WYKŁAD 22 / 23 (29.04.1999) i (13. 05.1999)

FLORIAN ZNANIECKI (1882
1958)

Dzieła:
"Cultural reality" (1919)
"Wstęp do socjologii" (1922(
"Socjologia wychowania"
"Miasto w świadomości i jego obywatele"
"Ludzie teraźniejsi, a cywilizacja przyszłości"
"Methods of sociology"
"Społeczna rola uczonych"

Znaniecki w najszerszym zakresie interesował się kulturą, na tym właśnie tle
stworzył koncepcję socjologii.
Zdaniem Znanieckiego błędem jego poprzedników było traktowanie tworów kultury
jako czegoś co już istnieje. Według niego twory kultury powstają lub zmieniają
się w momencie ich obserwacji, wraz ze zmianą obserwującego je podmiotu. Aby
opisać świat kultury nie należy opisywać przedmiotów kultury, lecz relacje
między obiektem kultury, a ich badaczem. Przebieg procesu poznania nie jest
całkowicie subiektywny, ale też nie do końca obiektywny
określił go jako
względnie obiektywny.
Człowiek poznaje rzeczywistość kulturową na podstawie świata wartości.
Rzeczywistość kulturową należy badać uwzględniając, że należy ona do pewnych
określonych podmiotów (bez nich nie istnieje).
Kultura ma wymiar historyczny, ponieważ podmioty są uwarunkowane historycznie.
Tym niemniej istnieją pewne obiektywizacje (niezależne od historii)
są to
systemy wartości.
Aby określić obiekt kultury należy umieścić go w powiązaniu z innymi obiektami
kultury. Bezpośredni kontekst (jednostki ludzkie go oglądające i inne obiekty)
nadaje sens obiektom. Konteksty tworzą systemy wartości.
Systemy kulturowe (z których składa się kultura) są różnorodne
religijne,
symboliczne, estetyczne, prawne, ekonomiczne itd.
Całe społeczeństwo jako część kultury także składa się z szeregu drobnych
systemów.
Znaniecki twierdził, że nie można badać całej kultury czy całego społeczeństwa,
właśnie ze względu na mnogość różnych elementów.
Na tym gruncie Znaniecki określił swoją koncepcję socjologii jako nauki.
Uważał, że socjologia początku XX wieku jest podzielona na 2 nurty:
nurt teoretyzowania
nurt socjologii opisowej (nieuporządkowane gromadzenie faktów)
Swoją koncepcję socjologii przeciwstawiał Znaniecki obu tym nurtom.
Wszelkie nauki humanistyczne powinny opierać się na wzorach nauk przyrodniczych
(czyli patrzeniu z zewnątrz), ale z uwzględnieniem współczynnika
humanistycznego (świadomość jednostek)
Konsekwencje takiego ujęcia:
wszelkie nauki o kulturze muszą być na nowo zinterpretowane w oparciu o
współczynnik humanistyczny
zmiana sposobu patrzenia na rzeczywistość kulturową (wszystko co widzimy,
poddajemy określonej interpretacji, wynikającej z faktu, że rzeczywistość
kulturowa jest tworzona przez czyjąś świadomość)
należy rozszerzyć pojęcie danych dostarczanych podczas doświadczenia kultury:
dane zmysłowo dostrzegalne
dane ze sfery świadomości
Pośród innych systemów kultury mieści się też system społeczny. Określa on
wartości funkcjonujące w świecie między ludźmi. Inne systemy opisują relacje
jednostek ludzkich wobec przedmiotów materialnych lub niematerialnych. System
społeczny określa odniesienie jednostek do innych jednostek.
Socjologia zajmuje się badaniem systemów społecznych.
Wszelkie systemy kulturowe działają poprzez świadomość; system społeczny jest o
tyle specyficzny, że zarówno podmiot, jak i przedmiot refleksji są obdarzone
świadomością. Dlatego znaczenie czynnika ludzkiego w socjologii jest
szczególnie duże.
Dzięki socjologii uzyskujemy pewną skrótową wiedzę na temat kultury, jako
całości. Systemy społeczne w jakiś sposób stanowią uproszczony obraz całej
kultury.
Socjologia powinna być równie ścisła, jak nauki przyrodnicze, ale z
uwzględnieniem czynnika ludzkiego.


Znaniecki podkreślał rolę świadomości ludzkiej i twierdził, że socjologia może
tworzyć pewne ogólne wzorce. Jest to możliwe dlatego, że zjawiska społeczne są
do pewnego stopnia zobiektywizowane i cechują się określona powtarzalnością.
Istnieją 3 rodzaje zjawisk:
kulturowe normy
są one podstawą rzeczywistości społecznej
kulturowe układy
systemy społeczne, pewne wzory, które powstają na podstawie
norm
prawa przyczynowe działające na obszarze tych norm
Socjologia powinna opisywać strukturalne powiązania między tymi elementami.

