Kup książkę

Kup książkę

Redakcja: Mariusz Warda

Skład komputerowy: Piotr Pisiak

Projekt okładki: Piotr Pisiak

Zdjęcie na okładce: © Pavel Timofeev – Fotolia.com

Wydanie I

Białystok 2012

ISBN 978-83-7377-674-6

Copyright for this edition by Studio Astropsychologii, Białystok 2012.

All rights reserved, including the right of reproduction in whole or in part in any form.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być powielana

ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych,

mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych

bez pisemnej zgody posiadaczy praw autorskich.

15-762 Białystok

ul. Antoniuk Fabr. 55/24

85 662 92 67 – redakcja

85 654 78 06 – sekretariat

85 653 13 03 – dział handlowy – hurt

85 654 78 35 – www.talizman.pl – detal

sklep firmowy: Białystok, ul. Antoniuk Fabr. 55/20

Więcej informacji znajdziesz na portalu www.psychotronika.pl

PRINTED IN POLAND

Kup książkę

SPIS TREŚCI

I. PODSTAWY AJURWEDY ................................................... 9
Ajurweda od powstania po dzień dzisiejszy ............................. 9
Podstawy filozoficzne ajurwedy ................................................. 14
Człowiek jako mikrokosmos ...................................................... 19
Budowa ludzkiego ciała. Typ konstytucyjny ............................ 35

II. POJĘCIA W AJURWEDZIE .............................................. 59
Prana i nadi .................................................................................. 59
Wewnętrzny ogień – agni ............................................................ 71
Pożywienie i smaki ...................................................................... 79

III. CHOROBA .......................................................................... 93
Proces powstawania choroby według ajurwedy ....................... 97
Diagnoza ....................................................................................... 102
Samodiagnoza .............................................................................. 108
Leczenie: pańczakarma ............................................................... 119

IV. LECZ SIĘ SAM! ................................................................... 133
Dieta dla regulacji poszczególnych dosz ................................... 136
Zdrowe nawyki żywieniowe ........................................................ 163
Naturalne lekarstwa w kuchni ................................................... 169
Leki ajurwedyjskie ....................................................................... 218

Kup książkę

V. AKTYWNOŚĆ ŻYCIOWA WEDŁUG AJURWEDY ...... 223
Reguły zachowania na dzień i noc ............................................. 223
Reguły zachowania w ciągu roku .............................................. 229
Typ konstytucyjny a praca .......................................................... 235
Dosze a sport ................................................................................ 238
Ajurweda i joga ............................................................................ 243
Oddech (pranajama) i medytacja ............................................... 258
Partnerstwo ................................................................................... 271
Seks w ajurwedzie ....................................................................... 275
Kobieta – okres ciąży i karmienia .............................................. 278
Dziecko w ajurwedzie ................................................................. 282

VI. POWRÓT DO RÓWNOWAGI .......................................... 287
Symptomy nierównowagi żywiołów .......................................... 287
Ajurwedyjskie domowe sposoby na drobne dolegliwości ....... 293
Aromaterapia ................................................................................ 322
Kolory w ajurwedzie – chromoterapia ...................................... 339
Naturalne potrzeby fizjologiczne i ich regulowanie ................. 345
Zakończenie .................................................................................. 347
Bibliografia .................................................................................... 349

Kup książkę

Nie jest wschodnia ani zachodnia, starożytna ani współ-
czesna – jest jedna i uniwersalna dla wszystkiego, co żyje.
Ajurweda – wiedza o życiu – to prosta i praktyczna na-
uka, której zasady mają szerokie zastosowanie w codzien-
nym życiu każdej jednostki. Poprzez wszechstronne po-
dejście do człowieka ajurweda zapewnia życie w zgodzie
z naturą, ze wszechświatem i samym sobą. Posługuje się
zbiorem sprawdzonych i udoskonalanych przez stulecia
rad i wskazówek dotyczących wszelkich aspektów życia.
Ajurweda wkłada w ludzkie dłonie środki prowadzące do
zachowania zdrowia i pełnej jasności umysłu przez całe
życie. Przekazuje wiedzę o zależnościach ciała, umysłu
i ducha, podkreśla wagę naturalnego trybu życia, uczy
sterowania przemianą materii poprzez stosowną dietę
i autoregulację czynności organizmu oraz udziela porad
służących pobudzaniu naturalnych zdolności samouz-
drawiających. Terapia ajurwedą obejmuje ćwiczenia du-
chowe i fizyczne, oczyszczenie całego organizmu, korek-
tę sposobów myślenia, regulację stanów emocjonalnych,
odpoczynek, uregulowanie stosunku z otoczeniem, użycie
ziół, dobór kolorów, kamieni i metali oraz dietę.

Niniejsza praca jest syntezą teoretycznych założeń ajur-

wedy, wyłożonych w jasny i łatwy do przyswojenia sposób,
przedstawia proces powstania stanu chorobowego i meto-
dy leczenia chorób według ajurwedy oraz daje praktyczne
wskazówki, jak zdiagnozować własną kondycję, polepszyć
swój stan zdrowia i nabyć prawidłowe, zdrowe nawyki.

Kup książkę

Kup książkę

9

I.

PODSTAWY AJURWEDY

AJURWEDA OD POWSTANIA

PO DZIEŃ DZISIEJSZY

Życie (ayu) jest kombinacją (samyoga) ciała,

zmysłów, umysłu i reinkarnującej się duszy.

Ajurweda jest najświętszą nauką życia,

przynoszącą korzyści zarówno w tym,

jak i przyszłym wcieleniu.

Czaraka Sanhita, Księga pierwsza, I. 42 – 34

Termin ajurweda składa się z dwóch sanskryckich słów:
ayus – życie i veda – wiedza. Ajurweda rozwinęła się
w ciągu tysięcy lat jako całościowy, zaskakująco rozbu-
dowany system medyczny. Filozofia ajurwedy zawiera
elementy zaczerpnięte z sześciu klasycznych hinduskich
systemów filozoficznych, a także elementy ateistyczne
i tantryczne, które nadały jej elastyczność i sprawiły,
że w przeszłości możliwe było jej włączanie w kulturę
mieszkańców Tybetu, Chin, Grecji i krajów arabskich.

Kup książkę

10

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

Dzięki temu ajurweda mogła rozpowszechniać się na ca-
łym ówczesnym świecie jako „matka medycyny”.

