BEZPIECZEŃSTWO PRACY 10/2002
mgr ANNA ŁUCZAK
mgr DOROTA ŻOŁNIERCZYK-ZREDA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Praca a stres
tres jest uznawany za jedno z glów- wentylacja, toksyczne substancje, niewy- Koszty zdrowotne i psychologiczne
nych zagrożeń związanych z miej- godne miejsce pracy itp. pracowników, a także wymierne koszty
scem pracy. Wyniki badań wska-
" przeciążenie (zbyt dużo zadań, zbyt ekonomiczne związane ze stresem w pra-
zują na to, że 40% osób badanych w ra- szybkie tempo pracy, zbyt trudne zada- cy sklaniają do poszukiwania skutecznych
mach Northwestern National Life uznalo nia) bądx
niedociążenie pracą (zadania sposobów przeciwdzialania mu i ograni-
swoją pracę za ekstremalnie stresującą, monotonne, nie pozwalające na wykorzy- czania tego zjawiska. Warunkiem takich
a 29% pracowników ankietowanych stanie potencjalu pracownika) dzialań jest możliwoS
ć diagnozowania
przez Yale University odczuwa stres zwią- stresu w miejscu pracy. JeS
li stres jest
" brak lub zbyt mala kontrola nad pro-
zany ze swoją pracą [1]. wynikiem spostrzegania obiektywnych
cesem pracy
warunków pracy jako stresujące, zatem
" niejasnoS
ć bądx
konfliktowoS
ć roli
metody jego pomiaru w pracy powinny
Co to jest stres w pracy
zawodowej
opierać się na subiektywnych ocenach
i jak się go mierzy?
" niewlaS
ciwy styl zarządzania
osób znajdujących się w sytuacji stresu.
Czym jest stres i jakie zagrożenia są " zle stosunki międzyludzkie
NajczęS
ciej stosowane są ankiety zawie-
związane z dlugotrwalym doS
wiadcza-
" brak perspektyw rozwoju zawodo-
rające pytania dotyczące różnych aspek-
wego.
niem sytuacji stresowej? W literaturze
tów, przede wszystkim jednak x
ródel stre-
stres jest traktowany jako:
su w pracy. W Centralnym Instytucie
Stres wyzwala pewną sytuację alar-
Ochrony Pracy powstal kwestionariusz
" sytuacja zewnętrzna (fizyczna lub/i
psychospoleczna), która wywoluje reak- mową, dzięki której organizm przygo-
opracowany na dużej, blisko 4-tysięcznej
towuje się do zwiększonej aktywnoS
ci
cję stresową
grupie pracowników różnych zawodów
zatytulowany Psychospołeczne warunki
" fizjologiczne, psychologiczne i be- o charakterze obronnym. Pobudzony jest
hawioralne (dotyczące konkretnych za- uklad nerwowy, uwolnione zostają hor-
pracy [2]. Kwestionariusz ten diagnozu-
mony sprzyjające wyostrzeniu zmyslów,
chowań) reakcje na dzialanie czynników
je nie tylko x
ródla stresu, dotyczące wy-
przyspiesza się puls, oddychanie staje się
stresujących
magań pracy, zakresu kontroli oraz wspar-
intensywniejsze, napinają się mięS
nie.
cia spolecznego, ale także skutki stresu
" relacja niedopasowania wymagań
Mimo pewnych różnic indywidualnych
zewnętrznych do możliwoS
ci i potrzeb
w odniesieniu do samopoczucia fizyczne-
nasze fizjologiczne reakcje na stres są
czlowieka.
go i psychicznego pracowników oraz dia-
Obecnie, coraz powszechniej przyj- podobne. Krótkotrwaly stres nie jest zbyt
gnozuje ich sugestie dotyczące wprowa-
mowane jest ostatnie spoS
ród wymienio- obciążający dla naszych organizmów, ale
dzania pożądanych zmian.
dlugotrwale doS
wiadczanie stresu może
nych, relacyjne podejS
cie do stresu.
