B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

1

Wykład 19

BOHATEROWIE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU

Ks. Michał Bednarz

Bohaterowie Ewangelii

J

AKUB

–

PIERWSZY MĘCZENNIK Z GRONA

A

POSTOŁÓW

„Wtedy podeszli do Niego synowie Zebedeusza, Jakub i Jan, i rzekli: «Nauczycielu, pragniemy,
ż

ebyś nam uczynił to, o co Cię poprosimy». On ich zapytał: «Co chcecie, żebym wam uczynił».

Rzekli Mu: «Daj nam, żebyśmy w Twojej chwale siedzieli jeden po prawej, a drugi po lewej
Twej stronie». Jezus im odparł: «Nie wiecie, o co prosicie. Czy możecie pić kielich, który Ja
mam pić, albo przyjąć chrzest, którym Ja mam być ochrzczony?»” (Mk 10,35-38).

Jakub, syn Izaaka i Rebeki, był bardzo szanowanym przodkiem Izraela (patriarchą). Nic więc
dziwnego, że jego imię było bardzo popularne w narodzie wybranym w czasach Jezusa. Nosili
je także apostołowie Chrystusa. Jednym z nich był syn Zebedeusza, zwany Większym lub Star-
szym.

Ewangelie dostarczają wiele informacji o jego osobie i życiu. Był synem Zebedeusza i Salome
(Mk 1,19-20; 15,40; Mt 27,56) oraz bratem Jana. Wraz z ojcem i bratem był rybakiem na Jezio-
rze Galilejskim, w okolicach Kafarnaum. Pracował w rodzinnym zespole pod kierownictwem
swego ojca (Mk 1,19-20). Współpracował także z Piotrem i jego bratem Andrzejem.

Należał do pierwszych uczniów, których Jezus powołał (Łk 5,4-11). Wydarzenie rozegrało się
już w trakcie Jego działalności. Od pewnego czasu dokonywał niezwykłych czynów
i nauczał. Wiadomość o tym wszystkim rozeszła się po całej Galilei. Pewnego poranka Mistrz
z Nazaretu stanął na brzegu jeziora. Natychmiast otoczyła Go wielka rzesza ludzi pragnących
wsłuchać się w Jego przemówienie. Było ich tak wielu, że dla uniknięcia ścisku i chcąc, by Go
lepiej wszyscy słyszeli, Jezus zdecydował się na pewien praktyczny krok. Kiedy jezioro jest
spokojne, jakby zastygłe w bezruchu i ciszy, a szum fal ustaje i nie przeszkadza, można dosko-
nale przemawiać z łodzi w pewnej odległości od zebranych. Jezus skorzystał z łodzi Szymona
i polecił mu, aby odbił od brzegu. Wtedy przemówił do tłumów a następnie polecił Szymonowi,
aby wypłynął na głębię i zarzucił sieci. Piotr usłuchał Mistrza. Rzeczywistość przeszła oczeki-
wania. Ale niezwykle ważne jest to, o czym Ewangelista wspomina na końcu opisu: „Zostawili
wszystko i poszli za Nim”. Uczniowie nie kazali sobie powtarzać dwa razy tego, co usłyszeli.
Ewangelista przedstawił więc najpierw nauczającego Mistrza a następnie wspomniał o Jego
niezwykłej mocy cudotwórczej. Nad Jeziorem Galilejskim Jezus objawił moc słowa porywają-
cego tłumy, ale także tkwiącą w Nim siłę, która sprawiła, że to, co nieprawdopodobne, stało się
rzeczywistością. W ten sposób św. Łukasz uzasadnił, dlaczego Szymon, a także Jakub i Jan po-
szli za niezwykłym Nauczycielem.