Zgodnie z tradycją, nauka ajurwedy opiera się na wiecz-

nej mądrości riszich

1

, którzy otrzymali ją w trakcie reli-

gijnych i medytacyjnych praktyk. Oświeceni riszi dostrze-
gali, jak kosmiczna energia przejawia się we wszystkich
istotach żyjących, uczyli, że człowiek jest mikrokosmosem
zawierającym w sobie cały wszechświat. Jego indywidual-
na egzystencja jest nierozdzielnie związana z całą manife-
stacją kosmiczną – stąd ajurwedyjskie poglądy na zdrowie
i chorobę uwzględniają wewnętrzny związek zachodzący
między indywidualnością a kosmiczną świadomością,
energią i materią. Mądrość ta, należąca do śruti – tego, co
usłyszane, została dalej przekazywana jako smriti – trady-
cja, a następnie spisana. Ajurweda może dumnie spoglą-
dać wstecz na swój bogaty skarbiec klasycznej literatury;
część spośród liczących ponad 3500 lat tekstów jest uży-
wana po dziś dzień. Najistotniejsze spośród nich to Wielka
Trylogia składająca się z Czaraka sanhita, Suśruta sanhita
i Asztanga sangraha.

Pierwszy tekst – Czaraka sanhita – jest dziełem czysto

medycznym. Autor, Czaraka, żyjący najprawdopodobniej
ok. I-II w. n.e. dokonał podziału medycyny oraz zebrał
informacje o lekach i ziołach pochodzenia naturalnego
(farmakognozja). Tekst został podzielony na osiem ksiąg;
każda omawia zagadnienia z różnych dziedzin medycyny.
Księga pierwsza to wprowadzenie w medycynę i problemy
zdrowia, higiena i biologia oraz omówienie skutecznego
postępowania leczniczego. W drugiej księdze opisana zo-
stała patologia kilku ważnych chorób wraz ze sposobami

1

Siedmiu natchnionych „mędrców”, poetów, wróżbiarzy, proroków, którzy według tradycji mieli być

autorami hymnów Rigwedy i większości tekstów innych Wed.

Kup książkę

11

Podstawy ajurwedy

ich leczenia. Księga trzecia omawia zagadnienia z zakresu
chemii, fizjologii, anatomii, chorób infekcyjnych; zajmuje
się też trzema metodami diagnozy – obserwacją, inferen-
cją i wywiadem. W księdze czwartej można znaleźć in-
formacje na temat anatomii człowieka, prokreacji i ciąży
oraz rozwoju płodu w łonie matki. Księga piąta poświęco-
na jest w większości objawom zbliżającej się śmierci pa-
cjenta. Szósta księga jest najistotniejsza dla praktykujące-
go lekarza – opisuje dostępne leki i terapie; kolejna księga
jest jej uzupełnieniem, znajdują się tu różne formuły i opis
farmaceutyków. Z ósmej księgi można dowiedzieć się jak
przeprowadzić procedurę oczyszczającą – pańczakarmę.

Suśruta sanhita, autorstwa Suśruty, mędrca żyjące-

go, jak głosi tradycja, przed 3000 lat, skupia się przede
wszystkim na chirurgii. Suśruta wyróżnił osiem grup za-
biegów chirurgicznych: nacięcie tkanki, wycięcie tkanki,
nacinanie skóry, punkcje, sondowanie, operacyjne usu-
nięcie, opróżnienie oraz szycie; wskazał około stu narzę-
dzi chirurgicznych tępych i dwadzieścia ostrych, wykazu-
jących zaskakujące podobieństwo do tych, które używane
są w dzisiejszych czasach na salach operacyjnych oraz
przeanalizował kilka kompleksowych operacji chirurgicz-
nych, amputacji i przeszczepów skóry.

Asztanga sangraha jest najmłodszym dziełem klasycz-

nej literatury ajurwedyjskiej; jego autorstwo przypisuje się
Wagbhacie. Wagbhata, którego lata życia historycy sytuują
między 200 r.p.n.e. a 500 r.n.e., zebrał w jeden utwór kil-
ka wcześniejszych dzieł medycznych. Prawdopodobnie był
buddystą, o czym świadczyć mogą pewne uwagi zawarte
w dziele i to buddyzm mógł przyczynić się do tego, że Asz-
tanga sangraha dotarła przez Tybet i Chiny aż do Japonii.
Dzieło składa się z sześciu ksiąg i zajmuje się ośmioma

Kup książkę

12

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

aspektami ajurwedy, którymi są: medycyna ogólna, pedia-
tria, psychiatria, laryngologia i okulistyka, chirurgia, toksy-
kologia, geriatria i odmładzanie oraz seksuologia. Wagbha-
ta skrócił swoje dzieło i napisał jeszcze Asztanga Hridaja,
które dzięki swej przejrzystości jest szczególnie cenione.

Prócz dzieł klasycznych, badacze ajurwedy zajmują

się jeszcze tak zwaną Małą Trylogią – to trzy najbardziej
wartościowe dzieła z nowszych tekstów ajurwedyjskich.
Chronologicznie pierwsza powstała Madhawa nidana,
napisana ok. 700 r.n.e. przez Madhawę. To popularna po
dziś dzień książka opisująca patologię i przyczyny chorób,
ale bez wskazówek dotyczących leczenia. Przetłumaczona
na wiele języków, stanowiła jedną z podstawowych ksiąg
medycznych średniowiecznego świata arabskiego. Kolejną
księgą jest powstały ok. 1226 r. podręcznik dla lekarza-
-praktyka – Sarangadhara sanhita. Sarangadhara, autor
owej pozycji, jest pierwszym induskim lekarzem, który za-
stosował do celów diagnostycznych badanie pulsu, opisał
mechanizm wymiany tlenowej, stworzył klarowną termi-
nologię farmakologiczną, opisał technikę bezpośredniego
podawania leków do krwioobiegu poprzez domięśniowy
zastrzyk oraz przekazał pierwszy i jedyny do dziś istniejący
sposób na pozbycie się drakunkulozy (choroba pasożytni-
cza wywołana przez nitkowca, zwanego też robakiem gwi-
nejskim, ponad metrowej długości glistą żyjącą w ludzkich
narządach). Ostatnia z pozycji to Bhawa prakasa, napisane
w 1558 r. przez Bhawa Miśrę kompendium wiedzy me-
dycznej, obejmujące przyczyny, objawy i leczenie chorób.
Skompilowana lista chorób i metod ich leczenia obejmuje
znane i opisane przypadki od czasów najdawniejszych po
współczesne autorowi, łącznie z chorobami, które dotarły
na subkontynent indyjski wraz z Europejczykami.