Zgodnie z tym podejS
ciem stres definiu- być niezwykle szkodliwe dla naszego
Przeciwdziałanie stresowi w pracy
je się jako sytuację, w której wyma- zdrowia i samopoczucia. Badania pro-
wadzone w ciągu ostatnich 20 lat dowio-
gania zewnętrzne są spostrzegane
Traktowanie stresu w pracy jako inte-
przez człowieka jako niezgodne z je- dly, że istnieją znaczące związki pomię-
rakcji pomiędzy czynnikami zewnętrzny-
go możliwoS
ciami i potrzebami. Defi- dzy stresem w pracy a różnymi dolegli-
mi (wymaganiami pracy) a cechami pra-
woS
ciami. Skutkiem stresu mogą być
nicja propagowana przez amerykański
cownika stwarza koniecznoS
ć podejmowa-
takie problemy psychiczne, jak zaburze-
Narodowy Instytut Bezpieczeństwa
nia dwutorowych dzialań zmierzających do
i Zdrowia w Pracy (NIOSH) także wska- nia nastroju, depresja, podwyższony po-
obniżenia poziomu tego stresu. Z jednej
ziom lęku lub agresji, wypalenie zawo-
zuje, że stres w pracy jest powodowany
strony dzialania te powinny być skierowa-
dowe.
rozbieżnoS
cią pomiędzy wymaganiami
ne na zlagodzenie stresującego charakteru
S
rodowiska pracy a możliwoS
ciami i po-
S
rodowiska zewnętrznego,
Dowiedziono, że stres odgrywa istotną rolę w rozwoju wie-
trzebami pracownika [1]. Mimo zróżni-
z drugiej zaS
na obniżenie in-
lu takich schorzeń, jak choroba niedokrwienna serca, zabu-
cowanej, indywidualnej podatnoS
ci na
dywidualnej podatnoS
ci na
rzenia mięS
niowo-szkieletowe, dermatologiczne, gastrycz-
stres pewne czynniki należące do S
rodo-
stres lub, mówiąc inaczej, na
ne. Stres przyczynia się ponadto do oslabienia funkcji ukla-
wiska pracy mogą być obiektywnie stre-
podwyższenie indywidualnej
du odpornoS
ciowego, zwiększając sklonnoS
ć do zapadania
sujące dla większoS
ci pracowników.
na infekcje, a nawet choroby nowotworowe. Skutki stresu
odpornoS
ci na stres w pracy.
są także widoczne w takich zachowaniach, jak nadużywa-
WS
ród takich czynników wymieniane
W pierwszym przypadku mó-
nie leków, tytoniu, alkoholu, w bezsennoS
ci oraz zaburzeniu
są najczęS
ciej:
wimy o interwencji nastawio-
funkcjonowania zawodowego przejawiającym się sklonno-
nej na organizację, w drugim
" niesprzyjające, bądx
wręcz szkodli-
S
cią do wypadków, absencji, zmniejszoną wydajnoS
cią pra-
we dla zdrowia fizyczne S
rodowisko pra-
o dzialaniach nastawionych na
cy czy chęcią zmiany pracy.
cy: halas, niewlaS
ciwe oS
wietlenie, zla
jednostkę.
2
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 10/2002
MODEL STRESU W PRACY wg NIOSH
WlaS
ciwe zaprojektowanie strategii
Stresujące
przeciwdzialania stresowi na poziomie or-
ganizacji wymaga przede wszystkim zdia- warunki
Ryzyko
gnozowania rodzaju występującego
pracy
urazów
w miejscu pracy stresu za pomocą wspo-
i chorób
mnianych wczeS
niej ankiet. Czasami, na
przyklad w mniejszych firmach, wystar-
czającym x
ródlem wiedzy o istniejącym
tam stresie mogą być nieformalne dysku-
sje z pracownikami, z kierownictwem czy
przedstawicielami związków zawodo-
wych. Zatem za pomocą ankiet, w wyni-
ku dyskusji oraz na podstawie analizy ta-
Czynniki
kich obiektywnych wskax
ników, jak np.
indywidualne
wskax
nik absencji, chorób lub rotacji za-
i sytuacyjne
wodowej, można okreS
lić podstawowe
y
ródlo: Stress... at work. NIOSH, 1998
x
ródla stresu w danym miejscu pracy.
