł na salę. Kiedy nareszcie zostałam zmieniona i

weszłam na salę, Michał tańczył z Haliną. Nie próżnowała, jędza! Nie widząc Grzegorza, zaczęłam tańczyć

z jakimś „nieobiektem”. Muzyka szybko umilkła i moja gwiazda' przypomniała sobie o własnym istnieniu.

Grzegorz, słoneczko moje, doszedł i powiedział dokładnie tak:

- No, jest nareszcie moja królewna.

Słowa te powtórzyłam sobie do dziś przynajmniej dwa tysiące sześćset pięćdziesiąt trzy razy.

Tańczyłam tylko z nim, nie reagując w ogóle na inne zaproszenia. W pewnym momencie Grzegorz

przeprosił mnie i odszedł. Zagrali tango. Siedziałam blisko Haliny. W naszym kierunku szedł Michał. Było

sprawą prestiżową, że powinien mnie poprosić. Byłam taka tego pewna. Już nawet posłałam Halinie

spojrzenie pełne satysfakcji, kiedy nie dowierzając własnym oczom zobaczyłam, że on się kłania jej, a nie

mnie. To było dla mnie takie upokorzenie, że wolę zostać mniszką, niż przeżyć jeszcze raz coś podobnego.

Mój cień, przyrodnik, wprawdzie wybawił mnie z kryzysu, ale tańczyłam już z gracją szafy orzechowej i nie

wiedziałam, jak mi na drugie imię. A drugie imię interesujące. Magdalena. Od tej jawnogrzesznicy, której

przebaczono. Koszmar się skończył, Grzegorz wrócił, kochałam go tak bardzo. A jednocześnie patrzyłam w

kierunku Michała, przysięgając mu krwawą zemstę.

I zrobiłam rzecz, której zrozumieć nie jestem w stanie. Powiedziałam Grzegorzowi:

102

- Proszę na mnie nie czekać, wracam z koleżankami. Jeśli pan chce, spotkamy się w przyszłą sobotę,

o siedemnastej, w uliczce koło stacji.

Powiedział tylko jedno słowo:

- Dobrze.

Pożegnał mnie i poszedł. Chciałam biec za nim, zatrzymałam się, byłam bardzo nieszczęśliwa. Ja

mam chorą ambicję, w tym sęk. Teraz należało przystąpić do drugiej rundy. Tańczyłam już „jak leci”,

nadaremnie czekając na Michała. Wreszcie poprosił mnie. Odmówiłam. Ja jestem obłąkana, po to zostałam

przecież. Ale to, że nie chciałam z nim tańczyć, widziała Halina. To właśnie okazało się ważne. Wracałam z

Krzysiem, powtarzałam sobie w myśli „moja królewna”. Płakałam. Wyprzedziła nas Halina z Michałem.

Krzyś wycierał mi twarz i przysięgał, że wszystko rozumie, a Michał to znany uwodziciel, karciarz itd. Nie

płakałam o Michała. Kocham Grzegorza. W Krzysia matematycznej głowie nie mogła się zrodzić myśl, że

płaczę, bo przeniosłam ambicję ponad uczucie. W wyniku tej transakcji został mi on, Krzysztof, który

mówił:

- Żebyś ty płakała o chłopca, to już świat się wali. I nic nie rozumiał. Nic. Zupełnie nic.

14 lutego 1950 r.

...wtedy Eneasz, z bogami Penatami, z małym synem i nielicznymi przyjaciółmi do nowej ojczyzny

pożeglował... nie dowiem się dzisiaj, co spotkało Eneasza w nowej ojczyźnie, bo dalej mi się nie chce

tłumaczyć.

Sny me bezkresne są bez imienia.

Jam dziś potężna wola kochania

I bezczelności i oburzenia.

Znacznie bardziej odpowiada mi nastrój tego wiersza. Kocham się, jestem zakochana: Przyglądam

się tym słowom i stwierdzam z przerażeniem, że to pojęcia umowne. Jak czas. Jak prawo. Jak moralność.

Jak dziesięcioro przykazań. Jak Sezam. Do nauki brak nastroju, zabawimy się w filozofa z X A.

Co by było, gdyby... tak, właśnie, gdyby kiedyś się okazało, że cała ludzkość tkwi w koszmarnym

niezrozumieniu, że to wszystko jest inaczej i powinno być inaczej. Że na przykład wszyscy ludzie normalni

to obłąkani i vice versa: psychicznie chorzy to ci właśnie, którzy przechodzą barierę pewnej niedostępności.

To takie ubezpieczenie, na wypadek, gdybym zwariowała. Swoją drogą, mieć szesnaście lat i zupełnie nie

wiedzieć, co z tym zrobić, to trochę żenujące. Na pewno lekcje nie są najważniejszą sprawą, poza tym

należałoby jakoś działać, żebym kiedyś nie musiała się przyznać wnuczkom: „Wiecie, wasza babcia

zmarnowała młodość wyłącznie przez własną głupotę”. Szczęśliwi są ci ludzie, którzy w coś głęboko

wierzą, obojętne, komuniści czy mahometanie. Ja??? Co to za śmieszny zaimek! I jaki obowiązujący! Kiedy

się leży na plaży na gorącym piachu i z dala dochodzi szum morza, wydaje się biednemu człowiekowi, że

słońce świeci tylko dla niego, h że to niemożliwe, aby te ciała wyciągnięte obok łapały choćby jeden

promień słoneczny. Zalewa pot, serce wali. Otwiera się oczy i obłęd trwa dalej - jest mroczno wszędzie -

103

poza mną. I znów praży. Dla mnie.

Człowieka wszystko oszukuje. Podobnie jest w życiu codziennym. Wydaje mi się, że jestem czymś

jedynym i niepowtarzalnym, że patrzę w inny sposób, widzę inne rzeczy, a przecież jeśli stwierdzam: „Jaka

cudowna zieleń”, to w tej chwili parę milionów ludzi odnosi podobne wrażenie. Inni też mają oczy, uszy,

jedni reagują na zjawiska tego świata tak - drudzy inaczej, ale wszyscy czują. Jednakowy ból, głód, szansę

na śmierć czy zakażenie.

Skąd więc wypływa moje poczucie odrębności, dlaczego zamykam się, dlaczego się nie zwierzam ze

swoich nastrojów koleżankom? Jestem może śmieszna z wyobrażeniem, że jestem pępkiem świata i że

dwadzieścia wieków nowożytnej cywilizacji czeka na mój wyrok. Jakże mam wydać sąd o urządzeniu

świata, skoro dobrze nie wiem, jak on powstał (Pan Bóg? Oparin?) i nie potrafię rozróżnić, czy większą rolę

odegrał węglowodór, czy też może węglowodan. Zaledwie dowiedziałam się, że nazywam się „Lidia

Sagowska, a mamusia jest, lekarzem i tatuś też jest lekarzem, a ja to jeszcze nie wiem, czym będę, a

mamusia z Krynicy przywiozła mi taką wielką lalkę”, wybuchła wojna, zginął ojciec i wszystko się

skończyło. I też nikt nie raczył mnie się zapytać, czy ja bym ewentualnie te zmiany pochwalała, czy też

jestem zdecydowanie przeciw. Nikt więc ze mną się nie liczy, natomiast ja powinnam się liczyć ze

wszystkimi i ze wszystkim, co zostało ustalone bez mojego udziału, ponieważ ja mam lat szesnaście, a

dorośli, „wiedzą lepiej”.

Moje niepotrzebne narodziny do złudzenia przypominają ślub młodej dziewczyny z bogatym

wdowcem. On jej wyświadcza wielką łaskę, bo bierze ją „w jednej koszuli”, a ona „przychodzi na gotowe”.

Stary jest despotą, nie pozwala w „gotowym” nic zmienić, za to dziewczyna może zjeść trzy razy dziennie.

Może wprawdzie schować swoją koszulę do komody po nieboszczce, ale nie wolno tej komody przestawić.

Ja taki interes lekceważę. W moim pokoju komoda musi stać tam, gdzie mnie się spodoba, a koszula może

leżeć na stole. Sama sobie urządzę życie i nie pozwolę się nikomu mieszać w te sprawy. Nikt nie będzie za

mnie egzystował. Cokolwiek zrobię, będę mogła mieć tylko do siebie pretensję, gdybym spudłowała.

15 lutego 1950 r.

Dostałam list od Sławka. Nie mogłam w to uwierzyć po prostu. Pisze, że podły świat chce nas

rozdzielić, że on mi wybacza i że miłość musi się spełnić. Odpisałam ordynarnie, jednym zdaniem.

Wymieniłam dokładnie miejsce, w które ma mnie pocałować. Może w poprzednim liście zbyt

zawoalowałam tę propozycję i wielki intelektualista nie zrozumiał ? Mężczyźni tracą ambicję, jeśli nie

osiągną swych zamierzeń. Tak, byłam ordynarna, ale tylko dlatego, że nie pozwolono mi widzieć

subtelności choćby tylko w zwykłym „sportowym” flircie.

16 lutego 1950 r. Czwartek, jeśli to ma coś do rzeczy.

Fredzio mi powiedział, że mocno się dziwi, iż tak gwałtownie bronię się przed piątką. Ja się dziwię,

104

że mam czwórkę, czego mu nie omieszkałam powiedzieć w formie:

- Czymże zasłużyłam na dobrą notę tak wymagającego profesora?

- Quo usque tandem abutere Lidia patientam meam?

Pochwaliłam go za łacinę. On jest w dechę, biedny brzydal. Ożeni się z jakąś szarą postacią, która

poleci na niego dla kariery. Magister - inżynier, nie żarty.

Być dobrą uczennicą, to ma jednak dodatnie strony. Można sobie na wiele pozwolić. Kiedy profesor

się nie boi, że straci autorytet, to traktuje ucznia jak równego sobie. Autorytetu jeszcze nikt nie stracił przez

poważne traktowanie innych.

Przeżyłam noc pełną koszmarów i widziadeł. Wczoraj w zarządzie miejskim ZMP, na zebraniu,

'zostawiłam na stole ten zeszyt. Kiedy tam wróciłam, było już zamknięte. No, wyobrażałam sobie, jak

wytrzeszcza oczy kolega przewodniczący czytając to wszystko. I tak na zebraniu wywloką wszystkie moje

wątpliwości: „Wierzyliśmy w koleżankę Sagowską, ale koleżanka Sagowska ma dwa oblicza. Jest epigonem

reakcji”. Niejeden raz rozlegają się takie mowy. Czy mają klapki na oczach? A cóż wart człowiek bez

wątpliwości! Opracowałam sobie małe przemówienie, z którego miało wynikać, że moje rozterki są daleko

poważniejsze, niż to widać z tego, co piszę. I że ja to pochwalam. I że czytać się na Kapitale nie uczyłam, że

trzeba mnie zdobyć, bo fakt podpisania deklaracji był w moim przypadku mało ważny. Przecież nawet taki

cymbał, jak Prahorecki, zdobywał mnie, jak umiał. Tam chodziło tylko o ciało, a tu o cały mój

światopogląd, dalsze życie. Buduj, człowieku, socjalizm i to tylko pyskiem, bo żadnej roboty nie ma. A

wiadomo z licznych doświadczeń, że prędzej się buduje łopatą niż ozorem. Kamieni na piramidy faraonów

na językach nie naniesiono. To fakt.

Nie było mi jednak dane wygłosić te wzniosłe myśli. Dziś w szkole Marysia Stokoniówna oddała mi

ten brulion:

- Zostawiłaś w zarządzie miejskim zeszyt do zagadnień.

Rzeczywiście. Na okładce stoi jak wół. „Zagadnienia Lidii Sagowskiej”. To są niewątpliwie

zagadnienia Lidii Sagowskiej. Szkoda, że ich nie przewiduje ministerstwo oświaty.

Uratowało mnie to także przed ciekawością Marysi..

19 lutego 1950 r.

Widziałam się z Grzegorzem. Może to nie jest sprawa na skalę światową, ale dla mnie - istota

szarych dni. Tak mało o nim wiem. To niedobrze, że wystarcza mi sama jego obecność do szczęścia. Ma 25

lat i ta różnica wieku jest tragiczna. Ona właśnie go onieśmiela. On mnie traktuje jak smarkulę, która ma

wielką taneczną intuicję, ładne oczy i czasami zabawnie bredzi. Ale zauważa, że mam bezbłędny profil w

ankiecie w szkole zajęłam I miejsce; nawet - kuropatwy nie mogły zaprzeczyć) i delikatny wykrój ust.

Zaprowadziłam go na cmentarz. Ma niezwykle poważny stosunek do nauki. Mówi o tym z nerwem, bez

przechwalania się. Zgodził się, że najpiękniejsze kolory to zielony,, rudy, fiolet i czarny. Zgodził się, że

niebieski okropny. Aprobował moje nowe uczesanie. Skąd tyle rezerwy w jednym młodym człowieku?

105

Jedno spotkanie z nim wynagradza mi tydzień w szkole i dziesięć dni dociekań:, jestem absolutnie

zmanierowana czy też coś się ze mnie wykroi?

20 lutego 1950 r.

I na pustynię poszedł człowiek

I przyniósł jadu człowiekowi.

Angielka oddała klasówki. Dwója. Całe wypracowanie - jest pokreślone na krzyż, w skos, w bok,

poziomo i pionowo. - I pod tym wiele (jak wiele!) mówiący mi wyraz: niedostatecznie. Sprawdziłam z

tamtym zeszytem. Literka w literkę to samo. I niech mi ktoś teraz powie, że to niemożliwe, . iż profesor

uweźmie się na ucznia. Sama przez lata walczyłam z tą teorią. To, co robi ze mną angielka, przeczy logice.

Jestem zdruzgotana, ta sytuacja nie ulegnie zmianie. Nie traktowałam tego poważnie, po prostu

przyzwyczaiłam się do myśli, że lekcje mnie nie pogrążą, że zawsze wybrnę itd. Dlaczego ona mnie

nienawidzi? Za apatyczny wyraz twarzy podczas jej lekcji? Po oddaniu zeszytów raczyła mnie zapytać.

Ledwie powiedziałam: „The war of independence” - podeszła do mojej ławki, spojrzała w sposób jakiś

szczególny, zrobiła gest, jakby miała ochotę, uderzyć mnie w twarz. Kopnęłam Pelagię, która najwyraźniej

modliła się do św. Franciszka z Asyżu. Potem angielka złapała się za głowę i mrucząc coś, zapomniała o

moim istnieniu. Usiadłam. Co z tego wyniknie? Czego ta baba chce od mnie?

W klasie przestały na mnie napadać z jej powodu. Pojęły, że to nie moja wina. Odpowiadałam kiedyś

już niemalże po myśli angielki, przerwała mi ostro:

- Żadnej furtki, ja ci nie dam żadnej furtki, zapamiętaj sobie!

No to furtkę do XI klasy musi mi otworzyć kuratorium. Chyba jest sprawiedliwość na świecie? Nie

boję się żadnego egzaminu. W tej chwili z angielskiego jestem kozak. Niech mnie nawet pyta śp. Franciszek

Bacon. Być może, niebezpiecznie sobie poczynam, ale stać mnie na to. W razie rozgrywki udowodnię swoje

racje.

21 lutego 1950 r., a właściwie już 22, czyli środa popielcowa.

Trzeba sobie posypać popiołu na głowę. Wróciłam przed chwilą z olbrzymiej, kolosalnej prywatki.

Bawiłam się świetnie, z Michałem. Triumf na całej linii, była Halina (zielona i fioletowa z zazdrości - w jej

wypadku kolory, okazały się nietwarzowe). Micha! stoi jeszcze pod oknem. Sprawdzę. Tak jest. Stoi. Udaje

nieprzytomnie zakochanego, test mu z tym bardzo ładnie. Kiwnę mu jeszcze ręką i idę spać. Do szkoły

obudzi mnie pewnie Archanioł Gabriel. Przepełniona dziwnymi uczuciami, ziewam. Z Michałem

przyjemnie flirtować, nikt tu nikogo nie skrzywdzi, stawka w grze duża, lecz partnerzy obydwaj uczciwi -

albo szulerzy, kto to wie?

106

16 kwietnia 1950 r.

Dziś, w niedzielę była wywiadówka. Mama się pofatygowała. Wróciła bardzo zdenerwowana. Na

trzeci okres mam dwóję z angielskiego. Naprawdę, tragedia. Nie pisałam długo, bo przez moje życie

przeszedł huragan.

Dnia 17 kwietnia 1950 r.

Nie, ja wiem przecie dobrze,

Jesteś chłopcem tylko

I Bóg nie mieszka w Tobie. Masz ułomne ciało,

Jesteś piękny jak człowiek i kłamiesz co chwilkę,

I chcę, aby po Tobie nic nie pozostało.

Mając egzaltowaną, podatną na - rzeczy przeczytane naturę, brak całkowitego rozeznania w życiu i

jednocześnie wygórowane pojęcie o swojej logice, często zapędzę się w ślepy zaułek. Michał potrafi być

romantyczny. To było pierwsze zaskoczenie. Sentymentalny. Drugie. Arbitralny. Trzecie. Pełen

sprzeczności. Czwarte. Zmusza do myślenia o sobie. Piąte. I tak dalej i tak dalej.

Potrafię dotrzymać postanowień. Więc piszę tu niniejszym, zielonym na białym: bez używania w

przyszłości wielkich słów. Przecież chyba pióro mi się złamie, kiedy będę zmuszona wreszcie nagryzmolić:

wydawało mi się, że kocham Grzegorza. Był inny, starszy, bardzo delikatny. Sytuacja na tamtej naszej

zabawie: „uczucie od pierwszego wejrzenia”, zafascynowała mnie. Przeżywałam zawrót głowy od

sukcesów, a on nie deklarował się zbyt szybko. Mogłam go widzieć tylko raz w tygodniu, a więc atrakcja.

Liczenie dni, byle do soboty. Wnosił powiew innego niż szkolne, życia. Widziałam go ideałem, mądrym,

opanowanym. Mówi mało, więc ciągle mi się zdawało, że ma do powiedzenia znacznie więcej. Może jest

właśnie taki, ale w tej chwili to nie ma żadnego znaczenia. Bardzo mi przykro, że wypisywałam te wzniosłe

kwestie o miłości do niego. Mogłabym wprawdzie wyrwać kartki, ale cóż by to zmieniło ? W moim wieku

tak często coś się wydaje. Był moją odskocznią od spraw szkoły. Postawię mu więc w sercu ładny nagrobek,

który jednocześnie niechaj stanowi „memento” na moją dalszą. drogę: nigdy nie widzieć kogoś jedynym i

ostatecznym. Nie szaleć i nie płakać. Przejdzie, przeminie, nie wróci. Przeżyłam dzięki niemu wiele

wzruszeń, marzeń i uniesień. W tym co robiłam i myślałam - byłam szczera. Nie byt więc nikim w moim

życiu, ale nie mógł stać się wszystkim.

Jeśli jestem niestała w uczuciach - naprawdę nie moja wina. Jakoś akurat do mnie nie pasuje pojęcie

pierwszej i jedynej miłości. Wiecznej - tak, ale to inna sprawa. Najpierw trzeba taką spotkać. Nie widzieć jej

w każdym interesującym chłopcu, który być może przelotnie zajmuje się moją osobą. Podobnie jak ja nim.

A wierzę, że uczestniczę w tragedii. Bzdura. Uodporniłam się dość wcześnie.

Może to i cynizm? A może wszystko to, co piszę, zwali się w gruzy jak Grzegorz? O moje

niewygodne życie! Ileż mam z tobą kłopotów! Potrzebna mi jest dusza życzliwa to śmieszne, ale czuję się

samotna i zbyt niedojrzała intelektualnie, żeby w tym widzieć powód do dumy. Raczej do rozpaczy.

107

Z fizykiem dobrze. Pytał mnie, rozmawiamy na przerwie, głównie o poezji. Gdzie on polazł na

fizykę, facet jest wyraźnie „humanistycznie” niewyżyty. Przyznałam mu się, że próbuję pisać i

opowiedziałam treść tej nowelki o Indonezji. Zdziwił się trochę, że biorę się za takie rzeczy i orzekł, że

pomysł jest kapitalny. Radził, żeby się nie zniechęcać. Kiedy wspomniałam o armii grafomanów, rzekł:

- Masz świetnie rozwinięty zmysł krytyczny i dużo autoironii. To cię uratuje. Pracuj nad sobą i

zadedykuj mi kiedyś egzemplarz autorski.

Po czym ubolewaliśmy wspólnie, że muszę zdawać na maturze fizykę. Są na świecie mili ludzie.

Nawet przemili. Tylko pochłonięta własnymi zmartwieniami nie mam czasu, aby dostrzec piękno w

człowieku. Fizyk jest cudowny.

18 kwietnia 1950 r.

Czy modliłaś się tej nocy, Desdemono?

Wkrótce po ostatkach był występ baletu Tacjany Wysockiej. Halina („oczy czarne, oczy smętne”)

powiedziała głośno przy całej klasie:

- Idę z Michałem.

Zamarłam. To było wyzwanie. Nazajutrz posłałam do Witkowskiego przez Krzysia kartkę.

Napisałam po angielsku, a Krzyś uczy się francuskiego. Oto treść:

Wyobrażam sobie, jak bardzo się cieszysz, że obejrzysz tyle pięknych nóg. Mam zamiar ufundować

Ci dodatkową przyjemność - swoje towarzystwo. Czekaj przed Domem Ludowym. Dostaniesz za to nagrodę

w niebie - L.

Na wszelki wypadek poszłam z Krzysiem. Kiedy tylko zobaczyłam wysoką (wysoką i smukłą, och,

jak smukłą) sylwetkę Michała, kazałam się Krzyśkowi ulotnić, według umowy. Byłam tak rozanielona, że

chciałam wziąć Michała pod rękę, ale mógł być ktoś z profesorów. Miał już bilety. Uśmiechnęłam się do

niego, byłam serdeczna i zagadkowa. Gioconda, można powiedzieć. Słowo - to było nie tylko

wyrachowanie. W pięć minut później przyszła Halina, a z nią polowa naszej klasy. Usiedliśmy z Michałem

w końcu sali. Halina była smutna, wyniosła i piękna. Zachowała się z godnością, nic ze zdenerwowania

pognębionej rywalki, jakie pokazała na prywatce. To mi zaimponowało. Miałam ochotę wycofać się nawet z

tej gry. W przerwie Michał polecił mnie opiece kolegów i doszedł do niej. Wyszła przed zakończeniem

występu, ale to ja byłam zdenerwowana. Wbrew pozorom, nie bawi mnie „odbijanie” chłopców

koleżankom. To życie pcha mnie w eksperymenty.

- Co jej powiedziałeś? - zapytałam.

- Przeprosiłem ją za zawód i wyjaśniłem ostatecznie, że należy skończyć z tym wszystkim. Trudno,

zwyciężyłaś. Bądź moim szczęściem.

Dosłownie. Wzruszyłam się. Chyba tak bardzo, jak wtedy, kiedy pierwszy raz w życiu ukłonił mi się

chłopiec. Frunęłam po prostu do szkoły, zapominając, że mam na plecach kompromitujący tornister. Michał

potrafił załatwić po męsku sprawę. A wyglądał na uwodziciela. Tego wieczoru pocałował mnie. To jest

108

takie przyjemne wrażenie, chociaż nie czułam nic, tylko dumę, że chęć i uczucie odniosły zwycięstwo nad

zakłopotaniem. I od tej pory spotykamy się niemal codziennie. Klasa mnie potępia, ale gwiżdżę na to. Same

wciągnęły mnie w tę grę, a kiedy zatriumfowałam, to .przestało być grą. Sukcesem - tak, ale niezmiernie

ważnym.

Czeka na mnie po szkole. Mamy swoją trasę - na cmentarz i miejsce, w którym się zwykle całujemy.

Raz, a czasami dwa razy. Ale skąd to motto pod dzisiejszą datą? Robi mi karczemne awantury o Krzysia, o

wszystkich, z którymi przejdę dwa metry ulicą.

- Rzuciłem wszystko dla ciebie po to, abyś ty była dla mnie.

I jak cudownie ścina przy siatkówce! Byłam w ich sali. Gdyby nie Michał, matematycy wygraliby

turniej. Gdyby nie Michał, w dalszym ciągu czekałabym soboty, tkwiąc w błędzie. Mamie się nie podoba.

Niechętnie puszcza mnie z nim do kina. Więc puka Krzyś, wychodzimy, macham, mu ręką, a za rogiem

czeka Michał. Boję się go, nie wiem dlaczego.

19 kwietnia 1950 r.

Wiem, czego się „boję”. Kiedy wczoraj usiedliśmy z Michałem na zwalonym drzewie i on mnie

pocałował, pomyślałam: „Gdybym w tej chwili musiała wstać, nie ma siły, która byłaby w stanie mi to

umożliwić”. Tą siłą okazałam się jednak ja. To był taki chwilowy zawrót głowy jak po jeździe na

diabelskim młynie. Precz z tym. Poszliśmy dalej. Wieczór był wilgotny, pełen drgań cząsteczek mgły,

latarnie właściwie podkreślały ciemność. Z przyjemnością oparłabym mu głowę na ramieniu i uwierzyła w

jego uczucie. Niestety, nie udaje mi się to. Coś niecoś mam do zawdzięczenia Prahoreckiemu. Intensywnie

myślę o skończeniu tego flirtu, nic wielkiego nie wnosi w moje życie. Ale primo, nie chcą stracić Michała,

secundo, on - dotąd zawsze porzucający - z trudem wyglądałby na porzuconego, choć w tym przypadku

zdaję sobie z tego sprawę - to jest uczucie niskie i małe.

Całą tę historię skończy czas. Michał w tym roku zda maturę i pójdzie na studia. Zdaję się więc na

tak zwany los. Jeden brzydki rys charakteru Michała. Chełpi się miłosnymi sukcesami i nawet pokazał mi

list Haliny:

Twoje pocałunki były tak mocne, że nawet mi się śniły.

