PIEKŁO

NA ZIEMI

LAShTAL PRESS

Gdynia - Londyn MMV e.v.

PIEKŁO

DEDYKACJA.

Nie oferuję ci ni miłości, ni kadzideł,
Ani sentymentów, ani rymów,

Lecz egipskie wizerunki,

Dziwne asyryjskie pisma wyryte w kamieniu
I „Księgę KIA."
Wszystkie te rzeczy, które kochasz:
Dziwne Pragnienia oraz Chore Fantazje -

Te oto ci daję.

PIEKŁO.

DEDYKACJA.

„TOBIE I MNIE."

DEMASKUJĄCA SIĘ MŁODOŚĆ,

Młodość wyłania się z Iluzji

I wkracza „Starzec."

(Doświadczenie.)

PIEKŁO

O SOBIE SAMYM:

Biada! Jestem chory,

I brwi pomalowałem na purpurowo.

Wszyscy ludzie zdają się jeść i pić

„Radość Cyklicznej Wieczerzy," podczas gdym ja

Melancholią i ciszą, zagubiony
W mrocznym lesie.

AUSTIN O. SPARE.

Stworzyłem dziwne wyobrażenia siebie samego,
Kiedym spoglądał w widzialną otchłań innych,
Zatracam się w zadumie

Mej nierzeczywistej jaźni, tak jak postrzegała mnie ludzkość.

I oto wstępując w świadomość

Mego rzeczywistego bytu, znajduję karmiącą

„Wszechobecną kobietę".

I zagubiłem się w niej, wędrując prostą ścieżką.

„Chwała Kleinotowi w Lotosie!"

PIEKŁO

PIEKŁO.

ALEGORIA

(ZIEMI.)

Oto pozbawiona imienia czarna falująca postać,
Którą nazywam Wiedzą Życia.
Nazywa się ją także „SIKAH" i wówczas zwę ją

Powstającym z martwych „Agnostyckim Kapłanem".

Zmarli sypiają
Z Bogactwami tego Świata,

A my, znajdujący się na Parapecie Życia, idziemy dalej

Prowadzeni przez Światło Nadziei.

Głupcy! Nie ma żadnej nagrody

Ani „tu", ani „w życiu przyszłym".
Tymczasem waszemu Kapłanowi towarzyszy Rozkosz.
Bierzcie zeń ile tylko chcecie,
A zapłatą będzie wasza pełnia.

Rozkosz w Rozkoszy
Jest oczekiwaniem wobec rzeczywistości,

L Lecz rzeczywistość to jeno brutalne przebudzenie

Ze ślepoty.

I oto Wiedzący Błazen ujawnia Śmierć,
A Lustro Prawdy ukazuje jedynie Ewolucję.

Oto co będę zwał Opowieścią o Myśli.

PIEKŁO

PIEKŁO

DYSKURS.

oto POSŁAŁEM mą duszę poprzez nie widzialność,

Jej pismo w życie przyszłe, by móc powiedzieć:

I wróciła niebawem do mnie ma dusza,

I wiedziałem, iż jam jest Niebem i Piekłem.

OMAR KHAYYAM Z NAISZAPURU.

Ktoś spojrzał w lustro
Świadomości i zapytał: „Jak długo muszę żyć?"

Odpowiedział mu głos boży:

„Żył będziesz miliardy miliardów lat."

PIEKŁO.

EWOLUCJA.

PIEKŁO

WYZNANIE ROZPACZY.

C Z C I J K I A , a twój umysł stanie się

SPOKOJNY.

SKONAŁA moja ambicja,
Zmarła przedwcześnie, a wraz z mą cała miłość i opieka,
A także Klejnot w Lotosie.

Dzień jutrzejszy nie przyniesie nic innego

Jeno Grzech i śmierć.

Jestem wolny nawet od stworzonych przez siebie
ROZKOSZY
Jedynie, co trwa, to jałowość życia;
Lecz w rozpaczy poczynamy postrzegać prawdziwe światło. A M E N .
W słabości stajemy się silni.

