Ochrona gleb; wykład 1; najważniejsze informacje o glebie
GLEBA - jest najbardziej powierzchniowym, biologicznie czynnym utworem skorupy ziemskiej, powstałym
z różnych skał macierzystych w procesie glebotwórczym w wyniku wielu nakładających się czynników
geologiczno - hydrologiczno - biologicznych i w dalszym ciÄ…gu podlegajÄ…cym przemianom zachodzÄ…cym
w wyniku oddziaływania na nią zmieniających się w czasie zespołów organizmów żywych a także czynników
klimatycznych w określonych warunkach rzez
by terenu.
Glebę definiuje się też jako wierzchnią warstwę Ziemi w zasięgu oddziaływania korzeni roślinnych, co
w naszych warunkach obejmuje zwykle warstwę o grubości 1,0 do 1,5 m.
NA PROCESY GLEBOTWÓRCZE SKA
ADAJ
SI
:
wietrzenie fizyczne - które wywołują: zmiany temperatury (nagrzewanie i stygnięcie), zmiana stanu skupienia
wody, mechaniczne działanie wiatru i wody, zmiany objętości wtórnych składników skały powstałych
w wyniku wietrzenia chemicznego.
wietrzenie chemiczne - na które składają się różne procesy, a m.in. takie jak hydroliza, uwodnienie, utlenianie
i redukcja, karbonatyzacja.
wyróżnia się także wietrzenie biologiczne, czyli wietrzenie fizyczne i chemiczne wywołane lub wspomagane
działalnością żywych organizmów
Powstawanie gleby o określonych własnościach s jest więc funkcją określonych czynników naturalnych
s = f (cl, o, r, p, t)
gdzie: p  rodzaj skały macierzystej,
cl - klimat, t  czas
o - biologiczna aktywność (organizmów), Obecnie często dodaje się jeszcze czynnik
r - topografia albo rzez
ba terenu, antropogeniczny!!!
W wyniku procesów glebotwórczych powstają poziomy glebowe czyli warstwy odróżniające się od sąsiednich
stosunkowo jednorodną barwą, konsystencją, uziarnieniem, ilością i jakością materii organicznej oraz składem
chemicznym. Poziomy glebowe tworzÄ… tzw. profil glebowy.
Główne poziomy glebowe:
O  poziom organiczny  zawierajÄ…cy ponad 20% substancji
organicznej
Poziom:
A  poziom akumulacyjny  powstaje w wyniku nagromadzenia siÄ™
składników organicznych, próchnicy i składników mineralnych
O
E  poziom eluwialny (wymywania, bielicowy)  powstaje wskutek
ługującego działania wody, ma jasne zabarwienie, jest silnie
przepuszczalny
A
B  poziom iluwialny (wmycia, brunatnienia) - powstaje wskutek
strącania się związków wymywanych z wyższych części profilu, ma
E
zabarwienie brunatne
G  poziom glejowy  powstaje w warunkach nadmiernego
nawodnienia i niedostatecznego natlenienia, Fe3+ Ò! Fe2+, ma
B
zabarwienie szarozielonkawe lub sine
C  poziom skały macierzystej
C
1
Ochrona gleb; wykład 1; najważniejsze informacje o glebie
Wybrane typy gleb występujących na terenie Polski [przybliżony % powierzchni]:
Bielicowe ~ 26% Torfowe ~ 4%
Brunatne ~ 52% Mady ~ 5%
Czarnoziemy ~ 1% Rędziny ~ 1%
Ok. 50% objętości gleby stanowi faza stała,
a fazy ciekła i gazowa stanowią po ok. 20-
30% jej objętości. Powietrze glebowe jest
zwykle wyraz
nie wzbogacone w stosunku
do atmosferycznego w CO2 i parÄ™ H2O,
a może być zubożone w O2. Pomiędzy
powietrzem glebowym a roztworem
glebowym istnieje układ antagonistyczny.
StrukturÄ… gleby nazywa siÄ™ stan zagregowania elementarnych czÄ…stek
stałej fazy gleby oraz rozmieszczenie przestrzenne zagregatyzowanych
i nie zagregatyzowanych cząstek. Struktura gleby decyduje o objętości,
charakterze i rozmieszczeniu przestrzennym porów; stanowi ona
o pojemności wodnej gleby, dostępności wody dla roślin oraz wymianie
gazowej między glebą i atmosferą.
Do makroelementów w glebie zaliczamy: Najważniejsze (tylko!) mikroelementy w glebie to:
O, C, H, N, P, K, Ca, Mg, S Fe, Cl, Mn, B, Mo, Zn, Cu i Co
Pierwiastki strukturotwórcze roślin uprawnych
(zawartość w suchej masie).
Makroelementy Mikroelementy
Pierw. Zawartość Pierw. Zawartość
O 40-45 % Fe 50-700 ppm
C 40-45 % Cl 0,2-2 %
H ok. 5 % Mn
N 0,5-4 % B
P 0,1-0,7 % Mo
K 0,5-5 % Zn
Ca 0,05-2,2 % Cu
Mg 0,05-0,6 % Na 0,1-1 %
S 0,06-1,2 % Si
Na właściwości gleby w istotny sposób wpływa zawartość
tzw. frakcji spławialnej tj. < 0,02 mm a zwłaszcza tzw.
frakcja koloidalna (frakcja iłowa) < 2 źm; ponieważ ona m.in.
silnie wpływa na strukturę gleby.
2
Ochrona gleb; wykład 1; najważniejsze informacje o glebie
Podział gleb z uwagi na ich odczyn
KATEGORIE AGRONOMICZNE GLEB (BN-75/9180-03)
Gleby uprawne:
Zawartość
pHKCl odczyn pHH2O
Kategoria gleb frakcji < 0,02 mm
<4,5 b. silnie kwaśne <5
[% wag.]
4,6-5,5 kwaśne 5,1-6,0
Bardzo lekkie 0  10
5,6-6,5 lekko kwaśne 6,1-6,7
Lekkie 11  20
6,6-7,2 obojętne 6,8-7,4
Åšrednie 21  35
>7,2 zasadowe >7,5
Ciężkie > 35
Gleby leśne:
<3,5 bardzo silnie kwaśne
3,6-4,5 silnie kwaśne
4,6-5,5 kwaśne
5,6-6,5 słabo kwaśne
6,6-7,2 obojętne
7,2-8,0 słabo alkaliczne
>8,0 alkaliczne
Wszystkie gleby, w mniejszej lub większej ilości, zawierają substancję organiczną (SO). Chociaż w typowych
glebach mineralnych zawartość SO jest mniejsza niż 5%, to ona głównie decyduje o żyzności
i produktywności gleby.
HUMIFIKACJA  proces wytwarzania związków humusowych (próchniczych) ze szczątków roślinnych
i zwierzęcych, gł. pod wpływem drobnoustrojów glebowych, enzymów zawartych w resztkach tkanek oraz
makrofauny glebowej (np. dżdżownic), w mniejszym stopniu czynników abiotycznych.
MINERALIZACJA  proces rozkładu substancji organicznych na proste związki mineralne, zachodzący
w glebie, głównie na skutek działalności drobnoustrojów.
3