Nie czuję ani cienia zazdrości, nawet mi się to podoba, że inne za nim szaleją. Gdzie ta Halina ma

głowę, żeby chłopcu pisać prawdę i w taki sposób. Jeśli już list miłosny - to dwuznaczny i szyfrowy, żeby

nigdy nie miał adresat postawionej kropki nad i. W ogóle trzeba ich trzymać krótko, a nic tak nie uwodzi jak

lekka kpina. Więc albo mówić rzeczy poważne drwiącym głosem (wtedy go oszałamia: „żeby to była

prawda”) albo drwić na nutę sentymentalną („taka wspaniała dziewczyna, trzeba zrobić wszystko, żeby

przestała widzieć w tym zabawę”). Dosyć wcześnie przystępuję do opracowywania KP (Kodeks Podbojów).

Mam w tym już pewne doświadczenie i dobre wyniki. Pewną jest rzeczą, że dziewczyna „cierpiąca i

znosząca” daleko nie zajdzie. Chłopcy ganiają za mną tylko dlatego, że nic sobie z nich nie robię. Świetnie

109

zdają sobie z tego sprawę. To drażni ich ambicję i zmusza do gwałtownych wysiłków w celu podobania się.

Przestanę być taka podła, jeśli spotkam mężczyznę, przy którym poczuję się pyłkiem. Przede

wszystkim: intelekt, subtelność, kultura. Żeby zawsze można powiedzieć to, co się czuje, nie obawiając się,

że obiekt rozpłynie się w samouwielbieniu. Żeby to potrafił ocenić. Michałek chybaby się rozpłynął.

Dlatego milczę.

Dnia 20 kwietnia 1950 r.

Awantura z mamą. I to w dziwnym okresie, bo ostatnio mama się bardzo wyrobiła. Powiedziała mi

ostrym głosem rzeczy, o których dobrze wiedziałam:

1). Za rok czeka mnie matura.

2). Michał nie budzi zaufania.

3). Jeśli nie przyszła gosposia, to moim obowiązkiem było posprzątać.

4) Z angielskim sprawa jest niejasna.

5) Binibam sobie.

Wiem, że mam kilkakrotnie lepsze warunki w domu niż inne moje rówieśnice. I to nie mówię o

stronie materialnej, o warunkach do nauki. Nie ma między mną a mamą konfliktu pokoleń. Matka mnie

lekceważy. To mnie boli, ale nie przesadzajmy. Nie jest źle. Mam absolutną swobodę.

Na szczęście byłam w domu, kiedy listonosz przyniósł list od hrabiego „do rąk własnych”.

Podejrzewając, że pismo to zawiera stek niewymyślnych obelg, nie chciałam dać pięknemu Sławkowi

satysfakcji. („Przeczytała i teraz sobie myśli”). Napisałam na kopercie: „Adresatka odmówiła przyjęcia” i

kazałam odesłać na adres nadawcy. Listonosz podrapał się w głowę i oświadczył mi, że „tego się nie

praktykuje”.

O tym, że jest inaczej, przekonała go dopiero paczka damskich i resztki mojego „stanu posiadania w

gotówce”. W ten sposób nigdy się nie dowiem, jak reaguje mężczyzna na tak interesującą ofertę złożoną w

sposób dosłowny przez ukochaną kobietę. Jeśli nie ma w żadnej gramatyce takiego czasu - niniejszym go

tworzę: nieszczęścia występują w czasie teraźniejszym dokonanym. Wszystko, co aktualne, musimy przyjąć

do wiadomości, chcemy czy nie chcemy. Można okpić smętnego amanta, ale nie można okpić życia. Te

złote myśli napisała Lidia Sagowska, zabierając się bez cienia entuzjazmu do chemii.

21 kwietnia 1950 r.

Skończyliśmy chlorowce, znamy wiele metod otrzymywania sody. To jest raczej szaleństwo, bez

metody, i duch Hamleta - seniora nie patronuje zjawisku. Na angielskim wylałam butelkę kropli Valeriana,

narobiłam okropnego smrodu, bo trudno to nazwać zapachem. Angielka wyrzuciła mnie za drzwi i kazała

iść do dyrektorki. Postawiła mi także kilka dwój, bez pytania. Gdybym się nie martwiła, co z tego wyniknie,

napisałabym o tym opowiadanie do „Szpilek”, które nałogowo czytuję.

110

Zadziwiła mnie dyrektorka. Kiedy tylko weszłam do gabinetu i ogłosiłam, że wyrzuciła mnie pani

Zieleńska (angielka), dyrektorka przyjrzała mi się z niekłamanym współczuciem i powiedziała:

- Moje biedne dziecko, czy ty przypadkiem nie jesteś arogancka ?

- Już nie - powiedziałam szczerze. - Jeśli byłam, to nie ze złej woli, tylko z głupoty. Na pierwszej

lekcji pani Zieleńska zadała mi pytanie, które obrażało moją byłą nauczycielkę.

Dyrektorka badała moją twarz, szczegół po szczególe, jakbym była okazem ciekawym przez

zwyrodnienie.

- A te krople, o których mówisz? - zapytała.

- Wygłupiłam się, bardzo mi przykro, to także trochę przez nieuwagę.

- Przeproszenie pani Zieleńskiej nic nie da - powiedziała szybko. - Będziesz, niestety, miała

poprawkę z angielskiego. Idź do klasy i staraj się być idealna, nadzwyczaj grzeczna i cicha, rozumiesz?

- Pani dyrektorko, ja umiem angielski - ryknęłam płaczem. - Tyle, ile w programie, to już na pewno.

Dyrektorka jest mądrym i doświadczonym pedagogiem. Nie zgromiła mnie, tylko wymówiła dziwne

słowa:

- Kiedyś wszystko zrozumiesz, pani Zieleńska przeżyła powstanie warszawskie, straciła męża i

jedynego syna. No, idź już do klasy i nie denerwuj jej. Wiem, że jesteś solidną uczennicą, ale czasami zbyt

głośną.

Powstanie warszawskie. Tragedia narodu i tragedia jednostki. Bardzo mi żal angielki. Ale dlaczego

ja mam płacić dwóją z angielskiego za nie przemyślane decyzje dowództwa AK? Już i tak dość się

napłakałam oglądając zdjęcia płonącej Warszawy. W ogóle, z tym płaczem u mnie jest słabo. Wydarzenie

wielkie czy małe i już ryczę. Życie jest jak uspokajające tykanie licznika w taksówce podczas postoju na

skrzyżowaniu: przyjemne, a jednocześnie działa na naszą niekorzyść.

22 kwietnia 1950 r.

Poemat Fibicha w Katowicach. Teatr, lody, Michał, lody, spacer, lody, lody, lody.

Michał jest taki czarujący, że powinnam z nim natychmiast zerwać. Oglądają się za nim prawdziwe,

eleganckie kobiety. I to w nadmiarze. Gardzę podłością, a jestem podła, brzydzę się kłamstwem, a kłamię.

Michał mówi na mnie Liana. Chciałby widzieć we mnie kobietę - pnącze, uczepione jego ramion. Mnie

ideologia tych krzewów jest obca, ale jest w tym coś zniewalającego. Na pewnym, - małym odcinku życia

mogę być Lianą. Jednak tak ogólnie nie widzę się w tej roli. W ogóle, budowanie życia na drugim

człowieku jest ryzykiem, co najmniej, jeśli nie wręcz nonsensem. - Chcę osiągnąć jakąś dojrzałą

samodzielność i jeśli „Liana” - to wyłącznie dlatego, że aktualnie jest mi z tym dobrze.

Micha! powinien grywać w amerykańskich filmach dzielnego szeryfa, takiego co to za jednym

strzałem - sześć trupów, w imię sprawiedliwości. Albo szlachetnego Jima - zawadiakę, którego ściga ciemna

przeszłość. A potem na szybkim koniu przez prerię, ze mną na siodełku wyrwaną ze szponów zbirów.

Michała można widzieć w marzeniach - to duży i ostateczny znak, żeby z nim skończyć. Okropnie

111

się boję poczucia przynależności. Mam szesnaście lat, a poglądy i doświadczenie jak dwudziestoletnia

kobieta. Chyba stąd, że dużo czytam i dużo piszę.

To byłby numer, gdyby uczennica wydała książkę! Na pewno na maturze zamknęliby oczy na

ewentualne brednie. Niestety, wszystkie moje arcydzieła są rozmamłane, niedokończone. Nikt tego nie

czytał poza mną i Bóg tylko wie, czy to coś warte, a ten, jak wiadomo, nie używa atramentu i nie

zaproteguje mnie do wydawnictwa. Zdam maturę, pojadę do Warszawy i tam wtrynię się w środowisko

literackie. Czasami ogarnia mnie obłęd, marzę, że siedzę naprzeciwko Jarosława Iwaszkiewicza, czytam mu

zawartość mojej walizy, a On nie ziewa, tylko na zakończenie mówi:

- Nie dopracowane... „bo chcę iść coraz dalej, coraz głośniej śpiewać” i jeszcze pani (!) nie rozumie,

że to znaczy: praca.

„Bo chcę iść coraz dalej, coraz głośniej śpiewać”. Są mv życiu rzeczy tak piękne, że można od tego

oszaleć. Ach, żeby już zdać maturę! Matura jest koszmarem, ale jednak istnieje po to, żeby ją zdać. Ciekawa

jestem, jak będą wyglądać moje losy za dziesięć lat. A w czwartek ? Czy w czwartek skończę z Michałem?

Jakoś w to nie wierzę, chociaż to byłaby rzecz rozsądna. Cios dla zarozumialca. Poczucie własnej godności.

Wyrwanie się z dziwnych nastrój ów. Protest przeciwko mojej niemoralności. Bunt w imieniu kobiet

ciemiężonych przez pięknisiów.

Czwartek.

Moja moralność jest jak ameba. Za każdym krokiem zmienia kształt. Powiedziałam zaledwie:

- Michał, koniec spotkań, ty masz maturę, a ja nie jestem zakochana.

Roześmiał się, wyjął chusteczkę i starannie wytarł mi wargi. Umalowałam je trochę, żeby w pięknej

scenie rozstania wypaść niezapomnianie.

- Jeśli to powtórzysz po piątym pocałunku, to zgoda - powiedział. - I nie maluj warg, głównym

akcentem w twojej twarzy są oczy. Psuje smak taka szminka.

Przy szóstym pocałunku wspięłam się na palce. On jest taki wysoki i tak cudownie zepsuty. Trafiła

kosa na kamień. On wie, podobnie jak ja, że tylko pewność siebie daje rezultaty. A ja tę pewność tracę, z

każdym spotkaniem coraz bardziej. Z jednej strony wzruszają mnie chłopcy, którzy pytają:

- Lilka, czy mógłbym cię pocałować?

A z drugiej strony... sami widzimy. Należałoby jednak z nim zerwać. Może w sobotę. Idem per idem.

Czy to wszystko przypadkiem nie znaczy, że Michał. stanowi groźbę dla mojej duchowej swobody?

25 kwietnia 1950 .

W klasie wrzenie niczym w Serajewie po zamordowaniu arcyksięcia austriackiego. Okazało się, że

Zosia Ogonikówna, tłusta, apatyczna blondynka, jest w ciąży. Usunięto ją od razu ze szkoły bez podania

nam przyczyn, abyśmy się nie zepsuły. Zosia miała koło prawego ucha trzy czarne ohydne y, włosy zawsze

112

tłuste. Uczyła się średnio, z mozołem, raczej zdałaby maturę.

Z kronikarskiego obowiązku odnotuję fakt i więcej sprawie nie poświęcę słówka. Kuropatwy szaleją.

Ja na przerwach czytam.

- Lilka, co o tym myślisz ? - zapytała Janka.

Powoli zamknęłam „Klub Pickwicka” i powiedziałam głośno:

- Myślę, że jesteście malutkie idiotki, nie warto się tym zajmować.

Nawet Pelagia, mój cień i gorąca wielbicielka, otworzyła szeroko oczy.

- A dlaczegóż to? - syknęła Halina. W jej pięknych oczach czaiła się wysoka gorączka.

- A dlategóż, dlategóż - odpowiedziałam powoli - że każdy człowiek powinien mieć rozum. A jeśli

go nie ma, to ja się o to nie zamierzam martwić. Owszem, chętnie dam składkę, jak będziecie kupować

wyprawkę dla niemowlęcia, ale bardzo proszę, odwalcie się ode mnie z tym Romeo i Julią, dobrze? To mnie

nic, ale to nic nie obchodzi.

Wróciłam do książki. Już dawno tak bardzo nie naraziłam się kuropatwom. Nie miałam zamiaru

motywować im mojego stanowiska. Obydwa odłamy klasy - rzymskokatolicki i socjalistycznie moralny,

obrzuciły mnie spojrzeniami pełnymi pogardy. Jedne widzą w tym nieszczęście, inne romantyczną miłość,

jeszcze inne argument w walce Z zacofaniem. Ja nic z tych rzeczy, tylko głupotę. Krostowaty „majster

klepka” z czerwonym nosem jest okropny. Ale nie o to chodzi. Przymierzałam wszystkie możliwe etykiety,

żeby usprawiedliwić postępek mojej rówieśnicy. Przy „pożarze zmysłów” zawyłam ze śmiechu.

Wszystkie ubolewamy, że nie traktują nas jak osoby dorosłe. Niestety, ludzi należy traktować tak,

jak na to zasługują, a nie tak, jak chcieliby, żeby ich traktowano. Zosia pokazała, że jest głupią smarkulą.

Stać na progu życia, być tak blisko matury, nareszcie móc rozprostować skrzydła i pokierować swoim

życiem i tak się urządzić. powiedzmy, że życie jest kołem, ale dlaczego skazywać się na wycinek. Majster

ożeni się z Zosią. No i co ją jeszcze czeka? Nawet ten ślub będzie smutny, a całe przyszłe życie bez żadnych

już tajemnic, obdarte z uroku. Czy historia wulgarna ma przemienić się w historię romantyczną dlatego, że

światu przybędzie niekochana istota? To się nazywa wpaść”. To jest ohydne. Nie ma nic wspólnego z

szeptem Tatiany do Piotra Rozłuckiego: „Będziemy mieli córeczkę, będę ją kochała, pieściła”. To nie ma

nic wspólnego z Różą, która chciała urodzić dziecko, żeby mieć dla kogo żyć. Tu działać musiały jakieś

prymitywne instynkty, potępiam to. Porywy serca należy umieć zlokalizować. Zosia mogłaby być

inżynierem, lekarzem, czym tylko by chciała. Mogłaby podróżować, pracować, bawić się i kiedyś dokonać

wyboru. Teraz słusznie ponosi odpowiedzialność za swoje czyny. Będzie prać pieluchy, mieszkać z

teściową i gotować krupnik na obiad. Ja nad nią łzy nie uronię. Jeśli się czuła tak dorosła, żeby się

zdecydować na coś podobnego, niech liczy na siebie.

Chciałabym się tym wzruszyć i nie mogę. Każdy jest kowalem swego własnego losu, to prawda.

Jeśli jestem podła - trudno. Tak to czuję, co mam robić. Poza tym - miłość w takim wydaniu napełnia mnie

odrazą.

Biedny Michał! Długo chyba poczeka na pocałunek. W ogóle, jeszcze ze dwie takie Zosie i spędzę

113

życie w ponurym celibacie.

Ostatni dzień kwietnia. Niedziela

Chce mi się płakać, odchodzę bezpowrotnie od naiwnego podlotka. Teraz mnie czeka na pewno

trudna młodość. Nienawidzę szkoły, Michała i w ogóle wszystkiego. Nie lubię siebie takiej, jaka w tej

chwili jestem. Mądrzę się okropnie, a głupia jestem jak but. Dziwnie jest na tym świecie. Zerwałam z

Michałem i to nie jest, niestety, powód, z którego mogłabym poczuć się dumna. Posłałam przez Krzyśka

kartkę do Męskiego:

„O miłości idealnej mowy być nie może - przyznasz. Te pocałunki nas odcinają od teorii Platona! Nie

miej mi za złe, że nie chcę Cię spotykać. Pociesza mnie, że może Ci tylko pomagam, prawda?

Trzymaj się, «życie nie kończy się dziś», Lilka”.

Wczoraj Janka, zauszniczka Haliny, jakimś podejrzanym sposobem przyniosła odpowiedź:

„Gdybym się z Tobą ożenił, to tylko po to, żeby Ci dać solidnie w skórę. A teraz szukaj sposobów,

żeby o mnie zapomnieć. «Ofelio, idź do klasztoru». Książę duński”.

Oczywiście, że przeczytała. Byłam tego pewna, to wynikało z ich ironicznych spojrzeń.

Goniąc za duchową i cielesną czystością ciągnę w stronę zła. A jak mam jakiś zryw, to się okaże, że

wcale nie tak. Inaczej. A jak? Inaczej. Ale jak?

Płonęły mi na lekcjach policzki, nie zrobiło na mnie wrażenia, że fizyk mi gratulował za ten wieczór

poezji Gałczyńskiego. A mnie się wydawało, że mamrotałam. Wróciłam tamtego dnia z wizytacji koła ZMP

w liceum pedagogicznym, byłam struta. Podsumowałam dyskusję, no płakać się chce, co ja miałam do

podsumowania. Moja błyskotliwa kariera działaczki śmieszy mnie i nie imponuje ani trochę. Po prostu,

mam tak zwane „gadanie” i podpuszczają mnie do wystąpień, jak jest jakiś delegat z województwa. Znam

masę cytatów i umiem je w odpowiednim momencie zastosować. Czasami się narażam, ale trudno, jak mi

się coś nie podoba, to nie zawsze chce mi się zgrywać. Na przykład na jakimś zebraniu w hotelu

robotniczym. Przeczytałam referat, potem była dyskusja, nic nikomu nie dająca, sztywna, w ramach,

wreszcie potańcówka. Poczucie koleżeństwa swoją drogą, ale od dawna mi się nie podoba, . na zabawach

dziewczyna ma jakiś umowny obowiązek tańczenia z każdym, kto ją poprosi.

- Co to to nie, kolego - powiedziałam i poszłam do domu.

Mam wrażenie, że socjalizm nic by nie zyskał przez mój taniec z żałobnymi paznokciami. Chłopcy,

których przyszliśmy uświadamiać (sami niezmiernie uświadomieni!), woleliby, prawdopodobnie, kielich

gorzały. Jakieś wyjątkowo tępe typy. Dyskutować mogłam, ale tańczyć nie. Nie lubię tańca dla tańca, byle

gdzie i z byle kim. A kolega z powiatowego dojrzał przez mój czerwony krawat inteligencję pracującą,

„sadzenie się”. Nic bardziej mylnego. Widzę piękno w klasie robotniczej, ale niekiedy bywam trochę taką

Katarzyną Simonidze. Można mnie krytykować, ale trudno zaprzeczyć mojemu istnieniu, Obiektywnie rzecz

biorąc - żyję i może trzeba mnie zmieniać, ale jednocześnie akceptować. Tylko ciasto wlewa się do

brytfanny i placek ma zamierzony kształt. Ja jestem z zakalcem, widocznie słabe drożdże.

114

Żeby już do reszty zagmatwać sobie mój obraz, muszę się przyznać, że te wszystkie rzeczy dzieją się

w czasie, kiedy przestałam chodzić do kościoła. „Albo, albo - myślę sobie - trzeba zrobić cesarskie cięcie”.

Poszłam więc do spowiedzi, żeby sprawę jakoś załatwić. Odmówiłam formułkę i mówię do księdza:

- Mam poważne wątpliwości co do religii, odchodzę od Boga, nie czuję żadnej potrzeby modlitwy.

Niech mnie ksiądz jakoś przekona. Zaznaczam, że nie mam podbudowy do materialistycznego poglądu na

świat.

- Moje dziecko, jesteś pod wpływem zła, które panoszy się na świecie. Czy całujesz się z chłopcami?

- Całuję się, ale...

- Ile razy?

Byłam czerwona ze wstydu i złości. Już chciałam powiedzieć, że pierwszą, obrzydliwą i nie do

zatarcia lekcję całowania dał mi jego kolega po fachu. Zmitygowałam się i mówię:

- Proszę księdza, z tym problemem poradzę sobie, sama, sprawa jest poważniejsza, ja już nie wiem,

jaka jestem, proszę księdza o pomoc.

- Dziecko, postaraj się sobie przypomnieć, ile razy.

- Nie wiem, czy to takie ważne, skoro...

- Więc widzisz, pocałunki prowadzą do rzeczy nieskromnych, do wielkiego grzechu, którego Bóg ci

nie odpuści. Czy może popełniłaś już nieskromny czyn?

- Niejeden, proszę księdza, ale nie ten, o którym ksiądz myśli. Trudno mi uwierzyć w fakt, że świat

powstał za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, uczę się chemii i przede wszystkim biologii... prosiłabym

księdza jednak...

- Nie dopuszczaj do siebie takich myśli, materialiści nie mają żadnego dowodu na swoje teorie.

Trzeba wierzyć gorąco, modlić się, to szatan ci nie podszepnie...

- Kiedy właśnie nie mogę uwierzyć, wychowałam się w religii rzymskokatolickiej, a teraz mam coś

więcej niż wątpliwości.

- Nie zadawaj się z chłopcami, módl się w pokorze, a spłynie na ciebie łaska...

- A teraz, ojcze duchowny, proszę cię o rozgrzeszenie i naznaczenie mi pokuty - zakończyłam te

wywody.

Otrzymałam rozgrzeszenie. Właśnie w tej chwili rozciągam sobie to pojęcie: rozgrzeszona.

Naprawdę mnie rozgrzeszył. Ksiądz wystawił z konfesjonału stułę do pocałowania. Udałam, że tego nie

widzę. Jako pokutę za moje rozterki plus całowanie zafundował mi odklepanie dwadzieścia razy litanii do

Serca Jezusowego. Padał deszcz, kiedy wyszłam z kościoła, było mi tak źle. Nie znalazłszy w kościele nic

poza frazesami, a tylko normalne lekceważenie, następnym zebraniu ZMP przedstawiłam projekt

zeświecczenia szkoły. I tak nie ma lekcji religii tylko klepanie modlitwy. Takie bezmyślne klepanie, że aż

obelżywe dla religii.

Miałam mściwą satysfakcję, kiedy widziałam popłoch wśród kuropatw. Szalałam z radości, kiedy

one, bigotki, córki bigotek i wnuczki bigotek, po mniej niż skromnej dyskusji podpisywały listę. Będą teraz

115

klęczeć na grochu, błagać o przebaczenie, latać do kościoła i łkać (na wszelki wypadek, żeby sobie nie

zamykać furtki do nieba): „Zrozum mnie, Boże - będzie wionął szept przerażonych ust - musiałam podpisać,

bo mogłabym się nie dostać na medycynę. Ty zrozumiesz. Panie, ta Sagowska to świnia, o Boże, ona ma

kontakty z zarządem powiatowym, to oni ją napuścili”.

Nie chcę obrażać ich uczuć religijnych. Wolno mi jednak w nie wątpić, nie było jednego głosu

przeciw. Gdzież pokolenie Stasiów Tarkowskich!

Medycyna ma jednak jakieś uroki, nie znane mi, ani - przyznajmy szczerze - mamie.

Oczywiście, w zarządzie nic nie zrozumieli, poza tym, że „koleżanka Sagowska bardzo się

wyrobiła”.

Jakże nikt tego nie rozumie. Jak bezowocne byłoby tłumaczenie. Ja się musiałam zdecydować. Nie

wystarcza sama wiadomość, że się należy do „Homo Sapiens”. Trzeba przynajmniej sobie to udowodnić.

Wróciłam do domu i powiedziałam:

- Mamo, przestaję chodzić do kościoła, nie jestem dwulicowa. Nie budź mnie w niedzielę.

- Co ty mówisz, Lilka. Słuchaj, pożycz mi na sobotę swojego pokoju, bo robię dużego bridża, na dwa

stoliki.

- Chętnie. Sprzątnę swoje graty. Wyglądasz na zmęczona. Prześpij się.

I już. To jest cudowne ze strony matki, a jednocześnie znów lekceważące. Sama jest niepraktykująca,

ale mógłby ją zainteresować przełom w duszy córki. Tak, świat gwiżdże na mnie. Prawem odwetu

powinnam gwizdać na świat. Ale ujmując rzecz handlowo, ja wyszłabym na tym gorzej. Społeczeństwo

poradzi sobie beże mnie, ale ja bez społeczeństwa? Każdego przestępcę najbardziej męczy izolacja od ludzi.

To wszystko jest bzdurą, tak jak eksport rewolucji jest bzdurą.

Mam napisać wypracowanie: „Wpływ pieniądza na człowieka” (Balzac). Jestem bardzo

nieszczęśliwa, na mnie pieniądz nawet nie ma wpływu.

Michał ma dziś mecz, nie pójdę. Czy komuś się podoba święto robotnicze, czy nie, jutro zaczyna się

maj.

2 maja 1950 r.

Wczoraj o dwudziestej drugiej wieczorem tańczyłam na ławce w parku rumbę. Z Michałem i

Krzysiem jednocześnie. Z Michałem przeprosiliśmy się. Porwał mnie w tak zwane objęcia i usiłował

pocałować, nie bacząc na obecność Krzysia. „Jeśli już pogodzenie, to bardziej kameralne” - myślę. Nie lubię

miłosnych demonstracji. Pożegnałam się z Krzysiem.

Po dziesiątym chyba pocałunku, Michał dowodził:

- Ja rozumiem, nie chcesz się zakochać. Ale właściwie dlaczego? Pamiętam, jak szalałaś za

Grzegorzem.

- Właśnie dlatego. Muszę mieć pewność, że to ty. Poza tym nie wierzę w twoje słówka.

- A Grzegorzowi bardzo się podobałaś. Miałem z nim. męską rozmowę. Onieśmielałaś go,

116

smarkaczu.

- No i ustąpiłeś z pola bitwy ? - spytałam.

- Nie. Ale wtedy była jeszcze Halina i chciałem ci dać po nosie. Ty jesteś...

- Jaka? - nie wytrzymałam.

- Cudowna. I bardzo jeszcze głupia.

- To ci wyznanie miłosne! Gorszego durnia niż ty znaleźć trudno. O! „Smutne jest życie kretyna,

życie kretyna to łza, któraż pokocha dziewczyna, takiego kretyna jak ja”. Powtórz!

Powtórzył. Niekoniecznie ten wierszyk. Niech żyje 1 maja!

4 maja 1950 r.