Powołanie Jakuba dopełniło się po modlitwie Jezusa. „W tym czasie Jezus wyszedł na górę,
aby się modlić, i całą noc spędził na modlitwie do Boga. Z nastaniem dnia przywołał swoich

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

2

uczniów i wybrał spośród nich dwunastu, których też nazwał apostołami: Szymona, którego
nazwał Piotrem; brata jego, Andrzeja; Jakuba i Jana; Filipa i Bartłomieja; Mateusza i Tomasza;
Jakuba, syna Alfeusza, i Szymona z przydomkiem Gorliwy; Judę, syna Jakuba, i Judasza Iska-
riotę, który stał się zdrajcą” (Łk 6,12-15). Św. Łukasz nie określa, gdzie znajdowała się góra, na
którą wyszedł Jezus. Chodzi niewątpliwie o jedno ze wzgórz wznoszące się nad jeziorem Ge-
nezaret. Ewangelistę interesuje jedynie to, iż góra jest miejscem, gdzie według ówczesnych
przekonań człowiek zbliża się do Boga albo nawet spotyka się z Nim. Chrystus często, w sytu-
acjach krytycznych, gdy widział, że Jego działalność nie jest właściwie rozumiana, odczuwał
potrzebę przezwyciężenia trudności i usuwał się wtedy na szczyty gór albo na miejsca pustynne
i modlił się (Łk 5,16). Podobnie czynił także w decydujących chwilach publicznej działalności.
Tak było również w opisywanym przypadku.

Po nocy spędzonej na modlitwie Jezus wybrał dwunastu spośród uczniów. Liczba 12 ma zna-
czenie symboliczne. Przypomina bowiem dwanaście pokoleń Izraela i wyraża myśl, iż Jezus
ma zamiar stworzyć podwaliny nowego Izraela, nowego ludu Bożego. Pierwszy lud Boży skła-
dał się z dwunastu pokoleń, które wywodziły się z dwunastu synów Jakuba. Liczba dwanaście
w sposób symboliczny oznaczała więc cały naród, lud Boży. Oczekiwano, że kiedyś Bóg
wskrzesi i zbierze rozproszone pokolenia Izraela. Jezus spełnił te właśnie oczekiwania,
gdy ustanowił dwunastu apostołów, a wśród nich Jakuba. Będą oni „ojcami” duchowymi i da-
dzą początek nowemu ludowi Bożemu. Właśnie oni będą kontynuować Jego dzieło, gdy
zostanie zabity.

Jakub i Jan razem z Piotrem stanowili wśród dwunastu apostołów szczególnie uprzywilejowaną
trójkę zaufanych uczniów Jezusa. Synoptycy podają, że wszyscy trzej byli świadkami wskrze-
szenia córki Jaira (Mk 5,37), przemienienia Jezusa (Mk 9,2) a także słuchaczami mowy o zbu-
rzeniu świątyni i końcu świata (Mk 13,3) oraz widzieli trwogę konania Chrystusa w Ogrodzie
Oliwnym (Mk 14,33).

Trzej pierwsi Ewangeliści wspominają o gwałtownym i porywczym charakterze Jakuba i Jana.
Nie przez przypadek Jezus nazwał ich Boanerges, tzn. „synowie gromu” (Mk 3,17), chyba
z uwagi na ich zapał. Jezus zganił ich porywczy osąd Samarytan. Jakub wraz z bratem chcieli
bowiem zniszczyć ogniem tych niegościnnych mieszkańców ziemi palestyńskiej (Łk 9,51-55).

Zganił ich także z jeszcze innego powodu. W zmowie z matką zabiegali o pierwsze miejsce
w mesjańskim królestwie Jezusa. Ich prośba, aby Jezus zapewnił im miejsce po swojej prawej
i lewej stronie, wywołała oburzenie pozostałych apostołów i łagodną reprymendę ze strony
Chrystusa (Mk 10,35-45; Mt 20,20-28; Łk 22,24-27).