PIEKŁO

PIEKŁO.

PIEKŁO NORMALNOŚCI

Znam twoje czyny,
Że ani zimny, ani gorący nie jesteś.
Obyś był zimny albo gorący!

A tak, skoro jesteś letni
I ani gorący, ani zimny,

Chcę cię wyrzucić z mych ust.

Apokalipsa św. Jana, rozdział HI

Wersy 15 i 16.

DANTE'

I OTO OTCHŁAŃ I LUD W NIEJ POGRĄŻONY.

INF. Xl. 69.

Oto płacz, westchnienia i przeraźliwe wycie

Rozbrzmiewało w bezgwiezdnych przestworzach,

Kiedym na progu stojąc zapłakał.
Różne języki, ohydny gwar

I słowa pełne bólu i gniewne okrzyki,

Piskliwe i chrapliwe głosy, a z nimi
Rąk klaskanie wrzawa, co trwa

W powietrzu tak suchym, tak bezbarwnym

Jak piasek, który gna na wietrze.

DANTE

INF. III. 22-30.

PIEKŁO

Och! Podążajcie ze mną, KlA i ZOS, by uświadczyć tej ekstrawagancji.

Oto powstaje wieczna młodość człowieka,
Rozchyla zasłonę - Wiarę (oznakę OGRANICZONEJ

wiedzy ludzkości) i ukazuje piekło
NORMALNOŚCI.

PIEKŁO.

MIESZKAŃCY na PROGU.

Kiedy mieszkamy na Progu jakiejś skrajności,

istota

B Y T U

rodzi się przedwcześnie

I tworzy CHAOS-Odbicie.

Kiedy spoglądamy w lustro naszych JAŹNI
I dostrzegamy

rzeczy

w sposób w jaki oceniają je inni,

Wówczas zdajemy sobie sprawę z naszej marności
Wobec niepojętego rozumu

Absolutnego (wszechwiedzącego) KIA
I dowiadujemy się jak podskórne
Są nasze osiągnięcia.
Biada! jesteśmy dziećmi ZIEMI.

Oto, co nazywał będę PIEKŁEM Istoty Bytu.

PIEKŁO.

PIEKŁO

DOMINIUM ZOD-KIA.

OTO JEST

CIERPIENIE CIAŁA.

Biada! Ból głowy.

Jest ono jałowe i takowym pozostanie.
Uwięzione przez Wiarę

I ślepe zrozumienie.

Oto Śmierć spoczywa martwa.
Oto bowiem ręce ZOD-KIA
Są rękoma Śmierci.

PIEKŁO

PIEKŁO

KOSZMAR ŻYCIA.

(„ŚMIERĆ JEST WSZYSTKIM.")

Zmysłowa postać symbolizuje
Ekstrawagancję (z której

Emanuje wszelka Rozpusta, a Rozpusta stworzona

jest z hańby),

Przeciwko której występuje Religia (obelisk

Marności człowieka).

Posiada ona skrzydła, ale nie unosi się.

Przyćmiewa ją dwugłowy wierzchowiec—
Przedwczesny osąd, który wyrósł i rozwinął się
Z Wiedzy.
Za ich plecami Przeznaczenie spiskuje

Ze Śmiercią.

PIEKŁO.

EKSCES.

ROZPUSTA.

HAŃBA.

LENISTWO.

PRZEDWCZESNY

OSĄD.

ROZWIĄZŁOŚĆ.

ROZKOSZ.

POGARDA.

BLUZNIERSTWO.

ŻARŁOCZNOŚĆ.

PRZEZNACZENIE

& ŚMIERĆ.

KOSZMAR ŻYCIA.

OPOWIEŚĆ O ROZPACZY.

KONIEC

Biada! przekraczając Bramy Życia

Ujrzałem Wiedzę, Błazna,
Który wywracał Pokarm Iluzji,
Potem odrzucił fałszywą Prawdę

I ukazał nam wszystkim—

Oto jest Alfa i Omega.