Zdarza się czasami, że wymyślę sobie zgrabne powiedzonko, a potem ku swojemu oburzeniu czytam

to w jakiejś książce. Telepatia? Czy też rzeczy gdzieś zasłyszane tkwią w podświadomości?

Jutro wyjeżdżam na Targi Poznańskie. Ten wyjazd to nagroda dla dobrych uczniów. Cudnie. Chyba

jedyny w Europie wypadek, że uczeń z dwóją zostaje wyróżniony za dobre postępy w nauce. Ciemna

sprawa. Dyrektorka uśmiecha się do mnie przyjaźnie, profesorzy bardzo mnie lubią, z jednym wyjątkiem.

Zakraczą angielkę na sesji.

Pożegnanie z Michałem wypadło lirycznie. Pocałowałam go w policzek, z własnej inicjatywy.

Dlaczego jestem taka nieufna? Ciągle mi się wydaje, że ktoś chce mnie okpić, oszukać, że za moimi plecami

coś się knuje. Są milsze sposoby spędzania życia niż siedzenie w podejrzeniach.

Chciałabym, żeby mnie kochał. Ale myślę sobie: 15 maja Michał zdaje maturę. Zda, bo to mądry

chłopiec. Potem wakacje, nie będzie pod moim wpływem. Wyjeżdżam z mamą do Krościenka. Później ja

wrócę do tej ponurej szkoły, a Michał zacznie studiować chemię politechniczną w Warszawie. Pozna tam

dziewczynę i zapomni o mnie. To mało, może powie: „Była tam taka jedna Lilka, ale to już minęło”. Przede

wszystkim dlatego trzeba by zerwać. Ubiec los. To ja, a nie on, i nie życie, położyłam kres idylli I teraz nie

wiem, czy warto się nad tym zastanawiać. Odwróćmy sprawę. Ja też pewnie kiedyś zapomnę o Michale. Ale

co z tego, jak on może wtedy nie będzie już wiedział, jaki mam kolor oczu. Żadna satysfakcja. Gdyby nie

moje literackie skłonności, byłby ze mnie niezły chemik. Moje tak zwane życie duchowe głównie polega na

analizie. Czasami synteza. Niekiedy wymiana - pojęć.

10 maja 1950 r. W palmiarni, w Poznaniu.

Gorąco tu. Obejrzałam cyprysy, aloesy, i ryby, a w międzyczasie zgubiłam „wycieczkę”. Nie ma

Agnieszki ja już nie mam dawnej fantazji ani humoru. Częściej mi się chce płakać niż śmiać. Starzeję się.

Ooo!

117

11 maja 1950 r. W Alei Kiermaszowej

To „ooo!” dotyczyło Grzegorza.

Jakiż świat mały! Zaprowadziłam go do Zoo i trzy godziny trzymałam przy hipopotamach. Potem

marsz do ogrodu botanicznego. Ciekawy człowiek, małomówny, miły.

Przed chwilą byłam w pawilonie przemysłu ciężkiego i wpisałam się do książki.

Jutro może zaświeci nam słońce, chociaż dzisiaj jest mglisty dzień.

Podpisałam pełnym imieniem i nazwiskiem. Może mnie odnajdą i zrobią z tego użytek. Zabawiam

się, jak mogę. Targi nie robią na mnie nadzwyczajnego wrażenia. Szkoda, że wiszę na zbiorowym bilecie,

bo chętnie wróciłabym do domu.

O czwartej - Grzegorz, przy „stoisku chińskim.

Patrzę sobie na przechodzących ludzi i myślę o Atlantydzie. Była czy też jej nie było ? Uczestniczę

tym samym w zbiorowej nieświadomości. Nikt tego nie wie na pewno, a to już cieszy, że się wspólnie

taszczy ignorancję.

Potem.

W parku Wilsona, w muszli koncertowej, śpiewały dziewczęta z jakiegoś poznańskiego gimnazjum.

„Dąbrówki” chyba. Błąkam się po tym obcym mi mieście i nie bardzo wiem, co robić. Ludzie, ludzie,

obojętny, daleki tłum.

Grzegorz ma się postarać o bilety na operę, no, to wyjazd uznałabym za udany. Chciałabym

zobaczyć Cannen.

15 maja 1950 r. W domu.

Odespałam nareszcie ten Poznań. Wieczorami ganiałam po mieście. Po operze Grzegorz zaprosił

mnie na dansing. Byłam w półbutach i granatowej sukience, ale nikomu to nie przeszkadzało.

Na szczęście spałyśmy w olbrzymiej sali i kierowniczka dziewcząt z katowickiego nikogo nie

pilnowała. Szumiało mi w głowie od muzyki, wina i bliskości kochanego niegdyś Grzegorza. Były jakieś

słowa, gesty, przytulenia, ale serce we mnie nie drgnęło. Żeby tak wtedy! A on właśnie na pożegnanie chciał

mnie pocałować. Teraz! Udałam więc bardzo powściągliwą, ja, dla odmiany.

Michał ma dziś pisemny. Bardziej martwię się o Krzyśka, bo dziś polski, a polotu mój rycerz nie ma

- za grosz. Wieczorem idę z Michałem na występ Marii Bogdy i Adama Brodzisza. To przedwojenni

filmowi aktorzy.

Czytam Tołstoja. Jestem przy Spowiedzi. A to? Czy to nie o mnie:

Religia zaszczepiona mi w dzieciństwie znikła we mnie, tak jak i w innych, z tą tylko różnicą, że

ponieważ już w piętnastym roku życia zacząłem czytać filozoficzne książki, więc utratę religijności

wprędce sobie uświadomiłem.

118

Grzegorz powiedział mi, nie tak dosłownie, że łażenie z Michałem szarpie moją opinię. Jaką opinię?!

Chcąc mnie sądzić, nie ze mną trzeba żyć, ale we mnie, jak powiedział A. Mickiewicz.

W nocy.

Michałowi poszło dobrze, nam na randce też, ale ja nie odrobiłam matmy. „W ostrosłup prosty o

podstawie sześciokąta foremnego wpisano stożek”. I pomyśleć, że pachną bzy, a majowa noc wchodzi do

pokoju.

Przerwa na zadanie.

úû

êë

cos

No. Nareszcie można spokojnie pomarzyć. Psiakrew. Niestety. Jeszcze powierzchnia pobocznicy

stożka ściętego, która coś tworzy z powierzchnią walca równobocznego o promieniu podstawy...

Jeśli zadzieram z całą klasą, nie mogę zerżnąć. To by się cieszyły! Krzyś zajęty własną maturą, nie

miałabym serca zawracać mu głowę. Gdzie moje tablice logarytmiczne?! Mama puka w ścianę, żeby zgasić

światło. Bogda ładna, Brodzisz beznadziejny, Michał cudny, Grzegorz miły. Oszaleć można! Oszaleć!

25 maja 1950 r.

Przyszła kryska na Matyska, uczę się, uczę się. Co ja mam w tej wędrówce do grobu. Wypaliłam na

zebraniu ZMP:

- Nie podoba mi się jednak, że teraz nie można strajkować.

Pewnie, sama bym postrajkowała.

Kuropatwy zawyły że szczęścia, że jestem skończona w opinii czynników. Ale już się ze mną liczą,

kolega delegat zaczął mi rzecz tłumaczyć. Ja byłam zbyt przejęta ustną maturą Michała i faktem, że angielka

widziała, jak chodzę boso po ulicy. Uzna to za wygłup, a ja zdjęłam buty dla przyjemności, woda po

deszczu zalewała ulice. Nic z tego strajkowania nie złapałam, to jest tak, ale niewiele. Po co mieliby teraz

strajkować, kiedy sami rządzą. Jak będę miała trochę czasu, sama przeczytam. Uratowałam od śmierci

wróbla, podkurował się, odżył i uciekł przez okno. Nadmieniam, że rzeczownik „wróbel” jest rodzaju

męskiego.

28 maja 1950 r.

Kiedy sprawy sercowe mnie drażnią - mówię sobie: ..Jest jeszcze inne życie”. Kiedy w książkach

błądzę między herezją a mistycyzmem, między materializmem a idealizmem, pocieszani się, że na szczęście

istnieje miłość. Dziś tak, jutro siak.

119

30 maja 1950 r.

Fizyk doszedł do mojej ławki na lekcji i mówi:.

- Lilka, słyszałem, że masz bilet do teatru koło Michała.

Fizyk jest świetnie zorientowany w naszych „kto z kim”.

- Tak - odpowiedziałam - prawda. Gnomy się o to postarały.

- Szkoda, że ja nie jadę.

- Zamiast czy także? - spytałam; - Także, naturalnie.

- Bo już się bałam, że zamiast - palnęłam.

Oczywiście, chętnie siedziałabym w teatrze mając fizyka po prawicy, a Michała po lewicy, ale tak mi

się powiedziało. Nic nie odpowiedział, ale czuję, że topór wojenny znów wykopany. Lubię go najbardziej ze

wszystkich profesorów, ale po co zaczyna ze mną takie dyskusje przy klasie ? Brawuruję wtedy, chcąc

pokazać, że pozwalam sobie na więcej niż inne. Potem rozdał zeszyty z klasówkami. Dostałam piątkę

minus.

- Panie profesorze, może weźmie pan ten zeszyt na pamiątkę, ja młodo umrę, jako że wybrańcy

bogów...

- Ewentualnie przekażę komuś bardziej zainteresowanemu osobą ofiarodawcy - uciął chłodno.

- Ten ktoś zostanie bez tego hojnie obdarowany - powiedziałam.

Klasa zachichotała. Im jednak imponuje poziom naszych rozmów. Żeby jednak móc tak mówić do

profesora, trzeba wiele godzin spędzić nad końmi mechanicznymi, ale to się opłaca i to w podwójnym

sensie. Fizyk wyszedł z roli i kazał mi rozwiązać zadanie. Łatwe, dobrze mi poszło.

Skąd to się rozniosło, że sprytnie pokierowałam tymi biletami na Balladynę. I co fizyka ukąsiło?

Zeszyt mi zwrócił z napisem:

A że ją Pan Bóg stworzył,

A szatan opętał,

Więc będzie na wieki i grzeszna, i święta.

Cudowny człowiek. Bawi mnie, kiedy wbrew własnej naturze przyobleka się w szaty pedagoga.

I zdradliwa, i wierna,

I dobra, i zła,

Początek i koniec...

Janka po fizyce powiedziała z podziwem:

- Jak ty to robisz? Mnie wyrzuciłby za drzwi. Z ciebie jest bycza dziewczyna, trzymaj ze mną.

- Robię to w ten sposób, że umiem fizykę, moja droga. A twoją ofertę przemyślę. Jak chcesz,

będziemy się razem uczyć.

Powiedziałam to z grzeczności. Nie lubię się z nikim uczyć, nie mam rodzeństwa, wychowywałam

się zawsze sama. Może to dlatego. Mogę mieć przyjaciółki, ale nie odczuwam ich braku. Jestem tak zajęta

120

sobą i otaczającym mnie światem. Nie lubię plotek i cudzych zwierzeń. Sama też nikogo nie uszczęśliwiam

nadmiernym zaufaniem. Stąd ten pamiętnik. Janka jednak przyczepiła się.

- Dobrze, u mnie czy u ciebie?

- Więc opuszczasz obóz Haliny? - przycisnęłam ją do muru.

- Nie ma żadnego obozu. Bardzo nam się podobałaś, jak przyszłaś, ale byłaś taka wyniosła. A potem

uważaliśmy, że z Michałem...

- Nie ukradłam Michała ani go nie schowałam. Poza tym... durzę się w nim.

Powiedziałam to tylko na swoje usprawiedliwienie, ja chwilami nienawidzę Michała i w dalszym

ciągu chcę z nim zerwać. Nad połową globu ziemskiego rozpościera się noc. I w mym sercu mroczno i

ciemno. Płakać się chce bez powodu.

3 czerwca 1950.

Byliśmy z Michałem rowerami na .dalekiej wyprawie za miastem. Zwiedzaliśmy ruiny zamku,

wymyśliłam zabawę: ja jestem zaklętą królewną. On miał mnie odczarować, ale żeby to się udało, musiał

wejść na szczyt rumowiska. Nogi nie złamał, ale zaklęta królewna wpadła do lochu i potłukła sobie głupi

łeb. Przerażony Michał zaniósł mnie do nieczynnego młyna i wyczarował kwaśne mleko. Ułożył na sianku,

robił kompresy, karmił i poił. W nagrodę dałam mu wianek z margerytek, który poprzednio uwiłam.

- Ale to nie symbol - powiedziałam (koedukacyjna przeszłości), a on się zaczerwienił.

Był taki kochany i delikatny. Nawet mnie nie pocałował, byłam mu za to wdzięczna. Cmentarz,

ulica, to mi dodaje pewności. Tu czułabym się głupio. Zdrzemnęłam się z cudowną świadomością, że on jest

obok. To wszystko jest piękne. Kiedy otworzyłam oczy, zobaczyłam twarz Michała.

- Kochanie moje - powiedział.

Uśmiechnęłam się, pachniały łąki.

- Mogłabyś tu zostać ze mną na noc - rzekł. - Czy wiesz, co to znaczy?

- Domyślam się - warknęłam.

- To znaczy - powiedział cicho - że cię kocham.

Zrozumiałam, ale straszne podejrzenie przeszło mi przez mózg.

- A z inną nie mógłbyś tu być? To znaczy... czy ona nie mogłaby spać spokojnie?

- Straszny z ciebie głuptas. Jak kolano?

Okazało się, że mowy nie ma o moim powrocie na rowerze. Wiózł mnie Michał, a lewą ręką ciągnął

mój rower. Potem szliśmy, droga była dla nas zbyt krótka. Zwalnialiśmy. Mama zauważyła oschle:

- Trochę późno i trawa we włosach. Wiedz o tym, że najważniejszy dla kobiety w twoim wieku jest

zdrowy rozsądek.

Nie ma obawy, mamo. Zmysły mnie nigdy nie poniosą to brednia. Chcę być świadoma swoich

czynów. Życie jest takie piękne, takie bogate. I może być czyste i szlachetne przy odrobinie wysiłku. Już się

nie przejmuję, że Michał wyjedzie. Ten mój sen w młynie złączył nas bardziej niż noc poślubna.

121

5 czerwca 1950 r.

Oni są bardzo mądrzy, zdali maturę, błąkają się po mieście, organizują wycieczki i sprowadzają mnie

na złe drogi. Mam słaby charakter, kiedy pogoda jest taka piękna. Nie wiem, jak się rozstanę z Krzyśkiem,

tak oddanego rycerza jeszcze nie miałam. Zaledwie, człowiek przywiąże się do kogoś - żegnaj, wzywa los.

Idę do kina, ogarnia mnie spleen. Do całości brakuje mi milionów. Gdybym je miała, udałabym się

w nieznane. Walizka, charakter pełen sprzeczności, przestrzeń i słońce. Tymczasem jakieś spotkania przy

patefonie, tańce, zbyt rzadko jakiś wygłup. Jak też żyją inni ludzie, w dużych miastach? Na pewno ciekawiej

niż ja. Będę miała dwóję z angielskiego na koniec roku. Satyra. Czytam Hamleta Po angielsku i usiłuję

tłumaczyć. Kiedy angielka mnie wywołała, powiedziałam do Peli:

- Ona mnie nie pyta, tylko się upewnia, że nie umiem.

Angielka usłyszała i zanotowała moje oświadczenie dosłownie. Jako argument na sesję

pedagogiczną.

Poszłabym chętnie na wagary, ale jeszcze nie byłam pytana „ostatecznie” z chemii i geografii.

18 czerwca 1950 r.

W szkole nic mi już nie grozi, chodzę po mieście w płaszczu przeciwdeszczowym, chociaż słońce

praży. Pozuję na oryginalną. Spotykam się z chłopcami, którzy mnie nic nie obchodzą i w ogóle zbijam

bąki. Zupełnie nie umiem powiedzieć, co się ze mną dzieje. Nie chce mi się czytać, pisać. Michał wyjechał

do Warszawy. Odprowadziłam go na dworzec. Była jego mama, przyglądała mi się z aprobującym

uśmieszkiem. Sympatyczna. Pociąg odjechał, wracałam sama z pustką w sercu i poczuciem beznadziejności.

Dworzec, cmentarz, dom - znam na tej trasie każdy kamyk. Szkoda, że życie pozagrobowe nie istnieje. W

ten sposób tracę szansę, że kiedykolwiek uporam się z myślami i zrozumiem sens życia.

Ten Czesiek, z którym robiliśmy zdjęcia w rowie, doszedł do wniosku, że potrzebny mi jest

mężczyzna z silnym charakterem, a z tego, co mówił, wynikało, że on takowy posiada. Zerwałam pęk

zielska i powiedziałam:

- Czy wobec tego mogę pana prosić o rękę?

Ale kiedy zbliżył się do mnie niebezpiecznie, wsadziłam mu garść chrabąszczów za koszulę i ze

śmiechem uciekłam do domu.

W tej chwili zerwałam firankę i uderzyłam się w głowę karniszem. To mi dobrze zrobi. Nareszcie

jakiś mocny akcent. Zobaczyłam gwiazdy. Zabija mnie „literackość” i patrzenie na siebie z dystansu.

20 czerwca 1950 r.

Zamiast 4 grządek wyplewiłam na „SP” pół. Kiedy espiaczka zwróciła mi w ostrej formie uwagę,

rzekłam czasy karbowych się skończyły. Niech mi pani da dobry przykład.

Potem wróciłam do zajęcia obserwowania złotych much. Ona ma sprawę poruszyć. Proszę bardzo.

122

Jestem tak duchowo niemrawa, tak dręczą mnie dziwne tęsknoty, że chętnie zgubię ten balast, choćby w

awanturze.

24 czerwca 1950 r.

Wczoraj był koniec roku. Poprawka z angielskiego. W domu kwaśno jak we wnętrzu cytryny.

Odwalam stosy zaległej korespondencji. Każde najsłabsze przeżycie jest dla mnie nie dekoracyjnym

elementem życia, ale powodem zrywu coraz bardziej niezrozumiałych uczuć. Poznać prawdę. Obiektywną

prawdę o człowieku. Zrobić coś dla ludzi. Wyzwolić się z małych problemów. Jestem impulsywna, mani złe

instynkty. Chwilami upodabniam się do bezmyślnej kokietki. Lubię się podobać, wodzić chłopców za nos.

A wcale taka w istocie rzeczy nie jestem. Banały, banały, banały.

Dobre, wyblakłe oczy dyrektorki:

- Nie martw się, Lilka. Zdasz poprawkę.

Michał może spaceruje trasą W - Z, ręce w kieszeniach. Żyje „na dziś”, a jeśli o mnie myśli, to w

czasie przeszłym. Nie. Nie chcę. Wierzę mu.

26 czerwca 1950 r.

Gosposi wylatywały wczoraj z rąk szklanki, bo dla uczczenia nabożeństw czerwcowych zawitał do

nas biskup. We własnej osobie.

- To święty człowiek, jak panienka może nie iść go zobaczyć.

- W każdym ideale jest nieco przesady - usiłowałam ją bezskutecznie ostudzić. Musiała to

zrozumieć, bo się przeżegnała.

Idę sobie dzisiaj ulicą, bez żadnych złych zamiarów wobec tubylczej społeczności. Daleko mi do

złośliwości Bernarda Shaw. A szkoda. Gdyby on mógł opisać to, co ja dziś widziałam! Pryncypalną ulicą

naszego grodu powoli majestatycznie kroczyła procesja. Naprzeciw mnie, bo trudno założyć, że na moje

spotkanie. Najpierw przepisowo ksiądz z Sakramentem, dziewczynki w bieli, raz po raz dopadane przez

matki, które im wygładzały falbanki, ON, asysta księży itd., wreszcie pochód wiernych z transparentami

(cytuję dosłownie): „Słudzy Serca Pana Jezusowego”, „Miłownicy Baranka Świętego”, „Zgromadzenie

Sióstr Świeckich”. Stanęłam i patrzę. Dalej „Zgromadzenie Dziewic pod wezwaniem Maryi Niepokalanej”.

Jak zobaczyłam te dziewice z naszego miasta i okolicznych wiosek, usiadłam na krawężniku. Co druga w

zaawansowanej ciąży, co trzeciej dzieciak drze się przy piersi albo kroczy koło łydek. Wyglądało to jak

obchód Święta Matki. To był kiepski cyrk. Nie rozumiem, skąd się bierze tyle zacofanych ludzi w kraju

dążącym do socjalizmu. „Dziewice” śpiewały, co pozwoliło mi się zorientować, że co druga nie ma zębów.

Przez nylonowe bluzki wylewały się tłuste cielska, a włosy miały nerwowo poskręcane trwałą ondulacją.

Przekonałam się raz na zawsze, że uprzemysłowienie, to nie cywilizacja, ta jak widzimy, nie wszędzie

jeszcze sięga. Tych problemów nie załatwią ministerialne dekrety. To długa, uporczywa walka, w której

123

sukces wierzę.

2 lipca 1950 r, Krościenko.

Narkoza, która paraliżowała mnie przez ostatnie dni przestała działać. Odzyskałam radość życia i

poczucie humoru. W pociągu jakiś pan wmawiał mi, że jestem. podobna do Michelle Morgan.

- Bo to jej siostrzenica - powiedziała mama.

W Nowym Targu wsadziłam mamę w autobus, a sama wlazłam na górę ciężarówki jadącej do

Szczawnicy. Autobus jest za mało wakacyjny, poza tym nie chciałam nic tracić z piękna gór. Byłam pijana

wiatrem i krajobrazem. W Krościenku bez trudu odnalazłam naszą kwaterę. Wspólny pokój z mamą krępuje

mnie trochę. Przywykłam do samotności. Mama ma tu znajomych ze szpitala, umawiają się na wycieczki.

To świetnie, będę miała do dyspozycji całe długie dni, Pieniny, Dunajec.

Kończę pisanie, bo armia młodych tubylców okrutnie wydziera się pod oknem. Staram się myśleć w

języku angielskim. Udaje mi się to coraz lepiej.

16 lipca 1950 r.

Mam tyle wrażeń do odnotowania. Wyzwolona z jakichkolwiek obowiązków - jestem niesłychanie

zajęta. Biorę życie garściami, jak to się mówi. W towarzystwie mamy przebywa facet, którego identyfikuję

jako zeszłorocznego adoratora znad morza. Jakże się przez ten rok zmieniłam! Wtedy byłam wściekła, że

muszę opuszczać ukochaną szkolę. Teraz się cieszę, że marna się dobrze bawi. Nie razi mnie nawet, że

spotkanie było ukartowane, a nie przypadkowe, jak to usiłowano odegrać przede mną na krościeńskim

rynku. Ja się ślicznie popisałam, rozlałam śmietanę i rozsypałam zielone jabłka.

- Mamo, powiedz, że jestem nienormalna. Będzie ci współczuł, że jesteś taka nieszczęśliwa -

zaproponowałam później.

Mama popatrzyła na mnie dziwnie, może te słowa potwierdziły jej własne domysły. Schodzę mamie

z drogi, nigdy nie lubiła mnie „wychowywać”. Całe szczęście przynajmniej jeden wielki problem młodości

mnie nie dotyczy. Ale mama potrafi interweniować w niezwykle trafnych momentach. To jest zadziwiające.

W trzecim dniu pobytu tutaj poznałam poetę z Wrocławia. Tak mi się przynajmniej przedstawił nad

Dunajcem. Nie ma on wiele do zakomunikowania temu biednemu światu, ale jest wysportowany,

bezpośredni, świetny kompan i nie robi ze mnie muzy. Opowiada mi o jakiejś Basi. Basia jest kapryśna i ma

drobnomieszczańskie obciążenia. Nie potrafi spać w namiocie i nie umie pływać. Kobieta - mimoza. Basiu

zmień się! Ja natomiast jestem zbyt przedsiębiorcza jak na jego gust. Jemu najbardziej odpowiadałoby coś

pośredniego między Basią a mną. Bo czy ja potrafię być kobieca? Albo zażenowana bliskością mężczyzny?

Tak, tak, tak, ale nie na pokaz. Lilka, nie zmieniaj się. Dlaczego bliskość poety, który mnie nic nie obchodzi,

ma na mnie wpływać deprymująco? Hę?

Nie bardzo mogę chodzić po górach. Później się rozkręcam, ale pierwsze wzniesienie jest

124

koszmarne. Serce bije mi nieprzytomnie, w skroniach szumi krew. Piękne widoki wynagradzają mi jednak

zmęczenie. Byliśmy już na Skałce, hali Przehyba, Radziejowej. Trzynaście godzin marszu z małym

odpoczynkiem. Przed Rytrein skapitulowałam. Zjedliśmy półtora kilo suchej kiełbasy, co jak na dominujący

w tym udział poety jest ilością pokaźną.

On mówi, ja nie słucham, świetna z nas wakacyjna sra Podobno za naszą marszrutę można dostać

brązową odznakę turystyczną. Trzeba to tylko zgłosić w PTTK. Nie chodzę dla blaszki, chłonę piękno gór.

Schodziliśmy do Szczawnicy Zdroju ze śpiewem na ustach, bardzo szczęśliwi, każde z sobie tylko

wiadomych powodów. Przedwczoraj wyruszyliśmy w Pieniny, na Trzy Korony. Na Zamkowej górze -

herbata u pustelnika. Fascynował mnie ten człowiek, niestety, nie zdradził najmniejszej chęci do rozmowy.

Śpi w trumnie, mieszka w jaskini. Czy to głęboka wiara,, kompleksy czy psychopatia? Miłość do Boga czy

nienawiść do ludzi - ponieważ tego podobno łączyć nie można. Z „Kudłatej Marysi” zeszliśmy do Niedzicy.

Poeta wysadził się i wynajął tratwę tylko dla nas. Lunął deszcz. Flisak uciekł gdzieś pod dach, ale ja poetę

przytrzymałam za pasek:

- Niech pan zostanie, to jest doznanie artystyczne.

Od najmłodszych lat słyszałam o pięknie przełomu, o niebezpieczeństwie spływu. Byłam

przygotowana na kosmiczne emocje, dlatego powrót tratwą do Szczawnicy rozczarował mnie. Ani przez

sekundę nie czułam się bliska śmierci. Z urodą wodnego szczura, kłapiąca zębami krzyczałam do polskich i

czechosłowackich rybaków:

- Panie, bierze?