Poza Ewangeliami synoptycznymi o Jakubie, synu Zebedeusza, wspomina tylko autor Dziejów
Apostolskich. Ten apostoł był obecny w „sali na górze” wraz z grupą oczekująca na zesłanie
Ducha Świętego (Dz 1,13). Ostatnią wzmianką o nim jest notatka, że zginął w czasie prześla-
dowań wszczętych przez Heroda Agryppę I (Dz 12,2) (rok 43 lub 44). Ten wnuk Heroda Wiel-
kiego, pragnąc sobie zaskarbić względy poddanych, zwłaszcza faryzeuszów, wszczął
prześladowanie chrześcijan. Niektórych z nich wtrącił do więzienia, a Jakuba Starszego, syna
Zebedeusza, rozkazał ściąć mieczem. Św. Łukasz wspomina o tym jednym zdaniem i nie
wiadomo, w jakich okolicznościach doszło do procesu tego Apostoła i jego śmierci. Jakub
był więc drugim wzmiankowanym męczennikiem Kościoła (poza Szczepanem) i pierwszym
z grona apostołów.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

3

Po zmartwychwstaniu Jezusa Jakub miał prowadzić działalność apostolską w Hiszpanii (stąd
jego sanktuarium w Santiago de Compostela). W Europie czczony jest przede wszystkim jako
patron podróżujących i pielgrzymujących.

Ks. Mirosław Łanoszka

Bohaterowie Starego Testamentu

J

AKUB

–

SYN

I

ZAAKA I

R

EBEKI

„PAN natomiast stał obok niego i mówił: «Ja jestem PAN, Bóg twojego ojca Abrahama i Bóg
Izaaka. Ziemię, na której leżysz, dam tobie i twojemu potomstwu. Potomstwo twoje będzie licz-
ne jak proch ziemi. Rozprzestrzenisz się na zachód i na wschód, na północ i południe. Przez
ciebie i twoje potomstwo wszystkie ludy ziemi otrzymają błogosławieństwo. Ja będę z tobą i bę-
dę cię chronił wszędzie, dokąd pójdziesz, a potem przyprowadzę cię do tego kraju. Bo nie
opuszczę cię, aż spełnię to, co ci obiecałem»” (Rdz 28,13-15)

Jakub to imię trzeciego z patriarchów Izraela, syna Izaaka i Rebeki, małżeństwa dotkniętego
problemem bezpłodności, które długo wyczekiwało na upragnione potomstwo (Rdz 25,21). Bi-
blijne opowiadania o Jakubie należą do najstarszych tradycji, jakie znajdują się w Księdze Ro-
dzaju (Rdz 25,21-49,33). Historia patriarchy Jakuba została opowiedziana w dwóch cyklach
opowieści: jeden z nich jest związany z osobą Izaaka, ojca Jakuba (Rdz 25,19-35,29), natomiast
drugi wiąże naszego patriarchę z postacią Józefa, jego syna (Rdz 37,2-49,33)

1

. Według Księgi

Rodzaju Jakub urodził się i spędził swoje dzieciństwo w Beer-Szebie, jednej z miejscowości
południowej Palestyny, gdzie, zgodnie z tradycją, mieszkał jego ojciec Izaak (Rdz 26,23-33;
28,10)

2

. Przyjście na świat Jakuba jest poprzedzone modlitwą Izaaka, jaką zanosił on do Boga

„za swoją żonę, ponieważ była niepłodna” (Rdz 25,21a). Bóg wysłuchał wołania patriarchy
i „jego żona Rebeka zaszła w ciążę” (Rdz 25,21b), nosząc pod swoim sercem bliźniacze po-
tomstwo (Rdz 25,22-23). Autor natchniony opowiadając o narodzinach bliźniaków pisze: „Gdy
nadszedł czas porodu, okazało się, że będzie miała bliźnięta. Pierwszy chłopiec, który się uro-
dził, był czerwony i cały pokryty owłosieniem jak płaszczem. Dlatego dano mu imię Ezaw. Po-
tem urodził się jego brat, który trzymał Ezawa za piętę (hebr. ʻaqeb), dlatego dano mu imię
Jakub” (Rdz 25,24-26). W oparciu o przedstawiony tekst jedna z biblijnych etymologii imienia
„Jakub” (hebr. Jaʻǎqōb), będącego skróconą formą amoryckiego Jaʻqub-ēl

3

(oby Bóg wspo-

mógł), wiąże je z hebrajskim terminem ʻaqeb, oznaczającym „piętę”, gdyż, zgodnie z biblij-
nym tekstem, Jakub wychodząc z łona Rebeki trzymał właśnie za piętę swojego starszego brata
Ezawa (Rdz 25,26)

