Leszek A. Kapler „

Fazy uzależnienia”

ETAP UZALEŻNIENIA MECHANIZM RZĄDZĄCY

ZACHOWANIEM

EFEKT- DECYZJA

używanie

uczenie się korzystania z jakiegoś

zachowania lub używania go w nowej

sytuacji lub dla osiągnięcia nowego
celu

korzyści, zaciekawienie – „będę to

powtarzać”

nadużywanie

doskonalenie form i sposobów
korzystania z zachowania,
poznawanie zachowania i jego

możliwości w kolejnych ważnych
sytuacjach

wzrost wartości zachowania –
rezygnowanie z innych sposobów
„wybieram to zachowanie, jako
regulator funkcjonowania, cel w

życiu i sposób na różne sytuacje”

dominacja zachowania

koncentracja na zachowaniu i celu

jaki nim osiągam, odrzucanie innych

zachowań, wartości i celów

„obniżenie lotów” w różnych sferach,

spadek formy, mniejsza satysfakcja –

„próbuję odzyskać dobre
samopoczucie

zwiększając aktywność

w tym zachowaniu”

kryzys

wahanie -

powstrzymywać się od

zachowania czy dalej z niego

korzystać

Zmęczenie, bezradność, wyczerpanie –
„

zaprzestaję zachowania na pewien

czas”

wymuszona abstynencja
od zachowania

powstrzymywanie od zachowania
dla odpoczynku od problemów

korzyści z abstynencji, dostrzeganie

wartości innych zachowań, spadek

wartości nałogowego zachowania –
„

rezygnuję z zachowania”

dominacja abstynencji

koncentracja na powstrzymywaniu
od zachowania (ograniczeniu),
poznawanie

możliwości

funkcjonowania bez zachowania

wzrost wartości unikania zachowania,
zapotrzebowanie na inne zachowania –
„po

szukam innych zachowań,

wartości i celów”

rozwój

uczenie

się innych zachowań,

zmienianie nawyków

satysfakcja – „

będę rozwijać się dalej”

używanie problemowe

uciekanie od problemów i skutków
zachowania

zagłuszanie ich korzystając z tego
zachowania

wzrost ilości problemów, poczucie

wyczerpywania możliwości, lęk,

wątpliwości dotyczące zachowania –
„poszukam sposobu na problemy (w

obrębie zachowania)- zmienię sposób
korzystania z niego,”

FAZY UZALEŻNIENIA I ZDROWIENIA

Komentarz -

Fazy uzależnienia a inne nałogowe zachowania

Prezentacja modelu rozwoju uzależnienia i powrotu do zdrowia oparta jest na przykładzie uzależnienia od

alkoholu, a przekładając to na zachowanie - na piciu alkoholu. Chcę dorzucić kilka wskazówek, które mogą

pomóc w rozumieniu tego modelu także w odniesieniu do innych zachowań,.

1.

Etap używania. Nie zawsze trzeba się uczyć od nowa jakiegoś zachowania - droga do uzależnienia może

się rozpocząć w momencie odkrycia jego nowego zastosowania. Najczęściej jest to cel do którego to
zachowanie w swojej istocie

nie ma prowadzić na przykład: pojeść gdy się jest złym a nie głodnym, poseksić z

nudów a nie z miłości lub napięcia seksualnego, zatopić w oglądaniu TV gdy się pokłóciliśmy z żoną a nie

dlatego że jest ciekawy program, zająć innymi dlatego że nie mamy pomysłu na opiekowanie się sobą a nie

dlatego że nas potrzebują.

2.

Etap nadużywania. To co dzieje się na tym etapie w skrócie możnaby nazwać wchodzeniem w świat

jakiegoś zachowania, odkrywaniem go i jego walorów. Wokół każdego nałogu istnieje świat jakoś dla niego
specyficzny -

świat picia alkoholu, seksu, jedzenia, hazardu, pracy składający się ze specyficznych dla tego

świata ludzi, miejsc, rytuałów, poglądów i sposobów myślenia, przedmiotów, „dyscyplin”, czynności

towarzyszących, celów i wartości. Wchodzenie w ten świat to uczenie się całej tej sfery, nabywanie sprawności

w poruszaniu się w niej, korzystaniu w różnych sytuacjach Efektem tego - jeśli odpowiednio dużo włożymy w

to wysiłku i czasu - będzie przekonanie, że zajęcie się tym czymś (seksem, jedzeniem, hazardem, pracą) jest

naprawdę dobrym sposobem na wszystko. I krok już tylko do tego by można było się temu oddać z pełnym

zaufaniem, całkowicie, niemalże automatycznie. Zachowanie to i świat z nim związany z dodatku do życia

zamienia się w jego istotną część.