- Bierze, mnie cholera! - wypalił któryś.

To po co sterczy z tym patykiem? Nieruchomy jak posąg, niepomny na deszcz, hipnotyzuje biedne

pstrągi. Pstrągi można łapać „na rękę”. Poeta mnie nauczył.

Mama dziś jedzie do Szczawnicy na dansing.

- Jak chcesz, to chodź - powiedziała.

Nie chciałam. Też mi przyjemność. Tańczyłam z poetą na tratwie przy niebezpiecznych zakrętach.

Flisak miał ochotę przyłożyć mi drągiem, ale miał obydwie ręce zajęte. Hej, Austrio, hej Tyrolu! Czy wy

macie Pieniny?

20 lipca 1950 r.

Prosty charakter, prawy, bez niedomówień, cała psychika na dłoni, nudziarz. Właściwie bez żadnej

wady - czyli nie ma punktu zaczepienia dla powierzchownego choćby zainteresowania. I sentymentalny w

tani sposób. On poeta, ja prozaik i to nie w literackim sensie, takie sobie snułam myśli na temat Bolesława.

Zgrywałam się na dońskiego kozaka, bo wyczułam, że to go razi i w jakiś sposób mu imponuję. To

znaczy, razi go pozornie, on chciałby, żeby go raziło, bo wcielił się w jakieś ramki, których opuszczenie

uznałby za szarganie swojej poetyckiej duszy. Chciałam go jakoś poznać, skoro los zesłał mi już szansę

poznania drugiego człowieka. Przyczepiłam się do sprzeczności: poezja i kiełbasa, sentymentalizm i Basia

125

jedynaczka, z willą w tak zwanym posagu. I ani się obejrzałam, jak dałam się wciągnąć w długie i zawiłe

rozmowy. Nie żałuję, już wszystko o nim wiem, a on o mnie nic, ponieważ każda moja druga wypowiedź

zaprzecza pierwszej. To jest celowe. Ja muszę przecież jakoś poznać życie i ludzi - a jemu to chyba nie

będzie tak bardzo potrzebne. Z tą Basią - mimozą nie czytało się Spinozy przy księżycu. Już dawno na

podstawie jego słów doszłam do tego wniosku. Kiedy chodziliśmy po górach, rozumiałam, że ten człowiek

chce mówić, że coś go gnębi, że nie może się ustosunkować wobec jakichś nie znanych mi spraw dlatego

towarzystwo szesnastolatki, która sprawia wrażenie dziewczyny bardzo serio (a on dalej nie wie, że to tylko

wrażenie, przyjmuje jako dobrodziejstwo losu. Początkowo nie chciało mi się pogrążać w cudze intymne

wynurzenia „kiedy on o Basi, ja zaczynałam go pytać historii, żeby mu się utrwaliło. Sucho stwierdzałam,

że nic nie umie, on mi był wdzięczny za zwrócenie mu uwagi na ten fakt itd. Później jednak sama sobie

zwróciłam uwagę, że nie mając własnych rozległych doświadczeń, należy korzystać z cudzych, jeśli

cokolwiek da się dopasować do mojej sytuacji. Kiedy więc mama pomknęła z amantem do szczawnickiego

„Maxima”, zaprosiłam poetę do pokoju, gotowa wysłuchać wszystkiego. No i mam nową ludzką tragedię,

widzianą męskimi - na szczęście dla Basi - poczciwymi oczyma.

- Tracisz humor, poeto, kiedy dostajesz list - zauważyłam.

- To ciężka sprawa, Lilka, ty tego nie zrozumiesz, nie chcę o tym mówić - rzekł, a pękał z ochoty,

żeby nareszcie to komuś powiedzieć.

- Wal śmiało, tu siedzą ludzie rozsądni - zachęciłam go.

Oto: studiując we Wrocławiu, wynajmował pokój u rodziców Basi, a dalej to już szablon czystej

wody. Basia młoda i naiwna, zakochała się od razu, a najgwałtowniej wtedy, kiedy jemu wszystko przeszło.

Nie można powiedzieć, początkowo bardzo mu się podobała, no i „człowiek w pewnych wypadkach jest

zwierzęciem”.

Nie do mnie taka mowa i ochotę miałam niemożebną zdjąć ze ściany ślubny portret naszej gospodyni

i przy pomocy ciosu w głowę uświadomić poecie człowieczeństwo, lecz cierpliwie nie przerywałam. Chciał

uciec od „tego wszystkiego” i dlatego do Krościenka przyjechał na wakacje ale spóźniona to ucieczka.

Dostał tu list:

„Rodzice już wszystko wiedzą. Nie musisz się żenić, jeziora są głębokie, nikt się nie dowie, dlaczego

my nie chcieliśmy żyć”.

- Będę musiał się ożenić - wyjaśnił mi łopatologicznie.

- A cóż to znaczy „będę musiał”. Raczej staraj się przekonać, że chcesz to zrobić.

- Nie kocham jej. - jęknął.

- To jest maligna, a nie rozumowanie - pocieszyłam go. - Teraz chciałbyś, żeby ona była mistrzynią

skoków z trampoliny albo czymś równie niezwykłym ale wtedy najważniejszym jej urokiem - była

potulność, co?

- Jesteś za młoda, żeby to zrozumieć, choć przyznaję,, każde twoje słowo to naga prawda - błysnął

szacunkiem dla mojej głowy. - I jak widzisz Baśkę w świetle tego listu ?

126

- Słabo - przyznałam lojalnie - ale ona jest nieszczęśliwa.

- Ty nie zrobiłabyś nigdy podobnie - rozczulił się nad moją osobą.

- To znaczy jakiś taki moralny szantaż nie wchodziłby w grę, bo ja jestem mocna i patrzę życiu w

gębę, ale przede wszystkim, poeto, nie łudź się, nie byłbyś w stanie dać mi powodu do takiego szantażu.

Doszło? '

- Rozumiem, że też ciebie spotkałem w takiej tragicznej sytuacji. '

- Tak, jak się już narozrabiało, to się marzy o dziewczynie nawet ciut za ordynarnej jak na poetycki

gust, ale za to z gwarancją na. nieprzysparzanie komplikacji. Słuchaj, jeśli masz się żenić z litości, nie rób

tego. Będziesz miał do niej całe życie pretensje i ona to odczuje - popisałam się wnikliwą znajomością

literatury. - Jeśli jednak jest jedna szansa na sto, że się przełamiesz, opuszczaj w popłochu Krościenko i

jazda na ślubny kobierzec.

- Żeby ona była inna...

I w tym stylu rozmowa toczyła się około czterech godzin. Kiedy wychodził z pokoju, potknął się trzy

razy na chodniku. Wczoraj wyjechał do Wrocławia. Odprowadziłam go, skazańca, do autobusu. Rozpłakał

się. Nie chciałam mu podać adresu, bo i po co? Zadedykował mi tomik swoich produkcyjniaków, pisanych

chyba na siodełku traktora.

Żal mi go, ale zarówno on, jak i bohaterka dramatu nie podobają mi się. Te tragedie po fakcie, to dla

mnie jest śmieszne. W sądach na ten temat jestem bezwzględna. Rzadkie .to dziś przypadki, żeby ktoś kogoś

zgwałcił. Więc nie należy winić tylko mężczyzny. Tak już jest, że chłopcy tego chcą i tak powinno być,

żeby dziewczęta się trzymały. I poeta, nieszczęśliwy biedaczek, z tą czarującą bezradnością: to co ja teraz

mam robić?” Szczęśliwy oblubieniec, krzyżyk z nim. Te moje dywagacje nasuwać mogą, że jestem

wyrachowana i nie mam serca. Między: nie zrobić czegoś - przez wyrachowanie, a uczynić to z pełną

świadomością - jest wielka różnica i ja ją już dostrzegam.

5 sierpnia 1950 r. W domu.

W przerwach między jedną wycieczką rowerową a drugą piszę listy i monotonnie powtarzam

angielską gramatykę. Nocami śni mi się poprawka. Czekam na nią z takim drżeniem serca jak na przykład

na wizytę Michała. Oczywiście: Anioła Buonarotti. Nie ma cudów, zdam, bo będę odpowiadać przy

dyrektorce, która na szczęście zna angielski. Nie przewiduję dla Zieleńskiej możliwości skoszenia mnie. No,

no, ostrożnie z takimi oświadczeniami. Odpukać. Naprawiałam przed chwilą patefon. Teraz rumbę gra w

tempie angielskiego walca. Straszno mi jakoś, czegoś się. boję. Może to wynik mieszanki, bo czytam Ojca

zadziwionych na przemian z soczystym kryminałem. Ugotuję sobie jajek. na miękko, to podtrzyma choć

fizyczne siły.

Czuję coś zbliżonego do tęsknoty za Michałem. Ostrożnie! Odpukać, choć nie jesteśmy zabobonni.

127

1 września 1950 r., czyli pierwszy dzień ostatniego roku szkolnego.

Staję się refleksyjna. Bo też płaczę wraz ze Słowackim: Smutno, mi Boże...

Jestem małpa, świnia i co kto chce. Angielka odeszła ze szkoły. To jest, nie z własnej woli, tylko

zabrali ją do szpitala dla nerwowo chorych.

Fizyk powiedział mi zagadkowo:

- Nawet sobie nie wyobrażasz, jaki wielki w tym twój udział. Ale nie ma w tym twojej winy,

przypadek, zwykły przypadek.

Mizdrzyłam się, błagałam. Na nic. Jest związany słowem honoru. Dowiedziałam się tylko tyle, że po

maturze dyrektorka mi wszystko wyjaśni. Co ja takiego mogłam zrobić? Podobno nigdy w życiu nie

zdałabym poprawki, gdyby była Zieleńska. Sprawa jest bardzo tajemnicza, przecież z powodu ucznia

kuratorium nie zadrze z profesorem. Czy to naprawdę jakiś uraz popowstaniowy? Była więc na wpół

obłąkana. Podejrzewałam to, ale że ja odgrywam w tym jakąś rolę ? Fizyk nic więcej nie powie. Dlaczego

więc powiedział tyle? Będę się dręczyć, będę miała wyrzuty sumienia. Rzeczywiście, nie może tu być

jakiejś mojej winy obiektywnej, bo wtedy wylaliby mnie ze szkoły.

Młoda nauczycielka, świeżo po studiach, która ma nas uczyć, przypatrywała mi się badawczo na

egzaminie poprawkowym.

- Ach, to ty, Sagowska... - chwila przerwy - co wiesz o teatrze elżbietańskim?

Wykute miałam wszystko na blachę, poprawka okazała się formalnością. Dostałam czwórkę i wcale

nie mogłam się cieszyć. Będę się w tym roku uczyć, uczyć. I przypominam ci, Lilka: jesteś matematycznie

zupełnie opuszczona. Już ci nic nie pomoże, Nic nie uratuje. A maturę chcesz nie tylko zdać, ale otrzymać

nagrodę. Weź to pod uwagę, dziewczyno.

10 września 1950 r.

W moje życie wkroczył mężczyzna pod dziwnym tytułem: Hieronim. Jasne włosy, łobuzerski

wygląd, przeciążone kieszenie, lat dwanaście, filatelista z zawodu i uczeń z konieczności. Fantazja jego

matki skończyła się raczej z chwilą, kiedy uszczęśliwiła go imieniem Białopiotrowicza, teraz już tylko

potrafi chlipać na temat swojego pierworodnego.

- Nic a nic nie chce się uczyć, panno Lilko, co mu dam na składkę, to kupi znaczki.

- Chętnie mu pomogę w lekcjach, czy stoi słabo z polskiego? - łudziłam się.

- Ze wszystkiego, a najgorzej z matematyki.

- Hm. Proszę go do mnie przysłać, zobaczę, czy sobie poradzę.

- Bardzo pannie Lilce dziękuję, ojciec zajęty, a ja nie mam do tego głowy, jeszcze dwóch w domu.

Tych dwóch na szczęście w wieku przedszkolnym. Widuję ich, bo mieszkamy w tej samej klatce

schodowej. Hieronim przyszedł ślicznie domyty i ulizany, niedbale machnął książką i od jednego rzutu oka

poznałam bratnią duszę: wszystko tylko nie matma mu w głowie. Nie chciałam do reszty obrzydzić mu tej

128

gałęzi wiedzy, więc nie zaczęłam od egzaminu, jak każdy szanujący się profesor, tylko od geografii. Dał się

nabrać. Około godziny recytowaliśmy: Ekwador, Celebes, Jamajka, Taiti, Honolulu i ani się chłopczyna

spostrzegł, kiedy wyznał, że z matematyki wprawdzie przekroczył próg dziesiątkowy, ale poza tabliczkę

mnożenia daleko nie wyleciał. Od razu poczułam się profesorem Sierpińskim.

- Możesz mi mówić na ty - zaproponowałam w ramach swojego szatańskiego planu pedagogicznego.

- Dobra - zaakceptował. - Czy nie dostajesz jakichś listów z zagranicy?

Wszedł z kaloszami w moje życie prywatne.

- Niestety, nie, ale znam takich, którzy dostają, zajmę się tym. Lekcje będziemy odwalać na bieżąco i

wstecz - zaznaczyłam.

Najbardziej się bałam „na bieżąco”, ale w ułamkach okazałam się orłem. - Skąd ja to właściwie

umiem? Nigdy się o to nie podejrzewałam. Przez dziewięć dni trwała niczym nie zakłócona sielanka,

chłopakowi i mnie te „lekcje” sprawiały przyjemność i on sam nawet nie wiedział, kiedy machnął swoje

zadanka, tak nam się. przyjemnie gadało. Wczoraj nie przyszedł o umówionej godzinie. Poszła więc góra do

Mahometa dowiedzieć się, co się stało. Już pod drzwiami zrozumiałam, że Hieronimek zawiera bliższą

znajomość z szelkami lub pasem ojca. Wychowana w poczuciu nietykalności cielesnej,, odczułam to

boleśnie. Nie czekając na „proszę”, weszłam. Dwóch w wieku przedszkolnym' wyło dla towarzystwa, matka

płakała przy kuchni, kot chłeptał z garnka zupę, a Hieronim miał głowę niezupełnie dobrowolnie wetkniętą

między kolana ojca i ryczał jak syrena strażacka. Tatuś rytmicznie walił sznurem od żelazka w konwulsyjnie

drgające pośladki Hieronima, obiecując mu co sekundę:

- A dostaniesz jeszcze, dołożę ci za wszystko.

- Dzień dobry państwu - przerwałam tę rodzinną idyllę. - Chciałam się dowiedzieć, dlaczego

Hieronim nie przyszedł na lekcje - wyjaśniłam cel wizyty.

- Buty ojca przehandlował. Znaczki kupił. Zaraz mu spalę to wszystko.

- Błagam, niech pani mi pozwoli z nim pomówić i proszę nie palić znaczków, odzyskamy te buty -

powiedziałam, sama nie wierząc w to, co mówię.

- Ojciec, pozwól pannie Lilce do niego przemówić, może jej się przyzna, komu sprzedał.

Złapałam delikwenta za rękę i wprowadziłam do swojego pokoju.

- Pokpiłeś sprawę, szefie, zachowałeś się jak dwunastoletni smarkacz. Pokaż no te znaczki.

- Zostawiłem w domu.

- To jazda po nie. Nie bój się, powiedz, że idziemy po buty.

Po upływie minuty wrócił. Oczy błyszczały mu żywą inteligencją, podobał mi się ten nędzny

przedsiębiorca.

- Jasne - wydęłam pogardliwie wargi na widok jakiejś francuskiej serii przyrodniczej - połowa to

kancery.

- Gdzie kancery ?• - zapytał z oburzeniem.

Musiało go dotknąć zaczepienie jego fachowości, Westchnęłam w duchu do Makarenki i brnęłam

129

dalej.

- Przecież widzisz, że tu. było złamanie i tylko jest rozprasowane. Tak się dać nabrać! Wstydzę się za

ciebie. Komu opędzlowałeś te buty? Musimy mu obić mordę.

- Takiemu z fabryki.

- No to idziemy.

Bez słowa poszedł za mną. Łudziłam' się, że może ten z fabryki pracuje na drugiej zmianie, nie

mógłby nam się wymigać. Co innego w domu. Niestety. .Portier zawołał jakiegoś majstra, który nam tylko

podał adres zamieszkania Rocha. Mały na szczęście znał nazwisko amatora kokosowych interesów. Adres:

pięć kilometrów za miastem.

- Skąd ty wykopałeś' tego Rocha?

- Brat takiego z mojej klasy.

Przez drogę do Rocha nie maltretowałam już, małego śledztwem. Ostatecznie mnie powiedział

wszystko, a ojciec bił go pół godziny i nic nie wybił. Poza tym bardzo lubię szczeniaka i w głębi serca nie

mogłam go potępić. Ostatecznie gdyby kiedyś Zuber... to Tołstoj...

Roch nas się przeraził jak - Kowalski po odkryciu fortelu Zagłoby. Był sam w domu.

- Pan jest szubrawcem, wpakujemy pana do więzienia - zakomunikowałam mu. - Byliśmy w fabryce,

i jeszcze pójdziemy do MO. Buty, ale już. I ma pan te swoje kancery.

- Masz te kancery; oszuście - podtrzymał mnie mały.

Kazaliśmy sobie zapakować buciki, a jakże. Ponieważ powtórny pięciokilometrowy spacer przestał

mi się podobać, powiedziałam do Rocha:

- Nie pójdziemy do MO, jeśli nam pan pożyczy roweru. Męskiego, bo nie będę Hieronima wiozła na

bagażniku. Jutro mały panu odstawi rower pod fabrykę.

- Pani bierze - powiedział Roch.

- Pan na przyszłość nie handluje z nieletnimi - skinęłam mu dumnie głową i wyszłam, popychając

przed sobą małego.. Przed domkiem wsiedliśmy na rower Rocha i. tylko raz wywaliliśmy się do rowu,

aczkolwiek bez obrażeń na ciałach. Później rozmawiałam długo z ojcem Hieronima. Przyrzekłam, że będę

pomagać małemu w nauce, że na niego wpłynę itp., w zamian, za puszczenie w niepamięć całego incydentu.

Obiecał.

Wniosek z tego wszystkiego' dość prosty: ze wszystkich mężczyzn na ziemi tylko trzech będzie mi

wiernych całe życie: Wiliam Szekspir, Hieronim Klonek i dobry wojak Szwejk.

18 września 1950 r.

Przed klasówką wypalam jednego damskiego i usiłuję się skupić. Monotonnie powtarzam w myśli

wzory, formuły. Potem się kąpię czytając w wannie porady. kosmetyczne dla kobiet dla odprężenia umysłu.

Wczoraj byłam na zabawie, przed którą wykorzystałam jedną z takich porad - długo płukałam twarz w

naparze rumianku i kwiatu lipowego. Nie mam żadnych kłopotów z cerą, piję napar bratków polnych i jem

130

drożdże. Zaordynowała mi to mama. Początkowo podchodziłam do ziół nieufnie i nie chciało mi się parzyć,

bo codziennie muszą być świeże. Mama mnie jednak pilnowała. Po dwóch tygodniach, kiedy zobaczyłam

efekty, sama już o to dbam, a i przyzwyczaiłam się do tych czynności.

Zaczęłam zwracać uwagę na swój strój. Kiedyś interesowała mnie jedynie higiena i. wygoda. Teraz

przeglądam' się w lustrze, jak w talii, a jak w biuście. Czy to co złego? Mama mówi, że „nareszcie”.

Niestety, moje ulubione kolory odpadają. Nie tylko przez szkołę. Są za poważne. Nie szkodzi, poczekam.

Wkrótce skończę siedemnaście lat. Równocześnie z maturą. Mimo że tak jest lepiej, chętnie wspominam

czasy niewyparzonego podlotka. Nie miało się żadnych kwestii - erotycznych. I przychodzi moment

zastanowienia. Co zrobię z maturą w kieszeni ? Trzeba będzie znaleźć dla siebie jakieś miejsce. Już

rozwiałam złudzenia mamy co do medycyny i to definitywnie.

- Studiuj, co chcesz, bylebyś to robiła dobrze i później lubiła swoją pracę.

Sądzę, że mama skończyła medycynę wbrew swojej woli i teraz nie chce powtarzać błędu moich

dziadków. Za łatwo ustąpiła. A może to moje konsekwentne mowy na temat pisania? Jednak, czy mam

talent? Piszę, bo lubię, jak typowy grafoman. Lubię przesypywać słowa przez moje mózgowe komórki, tak

jak brylanty przez palce. Właśnie. Nawet nie' widziałam, jak żyję, prawdziwego brylantu.

Raczej trudno byłoby powiedzieć: „jestem pisarzem”, nie wiedząc właściwie nic. Trzeba najpierw

gruntownie poznać jedną dziedzinę, żeby móc pisać o innych. To pozorny paradoks. Po prostu, trzeba

chociaż jedną rzecz znać na pewno. Każdy, kto ma czy miał piątkę z polskiego, uważa się za polonistę. A

mnie filologia polska zupełnie nie pociąga. Są literatury daleko ciekawsze niż nasza, i na tę prawdę nie

pomoże patriotyzm. Na przykład - literatura rosyjska. Turgieniew, Tołstoj, Kuprin, Lermontow, Puszkin.

Eugeniusza Oniegina umiem na pamięć. Zawsze czytałam,, kiedy było mi smutno, płakałam nad pięknem i

prostotą wiersza, aż się w końcu nauczyłam. Fizyk mi nie wierzył, ale mu to udowodniłam. Recytowałam

przez trzy kwadranse, aż mi przerwał ze. słowami:

- Masz fenomenalną pamięć.

Nie o to chodzi, Pana Tadeusza się nigdy nie nauczę. Znam masę wyjątków, lubię i tak dalej, ale

bliższy memu sercu jest nastrój Oniegina.

A przecież mam dumę narodową. Niejeden raz wilgotniały mi oczy, jak czytałam o legionach,

Somosierze czy szewcu Kilińskim. Kocham powstanie styczniowe,. opłakałam mniej więcej co drugą jego

ofiarę. Wrócę do tego tematu, na razie nic nie wiem.

24 września 1950 r.

Jak pisarz, który nie może całkowicie aprobować współczesności i sięga po tematykę historyczną,

pozwolę sobie zanurzyć się w epokę kamienia łupanego w moim życiorysie. Skąd to prowokacyjne zdanie

na początku pamiętnika? Pozostałość czasów, kiedy to koniecznie chciałam, aby wszystko w moim życiu

było niezwykłe. Wertowałam po kryjomu papiery, mozolnie licząc, czy się nie urodziłam przed ślubem

rodziców. Niestety. Trzy lata, pięć miesięcy i dziewięć dni po ślubie mojej matki z moim ojcem i na dodatek

131

w domu. Odpadła więc także możliwość, że zamienili mnie w klinice. Nie okażę się nagle księżniczką

perską, której matce poród pokrzyżował polowanie w Górach świętokrzyskich. Nie napiszemy tu więc:

„Ogary poszły w las, a Księżna Roszan Taliwi ciężko zaniemogła. Pięciu niewolników na dziesięciu mułach

odwiozło ją do miejscowego szpitala”. Jeszcze cztery lata temu, kiedy utrzymywałyśmy kontakty ze

znajomymi ojca, byłam tak głupia, że inna kombinacja nie przychodziła mi na myśl. Tylko dlatego

przyjaciele ojca zostali pozbawieni romansowych podejrzeń o mnie. Przez te trzy lata, pięć miesięcy i

dziewięć dni rodzice wymyślili dla mnie imię: Paweł. Było to imię dziadka. - Niezwykłej dobroci

człowieka. Kiedy więc wycięłam pierwszy w życiu kawał i urodziłam się dziewczynką, wybuchła panika.

Stało się jasne, że imienia po dziadku odziedziczyć nie mogę. Podobnie nie wyszło z niezwykłą dobrocią.

Przy każdej literze alfabetu dochodziło do wielkich sporów, wreszcie stanęło na Lidii - Magdalenie.

Imię Lidia niewiele mi mówi, natomiast Magdalena...

Kiedy skończyłam lat jedenaście, biskup podczas swych duszpasterskich wojaży zatrzymał się w

miasteczku, w którym wtedy przebywałam z mamą. Szansę tę postanowiła wykorzystać podstępnie

owieczka Lidia - Magdalena i zdobyć imię ubóstwianej gwiazdy filmowej - Marleny Dietrich. Ale biskup

zamiast „Marlena” powiedział „Maria” (widocznie nie dosłyszał) i uderzył mnie w twarz. To się nazywa

bierzmowanie. Za to nie pocałowałam go w palec, który mi nadstawił, tylko się schyliłam i wytarłam własny

nos własnym palcem.

Tak czy inaczej, jestem nieźle zaopatrzona w imiona, natomiast znacznie gorzej w zdrowy rozsądek,

co niedwuznacznie wynikać musi z moich zapisków.

Natychmiast po urodzeniu na ręce lekarza przelałam moje lekceważenie do świata, a w sekundę

później zrobiłam dalszy nietakt. Wiem to z mitów rodzinnych. Jak na kobietę wykazywałam nadwagę,

ważyłam cztery i pół kilo. Miałam olśniewającą karnację lekko gnijącego pomidora. Kruczoczarne włosy

rosły na krzywej (wtedy!!!) główce w zorganizowanym szyku: trzy nad czołem, po jednym nad każdym

uchem i długa broda na karku. Z otwieranego co jakiś czas prawego oka „aż biła” inteligencja.

W tych warunkach ojciec się natychmiast zdecydował, że jestem najpiękniejszym i

najgenialniejszym dzieckiem na świecie. Wszystkie inne dzieci darły gębę w kąpieli, a ja tylko wtedy ją

zamykałam. W drugim dniu swojego życia uśmiechałam się radośnie (?!) w chwili zapalenia światła.

Naturalnie, nie mogło być mowy o konwulsyjnym grymasie. Pewnie cieszyłam się, że przyszłam na świat

po Edisonie, który wynalazł żarówkę i mnie już nie czekał ten obowiązek.

Część swojego młodego żywota przesypiałam. Wierzę, że robiłam to z przekonaniem. W mitologii

tuż za Amorem drepce u mnie Morfeusz.