Świat,

PIEKŁO.

TU KOŃCZY SIĘ TA KSIĘGA

ZAPRAWDĘ, Idole, których tak długo kochałem

Zaskarbili sobie me zaufanie, lecz Światu uczynili zło niemałe:

Za piosnkę mą reputacyję sprzedali,

W płytkim Kielichu zatopili chwałę.

OMAR KHAYYAM.

AUSTIN

PIEKŁO

WSTĘP.

o

to pierwszy zbiór grafik AUSTINA SPAREA. Mamy nadzieję, iż

odbiorcy przyjmą go równie ciepło, jak przyjmowali jego

dotychczasowe prace.

Towarzyszący mu tekst nie stanowi pełnego wyjaśnienia

grafik - pozostawiono tu wiele miejsca na tworzenie własnych
interpretacji. Gdy przyjrzymy się poszczególnym ilustracjom,
mogą wydawać się nam groteskowe. Należy pamiętać, iż ich
autorowi nie zależało na oryginalności pragnął jedynie

przedstawić „Piekło" na Ziemi za pomocą sztuki symbolicznej.

Zanim zaczniemy krytykować dzieła Spare'a, pamiętajmy

również i o tym, iż ich groteskowość nie jest pozbawiona
znaczenia.

Kim jesteśmy, by oceniać sny marzycieli? Trudno oprzeć

się wrażeniu, iż przedstawiona tu koncepcja Ziemi dalece

odbiega od powszechnie akceptowanych teorii.

Wreszcie owe alegoryczne pisma piktograficzne nie mają

nic wspólnego z morałami bądź sentymentalnością - stanowią
pieśń opowiadającą o doświadczeniu i negacji.

PIEKŁO

WSTĘP.

NIEZAMASKOWANA ŚLEPOTA

SYNOPSIS PIEKŁA,

Porzucona „Kobieta Uniwersalna" spoczywa jałowo na Parapecie

Ludzkiej Podświadomości, podczas gdy ludzkość topi się w studni

konwencji. Wreszcie! Konwencjonalizm tego wieku dosięga swych

granic, a kiedy je osiągnie, zmartwychwstanie Kobieta Prymitywna.

W LABIRYNCIE ALEGORII

CZYLI

WPROWADZENIE DO POLSKIEGO WYDANIA

PlEKłA NA ZIEMI

Artystyczny i magiczny geniusz Austina Osmana Spare'a (1886 -1956) uaktywnił się już w jego wczesnym

okresie życia' W wieku 17 lat zdobył stypendium w Royal College of Art. a jego prace cieszyły się dużym uznaniem
krytyków i doczekały się kilkukrotnych wystaw. Młody Spare zyskiwał poważanie wśród innych studentów, choć

z drugiej strony raczej go unikano, a to z powodu niepokojącego i jakby nieludzkiego spojrzenia jego oczu,

niewytłumaczalnej dziwnej auryjaką emanował, treścijego obrazów i grafik, a przede wszystkim z powodu swych

zainteresowań okultyzmem.

Jako malarz Spare czuł silną, wręcz nieodpartą chęć wyrażenia swych pasji poprzez artystyczne medium

i już jako nastolatek począł pracować nad swoistego rodzaju syntezą indywidualnych technik magicznych, które

z powodzeniem łączy! ze sztuką. Wydana w 1905 roku książka Piekło na ziemi miała stanowić pierwszą próbę
stworzenia takiej syntezy." W tym kontekście warto przyjrzeć się wpływom i inspiracjom, jakie towarzyszyły wówczas

artyście, albowiem stworzyły one podwaliny, na których Spare oparł główne metafizyczne koncepcje Piekła na

ziemi

Należy tu dodać, iż doczekały się one rozwinięcia w bardziej dojrzalszych artystycznie dziełach: Book of Satyr

(1907) oraz Book of Pleasure

{1913).