4

. Tradycja biblijna pochodzenie imienia „Jakub” łączy także z podobnie

brzmiącym czasownikiem hebrajskim ʻāqab (oszukać), opisując w ten sposób sprytną postawę
Jakuba odbierającego w miejsce Ezawa błogosławieństwo swojego ojca Izaaka, przeznaczone

1

J. Warzecha, Historia dawnego Izraela, Warszawa 2005, s. 65-66.

2

P.K. McCarter jr., R.S. Hendel, Okres patriarchalny. Abraham, Izaak i Jakub, w: H. Shanks (red.), Starożytny

Izrael. Od Abrahama do zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian (W. Chrostowski, przekład), War-
szawa 2007, s. 56-57.

3

T. Brzegowy, Pięcioksiąg Mojżesza. Wprowadzenie i egzegeza Księgi Rodzaju 1-11, Tarnów

4

2002, s. 130.

4

A. Tronina, JAKUB, w: Encyklopedia katolicka, t. 7, Lublin 1997, kol. 700.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

4

dla pierworodnego syna (Rdz 27,36)

5

. Bliźniaczy brat Jakuba Ezaw, jako pierwszy syn Izaaka

i Rebeki, był uprzywilejowanym potomkiem w rodzinie. To on miał prawo do pierwszeństwa,
zwłaszcza tego wyrażającego się w ojcowskim błogosławieństwie, które dotyczyło zarówno
dziedziczenia majątku, jak i przekazania Bożego błogosławieństwa; najcenniejszego daru, wa-
runkującego wszelką pomyślność. Autor opisując, w jaki sposób Ezaw pozbył się tego przywi-
leju wspomina, że: „gdy chłopcy urośli, Ezaw stał się zdolnym myśliwym i wędrował po po-
lach. Jakub natomiast był człowiekiem spokojnym i mieszkał w namiocie” (Rdz 25,27).

Księga Rodzaju przekazuje, że zmęczony i głodny Ezaw po powrocie z pola oddał młodszemu
bratu swoje pierworództwo za miskę soczewicy, którą w zamian za ten cenny dar przygotował
mu Jakub (Rdz 25,29-33). Możliwe, że to opowiadanie stanowi odzwierciedlenie konfliktów,
jakie miały miejsce między grupami ludności wiodącej dwa odmienne sposoby życia, a więc
pomiędzy myśliwymi a pasterzami. Nie jest wykluczone, że tradycja biblijna w ten jakże suge-
stywny sposób przekazała informację o istniejących zatargach między Edomitami, którzy
prawdopodobnie wywodzą się od Ezawa, a Izraelitami, pochodzącymi od Jakuba

6

. Autor na-

tchniony podaje, że „Izaak kochał Ezawa, ponieważ polował dla niego, Rebeka natomiast ko-
chała Jakuba” (Rdz 25,28). Kiedy przyszedł czas udzielenia ojcowskiego błogosławieństwa Ja-
kub oszukał swojego ojca Izaaka, uciekając się do podstępu, który zainicjowała jego matka Re-
beka. Izaak chciał zjeść dziczyznę, licząc na udane polowanie swojego pierworodnego Ezawa,
by następnie pobłogosławić mu (Rdz 27,1-4).

W tym czasie Rebeka, która podsłuchała rozmowę swojego męża ze starszym synem, przygo-
towała potrawę z koźlęcia, jego skórą przyodziała Jakuba, aby był tak samo owłosiony jak
Ezaw, po czym wysłała go przed oblicze Izaaka. Stary i niedowidzący Izaak udzielił swojemu
młodszemu synowi błogosławieństwa, zapewniając mu w ten sposób urodzaj ziemi i wszelki
dobrobyt, a także uprzywilejowaną pozycję społeczną (Rdz 27,26-29). Nietrudno przewidzieć,
ż

e Ezaw, który w przypadku pierworództwa lekkomyślnie pozbawił się tego przywileju, tym