Kiedy tylko umiałam siedzieć o własnych siłach, położono przede mną następujące przedmioty:

książeczkę do nabożeństwa (którą Magdalena odrzuciła ze wstrętem), dzieło naukowe, którego nie

obdarzyłam przesadną uwagą, stetoskop ojca, którym wyrżnęłam z furią w głowę babci, skrzypce - jako że

postawienie fortepianu na stole napotkało na trudności, jasełkową maskę diabła - co miało symbolizować

sztukę aktorską, aluminiowy garnek - bo życie różne płata figle i kto wie, czy nie „będzie zmuszona

132

gotować”. Wreszcie - kryształowy kałamarz, napełniony atramentem, bo bez atramentu wróżba byłaby

niepełna. Najbardziej zainteresował mnie kałamarz. Oczywiście nie dlatego, że zawsze trzymany był ode

mnie daleko. Z radością wylałam atrament, na kogo tylko się dało i rycząc zuchwale nie pozwoliłam sobie

wydrzeć pióra. Dostałam kartkę papieru, gdzie udowodniłam swój talem literacki. To, co napisałam, zostało

przez ojca zidentyfikowane jako „a”.. Babcia niepewnym głosem stwierdziła, że można się tam, dopatrzeć

„t”. Gorący aplauz. Przy czym, jak wiemy z książki pana Falskiego, odpowiednie połączenie tych liter daje

nam dwusylabowy wyraz tata. Tak więc umiałam pisać, zanim nauczyłam się alfabetu. Moja ręka i umysł

wyprzedzały język, który ani rusz nie chciał się ułożyć tak, abym mogła przeczytać to, co już pięknie pisać

umiałam. Wykrzywiłam się szpetnie na widok diabelskiej maski, więc kto wie, czy nie będę krytykiem

teatralnym. W każdym razie, jak wiemy, rosnę w przekonaniu, że pióro stanowi moją. Przyszłość.

W trzynastym roku życia napisałam pierwszą powieść,. Pracowałam nad nią cztery dni. Już wtedy

wiedziałam, że geniusze są za życia nie doceniani. Jasne, że nie powierzyłam jej nikomu. Przeczytałam więc

sama sto trzy razy, co należy rozumieć, że powieść zdobyła pewien rozgłos. Przyjmując,, że za

każdorazowym czytaniem byłam Jednym Czytelnikiem, już mamy stu trzech czytających mnie ludzi. Czy

każdy autor może się poszczycić, że miał stu trzech czytelników, którzy z własnej i nieprzymuszonej woli

czytali jego dzieło jęcząc z zachwytu? Poza tym, byłam w posiadaniu - rękopisu, a wiadomo, jak się za tym

rozbijają biblioteki.. Dopiero okrutne życie sprawiło, że rękopis zaginął. Cześć. Jego Pamięci! Pamiętam

treść, którą pozwolę sobie przytoczyć z prawdziwą radością, że mogę wrócić życiu choć tyle: .,«Batorym»

do Polski wraca piękna dziewczyna razem z ojcem bisnesmenem. który zlikwidował fabryczkę wiecznych

piór, żeby ucałować łan ziemi ojczystej. Jedzie także, mama - Amerykanka, która była kiedyś

manicurzystką. i robiąc tatusiowi manicure, zacięła go boleśnie w serce... Oprócz nich - braciszek, którego

tylko wpływ polskiej młodzieży może uratować przed stoczeniem się na dno.

Na statku nasza bohaterka poznaje mężczyznę - cud. pana Zańskiego. Pokochali się miłością czystą i

namiętną. Gdynia wita ich deszczem. Zagadka tytułu, bo powieść była pt. Deszczowy dzień. Jest to dzień

ich rozstania. Marten - bardzo cierpi, bardzo.

Po ożywionej korespondencji jedzie do Gdyni, aby złożyć ukochanemu wizytę. Kocha go ponad

konwenanse. Drzwi otwiera jej ruda wydra. Marlena mdleje, a potem choruje na zapalenie opon

mózgowych. Zański ocknął się, zrozumiał, co może stracić. Czuwa przy jej łóżku. Następuje w nim wielki

przełom, który utrwala się na całe życie. Martena wyzdrowiała i padli sobie w ramiona...” Koniec.

Przez ten czas posunęłam się trochę w rozwoju i dziś już nie byłabym w stanie wymyślić podobnie

interesującej fabuły. Gdyby nawet, to kazałabym Martenie puścić jednak w trąbę pana Zańskiego.

Od razu po urodzeniu wypędzono (?) ze mnie złego - ducha przy pomocy „chrztu z wody”.

Planowano huczne chrzciny. Termin był ustalony, goście zaproszeni, a w kościele załatwione, co tani trzeba.

Przyszłam już jednak na świat ze zmysłem humoru, toteż zakpiłam ze wszystkiego. O trzeciej nad ranem

lico przyoblekłam w łunę i popędziłam rtęć w termometrze do 40°. Zaraz, ile to będzie w skali Fahrenheita,

fizyk by się ucieszył, gdybym wiedziała. Mniejsza z tym. Marzyłam więc o przejażdżce do Krainy

133

Wiecznych Łowów. Ojciec robił z moim ciałem, co mógł, a ciotki, babki i całe kobiece zgromadzenie

zastanawiało się nad ratunkiem dla mojej duszy.

Chrzest „z wody” mógł być na sądzie ostatecznym nieważny. Zrobiono ze mnie zgrabny tobołek i

osobliwa procesja udała się do kościoła. Kościół był, nieprzytomne dziecię też, ale dawał się odczuć brak

ojca chrzestnego. Zdecydowano się na „kościelnego”. Chrzestną matką miała być mdlejąca z rozpaczy

ciotka. Zdołano tylko ściągnąć zaspanego księdza, który sutannę narzucił na piżamę. Ojciec złowił

przechodnia, który jakoś podczas ceremonii zdołał mnie podtrzymać, dla uczczenia chrześniaczki

zaintonował w świątyni bojową pieśń. Legiony to - żołnierska nuta.

Niestety, ja już nie widziałam go nigdy w życiu, a jest rzeczą wątpliwą, że on widział mnie wtedy.

Czasem, z logiką ludzi dorosłych, obwiniano mnie o niego: „Pijaczyna cię .do chrztu trzymała”. Byłam taka

dumną z całej tej szopki, że natychmiast wyzdrowiałam, co w wersji babki Józefy arie tylko graniczy z

cudem, ale nim było niewątpliwie. rzecz utrwalił Mickiewicz w Panu Tadeuszu mówiąc:

Gdy od płaczącej matki pod Twoją opiekę ofiarowany, martwą podniosłem powiekę.

Wieszcz miał dar przewidywania, bo trudno to inaczej tłumaczyć.

Od najwcześniejszych miesięcy życia' lubiłam przedmioty humanistyczne, dlatego też te ciągłe

kłopoty z matematyką. Z wielką wnikliwością psychologiczną parodiowałam Ludwika XIV i za pomocą

ciągłego ryku zmusiłam wszystkich do uznania hasła: „Dom - to ja”. Brałam więc z góry zadośćuczynienie

za stan obecny, teraz nikt się ze mną nie liczy. Za to odjadam sobie, bo we wczesnej młodości codziennie

powinnam była zemrzeć śmiercią głodową. Nie jadłam nic, „Absolutnie, ale to zupełnie nic”. Tajemnicze

jest pochodzenie tych wałków tłuszczu na moich rękach i nogach, jakie oglądam na kolorowych

portrecikach.

Na wakacje wyjeżdżaliśmy na wieś, jakieś dobre sto metrów od naszego domu w mieście. Właściwie

trzeba było tylko przejść przez łubin i powietrze było już dla dziecka zdrowe. Rodzice dobrze zarabiali,

zwłaszcza w dni targowe. Większość honorariów otrzymywali jednak w jajkach i indykach. Ale i z gotówką

nie było źle. Byłoby jeszcze lepiej, gdyby ojciec nie poczuł się odcięty od świata, po studiach w Warszawie.

Przeprowadził więc na własny koszt, przez kilkanaście kilometrów, linię telefoniczną.

Mieliśmy więc telefon, z którego można było zadzwonić do pana Dery, aptekarza, albo nawet do

powiatowego miasta, jak było potrzeba. Później także na plebanię, bo - proboszcz złakomił się na gotowe i

też sobie założył aparat. To tyło już za mojego żywota. Przedtem rodzice zaczęli budować jednopiętrowy

dom. Ja się urodziłam na etapie parteru i tak już zostało, to znaczy nic nie zostało, bo dom spalili Niemcy, a

plac sprzedała mama w czasie okupacji za dwa. metry cukru i pięć kilo masła. Wykiwali ją. Masło - po

przetopieniu jadłyśmy całą zimę i jeszcze się upiekło ciasto na Wielkanoc. Z cukrem była historia zupełnie

makabryczna. Jeszcze dziś, jak słodzę herbatę, uprzednio wącham cukierniczkę. Miałam trzy koty, Pawła,

Gawła i Kunegundę. Te bydlaki uznały, że to piasek, a miały świetne maniery.. Dwa tygodnie pomagałam

mamie przetapiać ten cukier na karmel. Zrobiło się .z tego cukierki „krówki” i sprzedawała za chleb albo

słoninę. Częstowałam także dzieci, nigdy sama nie jedząc.

134

Front naszego domu wychodził na rynek. Po rynku chodziły krowy przez okrągły rok, w lecie i w

zimie, z wyjątkiem Bożego Ciała, kiedy chodziła procesja. Wtedy tajemniczo znikały, w każdym razie nigdy

w procesji nie widziałam ani jednej, z wyjątkiem pani Derowej.

Ona mi dziwnie krowę przypominała, ale nie powinna. czuć się obrażona, bo jej to szczerze

powiedziałam: „Pani to jest podobna do krowy”. Ojciec wtedy dał mi jedynego - w życiu klapsa.

Wspomnienie to pieszczę w sercu jak największy skarb. Pani Derowa wyróżniała się jedynie brzuchem: i

siedzeniem. Zrobiła tylko jedną rzecz szokującą. Kiedy kupiła sobie konia i bryczkę, chciała sama powozić.

Wjechała do cukierni pana Kidawki, który omal nie umarł na serce, widząc ruinę swojego lokalu. Ten koń

też się musiał wyróżniać głupotą, bo na przykład „Jaśka” dziadka Pawia odwoziła. go z lumpki pod sam

dom, wprost w ramiona stęsknionej babki Zofii. Babka Zofia jest jędzą. Odkąd zginął ojciec, nie widziałam

jej.

Natomiast dziadek „przyjeżdżał do nas często. Umarł serce. To był cudowny człowiek. W

odróżnieniu od babki nigdy się nie bał, że mi musi zapisać kamieniczkę w Grodzisku pod Warszawą. Kpię z

kamieniczek. Przed wojną miałam założoną książeczkę PKO. Po dojściu do pełnoletności miałam być panną

z pieniędzmi. Oczywiście, wszystko przepadło. Tego jednego nie żałuję, bo być „panną z posagiem” to

bardzo staroświeckie. Nie mogę pojąć, jak ta wiecznie narzekająca babka mogła jakoby rzucić w profesora

kałamarzem, za co wylali ją z gimnazjum. Albo po sprzeczce z dziadkiem, w podróży poślubnej, wrzuciła

do rzeki obrączkę i zaręczynowy pierścionek z brylantem. Posądzam ją, że nad rzeką zrobiła tylko gest, a

biżuterię tajemnie sprzedała. Jest bardzo skąpa i nie ma ani odrobiny fantazji, którą w nadmiarze miał

dziadek. Dziadek był arystokratycznie - zubożało obciążony, ale może to nieprawda, tylko odgrywał się na

babce, która była córką właściciela piekarni.

Kiedy byłam u dziadków, często chodziłam do restauracji. Zaczynało się zwykle od obiadu.

Siedziałam zawsze koło dziadka, który ściągał babce - poduszki z otomany, abym była „na poziomie”. Jeśli

wypadła poduszka z Pierrotem, babka ją brutalnie wyciągała spode mnie. Zanim zaczęła rozlewać do

talerzy, brała łyżkę, próbowała zupę, siorbiąc głośno.

- Proszę cię, Zosiu, nie próbuj.

- W kuchni sto razy próbuję i dobrze.

- Mogłabyś tego nie mówić.

- Delikatniś, patrzcie go.

Zabieraliśmy się do jedzenia. Obiady te w niczym nie przypominały moich trawiastych, kulek z

cielęciny i przecieranych zup. Jeśli były zimne nogi, dziadek obficie skrapiał je octem, co mnie napawało

zrozumiałym zachwytem. Jadło się kwaśne żury, kapustę, pierogi, tłuste mięsa, groch, chrzan, ćwikłę.

Czasami obiad przebiegał spokojnie. - Niekiedy jednak, jeżeli babką zrzędziła, dziadek nie wytrzymał:

- No i czego tak na mnie patrzysz?

- Bo mi się zdaje, żeś sobie dzisiaj kropnął.

- Guciu - zwracał się do swojej córki - co wygaduje twoja matka?

135

- Mnie się też zdaje, że ojciec sobie kropnął.

- Nie kropnął sobie dziadek, nie kropnął - piszczałam.

- Jedynie dziecko mnie rozumie - mówił dziadek. - Chodź, dziecko., z tego domu, bo tu nas chcą

otruć.

Zrywałam się jak żołnierz na komendę. Dziadek w jedną rękę brał laskę, w drugą moją łapę i ścigani

okrzykami babki, wyruszaliśmy do knajpy.

- Demoralizuje dziecko, łobuz jeden - dobiegał nas. krzyk.

- Ona ma sztuczną szczękę i w nocy trzymają w szklance, wiesz? Hi! hi! hi! - informował mnie

dziadek.

- Wiesz, najpierw pójdziemy do Żyda; a potem na lody, charaszo? - ciągnął dziadek.

- Charaszo, niech mi dziadek opowie, jak to się rozpuścił w Petersburgu - prosiłam.

- Hulało się, hulało. Ale co ty, dziecko, wygadujesz?

Wchodziliśmy do knajpy. „Żyd” kłaniał się i pytał, czy dla pana radcy nakryć, jak zwykle, w

gabinecie. W „gabinecie” była czerwona otomana, muślinowa firanka upstrzona, przez muchy i prostokątny

stół, który się ciągle kiwał. Dziadek dochodził do lady, na której stała gablotka z pozieleniałymi nieco

zakąskami i „wystukiwał” laską:

- To, to, to.

Potem przyglądał mi się krytycznie. Jako kumpel do kieliszka nie musiałam się najlepiej

prezentować, bo z troską w głosie pytał „Żyda”: - Rogalskiego nie było?

- Nie.

- A doktora Petruszki?

- Jeszcze nie.

Ale oto wchodził w restauracyjne progi jakiś człowiek - Dziadek napadał na niego:

- Kolego, możeście dzisiaj nie pili?

- W samej rzeczy, panie radco, nie.

- To nie odmówicie nam kieliszeczka.

- Jakżebym mógł.

- W karafce to co zwykle - dysponował dziadek - a dla dziecka...

- Śledzia i lody - podsuwałam.

- Śledzia i lody dla dziecka - powtarzał dziadek.

Czasami „dobijał” doktor Petruszko. Udzielił mi raz pierwszej pomocy w postaci wody sodowej,

kiedy zwymiotowałam pod stół. Libacje ciągnęły się długo, ja nikomu nie przeszkadzałam. Obserwowałam

strzępki dywanu na podłodze i jadłam wszystkie „zakazane owoce”.

- Dziecko powinno jeść, co chce i jak chce. Ręką czy nogą, byle jadło - dewiza dziadka odnośnie

pielęgnacji dzieci.

To wszystko było wielką tajemnicą. Nigdy słówkiem nie wspomniałam o „Żydzie”. Tylko raz

136

wyprowadził mnie z równowagi doktor Petruszko. Ojciec był jedynym człowiekiem, który mógł wpakować

mi łyżkę do gardła i kazać. powiedzieć „aaa”. Mama miała do mojej jamy ustnej wstęp kategorycznie

wzbroniony. Wychowałam się właściwie między ceratową kanapką a stetoskopem, ale przed łopatką miałam

paniczny lęk. Ojciec wyjechał, a mama podejrzewała u mnie anginę. Przebywałyśmy wtedy u babki.

- No to pójdziemy do Petruszki - zdecydowała mama - zmęczona moim wierzganiem i rykiem.

U Petruszki przejrzałam natychmiast niecne zamiary wobec mojego gardła. Kiedy tylko zbliżył się

do mnie z łyżką, powiedziałam szeptem:

- Jak pan tego nie schowa, to powiem mamie, jak się zakropiliśmy u „Żyda”.

- Nie ma powodu do obaw, pani Lusiu - dał diagnozę przerażony doktor, chowając łopatkę.

W ten sposób, mając cztery i pół roku, dokonałam pierwszego w życiu szantażu i jak na razie -

ostatniego. I pierwsza życiowa lekcja: dobrze wiedzieć coś niecoś o dorosłych. Wtedy istotnie miałam

anginę i Petruszko dostał nalepkę: „Stary cymbał, prostej choroby nie umie rozpoznać.”

Na „letnisku” najchętniej jadałam w chlewie u pana Piguły. Wśród pochrząkiwań świń, porykiwania

krów byłam w swoim żywiole. Było to jedno z najbardziej interesujących towarzystw, w jakich zdarzało mi

się jadać. Chodziłam tam z ojcem i Martą. Przy koniku byłam zwykle po zupie i Marta szła po drugie danie.

Mama miała pewne zastrzeżenia co do warunków higienicznych, w których wzrastał mój apetyt, jednakże

ojciec nie miał nic przeciw moim zainteresowaniom. Chodził za mną z łyżką i powtarzał:

- Uważaj, bo ci krówka zje zupkę.

Te podłe zamiary krówki odbiłam sobie na świni, której podczas samotnej wyprawy do obory

zjadłam pół korytka kartofli z ospą. U Pana Piguły popiłam to Rurową wodą - („nie można pić surowej

wody, bo tam są miliony bakterii”) i jak widzimy - żyję i w szkole uchodzę za dobrą uczennicę.

To jest pomylenie pojęć, nie jestem zdolna bardziej niż przeciętnie, mam tylko świetną pamięć, a do

niej głównie apelują w szkole. Na całe życie zapamiętam, że ciało zanurzone w cieczy traci pozornie na

wadze tyle, ile waży ciecz wyparta przez to ciało, ale nigdy nie zrozumiem, po co ten szum. jeśli to ciało

traci na wadze pozornie.

Dalsze życie zmusiło mnie do postawienia sobie pytania: „Czy wolałabym się nie urodzić”. Tego się

jednak nie da odwołać. Urodzenie się - to nie ogłoszenie w gazecie: Niniejszym odwołuję obelgę rzuconą na

panią Karolinę Maziarską, jakoby ta pani była płatną agentką firmy «Ki - wi» - L. S.

Tak, moja pamięć idzie za mną jak chmura za Onieginem. W rozmowach z mamą ojciec zawsze

trafnie utrzymywał, że nie jestem infantką hiszpańską i towarzystwo kominiarza mi nie zaszkodzi.

Kominiarz był amantem Marty. Marta czasami szczypała mnie w pośladek, ale pozwalała siadać na ziemi i

kazała mi myć kafle w piecach, co wtedy, o dziwo, napełniało mnie szczęściem. Lubiłam ją i do kominiarza

się z czasem przyzwyczaiłam. Potem odeszła, bo jej ojca zabili widłami. Komisarz został, bo przyszła

Rózia.

Ojciec kochał naszą mieścinę i nigdy nie chciał słyszeć o zamieszkaniu w prawdziwym mieście.

Może gdyby nie przywiązanie do pracy, pacjentów, żyłby dziś? Jakże inaczej wyglądałby świat. O trzeciej

137

w nocy przyjechało „SS”, kazali ojcu wziąć ciepłą bieliznę, żywność na drogę. Rozstrzelali go w pół

godziny potem w pobliskim lesie. Razem z nim czterystu mężczyzn z naszego miasta. Kiedy odnaleziono tę

wielką mogiłę i odkopano ojca, mama „nie zabrała mnie tam, czego do końca życia jej nie wybaczę.

Powodem tej egzekucji był fakt, że koło posterunku żandarmerii przeleciał na koniu jak huragan brodaty

major i nie zdążyli go postrzelić. Pamiętam tego majora, często u nas bywał i długo konferował z ojcem.

Obym go nie spotkała. Wtedy nie bardzo rozumiałam tragedię, miałam pięć lat.

Pierwszy raz rozpłakałam się z powodu ojca śmierci, kiedy płonął nasz dom. Dali kwadrans na

wyniesienie rzeczy. Mama uratowała przytomnie patefon, album i moje lalki. O trzy domy dalej znaleziono

broń, więc podpalono trzy ulice, na wszelki wypadek. I wtedy, patrząc na łunę, płaczące kobiety,

hitlerowców w czarnych mundurach z bańkami benzyny w ręku, rozryczałam się straszliwie. Zrozumiałam.

W trzy dni później na pogorzelisku domu znalazłam fragment solniczki. Solniczka ta, posklejana,

stoi odtąd zawsze na honorowym miejscu, gdziekolwiek się znajduję. Nigdy nie noszę żadnych fotografii,

ale ten przedmiot zabieram na każdą wycieczkę. Od wspomnień człowiek się nie wykręci, dlatego trzeba

robić wszystko, żeby mogły być najbardziej jasne, a przynajmniej dobre.

1 października 1950 r.

Znów naraziłam się klasie. Połowa dziewcząt zaczęła „szyć” bez przyborów, naśladować postać

symulanta z czechosłowackiego filmu Ostatni Mohikanin. To' było nawet dość dowcipne, łacinnik się

uśmiechał, a ja już miałam się zabrać do „wykańczania rękawa”, kiedy szeptem zaczęty krążyć idiotyczne

uwagi na temat choroby pani Zieleńskiej. Jasnym jest, że osoby tej nie darzyłam przesadną miłością, ale od

dnia, kiedy się dowiedziałam, że jest nieszczęśliwa, moja niechęć skapitulowała. Oburzyłam się więc

strasznie, aż łacinnik się zdziwił.

- Lidio, odkąd to ty przeciwko kawałom?

- Video melipra proboque, deteriora sequor - popisałam się.

Skłonił się dwornie. W ogóle, od pierwszej u niego odpowiedzi mam „bardzo dobrze”. Łacina jest

dla urnie najpiękniejszym językiem świata. Szkołę Calvusa ciągle ulepszam, stary może być ze mnie

dumny. Pewnie, nie na wiele w życiu przyda mi się znajomość łaciny, ale własna satysfakcja to pies? Lubię,

po prostu lubię i niechaj to oświadczenie zamknie kwestię.

Halina kiedyś powiedziała złośliwie:

- I tak masz pięć, więc po co te przysłowia?

- Są piękne, a poza tym któż zabrania używać ich i tobie?

Dobra znajomość przedmiotu daje gratyfikacje, choćby w postaci wersalskich stosunków z

profesorem. Łacinnik traktuje mnie jak osobę dorosłą, poważną i na poziomie. Wszystko mogę, u niego

przeforsować, nawet wmówiłam mu w ubiegłym roku szkolnym, że Pelagia powinna mieć czwórkę.

- Naprawdę tak myślisz?

- Naprawdę. Ona jest solidna, tylko mało błyskotliwa.

138

Dał jej czwórkę bez żadnych zastrzeżeń, a Pelagię to zmobilizowało, nie tylko do łaciny.

Na przerwie między łaciną a geologią powiedziałam kuropatwom kolejkowym systemem:

- Możliwe, że jestem głupia,. ale wy to już kompletne idiotki...

Na to Halina:

- I to myślałby kto, pupilka Zieleńskiej, Ty jej najwięcej nerwów naszarpałaś.

- Chyba ty, Halina powinnaś rozumieć, że to. nie była zamierzona złośliwość.

- Masz zawsze wyższe racje.

O! To już była aluzja do Michała. Od tego do tego i doszło do karczemnej kłótni na temat... filmu

Burza nad Azją. Ja - że to dzieło genialne - one, że pozuję itd. Nie pozuję, nawet przed sobą, tylko głośno

mówię to, co myślę.

9 października 1950 r.

Miałam referat na akademii. Później - ten sam, w hotelu robotniczym, ale innym niż poprzednio. No

i co? Pięćdziesiąt młodych robotników w nienagannych koszulach, świetnie tańczących. Czarujący

kierownik bardzo pomysłowo zorganizował potańcówkę. Hulałam cztery godziny bez chwili wytchnienia.

Jestem przygnębiona atmosferą w klasie. Wszystkie budują zamki na lodzie, trzy czwarte klasy

wybiera się na medycynę. Jak tak dalej pójdzie, co drugi człowiek w Polsce będzie lekarzem. Samarytanki,

myślałby kto. Ja powiedziałam:

- Idę na turkologię. Już mi się nie zdarzy, żebym kiedykolwiek siedziała „jak na tureckim kazaniu”.

Fizyk orzekł, że po mnie się można wszystkiego spodziewać, więc także i turkologii. Nie mam

żadnych skrystalizowanych zasad życiowych. Co ja będę robić ? Na razie się uczę z samozaparciem fizyki.

Postanowiłam do końca roku zrobić sama siedemset żądań z trygonometrii. Jak do tej pory, zrobiłam dwa.

Jeżeli przerobię całego Jefremowa, nie wsiąknę na maturze. Rozwiążę każde inne zadanie, choćby przez

analogię albo na zasadzie odruchu. Ostatecznie, słonia nauczą tańczyć, jak trzeba. Będziemy zdawać z

polskiego, matematyki, historii, fizyki, zagadnień - tak się słyszy. Lubię logikę. Wykłada dyrektorka w

świetny sposób. „Logika jest nauką częściowo praktyczną, częściowo spekulatywną, moralnie potrzebna do

innych nauk”. Ano dobrze.

Niezbadana jest myśl ministra oświaty. Po co wlepił nam astronomię? Sądziłam, że to o gwiazdach,

tajemnicach kosmosu. Owszem, ale w sposób czysto matematyczny. Wola i dopust ministerski. Panie

ministrze, co to jest kąt triangulacji? A kuku! A może to wcale nie od ministra leży ten nasz program. Czy

nie dość już, że mamy geologię? Może to i ciekawa nauka, ale geografka robi, co może, żeby przedmiot

obrzydzić. W tych warunkach zaskoczyła mnie Pelagia, która „idzie” na geologię. Od razu innymi oczyma

na nią spojrzałam. Nigdy nie wiadomo, jakie ludzie w sobie mają pokłady. Ale co ja zrobię z tą swoją

wiedzą”? Cooo?! Czy w ogóle ta moja nauka ma sens? Najciekawszy świat jest między twarzą a poduszką.