Dzialania przeciwdziala- cech pomaga im zlagodzić spostrzeganie
Niekiedy przyczyną stresu może być przeciążenie pracą,
jące stresowi w pracy skie- dotychczasowego  zagrożenia i zmienić
uciążliwe kontakty z klientami, zaburzona komunikacja w re-
rowane na jednostkę [3] na- postawę wobec stresu, co potwierdzily
lacji podwladny-szef, czy niedostateczne szkolenie pracow-
ników w zakresie zmieniających się przepisów, nowych tech- stawione są na ogól na trzy badania prowadzone w Centralnym Insty-
nologii i metod pracy, umożliwiające pracownikom nadąża- cele: tucie Ochrony Pracy.
nie za wymaganiami zawodowymi.
" modyfikację spostrze-
gania stresującego charakte-
Niezależnie od wlasnej podatnoS
ci na stres zawo-
W opracowaniu konkretnych dzialań ru S
rodowiska pracy przez osoby
dowy, każdy z nas może nauczyć się pewnych tech-
nastawionych na eliminację, bądx
ogra- o wzmożonej podatnoS
ci na stres
nik slużących lepszemu dopasowaniu swojej pracy
do wlasnych możliwoS
ci i potrzeb. Slużą temu tech-
niczenie występującego stresu mogą po-
" restrukturyzację S
rodowiska pracy
niki polegające na takim planowaniu rytmu pracy,
magać zewnętrzni eksperci i doradcy, jed- w kierunku lepszego dopasowania tego
aby np. wykonywanie najtrudniejszych zadań od-
nak dzialania te powinny być podejmo- S
rodowiska do możliwoS
ci i potrzeb jed-
bywalo się w tzw. najlepszych dla danej osoby po-
wane z udzialem samych pracowników, nostki
rach dnia, aby byly uwzględnione i wlaS
ciwie wy-
a odpowiedzialnoS
ć za ich realizację po-
korzystane niezbędne przerwy w pracy. Lepsze pla-
" wzmocnienie ogólnej odpornoS
ci
winna spoczywać na wybranych przed- pracowników na stres przez kreowanie nowanie pracy to także unikanie przeciążenia po-
przez cedowanie większych uprawnień na podwlad-
stawicielach firmy. Powodzenie dzialań wlaS
ciwego stylu życia.
nych, negocjowanie realistycznych terminów ukoń-
korygujących stresujące elementy S
rodo- Modyfikacja spostrzegania stresują-
czenia okreS
lonych zadań itp.
wiska pracy wymaga także zaangażowa- cych wlaS
ciwoS
ci pracy zawodowej jest
nia i prawdziwie dobrej woli ze strony szczególnie zalecana osobom, które ze
kierownictwa firmy. Sprzyja im nie tylko względu na swoje okreS
lone cechy tem- Przydatne okazują się wtedy takie tech-
udzial kierowników w tworzeniu takiego peramentu i osobowoS
ci narażone są na niki, jak precyzowanie wartoS
ci oraz iden-
programu, lecz także pozytywna ocena silniejsze odczuwanie stresu i ryzyko po- tyfikacja najważniejszych celów zawodo-
skutków wdrożenia programu, wynikają- ważniejszych jego skutków, aniżeli inne wych, elementy treningu asertywnoS
ci,
ca ze zwiększonej produktywnoS
ci, osoby. Dotyczy to na przyklad pracowni- okreS
lone techniki relaksacji podczas
mniejszej absencji, mniejszej liczby wy- ków przejawiających tzw. wzór zachowa- przerw w pracy oraz wszelkie dzialania
padków itp. nia A, charakteryzujący się zewnętrzną lo- prowadzące do zwiększania szansy na
W literaturze dotyczącej stresu w pra- kalizacją kontroli, skrajnie wysoką reak- uzyskiwanie i udzielanie innym wsparcia
cy, podkreS
la się, że dzialania nastawio- tywnoS
cią, czy nasiloną neurotycznoS
cią spolecznego, poprawy komunikacji, uni-
ne na przeciwdzialanie stresowi w orga- oraz tendencją do zdobywania jak najwię- kania konfliktów i trudnoS
ci w relacjach
nizacji powinny mieć charakter ciągly. Za- cej w jak najkrótszym czasie. Korygowa- z kolegami. Celowi temu sluży empatycz-
pobiega to eskalacji stresu i nawarstwia- nie wymienionych cech wymaga na ogól ne sluchanie innych osób, wyrażanie apro-
niu się nieodwracalnych, negatywnych dluższego oddzialywania, jednak samo baty i akceptacji, bądx
krytyki w sposób
jego skutków. uS
wiadomienie osobom posiadania tych nie naruszający ich godnoS
ci.
