KATARZYNA ZOFIA GDOWSKA*
Kwestie etyczne w zagadnieniach podejmowania decyzji
Słowa kluczowe
etyka  optymalizacja  badania operacyjne  podejmowanie decyzji
Streszczenie
W naukach społecznych i ekonomicznych dominuje obecnie tendencja myślenia i podejmowania działań
w paradygmacie szeroko pojętego zrównoważonego rozwoju. Wpłynęła ona również na oryginalnie silnie
analityczną dziedzinę badań operacyjnych i nauk o zarządzaniu (Operational Research, Management
Science), koncentrujących się wokół zagadnień optymalizacji oraz podejmowania decyzji. Nastąpił zwrot
w stronę kwestii etycznych w praktyce badań operacyjnych. Zaczęto zadawać pytania o zasadność,
możliwość i konsekwencje inkorporowania zagadnień moralnych do modeli optymalizacyjnych.
Przegląd aktualnych poglądów na związek etyki z badaniami operacyjnymi, przedstawiony w niniejszej
pracy, stanowi punkt wyjścia do analizy funkcjonowania pojęcia  etyka w rozważaniach praktyków OR.
Wydaje się, że pomimo znaczącego sukcesu, jakim jest zwrot w teoriach tej dziedziny ku problematyce
społecznej, etyka rozumiana jest prakseologicznie oraz jako etos zawodowy w badaniach operacyjnych.
1. Wprowadzenie
Naukowe zarządzanie, którego zasadniczą częścią jest szeroko pojęta domena podejmowania
decyzji, posługująca się aparatem matematycznym, której działania koncentrują się wokół
modelowania sytuacji decyzyjnych, na drodze logiczno-matematycznego odtworzenia relacji
zachodzących pomiędzy zmiennymi decyzyjnymi i parametrami istotnymi dla danego problemu.
Najbardziej precyzyjne rozwiązania otrzymuje się dla problemów, w których możliwie dużo
parametrów pozwala się skwantyfikować, a zależności przedstawić w postaci matematycznych lub
logicznych funkcji zmiennych decyzyjnych. Operational Research/Management Science (OR/MS)
jest teoretyczną dziedziną inżynieryjną, dostarczającą praktycznemu zarządzaniu narzędzi
wspomagających podejmowanie decyzji optymalnej w pewnych warunkach. Tradycyjnie
modelowanie obejmuje dające się skwantyfikować parametry i zmienne, czyniąc założenie
o normalności i stałości charakterystyk jakościowych. Obecnie rozwój tej dziedziny postępuje
w kierunku wypracowania technik pozwalających na ujęcie w modelu również własności
*
mgr inż., Katedra Badań Operacyjnych i Technologii Informacyjnych, Wydział Zarządzania, AGH, Kraków
691
Gdowska K.: Kwestie etyczne w zagadnieniach podejmowania decyzji
nieilościowych  sięga się, między innymi, po teorię projektowania mechanizmów, analizy
wielokryterialne, logikę rozmytą.
Od kilkunastu lat zwraca się uwagę na problematykę etyczną w badaniach operacyjnych.
W 2009 roku ukazało się wydanie specjalne  OMEGA  International Journal of Management
Science [1 3, 6 11], podsumowujące wyniki prac w tym zakresie. Jest to bardzo interesujący
materiał badawczy ze względu na rozpiętość i różnorodność i różno poziomowość podejmowa-
nych kwestii i punktów widzenia oraz aspektów, które wypływają z zestawienia/porównania
stanowisk autorów. Nie ma jednomyślności odnośnie sensu i możliwości uwzględniania etyki
w OR/MS. Dominuje zgoda co do faktu, że istnieje potrzeba dla umieszczania kwestii moralnych
w modelach. Jednakże autorzy zajmują różne stanowiska jeżeli chodzi o sposoby realizacji tego
wyzwania. Zdarzają się i takie głosy, jak Emmanuela Picaveta [8], który uważa, że dla realizacji
zamierzeń badań operacyjnych wystarczą deontologiczne regulaminy tzw. dobrych praktyk,
natomiast należy prowadzić prace w kierunku poszerzenia świadomości i wrażliwości etycznej
praktyków OR/MS oraz decydentów, czyli klientów zamawiających model.
