Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
w Ciechanowie
Wydział Ekonomii
Modelowanie gospodarcze
WYKA
AD 2
dr Renata Dzik
Modelowanie z wykorzystaniem metod
heurystycznych
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
w Ciechanowie
Wydział Ekonomii
Modelowanie z wykorzystaniem metod heurystycznych
Plan wykładu:
" Metoda burzy mózgów
" Metoda delficka
" Metoda oceny opinii ekspertów-
rangowanie
Pojęcie heurystyki
Nazwa metody heurystyczne pochodzi od
greckiego słowa  heurisko  odkrywam, znajduję.
Heurystyka to umiejętność wykrywania nowych
faktów i relacji miedzy nimi oraz dochodzenia w
ten sposób do nowych prawd.
Istotą metod heurystycznych jest dochodzenie
do nowych rozwiązań poprzez formułowanie
hipotez, co jest przeciwstawne czynnościom
uzasadniającym.
Metoda burzy mózgów
Metoda stanowi niekonwencjonalny sposób
zespołowego poszukiwania nowych pomysłów
dotyczących sposobów rozwiązywania problemów.
Metoda ta polega na generowaniu w pierwszym
etapie jej realizacji jak największej ilości pomysłów bez
ich oceniania i wstępnej selekcji. Następnie uczestnicy
przechodzą do procesu wartościowania, a wiec oceny
pomysłów i ich selekcji.
W innych metodach generowanie propozycji
sposobów rozwiązania problemów jak i ich ocena
przeplatają się ze sobą, podczas gdy w burzy mózgów
oba procesy są wyraz
nie od siebie oddzielone.
Metoda burzy mózgów
Zaletą tej metody jest umożliwienie każdemu z uczestników
zgłaszania swoich pomysłów, a w drugiej części - dyskusji
wszystkich uczestników nad tym pomysłem, co zapobiega
powstawaniu sytuacji konfliktowych.
W metodzie burzy mózgów wyróżnia się cztery etapy:
" etap związany z faza przygotowawcza,
" etap związany z faza tworzenia,
" etap związany z faza oceny
" etap związany z przekazaniem wybranych pomysłów.
Metoda burzy mózgów
W fazie przygotowawczej dokonuje się
sprecyzowania problemu, zebrania informacji
o problemie oraz ustalenia składu osobowego
zespołu (zwykle 12 osób, z czego około 1/3
stanowić powinni laicy), z zachowaniem braku
zależności typu  przełożony-podwładny .
Następnym etapem jest kolejna sesja z
ilością uczestników ograniczona do trzech
osób, mających już szeroką wiedzę z danej
dziedziny (znających strategie danej firmy,
potencjał danej branży).
Metoda burzy mózgów
Sukces kolejnego etapu burzy mózgów tzw.
fazy tworzenia wymaga stworzenia
odpowiedniego klimatu do pracy twórczej.
Podczas tej sesji następuje przedstawienie
problemu oraz zgodnie z zasadami burzy mózgów,
generowanie pomysłów.
Etap ten kończy się podsumowaniem,
polegającym na przeniesieniu pomysłów na
specjalnie oznaczone karty oraz ewentualne
przeprowadzenie sesji uzupełniającej, jeżeli
uczestnikom nasunęły się nowe pomysły po
zakończeniu sesji pierwszej.
Metoda burzy mózgów
Trzecim etapem służącym wyborowi
pomysłów do szczegółowego rozwinięcia
projektowego jest faza oceny, obejmująca
ustalenie dokładnych kryteriów oceny oraz
samą analizę i ocenę zebranych pomysłów.
Ostatni etap burzy mózgów polega na
przekazaniu wyselekcjonowanych
pomysłów do dalszego projektowania.
Metoda burzy mózgów
Nad efektywną pracą zespołu twórczego czuwa jego
przewodniczący, który odpowiedzialny jest za:
" przebieg spotkania,
" odpowiednie przygotowanie pomieszczenia, w którym
odbywać się będzie sesja,
" przedstawienie problemu członkom zespołu,
" przeprowadzenie w sposób sprawny i efektywny sesji
twórczej,
" przestrzeganie zasad burzy mózgów,
" zachęcanie biernych uczestników do aktywności np.:
przez zadawanie pytań.