3. Etap dominacji zachowania

. To właśnie moment kiedy spokojnie, bez zastanowienia, wybieramy nałogowe

zachowanie rezygnując z innych. Przebywanie w świecie tego zachowania, sprowadzanie wszystkiego do

obszaru z nim związanego, ukierunkowanie podstawowych dążeń na jego realizację zachowania tworzy nową,

pochłaniającą człowieka rzeczywistość, w której jest się zanurzonym jak w całkowicie innym świecie ze

swoimi prawami, celami. Jest to rzeczywistość dająca złudzenie że można w niej żyć w oderwaniu od

dotychczasowego świata i że tak naprawdę to tylko o nią chodzi, tylko ona o czymś decyduje. Taki stosunek do

swojego nowego świata wypełnionego seksem ma seksoholik, jedzeniem, restauracjami, przepisami
kulinarnymi -

obżartuch, interesami, zyskami, układami, awansami, osiągnięciami - pracoholik. To są

rzeczywiście całe dziedziny życia, o każdej z nich możnaby zbudować cała naukę (często już nawet istnieje taki

dział wiedzy) - jest więc czym się zająć i czemu oddać na długie lata. W orientacji człowieka na jego cel

życiowy na tym etapie dostrzec można zamianę takiego celu jak satysfakcja z życia, samorealizacja na cele i

sukcesy specyficzne dla danej dziedziny (większe zyski, więcej partnerek, ciekawsze pozycje, nowe potrawy i
rozkosze podniebienia, bar

dziej emocjonujące i trudniejsze rozgrywki w grach hazardowych). Na poziomie

emocjonalnym wartością staje się prawie wyłącznie podniecenie, euforia, ulga, przyjemność Brak satysfakcji

zżycia, spadek jego jakości jest przytłumiany poszukiwaniem nowych wzmocnień płynących z nowych form
uprawiania tego zachowania..

4.

Etap używania problemowego. Etap ten charakteryzują różne manipulacje formami zachowania dla

usunięcia problemów wywołanych tym zachowaniem: inna dieta, inne miejsca, inni partnerzy, inne rekwizyty,

inna częstotliwość, inne warunki, angażowanie innych zmysłów, innych części ciała czy pozycje. Samego

zachowania używa się jako lekarstwa na problemy nim wywołane - tworząc efekt błędnego koła. Pojawia się

też lęk o przyszłość w której zachowanie przynosi straty poczucie wyczerpywania się pomysłów, sił,

możliwości a jego brak poczucie pustki, bezsensu, bezradności.

5. Etap kryzysu -

to etap wyczerpania możliwości tkwiących w zachowaniu, zmęczenia, często bólu

fizycznego lub psychicznego a co za tym idzie przerywania zachowania, odpoczywania, „lizania ran”,

uspokajania się i powracania do niego z nową nadzieją, że może kłopoty się nie powtórzą a zachowanie

dostarczy choć trochę dawnej przyjemności. Na tym etapie waży się ponownie decyzja - próbować jeszcze czy

porzucić to zachowanie przypominające zużyty przedmiot z którego nie daje się już nic wycisnąć, płaci za te

próby wysokie koszty ale ciągle wywołujący wspomnienie dawnej świetności, żal że to przeszłość, nostalgię i

tęsknotę za nią i lęk że nic nie wypełni jego miejsca, nie nada sensu życiu.

6. Etap wymuszonej abstynencji -

jeśli pojawią się w nim zachowania alternatywne, sukcesy - przynosi

poczucie spadku wartości dawnego zachowania - można powiedzieć powrót jego znaczenia w życiu do
rzeczywistych

rozmiarów a co za tym idzie nadzieję na nową drogę. Może to być etap przewartościowania,

opadnięcia zasłony oddzielającej od rzeczaywistości. Jęsli pojawi się świadomość kosztów korzystania z

zachowania, jego prawdziwej wartości i użyteczności oraz wartości świata który wypełniał życie a także
sukcesy i satysfakcje z korzystania z innych sposobów -

jest szansa na wejście na drogę rezygnacji z

zachowania, ograniczenia jego rozmiarów do ilosci niezbędnej w życiu, moznaby powiedzieć do korzystania z
niego zgodnie z przeznaczeniem.

.