BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

y

1/2009

y

12

C

dr n. wet. Roland Kozdrowski, dr n. wet. Michał Dzięcioł, lek. wet. Maciej Bednarski

Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy oraz Ochrony Zdrowia Zwierząt
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Cykl płciowy
i sztuczne unasiennianie
bydła mięsnego

Sztuczna inseminacja krów dotyczy w za-
sadzie bydła mlecznego, a jedynie około
5% populacji bydła mięsnego jest sztucz-
nie inseminowanych, co wiąże się ze spe-
cyfi ką jego rozrodu i utrzymania.

Idealnym ustawieniem rozrodu w sta-

dach bydła mięsnego byłoby, gdyby
wszystkie samice miały możliwość zaj-
ścia w ciążę (były w rui) w pierwszym
dniu sezonu rozrodczego. Wówczas mia-
łyby one możliwość przejścia trzech rui
w ciągu 45-dniowego sezonu rozrodcze-
go (średnia długość cyklu 21 dni). Powy-
żej przedstawione założenia mogą być
osiągnięte jedynie poprzez zastosowanie
programów synchronizacyjnych. W celu
uzyskania zadowalającego odsetka ciel-
ności w przypadku niestosowania pro-
gramów synchronizacji rui z reguły sezon
rozrodczy trwa powyżej 60 dni. Sztuki,
które prędzej zajdą w ciążę, w rezultacie
rodzą cielęta na początku sezonu wycie-
leniowego i dzięki temu mają więcej cza-
su na wznowienie cyklicznej aktywności
jajników, a przez to są lepiej przygotowa-
ne do następnego sezonu rozrodczego,
co manifestuje się większą zapładnialno-
ścią. Kolejną zaletą skrócenia sezonu roz-
rodczego jest ułatwiona organizacja ży-
wienia sztuk wysokociężarnych, co wiąże
się także z lepszym wykorzystaniem pa-
szy na poziomie stada. Średnia waga od-
sadzeniowa cieląt jest także wyższa. Nie-
mniej jednak prowadzenie sterowanego
rozrodu w stadach bydła mięsnego wyma-
ga chwytania zwierząt, co stanowi czasem

Szacuje się, że rocznie na świe-
cie jest produkowanych ponad
230 mln dawek nasienia bydła,
z czego niespełna 12 mln przy-
pada na nasienie konserwowa-
ne w stanie płynnym.

GnRH

GnRH

PGF

2

α

PGF

2

α

CIDR

0

0

7

13

4

7

13

GnRH

GnRH

Al

0

10

7

PGF

2

α

CIDR

Programy zakładające wykrywanie rui i inseminację (AI) w zależności od objawów rujo-
wych (krowy)

Select Synch + CIDR

Select Synch

CO-Synch +CIDR

Programy zakładające inseminację w ściśle określonym czasie (krowy)
(AI 66 godz. po podaniu PGF

2

α

+ GnRH przy inseminacji)

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

y

1/2009

y

14

trudność tła organizacyjnego. Obok sto-
sowania programów synchronizacji rui
korzyści może przynieść odstawienie cie-
ląt (odstawienie cielęcia od krowy z reguły
wznawia cykliczną aktywność jajników).
Drugim „naturalnym” sposobem jest eks-
pozycja krów na buhaja. Niemniej efekty
takiego działania nie zawsze dają oczeki-
wane rezultaty, a wpływa na to wiele czyn-
ników takich jak: kondycja krów przy po-
rodzie, wiek krowy (liczba porodów), pora
roku, stosunek liczby krów do buhajów,
czas po porodzie, w jakim wystawiono
krowy na kontakt z buhajem.

Metody synchronizacji
Według Johnsona (2005) rozwój i apli-
kację metod synchronizacji rui u bydła
mięsnego można podzielić na sześć hi-
storycznych faz (okresów). Faza pierwsza
to okres podawania progesteronu w celu
wydłużenia lub naśladowania fazy luteal-
nej. W fazie drugiej estrogeny i gonadotro-
piny stosowano w kombinacji z progeste-
ronem. Faza trzecia łączyła się z aplikacją
prostaglandyn w celu skrócenia fazy lute-
alnej cyklu płciowego, a w fazie czwartej
progestageny stosowano w kombinacji
z PGF

2

α. Faza piąta zakładała potrzebę

kontroli falowego wzrostu pęcherzyków
jajnikowych za pomocą GnRH. Nato-
miast faza szósta, stosowana obecnie, po-
lega na kombinacji podawania progestage-
nów, PGF

2

α i GnRH, co w sumie pozwala

na najbardziej precyzyjną synchronizację
rui i owulacji u bydła mięsnego. Na załą-
czonych wykresach przedstawiono wybra-
ne metody synchronizacji rui i owulacji
(osobno dla krów i jałówek – patrz różnice)
stosowane w USA i zalecane przez Cattle
Reproduction Leadership Team. Z uwa-
gi na to, że jałówki nie reagują na zasto-
sowane sposoby synchronizacji rui tak
jak krowy, zdefi niowano osobne metody
postępowania w tych grupach.