W niniejszej praca przedstawiono przegląd stanowisk praktyków badań operacyjnych i nauk
o zarządzaniu w nurcie zwrotu ku kwestiom etycznym  powody, dla których ten zwrot się
dokonuje, kluczowe problemy z nim związane, jakie zauważają przywoływani specjaliści oraz
przeanalizowano poglądy na możliwości metodologiczne modelowania kwestii etycznych.
2. Podłoże zwrotu w OR/MS ku kwestiom etycznym
Refleksja nad miejscem i znaczeniem dylematów etycznych w badaniach operacyjnych
wywodzi się od kilku pytań o zakres odpowiedzialności osoby zawodowo zajmującej się
tworzeniem modeli decyzyjnych:
- jaka powinna być właściwa relacja pomiędzy twórcą modelu a klientem-użytkownikiem
modelu?
- czy twórca modelu powinien ponosić odpowiedzialność za wszystkie skutki generowanych
rozwiązań?
- czy twórca modelu jest odpowiedzialny za tych, których dotknęły skutki wdrożenia
rozwiązania uzyskanego dzięki modelowi? [2]
Konsekwentnie należało postawić kolejne  o to, czy można hierarchizować przedmioty
odpowiedzialności, na którym etapie i poziomie budowy modelu uwzględniać te kwestie oraz
w jaki sposób wyznaczyć newralgiczne etycznie punkty i elementy modelu. Z kolei należało
przeanalizować konkretne techniczne możliwości implementacji zasygnalizowanych aspektów
etycznych w modelach.
Gwiazdą, która tradycyjnie wyznaczała kierunek wysiłków podejmowanych w ramach badań
operacyjnych była poprawa szeroko pojętej efektywności, która realizowana była na drodze
maksymalizacji wydajności bądz
użyteczności środków produkcji, czy też poprzez minimalizację
kosztów i/lub strat generowanych w danym procesie. Emmanuel Picavet w [8] stawia tezę, iż
zwrot w kierunku zagadnień etycznych jest konsekwencją wypracowania tak wysokich
wydajności, że obecnie pilniejsze stały się problemy takie, jak przykładowo zrównoważona
dystrybucja dóbr i usług. Nastąpiło przesunięcie akcentów w kierunku problemów inter-
i intraludzkich. Anthony K. Cooper i współautorzy w [2] zauważają, iż problemy etyczne wchodzą
w pole widzenia badacza, gdy obserwuje on rzeczywistych ludzi objętych projektem lub widzi
skutki wdrożenia zaproponowanego rozwiązania. Dylematy moralne pojawiają się, gdy twórcy
modelu niewłaściwie uchwycą wartości, na których jest on ufundowany w rzeczywistości lub, gdy
na żadnym etapie modelowania nie dostrzegają możliwych skutków aplikacji rozwiązania
wygenerowanego przez model.
692
V Krakowska Konferencja Młodych Uczonych, Kraków 2010
Obserwowany od kilkunastu lat zwrot ku kwestiom etycznym postępujący w badaniach
operacyjnych i naukach o zarządzaniu (OR/MS) wpisuje się w szeroki trend myślenia w naukach
ekonomicznych i społecznych w paradygmacie zrównoważonego rozwoju (sustainable deve-
lopment). Przekonanie, będące fundamentem tej tendencji, oddają słowa Marca Le Menestrela
i Luka N. Van Wassenhove, zawarte w [7]:  Wierzymy, że tradycyjna ścisłość i dążenie do celu,
które rdzennie charakteryzuje OR/MS nie powinny stanowić barier dla włączenia zagadnień
etycznych, nawet jeżeli niektóre z tych problemów szczególnie trudno obiektywnie zdefiniować,
skwantyfikować i gładko przełożyć na praktyczne instrukcje. Z doświadczenia wiemy, że jest to
naprawdę niełatwe zadanie. Z drugiej strony, bogactwo namysłu i komplementarność uzyskana
dzięki połączeniu metod analitycznych z refleksją etyczną jest warte wysiłku, pod warunkiem, że
połączone zostają w profesjonalny sposób tak, aby zrealizować określone cele. 1
3. Dylematy moralne w badaniach operacyjnych i naukach o zarządzaniu
Lektura artykułów, zamieszczonych w wydaniu specjalnym  OMEGA  International Journal
of Management Science [1 3, 6 11], zwraca uwagę na specyficzne podejście autorów do tego, co
sami nazywają  etyką i  etycznym . Z całą pewnością nie jest to forma charakteryzująca pisma
z zakresu etyki, czy nawet aksjologii, w ścisłym znaczeniu. Naświetlają raczej problemy, związane
z zastosowaniem badań operacyjnych, w których na różnych poziomach można wskazać dylematy
moralne, uruchamiające głównie pytanie o odpowiedzialność twórcy modelu i decydenta-klienta.