139

10 października 1950 r.

Musiałam zasugerować pannę Kasię, tak intensywnie myślałam, żeby mi nie kazała czytać

wypracowania domowego. Miałam napisane tylko pół. Czytałam więc powoli i wyraźnie, żeby się nie

rzucało w oczy, iż obraz zakłamania moralnego w twórczości Zapolskiej wykańczam na poczekaniu. Nie

rzucało się. Lekcje dłużyły mi się okropnie, ciągnęły się jak amerykańska guma do żucia. Wreszcie nie

wytrzymałam nerwowo i zwolniłam się u geografki, która jest teraz naszą wychowawczynią. Coś tam

nagadałam i poszłam do parku. Wpatrywałam się w żółtoczerwone liście. Szeleściły pod stopami.

Przekwitają ostatnie kwiaty, Przesiedziałam dwie godziny bez ruchu.

W tej chwili jest ciepły, październikowy wieczór. A jutro chemia, fizyka, astronomia, łacina,

angielski, godzina wychowawcza. Na godzinie wychowawczej zwykle czytam głośno. Geografka także coś

czyta, ale cicho, albo patrzy przez okno.

Ostatnio tylko Hieronim Kloflek dodaje mi wiary w ludzi.

11 października 1950 r.

Nie było żadnych lekcji, miałyśmy pracę społeczną. Zawieźli nas do PGR - u, gdzie jedna partia

obierała cebulę, a druga wrzucała kamienie z. pola w okoliczne krzaki. Robiłam to i to, przypominając

sobie, co powiedział Volter o cudzych ogródkach i jak się do tego ustosunkował Boy - Żeleński. Jeśli mnie

pamięć nie myli, powiedział coś w sensie:

„Oto wypowiedź Voltera, który Cale życie Wrzucał kamienie w cudze ogródki”

Chodzi mi o Kandyda. Patrzcie, państwo, zapomniałam. Czytałam to jeszcze w czasach, kiedy

usiłowałam imponować sobie samej, jakież to ja poważne rzeczy rozumiem. Muszę wrócić do tego, inaczej

denerwowałaby mnie własna ignorancja.

PGR sowicie wynagrodził mój wysiłek: zjadłam ze trzy kilo pomidorów. Gdyby tak zrobili bilans

wartości naszej pracy i odjęli od tego cenę pożartych przez nas produktów, saldo byłoby wysoko minusowe.

Widocznie to im się opłaci, inaczej nie przysyłaliby po nas ciężarówki.

Jedno jest pocieszające. Przestałam być „rozflirtowana”. Nie chce mi się. Tylko wczoraj zupełnie

mechanicznie umówiłam się z Grzegorzem. Miał jakiś wolny dzień, wpadł do rodziców. Spotkałam go

wracając do domu po tej pracy. Zresztą, dobrze, że się umówiłam, gdyż byłam brudna i potargana. Trzeba

zmyć to wrażenie.

14 października 1950 r.

Coś okropnego. Czy oni się powściekali, czy jaki piorun. Mamy zdawać egzamin z Wszechnicy

Radiowej. Mówię do kuropatw:

- Nie bądźcie głupie, nie zawracajmy sobie tym głowy. Trzeba się uczyć do matury.

140

Niestety, niestety. Wszechnica Radiowa jest dobrze widziana. Może nie przyjęliby na medycynę?

Skoro wyrzekły się religii, będą zdawać Wszechnicę. Poszłam do dyrektorki prosić ją, żeby przełożyła ten

egzamin na czasy pomaturalne.

- Czy ty, Lilka, jesteś przytomna? Która by zdawała. maturze? O co ci zresztą chodzi? Nie zdasz z

zagadnień?

- Obleję z geografii gospodarczej - powiedziałam.

Dyrektorka ma „zobaczyć”. Jak przyjdzie okólnik, że to jest obowiązkowe, nikt nic nie poradzi.

Obleję. Mam zaabonowane skrypty Wszechnicy, ale używam ich głównie do czyszczenia zabłoconych

butów. Gdzieś tam w Warszawie ktoś nie ma nic do roboty i wymyśla wszystko, żeby nas pognębić. A tu już

na mnie czyha grabarz Sekans ze swoim kumplem Cosekansem. O, „kąt depresji”, to nie jest złe wyrażenie.

Abstrahując naturalnie do faktu, że to termin matematyczny.

16 października 1950 r.

Można z Wszechnicy zdawać później. Brawa dla kuratorium! Ulżyło mi, bo zaczynałam się gubić w

nawale pracy i nauki. Połowa klasy jednak zdaje w pierwszym terminie. Nadgorliwe. Czy dla nich fakt, że

mogą się ośmieszyć, nic nie znaczy? Często bluffuję na lekcjach, ale iść coś zdawać bez przygotowania,

choćby niedokładnego, to mi się w głowie nie mieści. Budzić litość swoją niewiedzą? Wywoływać

współczucie przy pomocy tak często stosowanego chwytu; „Ja się uczyłam, tylko mi się pokręciło”. Nie

liczy się czasu poświęconego na naukę, tylko aktualny stan. wiadomości. Ale moje wiadomości z geografii

gospodarczej są żadne. Nie zdaję i kropka. Jeśli rzecz da się odwlec do matury, pokażę klasę, przyjdę na

egzamin już bez żadnych, presji.

17 października 1950 r.

Te, które teraz nie' zdają Wszechnicy, będą w drugim terminie zdawać w Katowicach. Niechta!

Liście. Deszcz.

Wieczorem.

Dotarłam aż na cmentarz. Nie jestem przesadnie skłonna do refleksji, ale to miejsce nastraja mnie

filozoficznie, jak drzewo jakiegoś mędrca w starożytności. Nie wiem, czy to był Budda czy Konfucjusz?

Iluż rzeczy jeszcze nie wiem! Świadomość własnej ignorancji dodaje mi wiary w życie, trzeba żyć, żeby

wiedzieć. Nigdy nie bałam się śmierci, nawet wtedy, kiedy nie wiedziałam, że „nic w przyrodzie nie ginie” i

nie rozumiałam procesów gnicia. Poza jedyną nocą w czasie okupacji. Mama wtedy pojechała na wieś po

mąkę, uwożąc z sobą jedyny nasz majątek, złotą carską pięciorublówkę. Tego dnia Niemcy likwidowali

getto. Widziałam to. Wiedziona czymś więcej niż dziecinną ciekawością poszłam za kolumnami na stację

kolejową. Nie pojmuję własnej odwagi. Mogli mnie przecież dołączyć do transportu. Policjant mnie

141

ofuknął, znał mnie z widzenia. To był polski policjant:'

- Uciekaj stąd, bo oberwiesz.

Uciekłam, ale nie tak całkiem. Usiłowałam przedtem zajrzeć do wagonów towarowych i naiwnie

współczułam Żydom, że pojadą długo do „pracy”, bez sienników na podłodze wagonu.

Potem przyprowadzili dzieci. Wmieszana w tłum zwykłych podróżnych - szmuglerskie życie toczyło

się normalnie - jak urzeczona wpatrywałam się w żydowskich policjantów, których hitlerowcy używali „do

pomocy”. Byłam wtedy taką głupią portugalską sardynką, a jednak - przysięgam - zastanawiałam. się,

dlaczego, jak mogli się zgodzić na podobną rolę.

Potem na pierwszy peron przyjechał pociąg, dzieci stały na drugim. Widziałam tylko ich nóżki.

Śliczne, chude, sole dziecięce nóżki. Nogi zafalowały, niezdarnie poruszały się w marszu - zniknęły.

Wróciłam do domu, wyjęłam spod wycieraczki klucz. Byłam bardzo głodna. W garnku stała marmolada z

buraków, brzęczały muchy. Było gorąco i przeraźliwie jasno. - Gardło ściskał mi szloch, nie mogłam

przełknąć marmolady. Do wieczora czytałam Braci zmartwychwstańców Kraszewskiego. Kiedy zapadł

zmrok, czytałam już W pustyni i w puszczy, po raz dwudziesty chyba. Było mi duszno, otworzyłam okno.

Przerzucałam kartki i wreszcie dorwałam się do opisu, kiedy Staś chrzci chorych na śpiączkę Murzynów z

obozu Lindego. W tym momencie ugryzła mnie mucha. Po takim dniu, to musiała być mucha tse - tse!

Nareszcie się rozpłakałam. „A więc umrę, może już za chwilkę” - lamentowałam. Spocona ze strachu,

przykleiłam się do ściany. Śmierć w ten sposób mogła nadejść tylko z trzech stron, bo między mną a ścianą

nie prześliznęłaby się. Widziałam rzędy śniadych łydek, twarze Żydów z kolumny, wyłam. Uspokoiłam się

wreszcie i z dorosłą już ciekawością postanowiłam śledzić proces umierania. Pobudzona wyobraźnia szalała.

Dziecinne nogi, Niemcy w hełmach, a ze środka co chwila zrywał się Murzyn i z piekielnym wrzaskiem

uciekał w dżunglę. „Uciekaj stąd, bo oberwiesz” - mówił policjant - z nagą czaszką zamiast twarzy.

Modliłam się i z każdą sekundą widziałam u siebie więcej objawów śmierci. „Głowa już płonie, teraz

mi pewnie ciało zacznie odpadać kawałkami, bo to równie dobrze może być trąd”. Niezwykle się

ucieszyłam, że żyję, kiedy zbudziłam się nazajutrz i usłyszałam głos matki. Mąki nie kupiła, ale za

pięciorublówkę dostała 25 kg kaszy jaglanej. Do końca życia nie wezmę tego świństwa do ust. Zjadłam już

swój cały przydział. Tak więc przeżyłam już własną śmierć, może dlatego tak lubię cmentarze?

Cieszę się, że mnie tam jeszcze nie ma? Nigdy jednak . nie zatrzymuję się przy grobach dzieci. Tego

nie chcę dopuścić do świadomości. Od razu przypomina mi się tamta stacja i tamte dzieci. Jeszcze teraz,

stara idiotka, potrafiłam się rozpłakać na widok dziewczynki w białych skarpetkach.

W któryś poniedziałek.

Gardzę poniedziałkiem. Parę setek razy zaczynałam życie na nowo właśnie od poniedziałku.

Wczoraj rano też tak się mobilizowałam, a tu po południu 'przyjechał Michał. Dzisiaj na lekcjach trzęsłam

się ze strachu, żeby mnie nikt nie wyrwał. Byłam zupełnie nie przygotowana jak plan lekcji długi. 'Pytała

mnie z historii, na szczęście nie bieżącej lekcji, tylko powtórki.

142

Z Michała student całą gębą. Jeszcze wyprzystojniał. Twarz mu zeszczuplała. Pozbawiony

mamusinego wiktu. Najgorsze jest, jeśli ludzie chcą odnaleźć to, czego, być może, nie zgubili albo nie było

wcale?

Michał kocha, a ja powiedziałam, że kocham. Starałam się, jak mogłam, żeby przywołać tamte

cudowne chwile. Pocałowaliśmy się, ale... gnębiły mnie myśli, czy on w międzyczasie nie pocałował innej.

Choćby tak, dla sportu. Zazdrość o niewiadome. Jeśli głęboko pokocham, będę żądać absolutnej

wyłączności. Zobaczymy się dopiero w święta. To długo. Uschnę z tęsknoty. Rozstawaliśmy się, jakby on

szedł na wojnę, a ja bym zostawała w oblężonym mieście. Nie dałam mu poznać, że coś mnie dręczy. Muszę

sama uporać się z sobą, a to nie jest łatwe.

Tydzień później.

W akcji rozrywek dla siebie i ucieczki przed otępieniem lałam do Częstochowy na wagary. Byłam na

Jasnej zez trzy godziny włóczyłam się po wałach. Myślałam o Kmicicu i księdzu Kordeckim. Smutne jest

stwierdzenie, że coś robimy ostatni raz, A tu zbliża się matura i nie mogę opuszczać lekcji. Chciałam zostać

do wieczora i zobaczyć, jak wygląda klasztor w nocy, ale bałam się, że wzbudzę w mamie podejrzenia.

Jeszcze mogłaby zadzwonić do szkoły i miałabym niezły bigos.

Nazajutrz.

Trochę lepiej się czuję „duchowo” po tych wagarach. Na dużej przerwie biłyśmy się jajkami.

Uśmiałam się, jak za dawnych dobrych czasów.

5 listopada 1950 r.

O muzo! Spłyń! I do mnie podejdź blisko!

Czym jest talent, a czym natchnienie?

Panna Kasia doradza mi dziennikarstwo. Twierdzi; że mam wszystkie cechy niezbędne do tego

zawodu. Łatwość pisania, umiejętność formułowania wniosków (?), potrafię gorąco bronić swoich opinii.

Widzi też we mnie jakąś pasję, której ja nie notuję. Czyżby wydawała sądy na podstawie gazetki ściennej,

którą redaguję? To dziecinada, zabawka, którą lubię. Skrytykowałam na zebraniu gazetkę, uważałam, że

jeden wykaligrafowany frazes plus wycinki z gazet, to tylko odfajkowana pozycja w „pracy”.

- To zrób lepiej, mądralo - powiedziała któraś.

Uniosłam się ambicją i niedbale wyrzuciłam z siebie:

- Ażebyście wiedziały, że zrobię i to na jutro.

Trzeba mieć pokrycie do tego rodzaju wystąpienia. Nie zmrużyłam oka przez całą noc. ale nazajutrz

weszłam do szkoły z dumnie podniesioną głową i z gigantycznych rozmiarów kartonem pod pachą. Jako

myśl przewodnią wzięłam cytat z Szekspira:

143

Ktoś nie śpi, aby spać mógł ktoś.

Jesz ze kilka wypowiedzi sławnych ludzi o pięknie pracy, pochwały ludzkiego trudu. Ani jednego

wyświechtanego banału. Zgrabny artykulik o historii tańca. Jak prawdziwy naukowiec zerżnęłam z piętnastu

książek, starając się nadać temu własną twarz. Parę dowcipów, które musiała przepuścić cenzura dyrektorki,

bo to tak zwane złote myśli klasyków. Nie rysowałam wprawdzie nic pośredniego między Pegazem a

krokodylem, ale dałam dwie kapitalne prace Zaruby i zdjęcie plakatu Trepkowskiego. Przemyciłam także

zdjęcie Nataszy Tańskiej. Zawsze to młoda aktorka. Wszystko było logicznie powiązane i nie

odzwierciedlało galimatiasu, jaki panuje w mojej głowie.

Opłaciła mi się nie przespana noc. Pod gazetką zebrały się tłumy. Wypadła specjalnie dobrze na tle

październikowej, antypropagandowej, której nikt nie czytał. To wcale jednak nie świadczy o tym, że

byłabym dobrym dziennikarzem. Kusi mnie myśl o reportażu, wielkim reportażu, psychologicznych

opowiadaniach. Wprawdzie wiodę na razie nieciekawe życie, ale zawsze patrzę i to, pochlebiam sobie,

lepiej niż inni.

30 stycznia 1951 r.

Mam masę pamiętnikowych zaległości, przede wszystkim - Sylwester spędzony z Michałem na

prywatce (u mnie). Ale muszę opisać rozróbkę na dzisiejszej biologii. Jakoś mnie nie wylali ze szkoły, aż

dziwne. Od dawna denerwowało nie dzielenie nauki na dwa obozy: Zachód - witaliści • Wschód -

materialiści. Zapytałam przeto drżącym głosikiem, jakiej narodowości był Lamarck i Karol Darwin.

Profesor nie przewidując podstępu, wyraził tylko zdziwienie, że nie znam takich podstawowych rzeczy. Ja

na to:

- Chciałabym bardzo zobaczyć dzieło naukowe jakiegoś Francuza czy Niemca, w którym naiwna

teoria o stworzeniu świata jest podniesiona do rangi naukowej doktryny.

- Uczeni zachodu odcięli się od tych teorii, zrozum Sagowska - odrzekł profesor.

- To znaczy, nie uznają teorii ewolucji?

- Nauka powinna być polityczna - powiedział wymijająco.

- Nie zgadzam się. Ustroje się zmieniają, a każdy uważa się za najwłaściwszy. Jeżeli zamieszamy w

to. naukę, nie będzie już nic obiektywnego poza regułami matematycznymi.

- Ty nic nie rozumiesz.

- Akceptuję naświetlenie faktów historycznych do potrzeb danej dyktatury. To jest straszne, ale

nieuniknione. Każda propaganda stara się mieć naukową bazę. Natomiast biologia...

- Sagowska, nie przeszkadzaj mi w prowadzeniu lekcji. Siadaj.

Był zły. Nie rozumiał mnie chyba i nic nie wyjaśnił. Kiedy tłumaczył teorię Miczurina,

westchnęłam:

- To jednak był empiryk.

Sądziłam, że na ten nonsens zareaguje i wreszcie powie coś do rzeczy. Obrzucił mnie tylko

144

miażdżącym spojrzeniem i ciągnął wykład dalej, jakby nie było w klasie mnie i moich wniosków.

O co mi chodzi? Był Mieczników, był Łomonosow ale był też Pasteur, Morgan, Weissman i Mendel.

Niektóre teorie należy, odrzucić - gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą - na przykład Maithusa. Ale to nie

znaczy, że Malthus nie wniósł do nauki nic nowego. Wyzwolił poglądy w swoich antagonistach. Chociażby

to. Tylko ze ścierania się teorii może drogą selekcji czy rozumowania wykwitnąć prawda. Wiem zbyt mało

o genach, żeby autorytatywnie zabierać głos, ale nie chcę uczyć się bezmyślnie. Rażą mnie pewne - rzeczy.

„To jest dobre, a to złe” i koniec. Jak w zasadach etyki chrześcijańskiej. Jeżeli mamy z nią zerwać i

stworzyć nową, należy pozwolić ludziom dyskutować.

Ten profesor to uroczy człowiek, rozumiem, że mój niewyparzony język postawił go w głupiej

sytuacji. Wiem, że teraz uczymy się razem. „Za jego czasów” nie wkowalało się jednak Łysenki. Uczeni na

Zachodzie to idealiści (patrzcie, jakie to piękne: imperialistyczni idealiści, zupełnie jak Republika

Imperialistycznych Rewolucjonistów), a na Wschodzie - materialiści. Tylko materializm potrafi tłumaczyć

świat i życie. Więc jak oni tam żyją w Ameryce ? Nie ma tam prawdziwej nauki? Muszą odrzucać Marksa

jako teorię społeczną, bo to godzi, w ich ustrój. Ale po co rozciągać rzecz na biologię. To jeden mój numer.

Był i drugi. Ksiądz, który mnie tak niesławnie spowiadał, przyczepił się do mnie na ulicy.

- Chciałbym z tobą porozmawiać.

- Bardzo chętnie, proszę księdza, przejdźmy się.

Chodziliśmy po ulicach, bo nie miałam najmniejszej ochoty zaprosić go do domu. Przed oknami

Zarządu Miejskiego. ZMP poinformował mnie, że Tołstoj był brutalem.

- To mojej duszy nic nie pomoże - wypaliłam. - Jestem konsekwentna. Kościoły interesują mnie już

tylko jako zabytki, a z religii kocham wyłącznie mity greckie. Za późno Siądź przybywa na ratunek.

Z trudem pożegnałam go, bo zmęczona jego filozoficznymi atakami miałam ochotę klęknąć w

błocie, bić się w piersi i zaprzeć się Tołstoja. Niestety, stracił już owcę.

Nazajutrz w zarządzie miejskim kierownik tak zwanego referatu szkolnego” powiedział z

przekąsem:

- Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek, co?

- Niech kolega ZMP nie porównuje do diabła. - Zniżyłam głos i szepnęłam: - Namawiałam go, żeby

wstąpił do Partii, ale z niego większy kobieciarz niż demokrata.

Nie znoszę wtrącania się w moje sprawy. Przez dwa • tygodnie nie poszłam na zebranie, ale tylko

mnie objechali, zamiast poznać się na rzeczy. Tak to się kręci, to moje życie. Z dnia na dzień gorzej mi z

sobą. Prawda, jakie to oryginalne? I pomyśleć, że w dziesiątym roku życia rozszyfrowałam tajemnicę

tabliczki mnożenia (trzy razy trzy równa się trzy dodać trzy dodać trzy), a w czternastym odkryłam, że

Sienkiewicz ściągał z Paska. Mając siedemnaście, nie bardzo nadążam za sobą, uczennicą tuż przed maturą.

Stanowczo powinnam więcej wiedzieć. Czy rzeczywiście Tołstoj, malujący z taką subtelnością portret Anny

Kareniny i Kitty...? Lewi na nie lubię, to tak, na marginesie.

145

2 lutego 1951 r.

Jak ja będę mieszkać w Domu Akademickim? To niemożliwe. Mama twierdzi, że szybko się

przyzwyczaję. W moim wieku?! Czym skorupka za młodu nasiąknie.,. Mamy jednak nie stać na wynajęcie

mi pokoju w Warszawie, Ma wprawdzie dwa etaty, ale nie jest najzaradniejszą gospodynią w Europie. Teraz

dojdą koszty mojego samodzielnego utrzymania w stolicy. Już zdecydowałyśmy, że nie będę się starać o

stypendium, są biedniejsi ode mnie. Mama oczywiście traktuje moją maturę jak sprawę niesłychanie

naturalną.

- Po maturze, kiedy będziesz na studiach...

Na jakich w ogóle studiach? W tej chwili mam pełne szansę zostać, kim tylko mi się zamarzy. Co

zrobię? Za kilka miesięcy będę mogła już być tylko tym, co napiszę w ankiecie. To straszne. Powiedziałam

wczoraj do mamy:

- Ostatnio idę na filozofię.

- Nie widzę w tym nic śmiesznego. Studiuj sobie filozofię, bylebyś miała zawód. Chociaż

wolałabym, jak wiesz...

Wiem, wiem, ale nic z tego. Mam jedną tylko rzecz, własne życie, i nie mogę tęgo przehandlować za

miraże stabilizacji. Stabilizacja. Okropne słowo. Lidia Sagowska - filozof. Ha! ha! „W drugiej połowie

dwudziestego wieku wystąpiła z nowym programem Lidia Sagowska. Teoria jej, wywodząca się z filozofii

Szopenhauera, nie wniosła nic nowego, a całe rozumowanie, pełne mętniactwa, nie przyczyniło jej wielu

zwolenników”. Z jakim programem? Wściec się można. Języki obce? Czy jest taki wydział? Same filologie

pękające od gramatyki. Całe szczęście, że twardo odpadają: politechnika i akademia medyczna. Tak więc

drogą eliminacji zostaje uniwersytet. I SGPiS. I SGGW. I SGSZ. I CHTW. (Cholera to wie) I ASP.

Pewien stary doktor uświadomił mnie kiedyś, że mam zmarnowaną młodość przez ustrój. Słusznie.

Nawet ja nie mogę studiować na dwóch uczelniach jednocześnie. Chociaż, gdy dobrze sprawę przemyśleć...

Raz na lewo, raz na prawo? Prawo? To nie jest najgłupsza myśl. Ale... czuję się zbyt opuszczona, żeby ludzi

bronić, zbyt mało ich nie lubię, żeby oskarżać, a o wiele za mało o nich wiem., żeby sądzić.

Hej, ty na szybkim koniu!

Gdzie pędzisz, kozacze?

9 lutego 1951 r.

Hieronim Klonek dostał pierwszą w swoim hochsztaplerskim życiu czwórkę z matematyki. Kiedy mi

złożył 0 tym donos, natychmiast wyrzuciłam go z pokoju. Nie mógł wiedzieć, że pani profesor płacze ze

szczęścia.

15 lutego 1951 r.

Po studniówce. Zaprosiłam Krzysia i Michała. Niby przypadkowo tam się znaleźli, bo geografka

146

zaproponowała, żeby zrobić „dziewczęcy wieczór”. Ponieważ mdliło mnie na sam dźwięk tych słów, tego

samego dnia wystosowałam do nich. petycję. Stawili się obaj, a na studniówce trochę się wstawiliśmy

winem pod schodami, bo dojrzałość dojrzałością, ale była tylko herbata. Także przypadkowo znalazło się

wielu chłopców. Dyrektorka nie mogła ich wyrzucić, naszych drogich gości, bo to eks - uczniowie

zaprzyjaźnionego z nami gimnazjum Witkowskiego. Tańczyliśmy do godziny 24. Gdyby nie obecność

Michała, cała ta studniówka nie zostawiłaby mi żadnych wspomnień. Krzyś, poirytowany trochę przyjazdem

Michała, uwodził angielkę. Ona jest bardzo miła, trochę bezbarwna. Mam u niej pięć. Spacerowaliśmy z

Michałem do trzeciej rano, nie mogąc się rozstać. Zmienił pozycje atakowania mnie: podobno jestem za

mało romantyczna, A on dla mnie sfałszował zaświadczenie lekarskie, żeby móc przyjechać! Głuptas. Nie

chciałam mówić o tym, co czuję, bo dowiedziałby się zbyt dużo; Byle do wiosny!

6 lutego 1951 r.

Zupełnie jak Napoleon. Sto dni. Tylko Bonaparte po swoich stu dniach wykombinował Waterloo, u

mnie musi być Jena. Żegnaj, dzienniczku. Następne słowa napiszę już jako człowiek dojrzały. Trochę

strachu, trochę żalu, a najwięcej niepewności. No to cześć. Nad Lilką zapada noc. Z tą maturą to tak, jakby

małpie dać sznurek i kazać jej zaprowadzić świat do świetlanej przyszłości: uda się: albo się nie uda.

20 marca 1951 r.

Nie dotrzymuję postanowienia, ale też sprawa, którą chcę opisać, jest pierwszorzędnej wagi. Trzy

dni temu dyrektorka weszła do klasy i powiedziała:

- Dziewczęta, pani Zieleńska wraca ze szpitala, trzeba przygotować mieszkanie na jej powrót. Która

się zgłasza?