Ponadto przewodniczący sam powinien również brać
czynny udział w dyskusji i zgłaszać własne pomysły.
Metoda burzy mózgów
W zespole twórczym jeden z członków zespołu
pełni rolę sekretarza, który odpowiedzialny jest za
zapisywanie i ewidencjonowanie pomysłów (tj.
przeniesienie pomysłów z tablic na odpowiednie
formularze), ewidencjonowanie pomysłów
zgłaszanych po sesji twórczej, jak również,
podobnie jak przewodniczący, powinien brać
czynny udział w pracach zespołu twórczego
poprzez zgłaszanie własnych pomysłów.
Zadaniem pozostałych członków zespołów
twórczych jest czynny udział w pracy zespołu
poprzez zgłaszanie jak największej ilości
pomysłów.
Metoda burzy mózgów
Wyróżnia się kilka odmian burzy mózgów, wśród
których wymienić można:
" Technikę Philips 66
" Technikę 635
Metoda burzy mózgów
Technika Philips 66 polega na tym, że sześć zespołów pracuje
w oddzielnych pomieszczeniach przez 6 minut, starając się
wytworzyć maksymalna liczbę pomysłów na wcześniej określony
temat.
Następnie zespoły wracają do jednego pomieszczenia i
rozpoczyna się sesja wspólna.
Przewodniczący każdego z sześciu zespołów przedstawiają
podczas sesji wspólnej wyniki pracy swoich zespołów. Na ich
podstawie tworzona jest lista pomysłów, uzupełniona o pomysły,
które zrodziły się podczas sesji wspólnej. Prace w cyklu  mały zespół
- sesja wspólna można powtarzać wielokrotnie. Bardzo ważny jest
właściwie dobrany skład zespołu twórczego jak i warunków ich
pracy.
Metoda burzy mózgów
W Technice 635, podobnie jak w Technice Philips 66,
powołuje się sześcioosobowe zespoły jednak różnica
polega na tym, że jedna osoba z każdego z zespołów
otrzymuje czystą kartkę papieru i w ciągu pięciu minut
zapisuje na niej trzy pomysły rozwiązania postawionego
problemu. Następnie kartka ta zostaje przekazana
sąsiedniemu członkowi zespołu, który również ma pięć
minut na dopisanie kolejnych trzech pomysłów.
Procedura ta jest powtarzana sześciokrotnie do momentu
aż wszyscy członkowie zespołu wpiszą swoje pomysły.
Metoda delficka
Metoda delficka należy do grupy metod
heurystycznych, w których do podejmowania decyzji
wykorzystuje się wiedzę, doświadczenie i opinie
ekspertów z danej dziedziny. Wykorzystywana jest
do określenia prawdopodobieństwa lub czasu
zajścia przyszłych zdarzeń.
Postawioną prognozę uzyskuje się poprzez
przeprowadzenie serii ankiet wśród ekspertów.
Nazwa metody delfickiej pochodzi od nazwy
starożytnego greckiego miasta Delfy, gdzie w
świątyni Apollina przy pomocy kapłanki zwanej Pytią
przepowiadali przyszłość.
Metoda delficka
Za prekursorów metody delfickiej uważa się O. Helmer a
oraz N. Dalkey a, którzy opisali tę metodę w latach 50. XX
wieku dla oceny sytuacji militarnych (zapobieganie dużym
ofiarom bombardowań w Stanach Zjednoczonych). Jej
pierwsze szerokie zastosowanie miało miejsce przy
prowadzeniu badań prognostycznych przez T. J. Gordon a i
O. Helmer a w 1963 r. w RAND Corporation (Research and
Development Corporation) w Santa Monica (Kalifornia,
USA). Pierwowzorem jest metodyka stosowana na
zgromadzeniach kardynałów w Watykanie, której celem
było dojście do wspólnego stanowiska  pomimo
sprzecznych opinii.