Już jako dziecko Spare odkrył niezwykłe źródło inspiracji, z którego czerpał aż do śmierci - mowa tu

o znajomości z panią Paterson. Artysta twierdził, iż była ona wtajemniczona w sabatyczny kult czarownic. O jej

życiu wiadomo raczej niewiele, albowiem nie rozmawiał on o tej tajemniczej postaci nawet ze swymi

najbliższymi przyjaciółmi. Wiadomo jedynie, iż pani Palerson była znajomą jego rodziców i kiedy Spare był
jeszcze młodym chłopcem, zwykła odwiedzać jego rodzinny dom i przepowiadać mu przyszłość. Jej osobowość
zrobiła na nim piorunujące wrażenie, bowiem posiadała potężne zdolności hipnotyzerskie. Pewnego razu

poprosiła chłopca, by spojrzał w mroczny kąt pokoju, w którym dojrzał on wizualizowane przyszłe wydarzenia.
Pani Paterson miała niezwykle ubogie słownictwo, na które miał się składać głównie żargon podstarzałych

wróżek, niemniej potrafiła za jego pośrednictwem wyrazić niezwykle precyzyjnie najbardziej zawiłe problemy

oraz abstrakcyjne idee; gdzie zaś słowo okazywało się zbyt ubogie, tam wykorzystywała swe nadnaturalne moce.

Bez problemu manifestowała myślokszlałty i potrafiła przemieniać się ze staruszki w ponętną, młodą
dziewczynę, co wprawiło Spare'a w stan zadziwienia, który towarzyszył jemu aż do śmierci. Mimo iż żyła
w nędzy, za swe usługi nie brała żadnych pieniędzy za wyjątkiem jednej symbolicznej monety. Pani Paterson

dożyła stu jeden lal, a mimo to, jak twierdził Spare, jej ciało nic postarzało się zbytnio w ciągu wszystkich lat ich
znajomości. Ich relacje bez względu na to jak mityczne miały trwały wpływ nie tylko na kształtowanie się charakteru

Spare'a, ale niewątpliwie również na jego sztukę oraz filozofię życia.

Piekła na ziemi

nie należy rozpatrywać jedynie jako zbioru grafik, którym towarzyszą niejasne teksty. To

dzieło alegoryczne, o czym przekonuje nas już sam tytuł tej publikacji, nawiązujący do Boskiej komedii Dantego

Alighieri. Spare miał dostęp do wydanej w 1903 roku książki Edwarda Moore'a, Studies in Dante, w której autor

omawia związki zachodzące pomiędzy dziełem Dantego, a tradycją kabalistyczną. Moore wysuwa tezę, iż aby
dokonać właściwej egzegezy metafor Boskiej komedii, czytelnik musi oprzeć swe badania na czterech poziomach:
historycznym, moralnym, alegorycznym oraz anagogicznym (czyli posiadającym mistyczne znaczenie). Metoda

ta nie została wynaleziona przez Dantego i pochodzi z czasów średniowiecza. Stosował ją na przykład Tomasz
z Akwinu, do którego poglądów Dante wielokrotnie się odwoływał. Spare niewątpliwie interesował się taką
metodą szyfrowania znaczeń, choć w Piekle na ziemi używał jedynie dwóch poziomów interpretacyjnych, gdzie
dosłowne znaczenie znajduje się tekście, natomiast, mistyczne na rysunkach. Cztero poziomowy klucz alegoryczny
został użyty dopiero w drugim albumie autora w Book o f Satyrs.

Spare kilkakrotnie cytuje fragmenty dzieła Dantego, co pozwala nam odkryć, iż jego Piek ło... jest po wiązane

głównie z pierwszą częścią Boskiej komedii, inferno

(czyli

Piekłem).