razem wpadł w gniew. Oszustwo, jakiego względem niego dopuścił się Jakub, sięgając po oj-
cowskie błogosławieństwo zastrzeżone pierworodnemu, wywołało u Ezawa chęć zemsty
(Rdz 27,30-41). Możliwe, że autor natchniony, przedstawiając ten wątek historii Jakuba, chciał
zobrazować prawdę mówiącą o suwerenności Boga, który niezależnie od istniejących ludzkich
praw czy zwyczajów realizuje swoje plany. Tak czy inaczej, w tej sytuacji Rebeka poleciła Ja-
kubowi ucieczkę przed szukającym odwetu Ezawem (Rdz 27,41) na terytorium Mezopotamii,
do swojego brata Labana, który mieszkał w Charanie (Rdz 27,42-45).

W drodze do Charanu Jakub zatrzymuje się w miejscowości Luz, gdzie: „W czasie snu zoba-
czył schody, które opierały się o ziemię, a wierzchołkiem sięgały nieba. Ujrzał też aniołów Bo-
ż

ych, którzy po nich wschodzili i schodzili” (Rdz 28,12). Objawiający się w ten sposób Jaku-

bowi Bóg potwierdził przekazane przodkom patriarchy obietnice, a także zapoczątkował du-
chową przemianę naszego bohatera, który odtąd bardziej zaufa Bożej opatrzności i pozwoli na
realizację zamiarów Boga w swoim życiu (Rdz 28,10-15). Po tym niezwykłym doświadczeniu
Boga Jakub na pamiątkę ustawił tam kamień, a samo miejsce związane z tą Bożą obecnością
nazwał Betel (hebr. bêt-ʻEl), czyli „dom Boży” (Rdz 28,16-19). Podczas pobytu u brata swojej
matki, Labana, Jakub poznał swoją przyszłą żonę Rachelę. Nasz bohater chcąc poślubić swoją

5

A. Boudart, JACOB, w: J. Bajard, M. Defossez, J. Longton, R.F. Poswick, G. Rainotte (red.), Le Dictionnaire

Encyclopédique de la Bible, [Turnhout] Brepols 1987, s. 638.

6

M. Bednarz, Historia zbawienia, Tarnów

3

2000, s. 59.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

5

wybrankę pracował siedem lat u swego wuja Labana, aby uiścić wyznaczaną przez rodzinę za-
płatę, która miała stanowić materialne zabezpieczenie dla Racheli na wypadek śmierci męża lub
porzucenia jej przez niego. Jednak w dniu ślubu Jakub został oszukany przez Labana, który,
zgodnie z ówczesnymi zwyczajami, oddał mu swoją starszą córkę Leę, dzięki czemu nie musiał
już jej dłużej utrzymywać. Pomimo tej nieprzewidzianej sytuacji Jakub nie zaprzestał starań
o Rachelę, którą kochał i po odpracowaniu kolejnych siedmiu lat u brata swojej matki również
i ją otrzymał za żonę (Rdz 29).

Po dwudziestu latach pobytu u Labana Jakub zdecydował o powrocie do Kanaanu. Dzięki swo-
jej przebiegłości i zaradności patriarcha, jak czytamy w Księdze Rodzaju: „Stał się bardzo za-
możny. Miał wiele stad, służące i sługi, wielbłądy i osły” (Rdz 30,43). Te widoczne znaki Bo-
ż

ego błogosławieństwa zarówno w stosunku do jego rodziny, jak i majątku nie tylko rekompen-

sowały różne trudne doświadczenia, jakie stały się udziałem Jakuba u Labana, ale przede
wszystkim umocniły jego więź z jedynym Bogiem. Jakub chcąc uniknąć konfliktu ze swoim
teściem z powodu wielkiego bogactwa, które zabierał ze sobą do Kanaanu postanowił uciec
wraz ze swoimi żonami (Leą i Rachelą), ich niewolnicami (Zilpą i Bilhą) oraz dziećmi (jedena-
ś

cioro dzieci, a wśród nich Józef, syn Racheli). Ważnym wydarzeniem w drodze powrotnej do