Pomimo, iż część autorów uważa, że regulacje, zwane dobrymi praktykami zawodowymi, są dla
tych problemów niewystarczające, postulują tworzenie kodeksów regulujących dyskusyjne
sytuacje. Zakres etyki zawęża się do deontologii, etyki stosowanej, czy też tego, co Tadeusz
Kotarbiński nazywał prakseologią lub  dobrą robotą [4 5]. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż
większość autorów nie podaje założeń metafizycznych, jakie leżą u podstaw przyjmowanego przez
nich paradygmatu etycznego.
Praktycy badań operacyjnych i nauk o zarządzaniu, poruszając kwestie etyczne w modelowa-
niu sytuacji decyzyjnych, zazwyczaj prezentują własne rozumienie etyki i starają się umiejscowić
omawiane zagadnienia w tej domenie. Przykładowo, Anthony K. Cooper i współautorzy w [2]
dzielą etykę na trzy obszary: etykę wartości, deontologię oraz konsekwencjalizm. Zauważają, iż
w świetle analizowanego przez nich przypadku, kwestie etyczne oscylują wokół pojęcia odpowie-
dzialności i postulują opracowanie kodeksów regulujących pracę analityka OR/MS, szczególnie
w zakresie stosowania poszczególnych narzędzi.
Felix Rauschmayer i współautorzy w [9] twierdzą, iż w wykorzystaniu badań operacyjnych
przy problemach  szczególnie tych o długim horyzoncie czasowym  społecznych, ekonomicz-
nych i ekologicznych pojawiają się kwestie nieporównywalności, niewspółmierności i niepewno-
ści dotyczące poszczególnych zmiennych i parametrów. Dlatego też obojętne etycznie nie są ani
wybór metody i narzędzi, ani przebieg procesu modelowania ani przekonania analityka i decy-
denta. Zwracają też uwagę, że zagadnienia, w których istotną rolę odgrywa tło społeczne, powinny
być wzbogacone o szczegółową analizę stosunków społecznych. Podkreślają także, że twórca
modelu nie może być odpowiedzialny za wszystkie skutki jego aplikacji, szczególnie te czasowo
odległe, ponieważ wraz z upływem czasu istotność poszczególnych parametrów i relacji może się
zmienić, zaś decyzję o wdrożeniu rozwiązania wygenerowanego przez model zawsze podejmuje
klient-użytkownik, który powinien być, daleko bardziej niż analityk, świadomy wszelkich
niuansów związanych z sytuacją i problemem decyzyjnym.
1
Tłum. K. Gdowska.
693
Gdowska K.: Kwestie etyczne w zagadnieniach podejmowania decyzji
Rysunek 1 prezentuje zaproponowany w [9] schemat dziewięciu relacji o charakterze
etycznym zachodzących pomiędzy różnymi elementami biorącymi udział w modelowaniu sytuacji
decyzyjnej. Według autorów należy zwrócić szczególną uwagę następującym aspektom
wyszczególnionych relacji:
1. Decydent  rzeczywisty problem: jak decydent postrzega problem?
2. Twórca modelu  rzeczywisty problem: jak twórca modelu postrzega problem? jaka jest
różnica między percepcją problemu analityka OR i decydenta?
3. Twórca modelu  model: które elementy rzeczywistego problemu analityk uznaje za
najważniejsze i w jaki sposób je modeluje?