Kup książkę

13

Podstawy ajurwedy

Ajurwedyjska wiedza medyczna za pośrednictwem tek-

stów rozpowszechniała się na cały świat, wnosząc znaczący
wkład w rozwój medycyny arabskiej, greckiej, a w końcu
przyczyniając się do rozwoju zachodniego rozumowania
medycznego. Choroby, ich przyczyny i objawy opisane
w ajurwedyjskich tekstach, można z łatwością przełożyć na
język współczesnej diagnostyki. Na większość z nich szybko
rozwijająca się medycyna alopatyczna znalazła rozwiązanie,
nadal jednak pozostaje gros chorób związanych z przemia-
ną materii oraz chorób psychosomatycznych (dotyczących
umysłu i ciała), z którymi nie radzi sobie tak łatwo. Moż-
na przypuszczać, że w leczeniu tych chorób coraz większą
rolę odgrywają terapie medycyny holistycznej, traktujące
ciało człowieka całościowo, w przeciwieństwie do mecha-
nistycznego podejścia medycyny zachodniej. Wszelkie idee
medycyny umysłu i ciała są płynne oraz elastyczne na tyle,
że ciągle mogą być wchłaniane i adaptowane do najróż-
niejszych celów oraz funkcjonują w przeróżnych społecz-
nych kontekstach. Kolejne grupy społeczne mogą wciąż je
zawłaszczać i interpretować według własnych preferencji
i potrzeb. W wielu przypadkach do konwencjonalnych te-
rapii, wykorzystujących środki chemiczne, farmaceutycz-
ne bądź homeopatyczne można z powodzeniem dodawać
leki i terapie ajurwedy, wzmacniając organizm i skracając
przebieg leczenia – taka sytuacja ma miejsce w niektórych
krajach Europy Zachodniej, jak chociażby w Niemczech
czy Francji. Ajurweda dysponuje wypróbowanymi przez
tysiąclecia koncepcjami leczenia, które okazały się efek-
tywne, dlatego również w obecnych czasach może być sto-
sowana ze znakomitymi rezultatami. W związku z tym, że
nauka ta traktuje zdrowie i chorobę w sposób holistyczny,
z uwzględnieniem specyficznych cech osobowościowych

Kup książkę

14

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

i sytuacji społeczno-kulturowej każdego człowieka, może
być stosowana wszędzie i w dowolnym czasie.

100 lat w zdrowiu i pełnej jasności umysłu to czas,

jaki według ajurwedy może przeżyć każdy człowiek. Ce-
lem tej nauki jest profilaktyka – jak najdłuższe utrzy-
manie organizmu w zdrowiu oraz diagnoza i wyleczenie
organizmu już chorego. Według definicji zdrowia, jaką
podaje ajurweda, pełne zdrowie nie opiera się jedynie na
braku wyraźnych symptomów chorobowych, lecz stano-
wi stan absolutnie dobrego samopoczucia w całej swojej
istocie i harmonii całego systemu. Medycyna ajurwedyj-
ska nie zajmuje się pojedynczym organem, lecz traktuje
ciało i umysł jako całość. Jej istotą jest pełne wyzdrowie-
nie, a nie tymczasowa ulga – można je osiągnąć poprzez
zmianę świadomości i osiągnięcie stanu równowagi.

PODSTAWY FILOZOFICZNE

AJURWEDY

Chwalcie Ogień, proroka,

Prawdę Dharmy w świętym rytuale.

Nieśmiertelny Ogień służy Bogom,

Tak, by Wieczne Dharmy nie zostały naruszone.

Rigweda, I.12.7; III. 3.1

Określona darśana jest wyborem światopoglądu filo-
zoficzno-religijnego, a wybór ten zależy od przyjętej
postawy. Istnieje sześć klasycznych systemów filozofii
indyjskiej: sankhja, joga, njaja, waisieszika, wedanta
i mimansa. Ajurweda wykorzystuje elementy wszystkich

Kup książkę

15

Podstawy ajurwedy

szkół, ale do wytłumaczenia najważniejszych jej zasad
stosowane są szeroko zasady sankhji.

Etymologicznie słowo sankhja wywodzi się od „rozwa-

żania”, „wyliczania” – rozważania nad naturą świata przez
wyliczanie kategorii, do których można ten świat sprowa-
dzić. Sankhja redukuje całość natury do dwóch opozy-
cyjnych zasad: Puruszy (rzeczywistości transcendentnej)
i Prakriti (materii). Purusha pozostaje zawsze niezmien-
ny, bezcielesny, bezkształtny; jest czystą świadomością.
To właśnie świadomość stanowi podstawę rozróżnienia
między ciałami lub komórkami martwymi a żywymi. Pra-
kriti natomiast to pierwotna energia kreatywna, tworzą-
ca macierzysty grunt dla wszelkich procesów fizycznych
i chemicznych zachodzących we wszechświecie. Prakriti
stwarza wszystkie kształty we wszechświecie, podczas gdy
Purusha jest świadkiem tego aktu twórczego. Materia, któ-
ra ma charakter przedmiotowy, ponieważ nie posiada zdol-
ności rozróżniania, jest nieświadoma, przejawia się pod
postacią trzech gun – cech, atrybutów poznania będących
podstawą dla wszelkiego istnienia: sattwa, radżas i tamas.
Sattwa to guna świetlistości, synonim rozjaśniania, istnie-
nia, odpowiada za akty poznawcze. Radżas odpowiada
za wszelki ruch, aktywność, działanie i zmianę; również
uczucia i emocje. Tamas natomiast jest przejawem tego,
co grubo materialne, ciężkie i bezwładne. O istnieniu gun,
które nie są bezpośrednio poznawalne, wnioskować moż-
na z ich skutków. Pramateria pozostaje w stadium abso-
lutnej potencjalności, gdy trzy guny znajdują się w stanie
równowagi. Kontakt Purushy i Prakriti stanowi bezpo-
średnią przyczynę powstawania świata, wywołuje bowiem
zaburzenie równowagi gun i ewolucję, która w swym prze-
biegu wykształca 23 kosmiczne zasady – tattwy, ewoluty.