Metody synchronizacji rui i owulacji

mogą być z kolei podzielone na trzy ka-
tegorie w oparciu o kryterium rozpozna-
wania rui: wykrywanie rui i inseminacja
zgodnie z objawami rujowymi; wykrywa-
nie rui i inseminacja w zależności od ob-
jawów rujowych lub w okresie przewidzia-
nym dla danej metody synchronizacji;
inseminacja bez wykrywania rui w ściśle
określonym czasie dla danej metody.

W przypadku krów inseminacja w ści-

śle określonym czasie bez uprzedniego
wykrywania rui daje wyniki płodności
zbliżone jak przy metodach zakładają-
cych wykrywanie rui. Należy podkreślić,

GnRH

Al

0

4

10

7

PGF

2

α

GnRH

GnRH

Al

0

10

7

PGF

2

α

PGF

2

α

CIDR

CIDR

0

7

13

Programy zakładające wykrywanie rui i inseminację w określonym czasie (krowy) (wykry-
wanie rui i inseminacja w zależności od objawów rujowych lub w okresie przewidzianym
dla danej metody synchronizacji rui).
Select Synch i inseminacja w określonym czasie (wykrywanie rui i AI między 4. a 10. dniem,
a w przypadku krów nie odpowiadających inseminacja 72-84 godz. po PGF

2

α + GnRH

przy inseminacji).
Select Synch +CIDR i inseminacja w określonym czasie (wykrywanie rui i AI między
7. a 10. dniem, a w przypadku krów nie odpowiadających inseminacja 72-84 godz.
po PGF

2

α + GnRH przy inseminacji)

Programy zakładające wykrywanie rui i inseminację (AI) w zależności od objawów rujo-
wych (jałówki)

Select Synch i inseminacja w określonym czasie

Select Synch + CIDR i inseminacja w określonym czasie

CIDR-PGF

2

α

GnRH

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

y

1/2009

y

16

że synchronizacja rui u bydła mięsnego
w oparciu o pojedynczą iniekcję PGF

2

α

nie daje oczekiwanych rezultatów, jedynie
w przypadku jałówek takie postępowanie
może okazać się skuteczne (patrz pro-
gramy synchronizacyjne). W wielu przy-
padkach wywołanie rui i owulacji u krów
mięsnych dotyczy samic znajdujących się
w fazie anoestrus. W takich sytuacjach me-
todami rekomendowanymi są programy
z użyciem progestagenów. Generalnie
rzecz ujmując, zapładnialność po zasto-
sowaniu programów synchronizacji rui
kształtuje się w granicach 48-58% u krów
z rozpiętością sięgającą od 21% (dla Bos
Indicus) do 74%, a dla jałówek od 42%
do 60%. Generalnie program CO-Synch
dawał lepsze wyniki (lub zbliżone) niż Se-
lect Synch w przypadku krów z anoestrus,
natomiast wśród krów wykazujących cy-
kliczną aktywność jajników program Se-
lect Synch dawał lepsze rezultaty. Przy wy-
borze danego systemu synchronizacji rui
i owulacji należy kierować się jego ceną,
pracochłonnością (możliwością wykona-
nia) oraz efektywnością, która może być
zmienna w zależności od stada.

‰

Piśmiennictwo dostępne u autorów

GnRH

GnRH

GnRH

GnRH

Al

Al

PGF

2

α

PGF

2

α

CIDR

CIDR

0

0

10

9

7

7

Programy zakładające wykrywanie rui i inseminację w określonym czasie (jałówki) (wy-
krywanie rui i inseminacja w zależności od objawów rujowych lub w okresie przewidzia-
nym dla danej metody synchronizacji rui).
(Wykrywanie rui i AI między 7. a 10. dniem, a w przypadku krów nie odpowiadających in-
seminacja 72-84 godz. po PGF

2

α + GnRH przy inseminacji)

Programy zakładające inseminację w ściśle określonym czasie.
(AI 54 godz. po podaniu PGF

2

α + GnRH przy inseminacji)

Select Synch +CIDR i inseminacja w określonym czasie

CO-Synch +CIDR