Cytaty te stanowią dosłowne i raczej amatorskie

tłumaczenia tekstu Dantego. Miast stosownej włoskiej formuły terza rima, Spare wybrał (świadomie, bądź
nieświadomie) bardziej miltoniczny jambiczny pentametr, który odpowiadał dramaturgii tekstu. Należy tu
zauważyć, iż Spare faktycznie nawiązywał do Raju utraconego Miltona, a zwłaszcza do personifikacji Grzechu
i Śmierci w królestwie Chaosu i w Piekle... odnosi się on do nich w Kredo rozpaczy (strona 18), personifikacja śmierci
pojawia się na stronie 24, Chaos natomiast, przedstawiony jest. piktograficznie na stronie 21, a tekstualnie na
stronie 22.

Spare cytuje Dantego na stronie 5: Out che se'per quest' Inferno tratto i w cytacie tym pojawiają się dość

elementarne błędy Tekst ten winien brzmieć: O tu che se' per questo Inferno tratto. Należy zauważyć, iż błąd dotyczy
jedynie początkowych słów, albowiem prezentowana przez Spare'a forma słowa questo jest dopuszczalna. Kolejny

ustęp z Boskiej komedii znajduje się na stronie 20 i jest on zestawiony z cytatem pochodzącym z Objawienia św. Jana,

co wskazuje, iż podczas tworzenia Piekła... Spare był zafascynowany nie tylko alegoryczną wymową dzieła

Dantego, ale także Apokalipsą, jako dziełem objawionym. Ostatni cytat z Boskiej komedii pojawia się na stronie 23.

W słowach tych kryje się wskazówka chronologiczna dotycząca wędrówki Dantego po piekle, czyśćcu i raju, której

doświadczył mając 35 lat, czyli w

7

wieku uważanym przez niego za centralny punkt życia. Jedna ze szkół

interpretacyjnych uważa, iż Spare użył tych słów jako alegorię kabalistycznej idei Środkowego Filaru na Drzewie
Życia, gdzie „połowa" oznacza „środek". Filar ten sumowi drogę prowadzącą do oświecenia.

Całość koncepcji Dantego odzwierciedlona jest również na rysunku Synopsis Piekła, który przedstawia cykl

życia w zaślepieniu i w stanie snu. W tym przypadku piekłu odpowiadają uwarunkowania tworzące pozornie

nieprzerywalny ciąg karmicznego niezaspokojenia, czyśćcowi moc wizji, natomiast raj owi pozostająca w centrum

koła świadomość Kia.

Istnieje również prawdopodobieństwo, że na wspomnianym powyżej rysunku Spare nawiązuje do metafizycznych
koncepcji William Blakc'a, a mianowicie do Uri/ena jako symbolu Upadku. W synopsisie pojawiają się również

dziwie stworzenia przypominające jednokomórkowe organizmy, tak zwane „proto-zoa", co może stanowić
nawiązanie do Blakeowskiej idei Zoa, czyli mentalnych stanów i odpowiadających im fizycznych uwarunkowań,

zwanych „Życiami" (Zoa w grece to „życie"). Idea Upadku została ikonograficznie przedstawiona w Dyskursie

(strona 17), gdzie boska moc Kia zstępuje poprzez myśl ku językowi aż ku ziemskiej manifestacji, wykorzystując

lustro jako medium, albowiem w swym odbiciu postrzega swe stworzenie niższą manifestację.

Cztery mentalne stany oraz idea Upadku przywodzą na myśl kolejne źródło inspiracji - kabałę. Zoa mogą

odpowiadać czterem bestiom Ezechiela oraz archaniołowi Rafaelowi, Gabrielowi, Urielowi i Michaelom,
natomiast Upadek jest jednym z podstawowych mitów, na którym opiera się soteriologiczna wymowa kabały, która

powiada, iż Człowiek doświadczył upadku, pewnego rodzaju separacji od Absolutu po to jedynie, by mógł

wypełnić się akt stworzenia. Niemniej jednak istota ludzka żyje z dala od Boga, doświadczając tym samym wiele zła