Można wyróżnić 5 poziomów dynamicznych układów społecznych.

Czynności społeczne
Jest to podstawowy rodzaj danych społecznych (danych, czyli tego co odbieramy).
są to działania człowieka wobec innych ludzi
z czynności społecznych wyłaniają się kolejne poziomy układów
czynności społeczne mają małe znaczenie
to co widzimy w społeczeństwie to już
wyższy poziom
czynności społeczne nie dostarczają odpowiedzi dlaczego społeczeństwo wygląda
tak, a nie inaczej
w każdym społeczeństwie występują inne czynności społeczne
Stosunki społeczne
Stosunki społeczne to systemy czynności społecznych współzależnych ze względu
na funkcje.
powstają, gdy mamy do czynienia z grupą jednostek
stosunki społeczne tworzą nową jakość, ale powstają na bazie czynności
społecznych
obserwując stosunki społeczne mamy do czynienia z ich wzajemnym nakładaniem się
stosunki społeczne dzielą się na powtarzalne i niepowtarzalne
socjologia powinna zwracać uwagę na te stosunki społeczne, które są względnie
stałe i powtarzalne
stosunki społeczne są wg Znanieckiego aksjonormatywnie uporządkowane tzn.
uporządkowane ze względu na pewne wartości, z których wynikają określone normy
aksjonormatywny porządek w społeczeństwie przejawia się w powtarzalności
stosunków społecznych i jest podstawą społeczeństwa, którą socjologia powinna
badać
aksjonormatywny porządek jest obiektywną całością w społeczeństwie
Osoby społeczne
Osoby społeczne to pewne fragmenty rzeczywistości społecznej, w których
przejawia się jednostka (role społeczne).
rola społeczna to system normatywnych powiązań stosunków między jednostką, a
jej środowiskiem społecznym
rola społeczna określa społeczną osobowość jednostki, tworzy wzór jej kontaktów
z otoczeniem
rolę społeczną łatwo jest określić poprzez postawy jednostek w społeczeństwie
rola społeczna jest przejawem ponad jednostkowego porządku normatywnego,
cechuje ją trwałość i powtarzalność
rola społeczna jest maską, przebraniem, które jednostka przybiera chcąc
znajdować kontakty w społeczeństwie
istnieje wiele nakładających się na siebie ról społecznych
rola mówi coś o człowieku i grupach społecznych, ale nigdy nie podaje całości
dynamiczność ról społecznych
przeobrażają się one w inne role, znikają,
pojawiają się nowe
Pojęcie osobowości społecznej
jest to suma wszystkich ról społecznych, z
których wynikają stosunki społeczne wobec innych ludzi (osobowość ekonomiczna,
techniczna itd.)
Grupy społeczne
Grupa społeczna istnieje, jeśli istnieją jednostki, które uważające się za jej
członków
Znaniecki odrzuca koncepcję socjologii jako nauki o grupach społecznych
jednostka funkcjonuje w wielu grupach społecznych
wpływ grupy na osobowość jednostki jest niewielki
grupa społeczna stanowi element rzeczywistości społecznej trudny do opisania
typy grup społecznych: pierwotne, genetyczne, religijne, kulturowe (wyróżniane
ze względu na to, jaki system kulturowy określa działania grupy)
Społeczeństwo
Społeczeństwo to zjawisko dominacji jednej grupy społecznej. Jest to twór, w
którym nakładają się wpływy różnych grup społecznych.
typologia społeczeństw: plemienne, polityczne (państwo), religijne (Kościół),
kulturalne (naród) i społeczeństwo światowe (obejmuje wszystko)


Wnioski metodologiczne płynące z ujęcia Znanieckiego:
Znaniecki odróżniał 2 pojęcia związane z indukcją czyli badaniem szczegółów (i
przechodzeniem od nich do całości):
indukcja analityczna
badanie pojedynczego przypadku poparte głęboką analizą
indukcja enumeracyjna
wylicza się widoczne zewnętrzne fakty (Znaniecki ją
odrzucał)
Źródła danych:
wewnętrzne doświadczenie badacza
obserwacja bezpośrednia lub pośrednia
osobiste doświadczenia innych ludzi
obserwacja i uogólnienia dokonane przez innych ludzi
Głównym zadaniem socjologii jest intersubiektywizacja danych czyli opisanie
danych indywidualnych w kategoriach obiektywnych.