Poczułam, jak jakiś niezmierny ciężar trzyma mnie w ławce, i zrozumiałam: nie zgłoszę się, choć

marzeniem moim było móc to uczynić.

Jakimż mądrym człowiekiem jest dyrektorka! W ciągu minuty rozegrała się tragedia godna

najlepszych klasycznych wzorów. Wstała cała klasa z wyjątkiem mnie. Oczy dyrektorki spoczęły na mojej

twarzy, łagodne, dobre oczy. Wiedziałam, że mnie zrozumiała. Miałam ochotę rzucić jej się na szyję,

całować jej ręce, kiedy powiedziała spokojnie:

- Pójdzie Lilka z Pelagią, wstąpcie po lekcjach do mojego gabinetu po klucze.

Do mieszkania Zieleńskiej odprowadziła nas dyrektorka, powiedziała, co i jak mniej więcej zrobić, i

klucze kazała odnieść nazajutrz do szkoły. Nigdy nie byłam tytanem pracy domowej, ale jeśli już sprzątam,

to dokładnie i w tempie tornado, żeby jak najszybciej rzecz zakończyć. Podzieliłam pracę: Pelagia dostała

okna, wyszorowanie kuchni, a ja kurze, książki, pastowanie podłóg i takie zupełnie malutkie pranko

(dyrektorka dała nam pieniądze na proszki, pastę itp. Mieszkanko Zieleńskiej jest niewielkie i znać

wyraźnie, zawsze tu panował obłędny porządek.

147

Umeblowanie tak proste, że przez to w jakiś sposób ekstrawaganckie. Szare ściany, a na nich ani

jednego obrazka, zupełnie nic, jasne biurko z czarną lampką, twardy tapczan, a na nim jedyny kolorowy

akcent - tak piękny, że mi oddech w piersi zaparło: puszysty włochacz w kolorze ognia: żółto - czerwony.

Na tle bezbarwnego pokoju kolory krzyczą. Oszklona półka na książki. Książek niewiele, ale za to jakie!

Angielskie wydania Szekspira i Plutarcha, Cervantes de Saawedra (więc ona też musi kochać don Kichota,

tak jak ja, wiecznie walcząca z wiatrakami), wreszcie Galsworthy. Kilku Francuzów. Czułam, że przed

północą nie wyjdę z tego pokoju. Huraganowym zrywem wypastowałam podłogę, wzięłam Sagę rodu

Forsyiów, usiadłam na chodniku i przepadłam. Obudziła mnie Pelagia.

- Ty, bumelantko, nie sprzątnęłaś na biurku. Ja już idę.

- Idź, skończę resztę.

Po jej wyjściu zabrałam się do układania papierów. Jakieś kartki, zeszyty poukładane równiutko -

przysięgam, nie czytając słowa. Pod stosem papieru maszynowego leżał listowy blok w kratkę, z załamaną

okładką. Chciałam to położyć na miejscu, kiedy moje oczy uchwyciły zdanie: „Nazywa się Lidia Sagowska,

Lidia, Emilio, czy mnie rozumiesz?”. Przerzucałam kartki drżącymi rękami. Było tego około szesnastu

stron, pisane widocznie nie jednego dnia, bo kolor atramentu często ulegał zmianie. Czułam, że robię źle,

ale przeczytałam ten list. To było ponad moje siły. Wynotowałam sobie fragmenty dotyczące mnie.

Zawartość nawiasów moja:

Moja droga Emilio, nie miałam odwagi napisać Ci o tym, pomyślałabyś, że jestem szalona. Ale teraz,

kiedy sama siebie o to zaczynam posądzać...

Ostatnio marnie się czuję, a wydawało mi się, że w tej mieścinie zapomnianej przez Boga i ludzi

odzyskam równowagę. Może i udałoby mi się to, gdyby Maria (dyrektorka) nie przysłała mi do klasy

nowej uczennicy. To było w ubiegłym roku i zamiast się jakoś uciszyć - rozwija się. Co ze mną

będzie, Emilio? Chcę żebyś Ty wiedziała wszystko.

Przez moment byłam pewna, że to ona. Opanowałam się i usiłowałam ją zapytać. Ma zły akcent, ale

angielski zna lepiej niż moja czwórkowa Stokoniówna. To ogarnęło mnie, kiedy się dowiedziałam, że

nazywa się Lidia Sagowska, Lidia, Emilio, czy mnie rozumiesz ? Jest córką lekarki. Tak jak tamta.

„Spokój, spokój, to niedorzeczne”, nakazywałam sobie. Spojrzałam na nią i znowu wróciło wszystko.

Patrzyły na mnie te same bezczelne oczy, w głosie brzmiały impertynenckie tony. Zuchwała, z tej

samej gliny pewnych siebie, młodych kobiet. Jakże ich wszystkich nienawidzę. O wiele lepiej czuję

się wśród chłopców. Oni przypominają mi Jacka i jego kolegów.

Nie mogłam spokojnie wejść do tej klasy. Ona mnie obserwowała. Przywoływałam się do porządku,

pytałam ją. Wiedziała, że umie angielski. Mówiła zupełnie swobodnie. Zniszczeją, tak jak ona

zniszczyła to, co miałam najdroższego.

148

Ona krytykowała moje metody nauczania. Raczej wiedziała, że nie mam żadnych metod. Nie jestem

pedagogiem. Usiłuję się trzymać programu i to wszystko. Jestem już stara i zmęczona. Ale ona

wyzwala we mnie energię. Wpadałam w pasję, kiedy Lidia cokolwiek mówiła. Wydawało mi się, że

to mówi tamta: „Nie może pani trzymać go pod kloszem. Jacek jest człowiekiem czynu”. Posłuchał

jej. Nie matki. Poszedł i zginął. Zbrodniarka.

Czułam fizyczną rozkosz na myśl, że uderzę ją w twarz.

Wydawało mi się, że ściąga na klasówce. Nie drgnęłam. Mam na nią swoje sankcje. Gdyby się

okazało, że jestem w błędzie, mogłabym się ośmieszyć.

Czy to możliwe, że kiedyś studiowałam w Oxfordzie i marzyłam o przetłumaczeniu liryk

Shakespeare'a? Wracam myślą do wieczoru, kiedy upiłam się na imieninach Jacka, pamiętasz? A

później, przebrałam się za korsarza, zorganizowałam bunt na statku. „Jesteś niezrównana, mamo” -

mówił Jacek. Czy to wszystko było, czy też to wytwór wyobraźni? Jakże byłam szczęśliwa. Po

śmierci Zenona już wiedziałam, że nienawidzę. Jakiż Jacek był cudowny, pełen miłości. Tak

odrzucałam ich koncepcję walki. Konspiracja! Smarkateria raczej. Protestować dla zasady? Z

maniackim uporem stawiać na jedną szansę ? Nie mylił mnie mój paniczny strach ani macierzyński

instynkt. I gdyby nie ona> potrafiłabym Jacka zatrzymać. Miłością, histerią, obojętnie. „To jest

inteligentny entuzjazm, a nie naiwność” - powiedział kiedyś Jacek. One zawsze są inteligentne,

wyniosłe, choć wysilają się na serdeczność. Ostrzegałam go, że to jest zła dziewczyna. Idą do celu

konsekwentnie, z tupetem, nie oglądając się za siebie ani patrząc na boki. Mam satysfakcję, że potem

nie powiedziałam do niej ani jednego słowa. Ona rozpaczała! To podłe. Chciała zostać Ze mną! Brak

mi słów.

Spotkałam ją na korytarzu. Słońce padało jej na twarz, którą przecinała czerwona pręga. Zmartwiałam

ze szczęścia. Więc jednak uderzyłam ją. To musiało być dla niej upokorzenie, one są dumne. Ale

potem przeraziłam się. To przecież nie ta. To moja uczennica, Sagowska. To nie ona, nie ona.

Zapytałam ją, co ma na twarzy. Spojrzała na mnie ze zdziwieniem, byłam pewna, że także z ironią.

Powiedziałam coś bez sensu i odeszłam szybko.

Zaczęłam znajdywać sadystyczną przyjemność w maltretowaniu jej. Ma w sobie dużo godności.

Chwilami bałam się, że moja nienawiść jej nie dotyczy.

Miałam przed sobą zadanie klasowe - Lidii. Obniżyła w ogóle loty, przycichła. Aaa! Jednak.

Wypracowanie było poprawne, zasadniczo bezbłędne. Co miałam robić? Kiedy mam być matką albo

nauczycielką, nie mogę mieć wątpliwości.

Z pasją kreśliłam jej zadanie. Wydawało mi się, że to na jej twarzy wykwitają krwawe pręgi, O Boże,

149

Boże!

Zachowuję się zupełnie normalnie, ale są momenty, W których mam zaburzenia świadomości.

Przestaję pamiętać, gdzie jestem.

Do Jacka strzelili na schodach, z roztrzaskaną głową upadł na parter.

Mnie już nie ma. Został ochłap, trochę żywych komórek, które instynktem wiedzione chcą żyć. Ale

nie jestem zwierzęciem, przecież kiedyś na pewno byłam człowiekiem. Postaram się wyciągnąć z

tego wnioski.

Katarzyna i Bostal (fizyk) na radzie pedagogicznej atakowali mnie. W ogóle wszyscy chcieli wymóc

na mnie dostateczną notę dla Lidii. Katarzyna utrzymywała, że Lidia łączy duże zdolności z

systematyczną pracą (???). Nauczyciel łaciny powiedział wprost, że to niemożliwe, żeby nie umiała

na trójkę i jeśli będę chciała ją zostawić na drugi rok, on osobiście wystąpi z wnioskiem o egzamin

komisyjny. Jedna Maria wydawała się coś rozumieć.

Kategorycznie trzymałam się swojego zdania. Jestem nauczycielką i zawsze mogę uznać, że uczeń

nic nie umie. Ściemnieją te bezczelne oczy, ściemnieją.

Kiedy Lidia wstawała do odpowiedzi, zwykle poprawiała włosy tak znanym mi ruchem. Jeden taki

gest znaczył dla Jacka więcej niż zaklęcia matki. Przestawałam zupełnie je rozróżniać. Z każdym

dniem Sagowska była dla mnie coraz bardziej Lidią.

Te lekcje w żeńskim to jeden wielki koszmar. Nigdy nie lubiłam uczyć, Jackowi w lekcjach pomagał

Zenon. Gdybym się przemogła! Powinnam była sprzedać futro i naszyjnik i wziąć nauczycieli do

domu. Ale Jacek ciągnął do młodzieży. Ustąpiłam. Poszedł na komplety i tam ją poznał.

Dopóki ona tu jest - nie rzucę szkoły. Dlaczego wtedy nie przyjęłam jej do domu? Zamknęłam się w

nieszczęściu, nie rozumiałam, że muszę się zemścić. Ambitna. Nie przyszła więcej. Kiedy

uświadomiłam sobie, że będzie mi potrzebna, nie było już Warszawy.

Gdybym miała trochę rozsądku, odeszłabym stąd. To dziwne, przez Lidię. Skąd się wzięła w tej

szkole ? Po co tu przyszła ?

Ona w jakiś metafizyczny sposób łączy mnie ze światem, który nie istnieje. Jest pomostem mojego

nieszczęścia i transmisją mojej nienawiści.

150

Potem zrobiłam jakieś głupstwo. Nie wiem, nie pamiętam. Maria martwi się o mnie. Tak, emerytury

nie dostanę, uczę dopiero trzy lata. Z czego będę żyć? Może z tłumaczeń? To nie ma najmniejszego

znaczenia. Po co mam żyć. Lidia. Widzisz, a ona żyje.

Inne fragmenty dotyczą uwag na temat ustroju. Brak w nich jakiegokolwiek rozeznania we

współczesności. Bez nienawiści, ale z kompletnym niezrozumieniem faktów. Są też uwagi dotyczące

naszego miasta, szkoły. Złośliwe, błyskotliwe wypowiedzi. Dużo miłości do zwierząt, uwielbienie dla kota

„Pickwicka” (co się z nim stało?). „On jeden został mi na świecie, on mnie rozumie”.

Nie wiem, jak doszłam do domu, w jaki sposób oddałam dyrektorce klucze, czy byłam przez te dni w

szkole i czy mówiłam cokolwiek.

1 lipca 1951 r.

Postawiłam w życiu na chłopców. To chyba jasno wynika z mojego charakteru. Lecz nie cieszcie się,

moi wrogowie, jeśli was mam. Nie schodzę na tak zwaną „złą drogę”. Postawiłam na takich do piętnastu lat.

Nie będę nauczycielką, nie. Nigdy nie miałam upodobania do szablonów.

W ogóle, przedstawmy się: Lidia Sagowska - magister psychologii po upływie najbliższych pięciu

lat.

Hieronim Klonek ma mi do zawdzięczenia świadectwo z jedną trójką, ale to ja zostanę jego

dłużniczką do końca życia. Teraz wydaje mi się, że rowerem niejakiego Rocha dojechałam do swojego

miejsca na ziemi. Jestem taka szczęśliwa i po raz pierwszy w życiu spokojna. Zdecydowałam się. Co

miałam na względzie pisząc w ankiecie „Uniwersytet Warszawski, wydział - psychologia” ? Będę pracować

w zakładzie dla dzieci trudnych. I jakie książki będę mogła pisać, przede wszystkim o rodzicach. A któż

zrozumie tych chłopców, jeśli nie ja - autorka klepsydry dla profesorki, której nigdy nie życzyłam nic złego?

A któż zrozumie, że kłamie się nie z wewnętrznej potrzeby, tylko z przeświadczenia, że prawdę źle przyjmą,

jeśli nie ja, walcząca na każdym zebraniu z zaciekłością koguta? I poczucie przydatności, które w tym

zawodzie bezwzględnie osiągnę! Myślę tak sobie, że jedna szczupła, śmiejąca się z byle czego

wychowawczyni, wyrozumiała (bo sama palnęła wiele błędów) więcej zdziała niż dziesięć nowych

paragrafów dotyczących przestępczości wśród nieletnich. No, mam słabość do tych łobuzów, nie

zawiedziemy się wzajemnie. Pomyślnych wiatrów, Lilka, trubadur Klonek głęboko zapadł w twoje

rozśpiewane serce. Kupisz mu na pożegnanie piękny klaser. Będę pracować z dziećmi. Z tymi

najciekawszymi, trudnymi. Będę im mówić, jak łatwo się pomylić, nie podając naturalnie, skąd to

doświadczenie.

2 lipca 1951 r.

Siała baba mak, nie wiedziała jak.

Dziadek wiedział, nie powiedział,

Cztery lata w kozie siedział,

151

A to było tak:

Matura. Nie, najpierw przed maturą.

Uczyłam się z Janka. Tysiąc razy miałam chęć iść na wagary Było mi bardzo ciężko. Usiłowałam

patrzeć na siebie z profilu, en face i od tyłu, także w lustrze. Mówiłam sobie' „Lilka, co z tobą będzie w

pełnej atrakcji Warszawie? Jeśli teraz poleziesz w plener na ćwierkanie wróbla - zginiesz. Mocowałam się z

sobą jak atleta z podkową. W budzie figurowałam niemal wyłącznie pod postacią uszu. Płynęły okropne dni.

Buda, obiad, pół godziny odpoczynku, Dzwonek - Janka. Dwie godziny bieżących lekcji. Przerwa, ale nie

Tetmajer, tylko biały ser z chlebem, herbata. Cztery godziny powtórki. Monotonne zakowalanie, mozolne

cerowanie pękającego w szwach mózgowia. Wreszcie Janka wychodziła. Radio i książka, żeby nie zgłupieć

tuż przed przekroczeniem progu dojrzałości. Sen. I tak w kółko, w kółeczko przez sto dni, a może więcej.

Ale byłam jedyną uczennicą w klasie, która nie zarwała ani jednej nocy. Janka uczyła się jeszcze „na lewo”.

Na pisemny przyszłam nie obciążona zbędnym balastem ściąg, z promienną twarzą. Czułam się pewna. Już

na kilka tygodni przedtem chodziły słuchy, że w tym roku bardzo modne jest Oświecenie. Nie cieszyło mnie

to i byłam zdecydowana wziąć wolny temat. W Nowych Drogach był dobry artykuł o Staszicu i Kołłątaju,

na wszelki wypadek przeczytałam dwa razy. Oświecenie rzeczywiście było. Ale jak tylko panna Kasia

zaczęła pisać tematy na tablicy, moja humanistyczna dusza zawyła z radości. O piękniejszym maturalnym

temacie marzyć trudno: „Doktor Judym a Paweł Własow jako wyraziciele poglądów społecznych

Żeromskiego i Gorkiego.” Pisałam od razu na czysto. Machnęłam dwadzieścia trzy strony kancelaryjnego

papieru, w tym na stronach ośmiu w przystępnej formie .wyraziłam przy okazji także swoje zapatrywania.

To jest właściwie takie, jakie zdecydowanie chciałabym mieć. Oddałam pracę jako ostatnia. Na matematykę

przyszłam także w białej bluzeczce, ale nie przesadzajmy, daleko mi było do usposobienia beztroskiego

ptaszęcia. O ściąganiu - nie było mowy. Pisało się w sali gimnastycznej, stolik od stolika o półtora metra.

Między tymi wysepkami dramatów jednostek kursowali profesorzy niezrażeni rolą cerberów.

Kiedy Fredzio pochylił się nad moim nieszczęściem,. syknęłam:

- Są tacy profesorzy, którzy na maturze robili ściągi, czyta się o tym. Są także inni,. o których czytać

się nie będzie.

Spojrzał na mnie, na papier, znowu na mnie i z jego dolnej wargi spłynęło:

- Źle.

- Co źle, gdzie źle ? - chciałam się dowiedzieć.

Nie sprostował mojej zwykłej pomyłki. Zanim ja wpadłam, gdzie to „źle”, minęły koszmarne wieki.

Jak taternik, który tuż nad przepaścią nadludzkim wysiłkiem chwyta linę, trafiłam wreszcie na błąd. Dalej

już mi szło. Na końcu tej abrakadabry postawiłam kropkę - wielkości guzika.

Tego dnia zrobiłam dwadzieścia kilometrów na rowerze z radością wjechałam na słup, ratując życie

napuszonemu kogutowi, który ze wszystkich dróg świata chciał przeciąć akurat drogę mojego życia. Czas

między pisemnym a ustnym spędzałam już mniej pracowicie. Z książką na kolanach wprawdzie, ale z

plecami na słońcu godzinami wysiadywałam na parapecie okna, aż do czasu, kiedy jakaś dewota wpadła do

152

mamy z awanturą, że wyleguję się nago i to publicznie, że to bezwstyd i coś tam. Mama powiedziała:

- Zejdź z okna.

Nieporozumienie polegało na tym, że nie chcąc mieć pleców w paski, wiązanie od górnej części

opalacza wsadzałam w część dolną. Z przodu wszystko było w porządku, ale tego nie mogła zauważyć dama

z vis a vis.

Później spadł deszcz. Ubrałam - się w płaszcz i górną polową tułowia wisiałam za oknem.

Ubóstwiam deszcz padający mi na twarz. Pod plecy podłożyłam poduszkę było mi nawet wygodnie. W

sąsiedztwie mam jednak opinię osoby niespełna rozumu. Mama wchodziła podczas tych seansów do pokoju,

wzruszała ramionami. Powiedziałam (z zewnętrznej strony domu):

- Będę tak wisieć, dopóki nie kupisz mi rudej, skórkowej kurtki. Jest na halach w Katowicach.

- Zejdź z okna.

Wtedy zaczęłam powtarzać przez kwadrans:

- Oświęcim, Majdanek, Treblinka, ruda kurtka, Gusen, cała pieczona kura, Oświęcim, ruda kurtka,

Treblinka, kura pieczona w maśle, kurtka, Oświęcim.

- Ile kosztuje? - zapytała mama, najwyraźniej nie chcąc się dowiedzieć, bo zatkała sobie uszy i

wyszła z pokoju. Ziarno kurtki zasiano. Ustny. Wcale tego dnia nie miały zdawać „S”, ale przyszłam

kibicować pod drzwiami i dyrektorka pozwoliła dołączyć mnie do ,.N, O, P”. Nie mogłam dłużej znieść

atmosfery oczekiwania. Błagałam pannę Kasię, żeby zechciała wytłumaczyć dyrektorce, iż daleka w

alfabecie pierwsza litera mojego nazwiska odbije się ujemnie na moich władzach umysłowych. Z

grzeczności, w podziękowaniu za interwencję, zdawałam polski w pierwszej kolejności, choć planowałam to

na koniec, żeby zostawić komisji przyjemne wrażenie. Dobrze się stało, bo polski poszedł - cudownie,

nawet przedstawiciel kuratorium nie patrzył w papiery, tylko najwyraźniej słuchał, a czynnik młodzieżowy z

Zarządu Miejskiego ZMP zrobił do mnie „oko”, co miało, jeśli dobrze zrozumiałam, podkreślić, iż on w

pełni akceptuje moje naświetlenie pobytu Mickiewicza w Lozannie i w Pieśni o zamordowaniu Jędrzeja

Tęczyńskiego dopatruje się identycznych z moimi spostrzeżeniami rysów obyczajowych.

Panna Kasia była ze mnie dumna, potem mi powiedziała, że miała ochotę głośno się roześmiać, że

najlepsza uczennica wyciągnęła takie łatwe tematy.

Tremy pozbyłam się zupełnie. Od polskiego chciałam Walić do pudełka z historią, ale fizyk skinął

ręką, więc posłusznie usiadłam naprzeciw niego.

Długo, bardzo długo grzebałam ręką w tematach z fizyki. I równie długo fizyk ciągnął mnie na

piątkę. Jeżeli bardzo chciał, mógł mi tę piątkę spokojnie postawić, choćbym powiedziała, że elektromagnes

rozmnaża się płciowo, bo byliśmy jedynymi w tym towarzystwie osobami, które z grubsza orientowały się

w podstawowych prawach fizyki. Delegat z kuratorium był polonistą, czynnik raczej wszech - talentem, a

Fredzio przy tablicy mordował ofiarę. Reszta . profesorów, naturalnie, musiała kiedyś mieć do czynienia z

tym przydatnym przedmiotem, ale mroki niepamięci przysłoniły już. wszystko z wyjątkiem przekonania, że

żelazko należy włączać do kontaktu, bo z garnka z bigosem „prąd nie popłynie”.

153

- A teraz zadanie - powiedział twardo.

Przyjrzałam się zadaniu uważnie, przeczytałam, kiwnęłam głową, wzięłam do ręki pióro i patrząc

fizykowi prosto w oczy, powiedziałam:

- Tu brak jednego elementu.

Robiłam wszystko, żeby został w moich wspomnieniach najmilszym nauczycielem pod słońcem.

- Proszę przeczytać uważnie.

Trudno. Ale musiałam czytać powtórnie, żeby je rozwiązać. Nie było skomplikowane, właściwie z X

klasy.

Sprawdził, uśmiechnął się, comedia finita. Przy ustnej odpowiedzi wtrącił zręcznie słówko, które

naprowadziło mnie na odpowiedni tor. Historia, na którą tak liczyłam,, nie poszła mi łatwo.

Między innymi miałam temat: Stosunki polsko - czesko - węgierskie w epoce feudalizmu”.

Myślałam przez chwilę,, że przepadnę. Wszystkie daty zawirowały mi w głowie,, ułożyły się gwiaździście,

dośrodkowo i... pustka. Przemogłam się. W moich oczach wyglądało to tak, jakby na język sączyła mi się

wąska struga wprost z mózgu, wreszcie rzeka. Dwa dalsze punkty poszły już koncertowo. Przy

zagadnieniach martwiłam się o matematykę. Dwa przykłady z algebry i zadanie trygonometryczne

rozwiązałam kilkoma pociągnięciami kredy, szczegółowo objaśniając Fredzia i innych, co robię i z czego mi

to wynika. Na koniec zostały mi liczby urojone. Wiedziałam tylko, że „i równa się minus jeden” i już

chciałam Fredzia o tym zawiadomić, aż tu Fredzio, Boski Fredzio, Kłapouch Przecudowny, Przeżuwacz

Niepospolity, mruknął:

- Dziękuję, wystarczy.

Było to wynikiem błędnego rozumowania: często na lekcji, kiedy dowodziłam ,,to liczby urojone, ale

w jakiejś chorej wyobraźni,” on twierdził, że nie ma rzeczy w matematyce łatwiejszej. Jemu z tego

wynikało, że skoro kręcąc trójkątem potrafiłam zrobić stożek, a potem ściąć mu czubek i obliczyć stosunek

czegoś do czegoś mając niejasne dane, przy liczbach urojonych zniszczę go elokwencją. Niech żyje dalej w

tym przeświadczeniu! Ukłoniłam się tablicy I popędziłam do domu.

Mama nie urządziła okolicznościowego przyjęcia, byłam jej za to wdzięczna. Wolę sama wytwarzać

warunki, w których powinnam być na pierwszym planie.

- Odebrałam., gratulacje od komisji. Duże gratulacje.

- Łączę swoje - powiedziała. - Lilka, ty jesteś okropną idiotką.

- Uzasadnij mi to,, proszę - zdenerwowałam się.

- Życie mnie wyręczy i w związku ż tym coś ci powiem. Nigdy nie usiłowałam wywierać na ciebie

żadnych wpływów tak zwanych zbawiennych, prawda? Postawiłam na poczucie swobody i rozum. Pozornie

wszystko mi się z tobą udało, ale tylko pozornie. Masz szaloną głowę i zbyt kategoryczne opinie, nie

poparte niczym w zasadzie. Kiedy wypełniałaś ankietę na studia, nie zaprotestowałam. Nawet pojęcia nie

masz, jak psychologia jest zbliżona do medycyny...

- Mam pojęcie - przerwałam, - Fizjologia, jako czynnik kształtowania osobowości człowieka, nie

154

przeszkadza mi, natomiast jako przedmiot...

- Najwięcej trudności będziesz miała z własną osobowością. Zrozum, każdemu się wydaje, że jest

bardzo mądry. Chwilami się cieszyłam, kiedy miałaś dwóję z angielskiego... Lekceważysz swoje

rówieśnice, sądzisz, że przeczytanie iluś tam więcej książek wynosi cię na wyimaginowany piedestał. Kiedy

dojdziesz do wniosku, że nie jesteś niczym nadzwyczajnym, jesteś uratowana, będziesz mogła swobodnie

żyć.