Kup książkę

16

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

Sfera przejawiona, wszystko, co się wyłania, swą różno-
rodność zawdzięcza wielości możliwych kombinacji gun,
które współgrają ze sobą z różnym nasileniem i w różnych
proporcjach. O charakterze wyłaniającego się ewolutu de-
cyduje przewaga którejś z gun. O dominacji sattvy świad-
czą najbardziej subtelne, psychiczne przejawy Prakriti,
bardziej wtórne przejawy charakteryzują radżas, a przed-
mioty grubo materialne cechuje największa domieszka
tamasu. Guny oddziałują na materię przez grę sił, przy
czym, począwszy od poziomu subtelnego aż po poziom
materii grubej, ma miejsce coraz silniejsze zagęszczanie
i różnicowanie materii. Z gry tej na początku wyłania się
świadomość intuicyjna (buddhi), do której funkcji zalicza
się postrzeganie, uwagę, pamięć, racjonalność i zdolność
myślenia abstrakcyjnego. Ze świadomości rodzi się „ja
działające” (ahamkara), czyli ostateczny nośnik decyzji,
podstawa tożsamości bytów indywidualnych, który z ko-
lei daje początek pięciu psychicznym narządom poznania
(buddhindrija): uszy, skóra, oczy, język, nos; pięciu narzą-
dom działania (karmendrija): mowa, ręka, noga, narząd
rozmnażania, narząd wydalania; pięciu elementom sub-
telnym (tanmatra): boski dźwięk, boski dotyk, boska bar-
wa, boski smak i boski zapach oraz umysłowi (manas).
Umysł syntetyzuje dane zmysłowe, pośredniczy między
organami poznania a świadomością intuicyjną oraz mię-
dzy świadomością a narządami działania. Inne, niezależ-
ne od zmysłów funkcje manasu to: odczuwanie marzeń,
myślenie, rozważanie, imaginacja, wola. Umysł może być
czysty, kiedy dominuje sattwa, nadaktywny (radżasowy)
lub bezwładny, gdy prym wiedzie tamas. Ze względu na
to w jaki sposób guny określają naturę umysłu, w ajur-
wedzie nazywa się je bioenergiami mentalnymi (manasa

Kup książkę

17

Podstawy ajurwedy

dosza). O ile zaburzenia fizyczne powstają wskutek braku
równowagi pomiędzy energiami, o tyle na manas pato-
logicznie wpływają tylko radżas i tamas. Jest on ze swej
natury podporządkowany świetlistości, minimalnej pozy-
tywnej aktywności. Manas z letargu wyrywa radżas, po-
budzając go i powodując tym samym wszelkie cierpienie
(pojęte bardzo szeroko). Zdominowany przez tamas umysł
oddala się od sattvy i radżasu, przestaje też reagować na
bodźce. Z pięciu elementów subtelnych, gdy te ulegną
całkowicie dominacji tamasu, tworzy się pięć żywiołów
(mahabhuta): eter, powietrze, ogień, woda i ziemia. Eter
to przestrzeń, która wprowadzona w ruch, zagęszcza się
i tworzy żywioł powietrza. Żywioł ten posiada cechę kon-
systencji. Poprzez ciągłe poruszanie się powietrza i jego
zagęszczanie następują ruchy tarcia, powodujące zagęsz-
czanie się kolejnego żywiołu – ognia. Posiada on kształt
i kolor. Żar ognia kondensuje posiadającą smak wodę.
Poprzez schłodzenie wody powstaje masa stała – ziemia,
którą można doświadczać przez jej zapach. Eter ma tylko
jedną cechę: dźwięk; każdy następny żywioł zawiera w so-
bie jakości tego, który go poprzedza. Wynika z tego, że po-
wietrze posiada dźwięk i gęstość; ogień, prócz wymienio-
nych, kształt i barwę. Woda ma dźwięk, gęstość, kształt,
barwę i smak; ziemia posiada dodatkowo jeszcze zapach.

Indyjskie rozumienie żywiołów jest niekoniecznie ade-

kwatne do naukowego rozumienia tych substancji. Pod
pojęciem powietrza należy rozumieć wszelkie pierwiastki
i związki gazowe. Ogień charakteryzuje świetlistość, ciepło
i barwa; żywioł wody obejmuje wszelkie pierwiastki cie-
kłe. To, co trwałe, przynależy ziemi, która zajmuje najmniej
miejsca, ponieważ atomy skupione są tu najgęściej. Prze-
ciwnie eter – tu atomy rozsiane są bardzo rzadko, przez co

Kup książkę

18

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

zajmuje dużo miejsca. Ekspansja lub redukcja żywiołów
powoduje zużywanie bądź produkowanie energii. Każdy
żywioł posiada nie tylko sobie właściwe cechy, ale wyka-
zuje też konkretne działanie. I tak lekkiemu, subtelnemu
eterowi przynależy działanie „przepuszczania”. Powietrze,
które jest zimne, suche, ostre i subtelne, działa pobudzająco
i aktywizująco. Dla powietrza szczególnie charakterystycz-
ny jest wszelki ruch. Gorący, suchy, przejrzysty ogień pobu-
dza trawienie, sprzyja promiennemu wyglądowi, a przede
wszystkim wytwarza ciepło. Działanie wiążące, nawilżające
i rozpuszczające wykazuje woda, której cechy to: oleistość,
ciekłość, powolność, płynność i kleistość. Ciężka, szorst-
ka, twarda, gruba i trwała ziemia ma działanie sprzyjające
wzrostowi, stabilizujące, wzmacniające i zwierające.

Również ajurwedyjskie pojęcie atomu jest kompletnie

odmienne od europejskiego. Z punktu widzenia ajur-
wedy, atom składa się z pięciu podstawowych elemen-
tów: ciężaru, który daje żywioł ziemi, spoistości z wody,
energii atomowej z żywiołu ognia, ruchu subatomowych
cząstek wokół jądra komórkowego z powietrza oraz ato-
mowych międzyprzestrzeni z żywiołu eteru.

Trzy początkowe tattwy – buddhi, ahamkara, ma-

nas – tworzą tak zwany organ wewnętrzny; organem
zewnętrznym określa się dziesięć psychicznych narzą-
dów – poznania i działania. Zespół trzynastu tattw for-
muje organizm psychiczny (linga), który odpowiedzialny
jest za wszelkie akty poznania i działania. Następne pięć
ewolutów to elementy subtelne, zsubstancjalizowane
własności odbierane przez konkretne zmysły. Elementy
subtelne dodane do ciała psychicznego tworzą ciało sub-
telne (lingaśarira), wspomagające organizm psychiczny
i pozwalające mu zachować tożsamość podczas przeno-

Kup książkę

19

Podstawy ajurwedy

szenia się z jednego ciała fizycznego na inne. Tanmatry
tworzą bazę dla wyłaniających się adekwatnie z każdego
z nich pięciu żywiołów kształtujących ciało fizyczne.

(1) Purusza

(5)

umysł (manas)

(6-10)

psychiczne narządy poznania

(buddhindrija):

– tzw. ucho

– tzw. skóra

– tzw. oko

– tzw. język

– tzw. nos

(11-15)

psychiczne narządy działania

(karmendrija):

– tzw. mowa

– tzw. ręka

– tzw. noga

– tzw. narząd rozmnażania

– tzw. narząd wydalania

(16-20)

elementy subtelne

(tanmatry):

– boski dźwięk

– boski dotyk

– boska barwa

– boski smak

– boski zapach

(21-25)

żywioły

(mahabhuta):

– przestrzeń

– wiatr

– ogień

– woda

– ziemia

(2) Prakriti nieprzejawiona (awjakta):
pradhana (zwana też mulaprakriti lub alingą)

(3) Prakriti przejawiona (wjakta):
świadomość intuicyjna – buddhi (linga, mahati)

(4) „ja-działające”, ahankara (asmita)

„Takości” (TATTWA) według klasycznej sankhji

2

CZŁOWIEK JAKO MIKROKOSMOS

Trzy – ciało, umysł i dusza – są jak trójnóg.