3
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 10/2002
Trafny wybór pracownika na okreS
lo- zbyt swobodny. Także sposób zachowa-
ne stanowisko zapewnia bowiem komfort nia podczas rozmowy, styl wypowiedzi,
(a więc zmniejsza ryzyko powstania stre- a nawet ubiór mogą wskazywać na okre-
su) zarówno pracodawcy, który ma S
wia- S
lone cechy osobowoS
ci oraz znajomoS
ć
domoS
ć, że praca będzie dobrze wykona- norm i zasad życia spolecznego.
na, a firma osiągnie wymierne korzyS
ci Trzeci etap doboru zawodowego to
ekonomiczne, jak i pracownikowi, który badania lekarskie. Stanowią one obiek-
ma możliwoS
ć zaspokojenia wlasnych tywne x
ródlo informacji o stanie zdrowia
ambicji zawodowych, związanych z po- kandydata do pracy. Pozwalają ocenić, na
trzebą wykorzystania posiadanej wiedzy ile dana osoba jest w stanie sprostać wy-
i umiejętnoS
ci oraz z dalszym rozwojem. maganiom fizycznym i zdrowotnym, ja-
Dobór pracowników na okreS
lone sta- kie stawia praca na okreS
lonym stanowi-
nowiska powinien odbywać się na podsta- sku.
Katarzyna Terechowicz - Ogólnopolski konkurs na
wie maksymalnej liczby informacji o kan- Ważnym etapem w procesie doboru
plakat bezpieczeństwa pracy. CIOP, 1997
dydacie do pracy, jaką można zgromadzić. zawodowego są badania psychologiczne.
Niezwykle istotna z punktu widzenia
Jakkolwiek informacje te można czerpać Są one obowiązkowe dla kandydatów do
indywidualnej prewencji antystresowej jest
z wielu różnych x
ródel, to nie każde z nich zawodów trudnych i niebezpiecznych,
także dbałoS
ć o zachowanie takiego sty-
dostarcza informacji istotnych i rzetelnych gdzie rola doboru zawodowego jest bar-
lu życia, który zwiększa naszą ogólną
z punktu widzenia trafnoS
ci decyzji o wy- dzo istotna. Ta grupa zawodów wymaga
odpornoS
ć na stres. Kluczowe znaczenie
borze okreS
lonej osoby. bowiem szczególnej sprawnoS
ci psycho-
ma tutaj umiejętnoS
ć zachowywania rów-
Pierwszy krok w doborze zawodowym fizycznej, ponieważ praca wiąże się z za-
nowagi pomiędzy czasem pracy a czasem
następuje zwykle na etapie złożenia do- grożeniem życia i/lub zdrowia osoby
przeznaczonym na odpoczynek, wlaS
ciwa
kumentów zawierających życiorys, list wykonującej ją i/lub z zagrożeniem dla
regeneracja, dbaloS
ć o zachowanie spraw-
motywacyjny, ewentualnie S
wiadectwa innych ludzi [4]. Są to m.in. zawody zwią-
noS
ci fizycznej, a nawet odpowiednia die-
z poprzednich miejsc pracy. Dwa pierw- zane z prowadzeniem różnego typu po-
ta. Istotne dla ochrony przed stresem w pra-
sze spoS
ród wymienionych dokumentów jazdów w transporcie towaru i ludzi, ob-
cy jest także posiadanie angażujących nas
przygotowywane są przez osobę bezpo- slugą sprzętu budowlanego (suwnic,
emocjonalnie zainteresowań pozazawodo-
S
rednio zainteresowaną zdobyciem okre- dx
wigów, koparek), zapewnieniem bez-
wych oraz pielęgnowanie znaczących
S
lonej pracy, a zatem przedstawiona pieczeństwa publicznego (strażnicy, pra-
związków z rodziną i innymi, ważnymi dla
w nich sylwetka kandydata zawiera cownicy ochrony, policjanci, strażacy
nas osobami.
znaczny stopień subiektywizmu. Nato- itp.). Zakres i częstotliwoS
ć obowiązko-
miast opinie o pracowniku przygotowa- wych badań psychologicznych w przy-
Dobór zawodowy ne w poprzednich miejscach jego pracy padku zawodów trudnych i niebezpiecz-
są zazwyczaj pozytywne. Z tych dwóch nych regulują odpowiednie przepisy.