ziemi Bożej obietnicy było przeżycie tajemniczej walki z Bogiem (Rdz 32,23-33). Kiedy Jakub
przeprawił się wraz z całą rodziną przez potok Jabbok, pozostał sam, doświadczając niezwy-
kłego zmagania się z samym Bogiem, który wówczas zmienił mu dotychczasowe imię mówiąc:
„Nie będziesz się już nazywał Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś zwycięsko z Bogiem i z ludźmi”
(Rdz 32,29). Podczas tej tajemniczej walki Jakub prosił o błogosławieństwo, zdając sobie
sprawę, że pierwsze zdobył podstępem (Rdz 27): „Nie puszczę Cię, aż mi pobłogosławisz”
(Rdz 32,27). Wyrazem tego, że otrzymał błogosławieństwo od samego Boga jest zmiana imie-
nia, co może symbolizować odniesienie zwycięstwa nad samym sobą w duchowej walce (Biblia
Paulińska). W Kanaanie przyszedł na świat najmłodszy z dwunastu synów Jakuba, Beniamin.
Jednak podczas porodu zmarła jego matka, ukochana żona patriarchy Rachela (Rdz 35,16-20).
To ze względu na nią Jakub darzył szczególną miłością, zrodzonych z niej dwóch swoich sy-
nów: Józefa i Beniamina. Tak przedstawiają się główne wątki historii Jakuba opowiedzianej w
związku z osobą jego ojca Izaaka.

Dalszy ciąg dziejów tego patriarchy wiąże się z postacią jego syna Józefa (Rdz 37;

42-48). Na wskutek konfliktu, jaki zaistniał między Józefem a pozostałymi braćmi znalazł się
on na terytorium Egiptu, gdzie jego bezgraniczne zaufanie Bogu pozwoliło mu pozyskać przy-
chylność faraona, co ostatecznie przyniosło ocalenie w czasie klęski głodu dla całej rodziny
Jakuba. Oprócz niezwykle poruszającej postawy Jakuba, który głęboko przeżywał wszystkie
wydarzenia, jakie miały związek z jego ukochanym Józefem, dowiadujemy się, że sam patriar-
cha został przez niego sprowadzony do Egiptu, gdzie adoptował jego dzieci (Efraim i Manas-
ses) (Rdz 48,1-20). Tam też, w ziemi faraona, Jakub pobłogosławił wszystkich swoich synów
(Rdz 49,1-28). Patriarcha zakończył swoje życie w Egipcie, a jego zabalsamowane ciało zostało
przeniesione przez jego synów do Kanaanu i tam pochowane (Rdz 50,1-14). Biblijna historia
Jakuba staje się częścią dziejów zbawienia, w których Bóg Abrahama i Izaaka, przodków Jaku-
ba, wybrał także tego syna Izaaka i Rebeki, by przez niego realizować swoje obietnice
(Rdz 28,3-4.13-15; 35,11-12; 48,15-16). Przybycie patriarchy Jakuba wraz ze swoimi synami
do państwa faraona przygotowuje wielkie wydarzenia związane z wyjściem Izraelitów z ziemi
egipskiej (Wj 1,1-5). W literaturze mądrościowej Starego Testamentu postać Jakuba jest przy-
woływana w kontekście Bożego błogosławieństwa, które stało się jego udziałem (Syr 44,23).

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

6

Autor Księgi Mądrości ukazuje Jakuba jako sprawiedliwego, którego Mądrość ocaliła przed
grożącym mu niebezpieczeństwem (Mdr 10,10-12). Nowy Testament mówi o Jakubie jako
przodku Jezusa (Mt 1,2; Łk 3,34), a także przedstawia go jako wzór wiary (Hbr 11,9.20-21),
wielkiego patriarchę, który razem z „Abrahamem i Izaakiem” zasiądzie przy stole eschatolo-
gicznej uczty wraz ze wszystkimi zbawionymi (Mt 8,10-12; Łk 13,28-29)

7

.