Świat stoi dzięki tej kombinacji; w nich wszystko trwa.

Ta kombinacja istnieje ze względu na Puruszę

i świadomą istotę; Jest przedmiotem ajurwedy,

dla którego jej nauczanie zostało objawione.

Czaraka Sanhita, Księga pierwsza, I. 46-47

Zgodnie z ajurwedą, istota ludzka jest z natury mikroko-
smosem i stąd pięć podstawowych elementów, obecnych
we wszelkiej materii, istnieje również w każdej jednost-
ce. Nie tylko grube elementy fizycznego ciała stanowią

2

Filozofia wschodu, red. B. Szymańska, Kraków 2001, str. 50.

Kup książkę

20

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

o istocie żywej – posiada ona trzy ciała ukonstytuowane
z komponentów o różnym zagęszczeniu materii, od grubo-
-materialnych żywiołów do najbardziej subtelnej warstwy
umysłu. Każdy człowiek posiada własną indywidualną eg-
zystencję, ale nikt z nas nie jest na tyle „wolny”, by żyć nie-
zależnie od całości – wszystko, co istnieje w zewnętrznym
świecie, ma swój odpowiednik w wewnętrznym mikro-
świecie każdego z osobna. W zmienionej formie, obecna
jest w nim każda kosmiczna siła. Riszi użyli teorii żywio-
łów (Pańcza Mahabhutas), by wytłumaczyć, jak połączone
są ze sobą wzajemnie te zewnętrzne i wewnętrzne siły.

Pierwszy z żywiołów, przestrzeń (akaśa), jest najbardziej

subtelnym ze wszystkich elementów. To pole pojawiania
się wszelkich wydarzeń; nie ma fizycznej egzystencji, ist-
nieje tylko jako czynnik separujący i oddzielający materię.
Z jednej strony przypisuje się jej cechy zimna i suchości, ale
z drugiej ma również potencjalną energię, która, gdy zosta-
nie uwolniona, może „promieniować” i całkowicie zmienić
poprzednie właściwości. W ludzkim ciele jest wiele pustych
przestrzeni, będących manifestacjami elementu eteru:
w ustach, nozdrzach, przewodzie pokarmowym, oddecho-
wym, klatce piersiowej, naczyniach krwionośnych i limfa-
tycznych, tkankach i komórkach. Eter jest ośrodkiem prze-
kazu dźwięku, wiąże się ze słuchem. Ucho, organ słuchu,
wyraża działanie poprzez mowę tworzącą znaczące dźwięki.

Wiatr (waju)

3

, gazowy stan materii, charakteryzuje się

przede wszystkim ruchliwością i dynamizmem – z pewno-
ścią nie jest to zastoinowa, kłębiąca się w małej przestrzeni
forma powietrza. Zgodnie z tym, co naucza ajurweda, wiatr

3

Terminy: wiatr i powietrze, są w ajurwedzie używane wymiennie, należy jednak być świadomym

faktu, iż atrybutem wiatru jest przede wszystkim ruch, podczas gdy powietrze może być kojarzone
z pewną stagnacją.

Kup książkę

21

Podstawy ajurwedy

zawiera pranę

4

, która wnika wraz z nim do płuc. Prana

może również pochodzić z wchłanianego pokarmu; zosta-
je absorbowana w jelicie grubym – stąd też energetyczne
powiązanie płuc i jelita grubego

5

z wiatrem i wzajemnie

ze sobą. Wewnątrz ludzkiego ciała powietrze przejawia się
w ruchach mięśni, uderzeniach serca, skurczu i rozkurczu
płuc, ruchach robaczkowych jelit. Powietrzem sterowane
są wszelkie ruchy centralnego sytemu nerwowego. Powie-
trze oczyszcza; jest niezbędnym czynnikiem „spalania” we-
wnętrznego ognia. Zmysłem skorelowanym z powietrzem
jest dotyk, którego organem jest skóra. Szczególnie wrażli-
wa skóra znajduje się na dłoni, stąd też organem działania
dla tego zmysłu jest dłoń odpowiedzialna między innymi
za trzymanie, dawanie i przyjmowanie.

Ogień (tedżas), którego atrybutem jest transformacja,

nie posiada fizycznej formy; jest siłą zmieniającą stany
substancji. Dzięki niemu substancje ze stanu stałego prze-
chodzą w płynny, a z niego w gazowy i vice versa. To ogień
właśnie organizuje cały cykl przyrody – energia słoneczna
jest inicjatorem wszelkich energetycznych zmian na Ziemi.
W ciele człowieka to ogień (energia) jest tym, co związuje
atomy molekuł razem; tym, co spala i zamienia pokarm
w energię, w tłuszcz i mięśnie; tym wreszcie, co tworzy
impulsy nerwowe, uczucia i myśli. Ogień zatem działa
w systemie trawiennym, w szarych komórkach mózgu
i przejawia się jako inteligencja; pobudza również odbiera-
jącą światło siatkówkę i reguluje temperaturę ciała. Cały
proces przemiany materii i system enzymatyczny sterowa-
ny jest żywiołem ognia. Światło, ciepło i barwa, atrybuty
ognia, związane są ze zmysłem wzroku. Organem wzroku

4

Prana – witalna energia we wszystkich żywych organizmach.

5

Jelito jest także miejscem, gdzie produkowane i skąd wydalane są „wiatry” – gazy brzuszne.

Kup książkę

22

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

jest oko, które rządzi działaniem chodzenia i ma związek
ze stopami – ślepiec może chodzić, ale chodzenie to nie
będzie miało określonego celu; cel ten nadają oczy.

Żywioł wody (ap) charakteryzuje się ciągłą zmianą

i płynnością. W zewnętrznym świecie woda daje się zaob-
serwować w ciągłej cyklicznej przemianie: zbiornik – pa-
rowanie – tworzenie chmury – kondensacja – opad; w do-
datku, działając wśród form stałych, zmienia i rzeźbi je,
wdzierając się i modyfikując ich strukturę. Jest substancją
bez cech stabilności i trwałości. Woda jest medium dla
prany – przepływ tej energii przez ciało charakteryzuje się
płynnością i przypomina ruch wody. Jest także niezwykle
ważna dla samej egzystencji – organizmy żywe składają się
w przeważającej części właśnie z wody; ludzki organizm
zawiera jej ponad 70%, jest absolutnie niezbędna dla funk-
cjonowania tkanek, organów i gruczołów. W ludzkim ciele
żywioł wody przejawia się w wydzielaniu soków trawien-
nych, w błonach śluzowych, plazmie, cytoplazmie i ślinie.
Z systemu woda wydalana jest przez skórę poprzez pocenie
oraz przede wszystkim przez nerki i pęcherz moczowy – te
narządy są związane z wodą. Z nią też połączony jest zmysł
smaku wraz z językiem jako organem jego odbioru. Język
natomiast ściśle skorelowany jest w ajurwedzie z organa-
mi płciowymi – penisem i łechtaczką, traktowanymi jako
„języki niższe”, podczas gdy język w ustach jest „językiem
wyższym”. Ten, kto nauczy się panowania nad „wyższym
językiem”, swobodnie kontroluje również ten „niższy”.