4. Decydent  model: czy decydent rozumie ograniczenia i niedoskonałości modelu?
5. Twórca modelu  narzędzia: w jakim stopniu i w jaki sposób twórca modelu uchwytuje lub
odtwarza preferencje decydenta i w jakimi metodami je modeluje?
6. Decydent  model: czy decydent rozumie ograniczenia i niedoskonałości narzędzi?
7. Decydent  społeczeństwo/otoczenie: czy występują społeczne implikacje modelowanego
problemu i jego rozwiązania? jak kształtuje się odpowiedzialność i legalność decydenta
względem społeczeństwa/otoczenia?
8. Twórca modelu  społeczeństwo/otoczenie: czy występują społeczne implikacje
modelowanego problemu i jego rozwiązania? Jak kształtuje się odpowiedzialność i legalność
twórcy modelu względem społeczeństwa/otoczenia?
9. Decydent  twórca modelu: na jakim poziomie kształtuje się zrozumienie, współpraca,
zaufanie i podległość pomiędzy tymi jednostkami?
Rysunek 1. Schemat dziewięciu relacji o charakterze etycznym zachodzących pomiędzy różnymi elementami
biorącymi udział w modelowaniu sytuacji decyzyjnej [9]
Figure 1. Scheme of nine ethically relevant relations between different elements in OR practice [9]
Pierre L. Kunsch i współautorzy twierdzą w [6], iż współczesne problemy decyzyjne, łączące
w sobie kwestie społeczne, ekonomiczne i ekologiczne są zbyt skomplikowane, aby rozwiązywać
je, wykorzystując tradycyjne techniki OR/MS. Podkreślają, iż obecnie sytuacje konfliktowe
694
V Krakowska Konferencja Młodych Uczonych, Kraków 2010
charakteryzuję się ścisłym odniesieniem do swojego tła geograficznego i historycznego, więc
priorytety etyczne uzależnione są od uwarunkowań danego społeczeństwa. Aspekty moralne
związane z modelowaniem problemu decyzyjnego związane są z udziałem lokalnej społeczności
i jej racji w rozwiązaniu konfliktu. Szczególnie istotne jest parcie społeczne na partycypację
w tworzeniu rozwiązania oraz unikanie wykluczania jakichkolwiek grup, ponieważ bezpośrednio
przekłada się to na społeczne wsparcie wdrażanego programu. Znaczenie dla jakości rezultatów
mają także wiedza merytoryczna i techniczna na temat problemu oraz wiedza lokalna płynąca
z doświadczenia w działaniu w danym środowisku. Poza tym proces osiągania konsensusów
społecznych powinien odbywać się możliwie transparentnie w ramach for i konferencji. Wypraco-
wane na tej drodze kompromisy powinny być włączane do modeli systemowych. Wyraz
nie
zaznacza się istotny udział aspektu jakościowego w generowaniu rozwiązania, dlatego
modelowanie wymagają zaangażowania metod systemowych i dynamicznych, uwzględniających
duże znaczenie sprzężeń zwrotnych. Dlatego wymagają one obok analizy socjologiczno-
antropologicznej także odpowiednich technik modelowania, uwzględniających swobodę
jednostek, między innymi, takich, jak agent-based model ling czy adaptive-control model ling.
Na istotną kwestię zwracają uwagę w [11] Fred Wenstrłp i Haavard Koppang, którzy uznają
konflikty wartości za poważny problem przy tworzeniu modeli decyzyjnych dla przedsiębiorstw.
Liczba i złożoność konfliktów wzrasta proporcjonalnie do uwzględnionych w modelu liczby
udziałowców przedsięwzięcia i promienia zasięgu skutków rozwiązania.
Wspomniani autorzy proponują listę pięciu wytycznych, które wydają się obowiązywać
w praktyce tych analityków, pracujących nad problemami decyzyjnymi, w które włączony jest
konflikt wartości:
1. Analityk nie powinien uważać siebie za wyłączonego spod wpływu decyzji, która będzie
podjęta w oparciu o projektowany model. Twórca ponosi moralną odpowiedzialność za model.