Ks. Piotr Łabuda

Bohaterowie pierwszej wspólnoty Kościoła

T

RADYCJA ŚMIERCI

A

POSTOŁA

P

IOTRA

„A gdy spożyli śniadanie, rzekł Jezus do Szymona Piotra: «Szymonie, synu Jana, czy miłujesz
Mnie więcej aniżeli ci?» Odpowiedział Mu: «Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham». Rzekł do
niego: «Paś baranki moje!». Zaprawdę, zaprawdę, powiadam ci: Gdy byłeś młodszy, opasywa-
łeś się sam i chodziłeś, gdzie chciałeś. Ale gdy się zestarzejesz, wyciągniesz ręce swoje, a inny
cię opasze i poprowadzi, dokąd nie chcesz». To powiedział, aby zaznaczyć, jaką śmiercią
uwielbi Boga. A wypowiedziawszy to rzekł do niego: «Pójdź za Mną!»” (J 21,15.18-19).

Na temat śmierci męczeńskiej św. Piotra w Rzymie zachowało się szereg informacji u pisarzy
starochrześcijańskich. Podstawowym świadectwem jest opis Euzebiusza z Cezarei, który cytuje
Gajusza i Dionizego bpa Koryntu: Tak tedy ten, który znany jest jako pierwszy z najzaciętszych
nieprzyjaciół Bożych [Neron], gotów był do zamordowania Apostołów. Dzieje opowiadają,
ż

e za jego panowania, Paweł został ścięty, a Piotr przybity do krzyża. Wiadomość tę potwier-

dza nazwa cmentarzy rzymskich, które istnieją pod we-zwaniem Piotra i Pawła. Świadczy o
tym mąż kościelny imieniem Gajus, żyjący za czasów Zefiryna, biskupa rzymskiego. W swej
rozprawie przeciwko Proklosowi, głowie sekty katafiygijskiej, tak mówi o miejscach, w któ-
rych złożono święte zwłoki wspomnianych Apostołów: „Ja zaś mogę wskazać tropea
(gr. tropaia) apostolskie. Wstąp na wzgórze Watykanu, albo idź na drogę do Ostii, a znajdziesz
tam trofea tych, którzy ten kościół założyli”. Że istotnie obydwaj Apostołowie w tym samym
czasie ponieśli śmierć męczeńską potwierdza Dionizy, biskup koryncki, w swym „Liście do
Rzymian”, gdzie tak pisze: „Tedy i wy przez tak serdeczne wasze upomnienie związaliście jak
najściślej Rzym z Koryntem, szczepy zasadzone rękoma Piotra i Pawła. Toć obydwaj w na-
szym Koryncie szczep ten sadzili i nieśli nam naukę. Tak samo w Italii. Razem nieśli naukę
i w jednym czasie śmierć ponieśli męczeńską”

8

.

W tekście Euzebiusza znajdują się niezwykle ważne dane. Przede wszystkim, śmierć Piotra na-
stąpiła w czasie prześladowania, najprawdopodobniej za Nerona, w związku z pożarem Rzymu,
opisanego przez Tacyta. Nastąpiła ona w tym samym okresie czasu, co śmierć Pawła, zatem w
czasach Nerona, a więc przed rokiem śmierci Nerona, w 68 r. Wreszcie Euzebiusz z Cezarei
pisze o miejscu grobu apostołów. Wynika z tego, że już w II wieku istniała tradycja grobów

7

A. Boudart, JACOB, s. 638.

8

Zob. Euzebiusz z Cezarei, Historia Kościelna, XXV,5-8, Poznań 1924, s. 87-88.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

7

Piotra na Watykanie, a Pawła przy drodze ostyjskiej: są to miejsca obecnych Bazylik św. Piotra
i Pawła za Murami zbudowanych w IV wieku przez Konstantyna Wielkiego.