Stabilność, trwałość i niezmienność cechują żywioł

ziemi (prithiwi). Ziemia reprezentuje stały stan sku-
pienia, będący bazą, na której zbudowane są fizyczne,
materialne obiekty. W przyrodzie stałość reprezentują
kamienie i gleba, poddane procesom erozji; w ludzkim

Kup książkę

23

Podstawy ajurwedy

ciele żywioł ten manifestuje się w kościach, komórkach
i tkankach, przez które przepływa krew i transportowany
jest tlen. Żywioł ziemi podtrzymuje wszystkie istoty żyją-
ce i nieożywione na swej powierzchni, zapewnia wzrost
i rozbudowę. W organizmie ludzkim stałe struktury, takie
jak kości, chrząstki, paznokcie, mięśnie, ścięgna, skóra
i włosy są złączone z elementem ziemi. Organami zwią-
zanymi z ziemią są przede wszystkim żołądek, miejsce
akumulacji pokarmu, oraz śledziona kontrolująca wzrost
mięśni; zmysł łączony z nią to zmysł powonienia. Nos,
organ zmysłowy węchu, ma funkcjonalny związek z dzia-
łaniem odbytnicy i wydalaniem. Świadczyć o tym może
nieświeży oddech i przytępione powonienie u osoby
z nieczystą okrężnicą i częstymi zaparciami.

Tych pięć podstawowych elementów kondensuje się

w ciele człowieka do trzech zasad (nazywanych także
temperamentami, humorami), znanych jako tridosza:
wata, pitta i kapha. Dosza oznacza „to, co się zmienia”,
ponieważ te dynamiczne siły nieustannie poruszają się
w aktywnym balansie, utrzymując organizm przy życiu.
Trzy dosze zawiadują wszystkimi biologicznymi, psy-
chologicznymi i fizjologicznymi funkcjami ciała, umysłu
i świadomości; sterują procesami tworzenia się, życia
i niszczenia tkanek ciała oraz usuwaniem zbędnych pro-
duktów rozkładu z ciała. Odpowiadają za wszelkie zjawi-
ska psychologiczne, emocje, uczucia, a także za powsta-
wanie naturalnych skłonności i indywidualnych gustów
we wszystkich sferach życia. Pełnią rolę bariery ochronnej
dla ciała przy dobrej kondycji fizycznej, ale w przypadku
utraty równowagi biorą udział w procesach patologicz-
nych. Tridosza są zatem fundamentem psychosomatycz-
nej egzystencji człowieka.

Kup książkę

24

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

Trzy dosze są efektem połączenia pięciu żywiołów, ale je-
den lub dwa z nich dominują i to one określają zawsze
charakter bioenergii. I tak wata powstaje z kombinacji
eteru i powietrza. Jeśli chodzi o pittę, główną rolę odgry-
wa w niej żywioł ognia, ale ponieważ przy tak zwanym
ogniu trawiennym nie chodzi przecież o otwarty ogień, ale
o enzymatyczne soki trawienne, dlatego też pewną rolę
przypisuje się także wodzie. Żywioł wody i ziemi tworzy
kaphę. Idealny przebieg wszelkich procesów psychosoma-
tycznych w organizmie zapewnia zachowanie tego stosun-
kowo wąskiego pasma równowagi między bioenergiami.

Wata posiada cechy eteru i powietrza: zimno, suchość,

lekkość, delikatność, przenikliwość, przejrzystość, niere-
gularność i mobilność. Proporcje eteru i powietrza decy-
dują o przybieraniu przez watę danej cechy i aktywności.
W naszym ciele ta dosza stanowi rodzaj siły napędowej,
która organizuje wszelką aktywność fizyczną i umysło-
wą. Odpowiada za poruszanie, osuszanie, ochładzanie
i oświetlanie. Podtrzymuje oddychanie, krążenie, równo-
wagę tkanek i koordynuje zmysły. Obecna jest wszędzie,
tam gdzie jest przestrzeń, w której mogą poruszać się siły
życiowe, myśli, płyny, impulsy nerwowe. Wata, spośród
trzech bioenergii zajmuje miejsce szczególne, bowiem to
ona zawiaduje każdą funkcją naszego organizmu. W każ-
dej terapii ajurwedyjskiej odgrywa kluczową rolę – to ona
jest w stanie usunąć z organizmu szkodliwe substancje,
osuszyć rany i dostarczyć chorym składników odżyw-
czych. Jest też bioenergią, której równowagę najłatwiej
jest zachwiać, a przez to doprowadzić organizm do nie-
bezpiecznego wyczerpania. Pomimo rozprzestrzeniania
się waty po całym organizmie, za główną siedzibę tej do-
szy uznaje się jelito grube z okrężnicą. Innymi miejscami

Kup książkę

25

Podstawy ajurwedy

kumulacji waty są przede wszystkim: mózg i system ner-
wowy, serce, kości, płuca, pęcherze, szpik kostny.

Bioenergię tę dzieli się na pięć poddosz; każda z nich

ma odpowiednie funkcje. Pierwsza z nich, pranawata,
zawiaduje tak ważnymi czynnościami życiowymi, jak
oddychanie, skurcze serca, przełykanie, odkrztuszanie
czy kichanie. Podtrzymuje zdolności intelektualne, men-
talne i zmysłowe; odpowiada za percepcję wrażeń zmy-
słowych i bodźców fizycznych. Jej ruch skierowany jest
z zewnątrz do wewnątrz. Udanawata płynie od środka na
zewnątrz i odpowiada za wszystko, co związane jest z siłą
ekspresji, witalnością i wysiłkiem organizmu w sferze fi-
zycznej i psychicznej. Dowolnymi ruchami ciała steruje
wjanawata, będąca siłą napędową płynącą z centrum na
obrzeża ciała. To ona zawiaduje całym układem krąże-
nia i pracą serca; powoduje przepływ krwi i składników
odżywczych przez cały organizm. Nerwową kontrolę nad
wydzielaniem soków trawiennych oraz przesuwaniem
pokarmu w obrębie przewodu pokarmowego przejęła sa-
manawata. Poddosza ta dba o prawidłowy przebieg ru-
chów perystaltycznych w obrębie jelit, oddzielenie esencji
pokarmowych od ich zbędnych części. Ostatnia poddo-
sza, apanawata, oddziela substancje stałe od płynnych
w jelicie grubym i dba o prawidłowe wydalanie. Do jej
funkcji należy wszystko, co związane jest z wydzielaniem
substancji z dolnych partii organizmu: oddawanie moczu,
wytrysk nasienia, przepływ płynów menstruacyjnych.