Metoda delficka
Metodę delficką cechuje:
" niezależność opinii
" anonimowość opinii oraz ekspertów
" unikanie dominujących osobowości
" kontrolowane sprzężenie zwrotne
" zdalna, asynchroniczna, grupowa komunikacja
" statystyczne opracowanie wyników
" wieloetapowość
" uzgadnianie i sumowanie opinii kompetentnych
osób
Metoda delficka
Etapy badania ankietowego w metodzie delfickiej:
1. Zdefiniowanie problemu
2. Wybór grona ekspertów
3. Przygotowanie i wysłanie ankiety
4. Analiza odpowiedzi zwrotnych
5. Czy zgoda została osiągnięta:
- Tak, przejście do pkt. 6
- Nie, przejście do pkt. 7
6. Przedstawienie wyników
7. Przygotowanie i wysłanie następnej ankiety
8. Kolejna analiza odpowiedzi, powrót do pkt 5.
Metoda delficka
Problem badawczy zwykle jest definiowany
przez organizatorów badania, niekiedy eksperci
proszeni są o zasugerowanie tematów. W
kolejnym etapie przygotowywane są pytania
ankietowe. Ich prawidłowe i dokładne
przygotowanie warunkuje uzyskanie w miarę
szybkiej i dokładnej prognozy. Liczba pytań
powinna wynosić co najwyżej 25, a realizacja
treści jednego pytania nie powinna mieć wpływu
na pozostałe pytania.
Metoda delficka
Bardzo często do ekspertów wysyłane są ankiety próbne,
z wyników których formułuje się ostateczną ankietę.
Eksperci, po otrzymaniu listy pytań, zwracają udzielone
odpowiedzi, które następnie są analizowane. Jeśli
organizatorzy stwierdzą zgodność opinii, prezentowane są
finalne wyniki. W przeciwnym wypadku formułuje się nową
ankietę wraz z wynikami poprzedniej. Gdy któryś z
ekspertów (lub kilku) udziela skrajnych odpowiedzi, żąda
się wtedy wytłumaczenia i uzasadnienia stanowiska. Dzięki
temu wyodrębnia się ekspertów o skrajnych poglądach.
Powtórzenie badania zmniejsza zakres rozbieżności opinii i
doprowadza do uzgodnionej opinii większości ekspertów.
Metoda delficka
Wady metody delfickiej:
1. Wolna
2. Kosztowna
3. Ograniczona do jednego tematu
4. Założenie, że zgodność opinii jest równoznaczna z ich
prawdziwością i trafnością
5. Trudności w doborze grupy ekspertów
6. Konieczność zaangażowania dużej liczby osób
opracowujących ankietę i odpowiedzi
7. Brak bezpośredniej wymiany poglądów
8. Wykorzystanie tylko do prognoz długookresowych, co
utrudnia weryfikację
Metoda oceny opinii ekspertów-
rangowanie
Ważnym elementem w metodach heurystycznych jest analiza
uzyskanych opinii ekspertów, będąca podstawą formułowania
ostatecznych wyników przeprowadzonych badań. Celem
analizy jest ocena wiarygodności ekspertów oraz uzyskanie ich
wypośrodkowanej opinii.
Istnieje kilka sposobów rangowania. W praktyce największą
rolę odgrywa rangowanie ścisłe i swobodne. Rangowanie
ścisłe stosuje się w przypadku niewielkiej liczby wariantów.
Polega ono na przypisaniu każdemu z k rozpatrywanych
wariantów jednej z liczb naturalnych od 1 do k. Rangowanie
swobodne stosuje się dla dużej liczby wariantów. Jedna z
odmian tego rangowanie polega na przydziale ekspertom
określonej puli punktów, które rozdzielają między wyróżnione
warianty pytania w dowolny sposób.
Metoda oceny opinii ekspertów-
rangowanie
Podstawą analizy opinii ekspertów jest zestawienie wyników
ankiet (tabela 1).