Dzieje Piotra tak relacjonują wydarzenie męki i śmierci Apostoła: „I kiedy zbliżył się i stanął
koło krzyża, zaczął mówić: „O, imię krzyża, ukryta tajemnico! O, niewysłowiona łasko, którą
wyraża słowo ‘krzyż’! O, ludzka naturo, której nie można oddzielić od Boga! O niewysłowiona
i nieodłączna miłości, której nie mogą wyrazić nieczyste wargi! Całą mocą ogarniam ciebie te-
raz, stanąwszy u kresu mego uwolnienia z tego świata. Będę głosił, czym jesteś. Nie zataję ta-
jemnicy krzyża, zamkniętej kiedyś i ukrytej przed mą duszą. Dla was, którzy macie ufność w
Chrystusie, niechaj nie będzie to krzyż widzialny; krzyż bowiem jest czymś innym niż to, co
jest widzialne. I wy, którzy możecie słuchać – zwłaszcza teraz kiedy macie ku temu sposobność
– słuchajcie mnie w ostatniej godzinie kresu mego życia. Odsuńcie wasze dusze od wszystkie-
go, co zmysłowe, bowiem to wszystko, co jest dostrzegalne, nie jest prawdziwe. Porzućcie wi-
dzenie, porzućcie słyszenie, te działania pozorne, a poznacie [wszystko], co stało sie z Chrystu-
sem i całą tajemnicę, waszego zbawienia. I wszystko co wam zostanie powiedziane, wam, któ-
rzy tego słuchacie, niechaj będzie jakby tego nie było. Ale oto przyszła twoja godzina, Piotrze,
abyś wydał swoje ciało tym, którzy mają je zabrać. Zabierzcie więc je wy, do których to należy.
I proszę was, kaci, ukrzyżujcie mnie tak: głową w dół, nie inaczej. A powód tego wyjaśnię tym,
którzy [mnie] słuchają. I kiedy lud tam obecny powtarzał jak jeden mąż donośnym głosem
„Amen”, podczas tego „Amen” Piotr oddał ducha Panu”

9

.

Sprawa pobytu w Rzymie św. Piotra, była przedmiotem sporu katolików i protestantów. Wiąże
się z nim także problem grobu św. Piotra na Watykanie, którego autentyczności odmawiali
uczeni protestanccy. Wykopaliska prowadzone pod bazyliką św. Piotra potwierdzają
dawne tradycje, podobnie jak badania historyczne potwierdziły historyczny pobyt św. Piotra
w Rzymie.

Znamiennym jest jednak, iż w żadnym z utworów apokryficznych męczeństwo św. Piotra nie
łączy się z pożarem Rzymu i prześladowaniem chrześcijan za Nerona. Piotr umiera ukrzyżowa-
ny, na swoją prośbę, głową w dół (co jest jednym z częstych tematów ikonografii chrześcijań-
skiej), po wygłoszeniu z krzyża długiej przemowy. Ta forma ukrzyżowania jest wyjaśniana
najczęściej pokorą Piotra, który nie chciał umierać tak, jak Zbawiciel. Zdjęcie z krzyża Piotra,
w opisach apokryficznych, jest ukazywane na wzór zdjęcia z krzyża Jezusa; rolę Józefa z Ary-
matei spełnia Marcellus.

Pośród licznych pism apokryficznych istnieje szereg utworów zachowanych pod imieniem Pio-
tra: fragmentarycznie zachowana jest Ewangelia Piotra i Apokalipsy przypisywane św. Piotro-
wi. Ponadto istnieje kilka listów Piotra lub pism kierowanych do Piotra. Postać Piotra wspomi-
nana jest w licznych apokryfach, szczególnie Pawiowych. Elementy dotyczące Piotra znajdują
się w utworach hagiograficznych dotyczących osób powiązanych z Piotrem, a więc w Męczeń-
stwie Processusa i Martyniana (strażników więziennych ochrzczonych przez Piotra w więzie-
niu), Męczeństwie Ksantyppy i Polikseny, Dziejach św. Nereusza i Achillesa, Żywocie Aber-
kiosa, i innych. Ta mnogość pism apokryficznych zachowanych pod imieniem Piotra świadczy
o roli, jaką apostoł odrywał we wczesnym chrześcijaństwie

10

.

9

Zob. Dzieje Piotra, 37,8; 40,11.

10

Zob. M. Starowieyski, Św. Piotr, s. 476nn.

B o h a t e r o w i e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u

}

8

Pytanie: Jak brzmiało nowe imię Jakuba, które nadał mu tajemniczy przeciwnik podczas
walki nad potokiem Jabbok?