jako metoda przeciwdziałania
powodów informacje zawarte w wymie- Badaniom psychologicznym podda-
stresowi w pracy
nionych dokumentach pozwalają jedynie wani są też niekiedy kandydaci na stano-
Przeciwdzialanie stresowi to także od-
wnioskować o ewentualnych, potencjal- wiska, gdzie praca nie wiąże się z ryzy-
powiedni dobór zawodowy, który pole-
nych możliwoS
ciach osoby i z ograniczo- kiem zagrożenia życia lub zdrowia, lecz
ga na wyborze osób najlepiej spelniają-
nym prawdopodobieństwem przewidy- z ryzykiem decyzyjnym, tzn. z dużą od-
cych wymagania związane z wykonywa-
wać jej przyszle powodzenie w pracy na powiedzialnoS
cią za dzialania podjęte
niem pracy na okreS
lonym stanowisku, ze
danym stanowisku. w zakresie organizacji pracy innych ludzi,
względu na posiadane predyspozycje
Rozmowa wstępna jest znacznie bar- w sferze finansów, zarządzania firmą, pla-
w zakresie wiedzy, zdolnoS
ci, umiejętno-
dziej obiektywnym x
ródlem informacji nowania jej dzialań itp. W tym przypad-
S
ci, cech osobowoS
ci oraz sprawnoS
ci
o czlowieku niż zlożone uprzednio doku- ku pracodawca może chcieć poznać kan-
psychofizycznej.
menty. BezpoS
redni kontakt umożliwia dydatów pod względem cech, które jego
bowiem obserwację zachowania kan- zdaniem są niezbędne do skutecznego
Dobór zawodowy ma na celu wylonienie grupy osób spel-
dydata do pracy, a w trakcie rozmo- i efektywnego dzialania w tym zakresie.
niających okreS
lone wymagania zawodowe, a więc  dopa-
wy widać, czy jest on spięty i zde- Badania psychologiczne są niezwykle
sowanych do pracy i z tego względu można go traktować
nerwowany, czy też zachowuje się cennym x
ródlem informacji w procesie
jako jedną z metod przeciwdzialania stresowi w pracy.
spokojnie, jest opanowany albo może doboru zawodowego. Ich wyniki, charak-
4
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 10/2002
Centralny Instytut Ochrony Pracy
organizuje
w dniach 28-29 pax
dziernika 2002 r.
Seminarium Krajowe
Praca a stres
teryzując czlowieka ze względu na cechy
W programie m.in.:
niezbędne w zawodzie, dają obraz  do-
wykłady i dyskusje na tematy:
pasowania czlowieka do pracy, którą
Co to jest stres i jak go mierzyć?
będzie wykonywal i pozwalają z dużym
Metody przeciwdziałania stresowi w organizacji
prawdopodobieństwem przewidzieć jego
Dobór pracowników do prac trudnych jako metoda przeciwdziałania stresowi
przyszle osiągnięcia zawodowe i ewen-
Stres traumatyczny związany z pracą  skutki, czynniki ryzyka, zapobieganie
tualne ryzyko związane ze stresem w pra-
prezentacja doS
wiadczeń w dziedzinie przeciwdziałania stresowi w pracy
cy.
Badania psychologiczne są najbardziej przedstawicieli Forum Liderów Bezpiecznej Pracy oraz Krajowej Sieci
rozpowszechnioną i uznaną za skuteczną Informacyjnej
metodę doboru ludzi na stanowiska pra-
treningi antystresowe.
cy w krajach o wysokim stopniu organi-
zacji pracy. Polegają one na przeprowa-
dzeniu okreS
lonych testów psychologicz- Seminarium odbędzie się w ramach obchodzonego
w Polsce Europejskiego Tygodnia Bezpieczeństwa i Zdrowia
nych, których wyniki opisują czlowieka
European Agency
for Safety and Health
pod względem następujących cech psy- w Pracy 2002, ogłoszonego przez Europejską Agencję
at Work
chicznych: Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy
" sprawnoS
ci sensomotoryczne  są
to sprawnoS
ci związane z funkcjonowa-
Więcej informacji związanych z tematyką stresu i Tygodniem Europejskim:
niem narządów zmyslów (np. ostroS
ć
Krajowy Punkt Centralny, http://www.bp.edu.pl
wzroku, sluchu, zmysl równowagi, czu-
cie smakowe, powonienie, wrażliwoS
ć na
dotyk), narządu ruchu (np. sprawnoS
ć rąk
czas poS
więcony na zorganizowanie i pro-
i nóg, precyzja ruchów rąk, koordynacja S
więcaniu szczególnej uwagi wybranym
wzrokowo-ruchowa) oraz refleks zagadnieniom (np. zainteresowania tech- wadzenie przemyS
lanego doboru zawo-
dowego przynosi wymierne korzyS
ci.