2. Należy promować pogląd, że udziałowcy mają istotną wartość, dlatego nie powinni być
traktowani instrumentalnie.
3. Powinien być świadomy, iż proces podejmowania słusznych decyzji wymaga powściągnięcia
emocji, które wpływają na kształt namysłu i działania.
4. Należy promować skupienie na konsekwencjach bardziej niż na wartościach czy regulacjach.
5. Modelujący powinien podejmować działania w celu zidentyfikowania wartości udziałowców.
Przedstawiony przegląd stanowisk daje pogląd na wielość problemów i punktów widzenia
specjalistów OR/MS, co ma swoje dopełnienie w ogólnych wizjach oraz szczegółach rozwiąza-
niach dla możliwości uwzględniania zagadnień etycznych w modelach optymalizacyjnych.
4. Możliwości uwzględnienia kwestii etycznych w modelach optymalizacyjnych
Poglądy przywoływanych autorów w kwestii umiejscowienia aspektów etycznych w modelach
można podzielić na trzy grupy:
- usunięcie etyki poza model  uznanie procesu modelowania za pozaetyczny,
- wbudowanie podmiotowości/subiektywności w model  promowanie uwzględniania kwestii
etycznych jako parametrów w modelach,
- uznanie etyki za przekraczającą model (synteza obu powyższych stanowisk)  powrót do etyki
jako namysłu nad podstawowymi problemami ludzkiej egzystencji i próby wyprowadzenia
z tego wskazówek dla codziennej praktyki (tutaj swoje miejsce mają koncepcje społecznej
ewolucyjnej genezy wartości) [2].
John Brocklesby, zwolennik trzeciego stanowiska, uważa, że dzięki takiemu podejściu
praktycy OR/MS będą ograniczeni wyłącznie metodologią swojej dziedziny, ale każdy z nich musi
695
Gdowska K.: Kwestie etyczne w zagadnieniach podejmowania decyzji
mieć świadomość podejmowania decyzji etycznych oraz poczuwać się do odpowiedzialności za
swoje wybory. Etyka, choć umiejscowiona w otoczeniu, jest tutaj ściśle związana z modelem, ale
niezależnie od niej prowadzi się badania nad modelowaną sytuacją. Dzięki temu połączeniu
w modelu uwzględnia się większą liczbę relacji, przez co aspekty moralne nie są wprowadzane
przez twórcę do modelu lecz konstruują się emergentnie. Poważnym problemem przy takim
połączeniu etyki z modelowaniem jest wymóg dużej wrażliwości i świadomości etycznej
analityka. Co więcej, należy przeprowadzić badania w rozległej perspektywie etycznej, co nie
zawsze jest wykonalne. Twierdzi się jednak, iż w podejściu tym, iż problematyka etyczna nie
dominuje modelowania, więc nie przyniesi to szkody obiektywności (co zdarza się w niektórych
technikach Soft OR, gdzie kwestie moralne mogą wpływać na kształt badania i jego rezultaty).
Warren E. Walker, który w [10] koncentruje się głównie na zagadnieniach związanych
z modelowaniem problemów społecznych, twierdzi, iż większość dylematów można rozwiązać
posługując się regulaminem dobrej praktyki. Kładzie nacisk na poprawność metodologiczną
modelu, która nie powinna ponosić uszczerbku przy skupieniu na etycznych aspektach przedmiotu
pracy. Dlatego za fundamentalne uznaje on dwie zasady modelowania: należy dopasować model
do problemu, a nie problem do modelu oraz powinno się wybierać możliwie najprostsze metody
wiodące do rozwiązania. Według Johna Brocklesby ego trzeba dodatkowo zwracać uwagę na
złożoną dynamikę społeczną, która może zniweczyć intencje twórcy modelu [1].
W [2] Anthony K. Cooper przypomina stworzone przez Gallo dwie zasadnicze zasady etyczne
dla praktyków OR/MS:
- zasada odpowiedzialności  Twórca modelu powinien brać pod uwagę punkt widzenia nie
tylko klienta-użytkownika modelu, ale również udziałowców przedsięwzięcia oraz wszystkich
zainteresowanych generowanymi przez niego skutkami.