i cierpień, ziemia zaś staje się dla niej prawdziwym piekłem. By przerwać ów stan, musimy ponownie wspiąć się ku

boskim planom egzystencji, kabała zaś ma dostarczać sposobów i konkretnych technik umożliwiających ową

wędrówkę. Spare był doskonale zaznajomiony z kilkoma podstawowymi dziełami kabalistycznymi, m.in.
z s.óhiiryc/mą Kabbalah Umieiled, do której na stronach Piekła,.. wielokrotnie zdaje się nawiązywać, przynajmniej na
poziomic metaforycznym/* Istnieje pewna szkoła, która utożsamia etymologiczne znaczenie spare'owskich słów

Kia, Sikah, Ikkah

oraz Ja z czterema kabalistycznymi częściami duszy: Chija, Neszama, Ruach, Ncfcsz. W tym

kontekście łatwo stworzyć wizerunek całego środkowego filaru Drzewa Życia opar tego jedynie o idee, nad którymi
pracował Spare, gdzie Kia. to Kełer, Alfa, danteariski Raj; Sikah to Daathi spiralne wstąpienie poza iluzję; Ikkah to

Tifarel,

danteański Czyściec, w którym następuje rozróżnienie na zos-kia i zod-kia; Jato spiralne zstąpienie ku iluzji

i dalej ku światu zmysłów oraz materii, danteańskie piekło, Omega.*

Spare wydaje się być nie tylko zafascynowany magią kabalistyczną, lecz także i egipską. Już w Kabbalah

Unveiled

znaleźć można odniesienia do magicznego systemu starożytnego Khem, w której Mathers omawia

związki zachodzące między hebrajskim słowem Amen, a egipskim bogiem Amen-Ra. Twórca Piekła na ziemi już w
młodzieńczym wieku wyrażał zainteresowania dziełami egiptologa E. A. Wallisa Budgego, a zwłaszcza jego
przekładem egipskiej Księgi Umarłych. W Piekle... pojawiają się oczywiste nawiązania do tradycji egipskiej, na
przykład w Dyskursie, który przypomina fragmenty Hymnu do Ra: „Ziemia przebyła miliony lat, a ty nadal trwasz i trwać

będziesz w nienazwanej przestrzeni przez miliardy miliardów lat"

Na grafice pod tytułem Demaskująca się młodość

dostrzec można ptaka bennu bądź feniksa, który zastępuje genitalia młodzieńca. Ciekawy jest fakt, iż w Rozdziale
XVII Księgi Umarłych ptak ten nazywany jest „strażnikiem księgi opisującej rzeczy, które nastały, dzieją się i jeszcze

nastaną."

Takie piktograficzne umiejscowienie feniksa przywodzi na myśl symbolikę starożytnej mądrości, która

manifestuje się poprzez seksualność. I oto strona tytułowa dzieła Spare'a Focus of ljfe (1921) przedstawia Aaos'a
zasłaniającego swe narządy płciowe właśnie księgą. Na powyższym przykładzie widać wyraźnie, że Spare rozwijał

pojawiające się w Piekle na ziemi idęe w swych późniejszych książkach. Istnieje również duże prawdopodobieństwo,

że używane wspare'owskięj formule imiona Sikah oraz Ikkah. wywodzą się etymologicznie z języka staroegipskiego.

a ich funkcjonalność opiera się na formach bóstw opisanych w Rozdziale XVII Księgi Umarłych. W tym przypadku

Sikah

wiąże się z Sekerem, natomiast Ikkah z Akerem. Należy tu zwrócić uwagę, że zarówno Boska komedia, jak

i Księga Umarłych opisują wędrówkę po wielu wymiarach ludzkiej egzystencji, tak jak kabaliści mówią o wspinaniu
się po subtelnych emanacjach Drzewa Życia, czyli wędrówce ku Bogu. Na jednym z poziomów znaczeń Piekło na
ziemi

wydaje się opisywać podobny szlak wiodący z samej otchłani piekła egzystencji ku oświeconej i wiecznej

świadomości Kia (Amen-Ra, „Bóg Miliardów Lat").