" zdolnoS
ci  są to cechy wrodzone, niczne, matematyczne, humanistyczne,
Dobór zawodowy jest bowiem spraw-
będące przyczyną istnienia różnic indy- artystyczne, urzędnicze).
dzoną i skuteczną metodą zmniejszania
widualnych, które sprawiają, że przy jed- W doborze osób do zawodów trudnych
nakowej motywacji, jednakowym uprzed- i niebezpiecznych szczególne znaczenie ryzyka powstania stresu zawodowego
nim przygotowaniu i w podobnych wa- mają informacje na temat sprawnoS
ci sen- zarówno u pracodawcy jak i u pracowni-
runkach, poszczególni ludzie osiągają somotorycznej, zdolnoS
ci i cech osobo- ka oraz sprawia, że elementy ukladu czło-
wiek-S
rodowisko są dobrze do siebie do-
różne efekty w uczeniu się i w dzialaniu woS
ci. Dlatego o wyborze kandydata np.
(np. zdolnoS
ci artystyczne, techniczne, do zawodu pilota samolotu pasażerskie- pasowane. Uklad ten jest zatem bardziej
stabilny. Dla przedsiębiorstwa oznacza to
pamięć, uwaga, latwoS
ć wypowiadania go zdecyduje m.in. szybki refleks, zmysl
w mowie i w piS
mie, zdolnoS
ć twórcze- równowagi, podzielnoS
ć uwagi i odpor- mniejszą fluktuację oraz większą efek-
tywnoS
ć pracy i satysfakcję pracowników.
go myS
lenia) noS
ć emocjonalna. JeS
li natomiast trzeba
" osobowoS
ć  są to cechy, które wybrać szefa dzialu handlowego, wów-
ksztaltują się w czlowieku w ciągu cale- czas pierwszorzędne znaczenie będą mia-
PIR
MIENNICTWO
go jego życia w wyniku codziennego, in- ly takie cechy osobowoS
ci, jak umiejęt-
[1] Stress....at work. National Institute of Oc-
dywidualnego doS
wiadczenia (np. umie- noS
ć nawiązywania kontaktów spolecz- cupational Safety and Health. Publication
jętnoS
ć nawiązywania kontaktów spolecz- nych i postępowania z ludx
mi, samodziel- Number 99-101, 1998
nych, umiejętnoS
ć postępowania z ludx
- noS
ć, inicjatywnoS
ć, latwoS
ć wypowiada- [2] CieS
lak R., Widerszal-Bazyl, M. Psycho-
społeczne warunki pracy. Podręcznik do kwe-
mi, empatia, czyli umiejętnoS
ć wczuwa- nia się w mowie itp.
stionariusza. CIOP, Warszawa 2000
nia się i rozumienia cudzych uczuć, sa- Ostatnim etapem doboru zawodowe-
[3] Żolnierczyk D. Dlaczego indywidualne
mokontrola, odwaga, cierpliwoS
ć) go jest próbny okres pracy. W tym czasie
a nie organizacyjne strategie radzenia sobie
" zainteresowania  są to te znamio- przelożony ma możliwoS
ć poznania rze-
ze stresem w pracy. Bezpieczeństwo Pracy
na zachowania czlowieka, które przeja- czywistych zdolnoS
ci, umiejętnoS
ci i cech
6 (347), 2000 s. 8-11
wiają się dążeniem do zdobywania wie- osobowoS
ci kandydata, jego stosunek do
[4] Łuczak A. Wymagania psychologiczne
dzy w okreS
lonej dziedzinie, w wybiera- pracy i postawę wobec innych ludzi.
w doborze osób do zawodów trudnych i nie-
niu okreS
lonych form aktywnoS
ci, w po- Bez wątpienia można stwierdzić, że bezpiecznych. CIOP, Warszawa 1998
5