Tabela 1. Zbiorcza tablica wyników badań ankietowych
Eksperci /cechy
1 2 & k
1 X11 X12 & X1k
2 X21 X22 & X2k
. . . & .
n Xn1 Xn2 & Xnk
Metoda oceny opinii ekspertów-
rangowanie
Analiza informacji znajdującej się w tablicy zbiorczej
ma na celu:
" wyodrębnienie jednorodnych grup ekspertów o
zbliżonych poglądach, gdy występują istotne
rozbieżności w opiniach
" wykrycie przyczyn zróżnicowania opinii ekspertów
przez określenie wpływu charakterystyk
osobowych na udzielane odpowiedzi,
" ocenę stopnia zgodności sądów ekspertów,
" określenie wspólnego poglądu grupy ekspertów.
Metoda oceny opinii ekspertów-
rangowanie
Opracowanie wyników ankiety obejmuje zazwyczaj
wyznaczenie miar położenia (aby określić wspólny
pogląd w grupie ekspertów) oraz ocenę zgodności
opinii dla każdego pytania oddzielnie lub dla całej
ankiety (aby określić kompetencje ekspertów).
Średni stopień zgodności odpowiedzi wszystkich
ankietowanych specjalistów można określić stosując
współczynnik konkordancji Kendalla i Smitha:
12S
gdzie:
W =�
3
n- liczba ekspertów
n2 (k -� k)
k- liczba wariantów.
Metoda oceny opinii ekspertów-
rangowanie
Parametr S wyraża się wzorem:
k n
-�
S =�
�� ��(x -� x)2
ij
j=�1 i=�1
-�
x
Przy czym jest średnią wartością sumy rang dla
wszystkich wariantów:
n k
-�
1
x =�
�� ��x
ij
k
i=�1 j=�1
Metoda oceny opinii ekspertów-
rangowanie
Współczynnik konkordancji przybiera wartości z przedziału
[0,1]. Duża wartość świadczy o zgodności ekspertów.
Istotność współczynnika konkordancji bada się testem chi-
kwadrat:
12S
2
c� =�
nk(k +�1)
Wartość krytyczną należy odczytać z tablic rozkładu chi-
a�
kwadrat dla założonego poziomu istotności oraz k-1
stopni swobody. Jeżeli wartość statystyki chi-kwadrat
c�a� 2
przekroczy wartość krytyczną odczytaną z tablic rozkładu ,
to zbieżność opinii ekspertów nie jest przypadkowa i zespół
można uznać za kompetentny.
Metoda oceny opinii ekspertów-
rangowanie
Gdy poglądy ekspertów są odpowiedziami liczbowymi, wtedy
do oceny zgodności opinii stosuje się np. rozstęp
międzykwartylowy wyrażony następująco:
I=Q3-Q1,
gdzie Q1 to kwartyl dolny, a Q3 to kwartyl górny.
Eksperci są zgodni w swych sądach dotyczących przyszłości,
gdy:
*
I Ł� I
czyli rozstęp międzykwartylowy nie przekroczy wartości
krytycznej ustalonej przez organizatorów badania. Im mniejsza
wartość rozstępu międzykwartylowego, tym pełniejsza i
trwalsza jest zgodność poglądów osiągnięta przez ekspertów.
Zadania do rozwiązania
Zadanie 1.
Eksperci podali, w którym tygodniu w ciągu trzech pierwszych
miesięcy 2010 r. nastąpi dewaluacja złotówki względem dolara:
Nr eksperta 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Nr tygodnia 5 3 4 5 6 10 12 6 10 6 8 6 3 7 7
Czy eksperci byli zgodni w swoich opiniach, jeśli przyjmiemy
rozstęp międzykwartylowy równy 2 tygodnie?
Zadania do rozwiązania
Zadanie 2.
Czterech ekspertów poproszono o opinie dotyczące przeciętnego rocznego wzrostu
PKB w Polsce w latach 2005-2010. Przyjęto, że może wystąpić 5 różnych wariantów
wzrostu. Rangi nadane przez ekspertów poszczególnym wariantom określają
kolejność według szans realizacji wzrostu PKB, co przedstawiono w tabeli.
Należy ustalić, czy eksperci byli zgodni w swoich opiniach.
Dziękuję za uwagę