- Zasada podziału i współpracy  Twórca modelu powinien uwzględniać szerszą perspektywę
(jako odpowiedni rozkład prawdopodobieństwa) dotyczącą rezultatów jego badań i działań.
Kontynuując tę myśl, należy przypomnieć, że Kunsch i współautorzy w [6] zauważają, iż
znajomość zasad moralnych nie przekłada się wprost na adekwatne modelowanie konkretnej
sytuacji, ale twórcy modelu na poziomie indywidualnym i grupowym powinni mieć wysoką
wrażliwość etyczną. Muszą ostrożnie podchodzić do reakcji emocjonalnych i empatycznych.
Istnieje potrzeba psychologicznej analizy kompetencji analityków, obejmującej poziom świado-
mości etycznej, zdolności efektywnej argumentacji etycznej oraz umiejętności adaptacyjnego
rozwiązywania problemów.
Z problematyką etyczną uwzględnianą w modelach wiąże się ryzyko podważenia naukowości
dziedziny badań operacyjnych i nauk o zarządzaniu, ponieważ zgodnie z pozytywistycznym
paradygmatem metodologicznym za naukowe zostały uznana dziedziny matematyczno-przyrodni-
cze ze względu na dostarczaną przez nie wiedzę obiektywną. Zarzut jaki może się pojawić dotyczy
subiektywności etyki i właściwemu jej pozostawienia prawa do podejmowania podstawowych
decyzji na poziomie jednostki a nie kolektywu.
Dla praktyków OR/MS, którzy ewidentnie odczuwają potrzebę posiadania bardzo ogólnego
kodeksu etycznego, aby stanowił swoisty benchmarking w sporny kwestiach, prawdopodobniej
najkorzystniej byłoby wypracować regulacje dobrej praktyki w zawodzie. Regulaminy takie mają
zazwyczaj dwa główne dążenia  minimalizację liczby zachowań nieetycznych oraz promocję
postaw etycznych. Pozwoli to głównie umocnić etos zawodowy oraz podnieść świadomość
i wrażliwość etyczną analityków OR i decydentów-klientów.
696
V Krakowska Konferencja Młodych Uczonych, Kraków 2010
5. Podsumowanie
Spektrum stanowisk prezentowanych przez autorów daje możliwość przeglądu wielu punktów
widzenia  część z nich jest bardziej aksjologiczna niż etyczna, zaś kwestie etyczne w dużej
mierze należą do domeny deontologii, etyki normatywnej czy etyki stosowanej. Jak już
wspomniałam, można uznać tę dyskusję za proces formalizacji etosu zawodowego analityków
OR/MS.
Należy zwrócić uwagę na fakt, iż problemy badań operacyjnych i nauk o zarządzaniu w dużej
mierze dotyczą kwestii optymalizacji ilościowej  poprawy efektywności, zmniejszenia zużycia
zasobów bądz
emisji zanieczyszczeń, synchronizacji, zrównoważenia procesów przemysłowych
czy logistycznych itp. Po milczącym przyjęciu założeń metafizycznych, modelowanie prowadzone
jest mechanicznie, nie napotyka na kwestie moralne, aż do etapu interpretacji wyników. Inaczej
jest, oczywiście, przy problemach struktur organizacyjnych, wyboru nowych metod produkcji,
lokalizacji zakładu przemysłowego, czyli grupy problemów realnie wpływających na kondycję
dużych grup ludzi, więc jako warunki brzegowe modelu istotne znaczenie mają relacje społeczne,
międzyludzkie i wyznawane przez tych ludzi wartości. Dla tych należy wypracować techniki
wprowadzania ich do modelu.
Z lektury przytaczanych tekstów można wynieść odczucie, które każe zaryzykować tezę, iż
naukowe zarządzanie wchodzi w fazę  post-kapitalistyczną . W dążeniu do rozwiązania optymal-
nego rachunek ekonomiczny przestał być jedynym kryterium oceny rezultatów. Kwestie społeczne
uwzględnia się, a przynajmniej podejmuje się próby w tym kierunku, przy projektowaniu modelu
oraz oceniając otrzymane z niego rezultaty. Mocno akcentuje się problem odpowiedzialności
twórcy modelu i decydenta za efekty wdrożenia zalecanego po zamodelowaniu rozwiązania.