- Nic podobnego o. sobie nie myślę, nie mam tylko kompleksów.

- Bo nie masz powodów, żeby je mieć. Masz duże zdolności, szkoda, że nie bardziej

wyspecjalizowane. Natomiast nie masz żadnego talentu.

- O, tego nie mów. To jeszcze nie wiadomo. Martin Eden...

- Nie szukaj w literaturze życia, jeśli już, to przeciwnie. Wiele rzeczy może ci się nie powieść, a takie

osoby jak ty. są przeważnie zdruzgotane małym nawet niepowodzeniem. Ulatnia się ta cała energia. Wierzę

wprawdzie, że sobie będziesz doskonale radzić z nauką, może nawet z sobą. Gdybyś jednak w tym

wymarzonym samodzielnym życiu miała jakiekolwiek kłopoty, licz na mnie. Bardzo cię lubię, chociaż ci

tego nie mówię. Ludzie będą cię lubić, bo jesteś miła, ale wrogów sobie potrafisz narobić. Na nową drogę

życia kupiłam ci tę kurtkę i materiał na spódnicę w identycznym kolorze.

Miękką, cudowną rudą wełnę zaniosłam tego dnia do krawcowej. Kurtka leży jak ulał, szkoda, że do

jesieni daleko.

3 lipca 1951 r.

Test jeszcze do opisania największa bomba mojego żywota. Odłożę to jednak na później. Wybrałam

psychologię idę się jej uczyć. Skończę studia. Teraz już w to wierzę, bo Jefreniowa przerobiłam od deski do

deski, a wątpię, że jest na świecie coś mniej frapującego.

Za kilka dni wyjeżdżam do Warszawy. Nie na egzamin wstępny, o nie! Teoretycznie już jestem na

uczelni. Mogłabym być na każdej i na każdym wydziale. Nasza sąsiadka z przeciwka powiedziała:

- To zbrodnia, żeby móc się tak bez niczego dostać na medycynę i iść na jakąś tam psychologię.

Tak się delektuję tym, co mam napisać, że przedtem jeszcze co innego. W dzień po zakończeniu

matury poszłam do szkoły zdawać Wszechnicę. Należy zdawać przy komisji. Dyrektorka załamała ręce:

- Lilka, skąd ja ci teraz wezmę komisję? Gdyby zdawało więcej...

- Ale ja bardzo chcę to zdać. Muszę po prostu. Pani dyrektorko...

- Przyjdź za godzinę.

Tamten katowicki straszak nie wypalił. Chodziło tylko o to, żeby sprawozdanie wypadło procentowo

jak. najlepiej. Która się dała zastraszyć, poszła na rzeź. Dwóm nie zaliczono. Reszta uzyskała świadectwa z

wynikiem dostatecznym, były też trzy czwórki. Przez tę godzinę wymyłam dokładnie twarz kawałkiem

żrącego mydła, które dała mi woźna. Matura maturą, ale jak mogłam zapomnieć, że utuszowałam sobie

rzęsy! Obeszłam całą szkolę, od góry do dołu, z niesmakiem kładąc pożegnalne spojrzenia na każdym

155

mrocznym progu. Wróciłam do gabinetu. Komisja się utworzyła. Dyrektorka, łacinnik, który nie poszedł na

lekcje, historyczka. Dyrektorka niepewnym głosem zadała mi pytanie:

- Co wiesz o cyrkulacji pieniądza?

Hm. Wiedziałam coś niecoś z ekonomii, komisja wyglądała na usatysfakcjonowaną. Okazało się, że

jak na geografię gospodarczą to wystarczy. Historyczka orzekła, że zagadnień można mnie w ogóle nie

pytać. Komisja wyraziła zgodę.

- Historię społeczeństw zna, tyle razy odpowiadała na historii - wyjaśniła historyczka.

Aprobata Komisji.

- W materializmie na pewno się orientuje - zaryzykował łacinnik.

- Wydamy jej więc dyplom I i II stopnia - rzekła dyrektorka.

- Dziękujemy ci, moja droga. To ładnie, że jednak przyszłaś zdawać.

Rzeczywiście ładnie odśpiewałam swoją arię w tej operetce. Dostałam dwa bladoniebieskie

dyplomy;

„Była słuchaczką kursów Wszechnicy Radiowej i otrzymała następujące noty: materializm

dialektyczny - bardzo dobry, materializm historyczny - bardzo dobry, bardzo dobry, bardzo dobry itd.”

W domu starannie podarłam dyplomy na drobne strzępki i wrzuciłam do kosza na śmieci.

Dotrzymałam słowa, zdawałam wtedy, kiedy na pewno nie musiałam tego robić.

4 lipca 1951 r.

W dniu rozdania świadectw maturalnych ostatni raz kroczyłam do szkoły z obowiązku. Byłam z tego

powodu bardzo szczęśliwa, tak przy tym głupia i bezmyślną, że aż cel mojej wyprawy wydawał mi się

podejrzany. To było nie do uwierzenia, że idę po świadectwo dojrzałości, obejrzę je sobie dokładnie, pokażę

w domu, a potem muszę dołączyć do papierów na uczelnię. Odbierałam jedynie wrażenia czysto zewnętrzne

(słońce świeci, ptaszki śpiewają, życie jest piękne). Żadnej głębszej myśli.

Przed budą spotkałam smarkate z dziesiątej. Taszczyły olbrzymie pęki czerwonych goździków. To

tradycyjny sposób żegnania maturzystek przez niższe klasy.

- Lilka, dostałaś dyplom. My już w sali od wczoraj wszystko robimy, to wiemy.

- Dyplom „Przodownika Nauki i Pracy Społecznej”? - zachłysnęłam się.

- Tak. Ty i Kierasówna z francuskiej klasy.

Przez chwilę myślałam, że pęknę z dumy. Tego nigdy nie brałam pod uwagę w moich planach.

Myślałam, że przeszkadza mi pochodzenie. Wiedziałam, że do dyplomu przewidywana była Marysia

Stokoń. Dobra uczennica i do ojca strzelał granatowy policjant. Jak się okazało, moją kandydaturę wysunęła

szkoła, a ZMP łaskawie akceptowało.

Marysia ma dwie czwórki na świadectwie. Z polskiego i z fizyki. Tak, ona nie korespondowała z

fizykiem w zeszycie do klasówek (mówiąc między nami). Ja mam bardzo dobre od góry do dołu. Gdyby to

ktoś obejrzał przez lupę, musiałby dostrzec: sympatię fizyka, fantastyczny gest Fredzia, zaćmienie umysłu

156

nauczycielki astronomii. To ostatnie przede wszystkim. Biedna, dobra kobieta! Jak łatwo uległa opinii:

- Sagowska to świetna uczennica.

Panna Kasia opowiadała mi potem, że espiaczka koniecznie chciała mi dać czwórkę, ale ją jakoś do

mnie przekonali. I przy angielskim była dyskusja. W jednym roku dwója, w drugim bardzo dobrze.

Przeważył głos dyrektorki, która „wzięła na siebie za to odpowiedzialność”. Kochany biolog rąbnął mi pięć

ze słowami:

- To otwarty umysł.

Dyrektorka wygłosiła przemówienie, z którego zapamiętałam jedno żenujące zdanie:

- Nieście wysoko sztandar naszej szkoły.

Skóra mi cierpła od tego banału. Kiedyś była piękną, - na pewno wesołą dziewczyną. Dziś jest

cudowną dyrektorką, pełną życia i pogody, ma wielki autorytet, ale...

Zresztą, czy każdy musi dokonać rzeczy nadzwyczajnych? Dlaczego w poezji zachwycam się

prostotą, siłą słowa, a w życiu szukam patosu i to wypowiedzianego w sposób skomplikowany? Odebrałam

dyplom, wrażenia, goździki i gratulacje. Fizyk wręczył mi nagrodę indywidualną: Alchemię słowa

Parandowskiego.

- Ale na maturze mścił się pan za te brednie na lekcjach - powiedziałam po podziękowaniu. - Nie

można było przymknąć oka na to zadanie?

- Oj, Lilka, Lilka, ciekawe, jak to z tobą będzie. Przyjdź kiedyś do szkoły, jak przyjedziesz na ferie.

No i już, czyli tak zwany koniec ze szkołą. Zaimponowała mi jedna z nie dopuszczonych. Przyszła

na całą uroczystość zakończenia roku. O trzech oblanych słuch zaginął. Wiadomo tylko, że jedna będzie

powtarzać. Halina zdaje na biologię w Warszawie. Czy nigdy się od niej nie odczepię? Więc nawet tam, w

wypieszczonej w myślach stolicy, będziemy w trójkę? Bo przysięgłabym, że Halina ciągnie do Michała. Ja

to po raz pierwszy sobie skojarzyłam: że w Warszawie jest Michał i będę mogła go codziennie widywać. Z

naszej klasy do Warszawy idzie chmara osób. Janka na farmację. Pela na geologię, Marysia, Jadźka,

Marzena, Kazia na medycynę. Reszta to Rokitnica, Kraków, jedna na polibudę do Gliwic. Ja jedyna z

żeńskiego i męskiego na psychologię. Bez egzaminu. Jeśli ktokolwiek myśli, że uszczęśliwił mnie tak

głęboko dyplomem, jest w błędzie. Owszem, przyjemnie, ale w ten sposób nigdy się nie dowiem, czy i jak

zdałabym egzamin na uniwersytet. Tam dopiero będę mogła sprawdzić, co się nauczyłam przez lata

bumelowania. W bibliotece szkolnej zostawiłam masę moich książek, literatury i wszystkie trudniejsze do

zdobycia podręczniki. Niech służą smarkatym za te goździki. Niech je gnębią. Kupiłam woźnej kilo

cukierków. Ileż razy dzwoniła pięć minut wcześniej, kiedy się zanosiło na pytologię! Zamknęłam za sobą

bramkę od parkanu. Na ulicy odłączyłam się od koleżanek. Przyszłam tu sama i odejść chciałam sama.

6 lipca 1951 r.

Niektórzy mężczyźni są jak szlagiery: nudni, natrętni i nic nie mówią o stanie cywilnym. To w

związku z epizodem, jaki mi się przytrafił w Katowicach.

157

Byłam w teatrze, musiałam być, bo grał ON. To genialny aktor, filar teatru Wyspiańskiego. On ma

klasę. Zawodu aktora nie przeceniam, widzę w tym coś sztucznego, komicznego i obserwując kiedyś w

kawiarni jedną „gwiazdę” teatru, doszłam do wniosku, że to światek malutki, zadufany w sobie, ciasny i z

mądrością niewiele mający wspólnego. Gwiazda krygowała się, zgrywała, oscylowała między słodką idiotką

a wielkoświatową damą. Pewnie, nie wszystkie aktorki są takie, ale cóż z tego? Ci ludzie przesiąknięci grą,

nieprawdziwi w geście, potrafią mnie przekonać tylko na scenie i to nie zawsze. Poza szczenięcym

uwielbieniem do Masona (brutal z duszą pełną psychologicznych podtekstów) nigdy nie zawracałam sobie

głowy aktorem. ON to co innego. Rozsadza ramy teatralnej konwencji. Jako postać sceniczna jest

autoironiczny, nie dopowiedziany, zostawia dziesięciocentymetrowy margines dla widza. Emanuje z niego

inteligencja, wielka kultura uczuć. Nie mogę sobie go nigdy wyobrazić jako starego ramola żyjącego

okruchami dawnej sławy. On w każdym wieku będzie sobą. Jest interesujący jako mężczyzna. Trudno

rozstrzygnąć: brzydki czy ładny ? Kanon teatralnej urody w jego wypadku nie wchodzi w rachubę. Często

oglądając go na scenie myślę, że myli kreowaną postać z sobą, ale to tylko cecha indywidualności. Ciekawe,

czy żonaty? Na pewno w życiu nie powiedział zdania: „Pani tak sama?”

Łaził za mną ordynarny, oślizły typ już w czasie antraktów. Człapał na dworzec, z wysiłkiem

dotrzymując mi kroku.

- Taka ładna i taka zagniewana - bredził.

- Żona czeka z kolacją, może usmażyła polędwicę, radzę się pośpieszyć - usiłowałam się go pozbyć.

- Zjadłbym z panią kolację.

- Jednostronne pragnienie, good by, my uncle.

Angielskiego nie znał. Wlókł się tak na peron, pociąg ruszył, a on jeszcze roztaczał miraże

„Monopolu”. Żałosny okaz poławiacza pereł. Jak można zaczepiać kobietę! To oburzające, psuje każdą

przyjemność. Tak lubię być sama w teatrze i kinie. Nikt mnie nie częstuje cukierkami podczas głównej

tyrady bohatera. Mogę się skoncentrować, ludzie nieznani nie przeszkadzają mi. Z rzeczy, które oglądam

samotnie, wyciągam większą korzyść niż wspierana „męskim ramieniem”. Jest jednak liczny zastęp idiotów,

do których takie rzeczy nie docierają. To ci, którzy sądzą, że cnota to chroniczny brak okazji. Uchowaj

mnie, Apollinie, od cnoty, ale wszystko we właściwym czasie i z najgłębszych pragnień.

W powrotnej drodze marzyłam o NIM. To jedyna poważniejsza strata, że wyjeżdżam do Warszawy.

Kiedyś pewna pani, która przyglądała mi się jak jadowitej kobrze pod szklanym kloszem, zapytała:

- A gdybyś się czesała - z grzywką, co ? To naprawdę nie chciałabyś być aktorką?

- Nie chciałoby mi się co wieczór wkładać cudzych, przepoconych kiecek i udawać, że czuję to,

czego nie miałabym ochoty czuć.

- Lilka ma naukowe zainteresowania - próbowała mnie ratować mama, blada ze wstydu za głupią

córkę.

- Tak, tak, jak nie czujesz tego tu, to nic by z tego nie było.

„Tego tu” mówiła z przejęciem, waląc się pięścią w obfity biust. Miała na pewno dużo miejsca, żeby

158

to czuć tu. Istotnie, nie czuję tego, a tu w szczególności. Dlaczego - miałabym powtarzać cudze słowa

innym, kiedy mogę mówić własne? Odtwórca to nie twórca, przyznajmy. Teatr interesuje mnie wyłącznie

jako widza. Aktorzy są konieczni. „Już starożytni” wpadli na to. Gdybym była reżyserem,, żądałabym

wyłącznie doskonałości, choćby teatr i film stał się przez to sztuką ekstraelitarną. Nie ma nic bardziej

żenującego niż na scenie aktorzyna małego formatu. Ja się wtedy wstydzę. Usiłuję nie patrzeć, nie słyszeć.

Jest mi niewypowiedzianie głupio, że są ludzie, którzy dla taniego poklasku gotowi są się ośmieszać. Jeśli

jeszcze to robią dla forsy. Merkury z nimi. Zawsze wolno mi przelecieć wzrokiem po afiszu i zabrać się do

książki. Znajdą się tacy, którzy im zrobią z siebie publiczność. Ale jeżeli wierzą w swoją misję dziejową i

widząc puste krzesła, czują się niezrozumiani „jak każda wielka sztuka”, to już jest dramat.. „Bo widza

należy trochę lekceważyć, to go bierze” - dowodzą niekiedy smutni recenzenci. ON jakoś nie lekceważy.

Przeto może nie jest bożyszczem podlotków, ale pozwala Wierzyc w sztukę. On, jeśli lekceważy, to

wszystko. Siebie, autora, reżysera, scenografa, ale w umowie z widownia.

To właśnie jest w nim najwspanialsze. Zobaczę teraz stołeczne teatry, muzea, filharmonię.

Ach, jakież to będzie piękne życie!

7 lipca 1951 r.

Mama wyjechała na urlop do Łeby. Ciągnie ją jednak nad ten Bałtyk. Jeśli mnie nie myli całe

myślowe spekulowanie, w odwiedziny na ferie będę jeździć do Gdańska. Chciałabym, żeby się mama

wreszcie jakoś urządziła. Amant, którego poznałam w Krościenku, wydał mi się spokojny i inteligentny.

Chyba byłoby im dobrze z sobą, mama nie znosi gwałtowników.

Chciałabym przeżyć coś wzniosłego i jedynego. Odkąd jestem dojrzała, mam zawsze świetne

warunki, żeby się stoczyć do rynsztoka, jak to się pisze w brukowych powieściach. Powodzenie, swobodę,

często jestem sama w domu przez dni i tygodnie. Sama, a czasem z kimś. Do Michała czuję coś więcej niż

pociąg fizyczny, coś więcej niż zainteresowanie mężczyzną i coś więcej niż to wszystko razem. Ale go nie

uwielbiam. Widzę, że ma piękne, męskie ręce, kocham wprost przytulać się do niego. Michał czeka. Mój

jeden gest więcej, sekunda braku kontroli i byłabym już inną Lilką.

Nie mogę. To nie moralność. I nie wstyd. I nie brak uczuć czy odczuć. Nie potrafię o sobie

zapomnieć. Nie, nie, nie, nie. Uczynię to bez namysłu, jeśli ten ktoś zapanuje nade mną tak, żeby wykluczyć

wszelką myśl. Nigdy dla poznania. Jak w teatrze ON, tak w życiu Michał, pozwalają mi myśleć. W

pierwszym wypadku to jest twórcze, w drugim raczej smutne.

- Michał, kochany mój - mówię absolutnie szczerze. Tak zwana dziewiczość jednak mi nie ciąży. Nie

chcę dożyć chwili, żeby po uniesieniach i nieznanych: mi doznaniach zapytać siebie:

- Dlaczego to zrobiłam?

Muszę mieć gwarancję, że potem będę szczęśliwa. Patrząc na Michała, widzę, że on mi tej gwarancji

dać nie może. Byłby czuły, tkliwy, delikatny i dumny. Prawdopodobnie, powiedział dziś coś genialnie

niedorzecznego;

159

- Gdybym wiedział, że będziesz mi wierna, jutro bym się z tobą ożenił.

Po co te słowa, Michale! Wierność nie jest sprawą formalną jak ślub. Wynika wyłącznie z pragnień,

nie nakazów. Chcę mu być wierna całe życie - znaczy więcej niż - • kocham go. Ja wcale tak nie myślę o

Michale. Szczęśliwe te dziewczęta, które się nie zastanawiają. Tak, ale nie zamieniłabym się z nimi na

miejsca, jak w klasie przed łaciną, żeby móc podpowiadać Jance słówka.

Zabiorę się do pakowania walizki. Jakże mnie przyjmie to wielkie miasto? Przed mamy wyjazdem,

odbyłam z nią następującą rozmowę:

- Idę nadać na pocztę kołdrę i poduszkę na adres .Agnieszki.

- Agnieszka jest w Warszawie?

- Od roku. W zeszłym roku nie dostała się na studia z braku miejsc. W tym rokują przyjmą, po raz

drugi świetnie zdała egzamin.

- Co robiła przez ten czas?

- Pracowała w jakimś instytucie chemicznym jako pomoc laborantki czy coś. Wynajęła sobie pokój.

Kupiła z rocznej pensji półlitrowy garnczek na mleko. Ona jest cudowna.

- Chciałabyś z nią mieszkać?

- Bardzo. Ona też, ale czy ja wiem? Wmeldować się komuś na głowę... Ona pokój zdobyła krwawo,

mu.; go bardzo lubić. Rozumiem to.

- Przecież możesz się zatrzymać na czas załatwienia spraw formalnych w Domu Akademickim. W

wakacje są do dyspozycji takich jak ty studentów.

- Tak, chyba tak zrobię, ale mam inne plany.

- Ciekawe.

- Udaję się do jaskini lwa.

- ?!

- Do samotnego mężczyzny.

- A cóż to znowu za historia?

- Do Maurycego. Zaprasza mnie. Ma dwa pokoje z kuchnią i chce mi jeden odstąpić.

- Ani mi się waż. To wprawdzie człowiek o wielkiej etyce, ale pomyśl przez chwilę, będą cię

odwiedzać twoi pomyleni znajomi, a to naukowiec. Potrzebuje ciszy, skupienia. No i to nie jest

najwłaściwsze, abyś mieszkała z mężczyzną.

- Nie zamierzam mieszkać, tylko się zatrzymać. Jeśli mi przyznają D.A., wyniosę się. - Zatrzymaj się

u Agnieszki.

- Nie. Ja chcę bliżej poznać tego człowieka. Nie zje mnie. To wielki samotnik. Czuję, że się

zaprzyjaźnimy. On naprawdę chętnie odstąpi mi pokój. A Agnieszka będzie cierpiała, że rozwalam swoje

rzeczy po jej kątach. Ja bym cierpiała, a jesteśmy do siebie podobne. To nie sprawa egoizmu...

- Pozwolisz, że wystąpię raz z pozycji matki: kategorycznie zabraniam ci mieszkać u Maurycego.

- Nie mów tego, bo przecież wiesz, że jestem rozsądna. Chyba nie chodzi ci o to, że nie wypada.

160

- Także i o to.

- W Warszawie będę pewnie miała okazję robić więcej rzeczy, które raziłyby w tej dziurze. Będę

chodzić na dansingi, jeśli mnie ktoś ciekawy zaprosi.

- Ładnie jedziesz się uczyć.

- Nie jadę na teologię. W każdym razie napisz z Wybrzeża na jego adres. Nie wiem, gdzie będę,

odwołaj ten zakaz.

- Odwołam, jeśli mi przyrzekniesz, że przed każdym czynem minutę pomyślisz.

- Dwie minuty. Przyrzekam.

- Odwołuję. Licz się z pieniędzmi, niech cię Warszawa nie oszołomi jak typową gęś z prowincji.

- Odprowadzę cię na dworzec. Napisz szybko. Ja też jutro wyjadę.

Nie wyjeżdżam jakoś. Zawiadomiony o moim i Pelagii (tego mamie nie powiedziałam celowo)

przyjeździe Maurycy czeka w tej chwili na Dworcu Głównym. Mogło mi coś wypaść. Powód jest jeden:

bardzo, bardzo chcę zetknąć się już z tym nowym. Jest jednak trochę niepewności. W szkole wyczyściłam

wszystkie sprawy na wysoki połysk. Opuszczam tę instytucję bez cienia żalu czy sentymentu.

Także to miasto. Czy wrócę tu kiedyś ? Sądzę, że wyjeżdżam na zawsze. Do 1 października

wprawdzie daleko, ale to już będzie tylko krótki przystanek wędrowca przy źródle, które wyschło.

Jakkolwiek za lat kilka czy kilkanaście będę sądzić siebie z dzisiejszych dni, jedno wydaje mi się pewne:

ładny kawałek życia mam za sobą. Przede mną dużo, nie ma co. Czy potrafię udrękę młodości - :

poszukiwanie prawdy i słońca - przeistoczyć w coś konstruktywnego ? Zwłaszcza że wszelkie siły muszę

czerpać z siebie. Czuję się lekka, jakby bracia Montgolfier napompowali mnie rozgrzanym powietrzem.

Wstawiłam kwiaty do wanny, według instrukcji. Gosposia już odeszła, dalszy znak, że znajdzie się inną na

Wybrzeżu.

Patrzę na fibrową walizkę, w której jutro powiozę moją przyszłość, ten dziennik, solniczkę, trochę

rudych i zielonych kolorków, pierwsze własne pantofle na wysokim obcasie i Alchemię słowa. Walizka nie

będzie ciężka. Ale nie tylko dlatego nie zechcę się w Warszawie bawić w damę i nie zafunduję sobie

numerowego (co już poprzednio w myślach wyreżyserowałam). Wszak chcę być tragarzem. Tragarzem

ludzkiej typowości. Lubię symbole. Przeglądam się w lustrze. Czy przypadkiem nie wyglądam na dziewczę

z prowincji. Chyba nie. Moje „stroje” są proste i przez to nie będą nigdzie razić. Mogą nawet od biedy

uchodzić za indywidualny styl. Mało ich, ale za to zapędzę w kozi róg wszystkie nie domyte i „nie

doprasowane” rówieśnice. Jakoś sobie pewnie poradzę. I z czasem nabędę trochę towarzyskiej ogłady, a

wyrwana z dotychczasowej samotności nauczę się współżyć z ludźmi. Trudna to będzie dla mnie sztuka,

nigdy nie miałam żadnych rygorów poza bardzo powierzchowną dyscypliną szkoły. Mój KP - Kodeks

Podbojów, winien się zamienić w KP - Kodeks Postępowania. Nie zamienić się tak całkiem, nie

przesadzajmy. Niech sobie współistnieją! Będę kontynuować pisanie. A miłość? Przyjdzie, wiem o tym.

Potrafię na nią czekać - nie wyczekując. Michał? Już za mnie odpowiedział Iwaszkiewicz, poeta mój

ukochany:

161

Bo jeśli - ja chcę kochać, to już jak należy -

Bo kto nie całkiem kocha, ten wcale nie kocha.

Lecz kochać - to się wiązać. A ja muszę w drogę,

I nie możesz się nawet o to na mnie gniewać,

Że cię całować nie chcę i pieścić nie mogę -

Bo chcę iść coraz dalej - coraz głośniej śpiewać.

Zwrot „że cię całować nie chcę” nie może być w moim wypadku brany dosłownie. Potraktujmy go

więc jako gwiazdę przewodnią, literacką przenośnię, ostrzeżenie przed własnym, świadomym już sercem.

Pójdę sobie na spacer trasą moich romantycznych randek. Rozsiałam tam wiele myśli. Może coś

zakiełkowało? Może z którejś z nich wyrośnie słonecznik, uparcie, jak młodość, szukający jasności?

Godzina szósta rano.

Nie mogę już spać, jak nigdy słyszę daleki gwizd pociągów. Zaraz przyjdzie Pelagia, zjemy

przyzwoite śniadanie. o” dziewiątej odjeżdżamy.

Warszawo. Życie! Przyjmijcie mnie! Choćby w rewanżu za miłość, jaką was darzę. W podzięce -

może kiedyś stanę się dobra i mądra? Zaczynam w tej chwili - życzliwym uśmiechem.

Document Outline

SŁONECZNIKI
- SŁONECZNIKI

Snopkiewicz Halina Słoneczniki

Document Outline