Pitta jest siłą stworzoną przez dynamiczne wzajemne

oddziaływanie wody i ognia. Te dwie, na pozór opozycyjne
siły, reprezentują transformację. Jedna nie może zmieniać
się w drugą, ale mogą się nawzajem modulować. Symbiozą
ognia i wody jest proces spalania, który ma miejsce w śro-

Kup książkę

26

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

dowisku wilgotnym, poprzez działanie enzymów i kwasów.
Pitta jest gorąca, ostra, ruchliwa dzięki cechom ognia oraz
kwaśna, ciekła, miękka i nieco oleista z powodu obecno-
ści wody. Obecna w organizmie jest jako wilgoć, płynne
tłuszcze, płyny trawienne, krew. Ognista bioenergia ste-
ruje przemianą materii, jest odpowiedzialna za wszelkie
wydzielanie obszaru żołądkowo-jelitowego, tworzy tkanki
ciała, produkty odpadowe i bioenergię ze spożywanych
pokarmów oraz powietrza. Zachowanie równowagi w jej
obrębie jest niezbędne do prawidłowej przemiany bioma-
sy: zbyt mała ilość pitty powoduje niestrawność i spowol-
niony metabolizm, nadmierna zaś ilość powoduje wrzo-
dy, nierównowagę hormonalną, wyniszczenie przewodu
pokarmowego i „konsumowanie emocji”. Swoją siedzibę
ma w jelicie cienkim, oczach, wątrobie, krwi i limfie oraz
gruczołach łojowych na skórze. Prócz przemiany materii,
bioenergia ta odpowiedzialna jest za kontrolę temperatury
ciała, uczucie głodu i pragnienia, wpływa na barwę, ela-
styczność i połysk skóry oraz na ostrość wzroku.

Podobnie jak wata, pitta posiada również pięć poddo-

szy. Pierwsza z nich, paczakapitta, oddziela składniki po-
karmowe od tych, których organizm nie przyswaja oraz
reguluje temperaturę trawienia. Od niej zależą wszystkie
pozostałe funkcje pitty oraz utrzymanie równowagi kwa-
sowo-zasadowej w układzie trawiennym. Pittą wytwa-
rzającą komórki krwi i równoważącą składniki krwi jest
randżakapitta, której siedziba znajduje się w wątrobie
i śledzionie. Zaburzona objawia się niedoborem hemoglo-
biny, a to doprowadzić może do anemii. Kolejna z pod-
grup, sadhakapitta, ulokowana w sercu, kontroluje jego
funkcje, odpowiada również za stan zadowolenia, szyb-
kie przetwarzanie i przekształcanie wrażeń zmysłowych,

Kup książkę

27

Podstawy ajurwedy

cały stan emocjonalny i dobrą pamięć. Aloczakapitta
przekształca w siatkówce oka promienie świetlne w po-
tencjały aktywne nerwów wzrokowych. To właśnie przy
zaburzeniu tego rodzaju pitty mamy do czynienia z choro-
bami oczu i problemami ze wzrokiem. Ostatnią poddoszę
stanowi bharadźakapitta, która znajduje się w skórze. Od
niej zależy zabarwienie skóry, wydzielanie przez nią cie-
pła, wchłanianie substancji przenoszonych przez skórę;
odpowiedzialna jest także za kontrolę temperatury ciała.

Kapha wywodzi się ze zrównoważonych żywiołów wody

i ziemi. Przejmuje ich cechy – jest ciężka, zimna, oleista,
stabilna, śluzowata i słodka. W organizmie obecna jest
jako wilgoć, śluz i substancje gęste; ma wpływ odżywia-
jący na krew. Stabilizuje i smaruje, łączy różne struktu-
ry ciała ze sobą, jest zarówno tym, co tworzy tkanki, jak
i tym, co je odżywia. Wpływa na masę ciała, potencję sek-
sualną i płodność; ma związek z węchem i smakiem. Od
niej zależą: skromność, cierpliwość, wytrzymałość, siła
woli oraz poskromienie żądz i emocjonalna stabilność.
Według ajurwedy, zbyt duża ilość kaphy powoduje aku-
mulację śluzu w zatokach, nozdrzach, płucach i okrężnicy.
W sferze emocjonalnej powoduje letarg i depresję. Z kolei
niedostateczna ilość tej siły skutkuje wysuszeniem i wyja-
łowieniem organizmu, „wypaleniem” wnętrza organizmu
(z powodu braku śluzu ochraniającego przed działaniem
pitty) oraz niezdolność do koncentracji. Kapha normali-
zuje dużą ilość ciepła wytwarzaną w procesach bioche-
micznych przez pittę; chroni również tkanki ciała przed
powodowanymi przez watę zjawiskami stresu. Płyny za-
pewniają równomierne rozprowadzenie produktów róż-
nych procesów po całym organizmie – kapha podtrzymuje
zatem homeostazę całego organizmu. Trudno wytrącić tę

Kup książkę

28

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

doszę z równowagi, niemniej często się to zdarza. Główną
siedzibę kaphy stanowi górny segment klatki piersiowej,
ale można ją znaleźć także w głowie, ustach, karku, szyi,
żołądku, stawach, limfie i tkance tłuszczowej.

Pierwsza z subdoszy, awalambakakapha, kontrolując

płyny tkankowe, zapewnia ochronę przed szybkim „zu-
życiem” wskutek ciągłego ruchu płuc, serca i przewodu
pokarmowego. To ona właśnie trzyma pieczę nad wydzie-
laniem odpowiedniej ilości kleistych wydzielin śródmiąż-
szowych, mających za zadanie nawilżanie i ochronę na-
rządów wewnętrznych. Kledakakapha troszczy się o to,
by żołądek i inne narządy wewnętrzne nie zostały strawio-
ne wraz z pokarmem przez silne soki trawienne. To śluz
żołądkowy, który nie tylko nawilża i rozpuszcza pokarm,
ale i ochrania żołądek przed zbyt zimnymi i gorącymi po-
karmami. Kolejna energia, zlokalizowana w mózgu, słu-
ży ochronie i zachowaniu jego mocy. To płyn mózgowo-
-rdzeniowy – tarpakakapha. Przy pomocy bodhakakaphy,
śliny, odczuwane są smaki oraz eliminowane substancje
szkodliwe. Ślina spełnia pomocniczą rolę przy trawieniu
i ma działanie antybakteryjne; pomaga również przy mó-
wieniu. Funkcją ostatniej podgrupy, śleszakakaphy, jest
smarowanie stawów i ochrona powierzchni stawowych.