Należy więc wypracowywać u analityków i decydentów empatię, wysoką świadomość etyczną
oraz szacunku i wrażliwości na uprzedmiotawianie i instrumentalne traktowanie człowieka. Te
umiejętności pozwolą na prowadzenie badań w zakresie OR/MS bez rodzenia wątpliwości co do
ich naukowości, a równocześnie zarówno wstępna analiza problemów jak i ocena rozwiązania
będzie uwzględniała jego społeczne odniesienia i konsekwencje.
Całkowicie na marginesie należy zwrócić uwagę na fakt iż w naukach o zarządzaniu domena
inżynieryjna, do której należą badania operacyjne i matematyczne techniki wspomagania podej-
mowania decyzji, nie jest wątpliwa etycznie. W odróżnieniu od szeroko pojętego marketingu,
public relations i zarządzania kadrami, gdzie rozmyślnie i szeroko stosuje się techniki oparte na
manipulacji pojedynczym konsumentem jak i procesami społecznymi. Znacznie bardziej doniosłe
problemy etyczne mają miejsce na tym polu.
Literatura
[1] Brockesby J., Ethics Beyond the model: How social dynamics can interfere with ethical practice in
operational research/management science,  OMEGA  International Journal of Management
Science , 37, s. 1073 1082, 2009.
[2] Cooper A. K., Ittman H. W., Stylianides T., Schmitz P. M. U., Ethical issees in tracking cellurar
telephones at an event,  OMEGA  International Journal of Management Science , 37, s. 1063 1072,
2009.
[3] Gass S. I., Ethical guidelines and codes in operational research,  OMEGA  International Journal of
Management Science , 37, s. 1044 1050, 2009.
[4] Kotarbiński T., Hasło dobrej roboty, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1968.
[5] Kotarbiński T., Dzieła wszystkie, t. II, Zakład Narodowy im. Ossolińskich  Wydawnictwo PAN,
Wrocław, 2003.
697
Gdowska K.: Kwestie etyczne w zagadnieniach podejmowania decyzji
[6] Kunsch P. L., Kavathazopoulos I., Rauschamayer F., Modelling complex ethical decision problems
with operational research,  OMEGA  International Journal of Management Science , 37, s. 1100
1108, 2009.
[7] Menestrel M. Le, Wassenhove Luk N. Van, Ethicsin Operational Research and Management Science:
A never-ending effort to combine rigor and passion,  OMEGA  International Journal of
Management Science , 37, s. 1039 1043, 2009.
[8] Picavet E., Opportunities and pitfalls for ethical analysis in operational research and the management
science,  OMEGA  International Journal of Management Science , 37, s. 1121 1121, 2009.
[9] Rauschamayer F., Kavathazopoulos I., Kunsch P. L., Le Menestrel M.,Why good practice of OR is
not enough  Ethical challenges for the OR practitioner,  OMEGA  International Journal of
Management Science , 37, s. 1089 1099, 2009.
[10] Walker W. E., Does the best practice of rational-style model-based policy analysis already include
ethical consideration?,  OMEGA  International Journal of Management Science , 37, s. 1051 1062,
2009.
[11] Wenstłp F., Koppang H., On operational research and value conflicts,  OMEGA  International
Journal of Management Science , 37, s. 1109 1120, 2009.
KATARZYNA ZOFIA GDOWSKA
Ethical issues in decision-making
Keywords
ethics  optimization  operational research  decision-making
Abstract
Nowadays theory and practice in economics and social science are dominated by a sustainable
development paradigm. It has also influenced Operarational Research and Management Science, that was
originally a mathematical and analitical domain. In this field of optimization and decicion-making the
speculation whether it was relevant and possible to incorporate ethical issues to optimization models started,
followed by a question what kind of consequences it could cause.
In this paper a review of notions of combining ethics and OR/MS and analysis of use of the term  ethics
in these concepts are provided. It seems that despite the succes of turn to the social problems in OR/MS
ethics is undersanded as proffesional ethos or in pragmatic way.
698