Tworząc Piekło na ziemi, Spare był również zafascynowany wierszem Rubaiyat perskiego poety Omara

Khayyama w przekładzie Edwarda FitzGeralda. Cytuje on ów utwór kilkakrotnie, a także nawiązuje do niego

w bardziej alegoryczny sposób. Na przykład dedykacja ze strony 11, „Tobie i mnie" wydaje się nawiązywać do strofy

XXXII: „Były tam pewne Drzwi, do których nie znalazłem Kłucza/ Była lam pewna Zasłona, której nie mogłem

przejrzeć/ Krótka rozmowa, o MNIE I O TOBIE/ a potem, ani CIEBIE, ani MNIE." Ó

w fragment doskonale objawia

bogactwo rysunku Demaskująca się młodość, a także jeden z głównych przekazów Piekła na ziemi: rozedrzyjmy
urizeńską zasłonę iluzji i doświadczmy prawdziwego wglądu w naturę rzeczywistości.

Należy także wspomnieć pokrótce o inspiracjach malarskich, jakim w trakcie tworzenia Piekła... ulegał

Spare. Na pierwszy rzut oka wiele grafik zdobiących stronice tego dzieła przypomina dokonania Aubrey'a
Beardsley'a i niejednokrotnie krytycy Spare'a zarzucali mu plagiat lego znakomitego artysty epoki fine-de-siecle.
Spare niezmiernie dziwił się takim atakom, albowiem twierdził, że dokonania Beardsley'a znał bardzo słabo.

Zwykł odpowiadać, iż najwyraźniej obaj czerpali inspiracje z tych samych źródeł. W tym kontekście warto

wspomnieć o innych malarzach, którzy prawdopodobnie mieli wpływ na treść niektórych prac zawartych w Piekle,

na ziemi.

Byli to: Ferdinand Hodler (1853-1918), którego obraz Eurythmy mógł zainspirować główny motyw

Demaskującej się młodości;

Francois Picot (1786-1868), którego obraz L'Amour Psyche stał się prawdopodobnie

przyczynkiem do myśli „sen jest lepszy niż/i modlitwa", George Frederick Watts (181 7-1904) i jego For He Had Great
Possessions,

na którym Spare mógł oprzeć grafikę Dyskurs, a także dzieła Albrechta Durera (1471-1528) oraz.Maxa

Klingera (1857-1920).

Piekło na ziemi

wydaje się ukrywać znacznie więcej niźli niejasne teksty oraz dziwne grafiki. Dzieło to zawiera

kilka poziomów, przeplatających się ze sobą alegorycznych znaczeń, które tkają barwną opowieść o znaczeniu

ludzkiej egzystencji. Świadczą one o znakomitym obeznaniu Spare'a w literaturze epoki, wymagają dużej wiedzy
i erudycji od odbiorcy, któremu przyjdzie zmierzyć się z graficznymi rebusami i całą mnogością paradoksów. Piekło

na ziemi

to niewątpliwie także dzieło satyryczne, krytykujące moralność czasów, w których powstało i atakujące

chrześcijański system wierzeń w sposób, w jaki atakow

;

ali go na kartach swych dzieł Dante i Blake. Wielu z nas może

zadać sobie pytanie, dlaczego Spare zdecydował się skryć w niezwykłym alegorycznym labiryncie myśli, które

można przedstawić w bardziej klarowny i zrozumiały sposób? Czyżby topiąc je w bogactwach metafor, chciał w ten
sposób nakłonić odbiorców do tworzenia swych własnych, indywidualnych i różnorodnych wizji, które wypłyną
z podświadomego umysłu na nieskończone morza wieloznaczności?

Krzysztof Azarewicz

Londyn, luty 2005

W setną rocznicę pierwszego

wydania Piekło na ziemi.