Te trzy bioenergie, dynamiczne siły, nieustannie się

zmieniają, balansując we wszystkich żywych organi-
zmach. Dopóki równowaga pozostaje zachowana, procesy
anabolizmu, metabolizmu i katabolizmu będą odbywać się
prawidłowo, sprawiając, że organizm może żyć w zdro-
wiu i energii. W ciągu życia człowiek nieustannie jest pod
wpływem zrównoważonych dosz: procesy budowy i wzro-
stu w okresie dzieciństwa świadczą o przewadze kaphy
w tym okresie życia; zmiany hormonalne transformujące

Kup książkę

29

Podstawy ajurwedy

dziecko w dojrzałego człowieka i towarzyszące mu przez
okres średni wskazują na wpływ pitty; procesy katabolicz-
ne, kurczenie się i „wysuszenie”, sygnalizują dominację
vaty. Podobnie klimat – cyklicznie zmieniając się, zacho-
wuje równowagę sił. Ciepły klimat i gorące lato powodu-
ją wzrost pitty, klimat suchy lub zimne, wietrzne okresy
jesieni nasilają działanie vaty; kapha dodaje do rocznej
równowagi wilgotną zimę lub deszczowy klimat. Podobnie
jak rok, również doba podzielona jest na okresy względnej
dominacji którejś z dosz, w całości jednak równowaga zo-
staje zachowana. Każdego dnia, wata, pitta i kapha organi-
zują dwadzieścia cztery godziny ludzkiego życia w dwóch
zasadniczych etapach: dziennym i nocnym. Etap dzienny
rozpoczyna się ok. godziny 6 nad ranem dominacją kaphy.
Najlepiej jest wstać przed tą godziną, bowiem przewagę
kaphy charakteryzuje ospałość i spowolnienie, skutkujące
ciężkim obudzeniem się do życia. Wszystkie ruchy, rów-
nież te w obrębie przewodu pokarmowego są spowolnione,
dlatego też posiłek spożywany do godziny 10 powinien być
lekki i mały. Od godziny 10 rozpoczyna się kontrola pitty –
metabolizm stopniowo wzrasta do godziny 12, kiedy osią-
ga swe maksimum. W tym czasie najlepiej jest zjeść naj-
większy i najbardziej wartościowy posiłek dnia, bowiem
zarówno przemiana materii, absorpcja, jak i przyswajanie
składników odżywczych osiągają swój dobowy moment
szczytowy. Okres dominacji pitty kończy się około godziny
14 i na plan pierwszy wychodzi wata, która będzie rządzić
niepodzielnie do godziny 18, powodując wzmożoną ak-
tywność umysłową i ruchową. To czas największej aktyw-
ności i jasności umysłu, koncentracji i przyswajania wie-
dzy. To również czas na ostatni w ciągu dnia, lekki posiłek.
Cykl nocny rozpoczyna się z powrotem dominacją kaphy

Kup książkę

30

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

– energia zwalnia, przygotowując ciało i umysł do snu. Po-
dobnie jak z pobudką, również idąc spać później niż o go-
dzinie 22, człowiek naraża się na niespokojny i ciężki sen.
Po 22 swoją aktywność rozpoczyna pitta, czas kolorowych,
energicznych i głębokich snów. Nie śpiąc o tej porze, orga-
nizm zaczyna domagać się przekąski, która z pewnością
nie zostanie dobrze strawiona. Od godziny 2 nad ranem
na powrót działania są pod sterami vaty. Najlepszy czas na
pobudkę i medytację to czas między godziną 4 a 5 rano.

Bioenergie w organizmie człowieka

Kup książkę

31

Podstawy ajurwedy

Poddosze (subdosze)

SUBDOSZA

ULOKOWANIE

RUCH/
WŁAŚCIWOŚCI

DZIAŁANIE

pranawata

głowa, klatka
piersiowa, serce

do wewnątrz

zmysły,
system nerwowy

udanawata

gardło, przepona

w górę

mowa, pamięć

samanawata

jelito cienkie

okrężnie do
wewnątrz

absorpcja
pożywienia,
praca agni

wjanawata

limfa, stawy,
serce

rozszerzająca się
na zewnątrz

cyrkulacja limfy
i krwi

apanawata

jelito grube

w dół i na
zewnątrz

wydalanie
i wydzielanie
płynów
seksualnych

sadhakapitta

serce, mózg

rozumienie,
praca mózgu

aloczakapitta

oczy

widzenie

paczakapitta

jelito cienkie

trawienie

bharadźakapitta

skóra

temperatura ciała,
stan skóry

randżakapitta

wątroba,
śledziona

nadaje koloryt

tarpakakapha

głowa

umilanie

absorbowanie
wrażeń, trzymanie
wspomnień

bodhakakapha

podstawa języka

uczucia

rozróżnianie
smaków, apetyt

kledakakapha

żołądek

nawilżanie

wydzielanie
kwasów
trawiennych

śleszakakapha

stawy

smarowanie

zmniejszanie
tarcia

awalambakakapha

serce, płuca

podtrzymywanie

ochrona płuc
i serca

Kup książkę

32

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

PODDOSZA

SYMPTOMY
NIERÓWNOWAGI

SUBSTANCJE
PRZYWRACAJĄCE
BALANS

METODY
APLIKACJI

pranawata

niepokój, troski,
bezsenność, astma,
ból głowy, chrypka,
czkawka, suchy
kaszel, spłycony
oddech, odwodnienie,
wychudzenie,
wyniszczenie, słaba
pamięć, przedwczesne
starzenie, nieregularne
bicie serca, utrata głosu

tatarak,
drzewo sandałowe,
różanecznik,
brahmi, mirt, hyzop,
bazylia, arcydzięgiel,
kardamon,
pomarańcza

inhalacje, nasya
(krople do
nosa), kompresy,
sezonowe
pokarmy,
śirodhara

udanawata

suche oczy, ból gardła,
ból migdałków, brak
entuzjazmu, słabość,
zmęczenie, ból uszu,
nierówna mowa,
jąkanie, suchy kaszel

rumianek,
anyżek, ajwan

inhalacje,
kompresy,
płukanie gardła

samanawata

zbyt powolne lub
zbyt szybkie ruchy
jelit, niestrawność,
biegunka, gazy, złe
przyswajanie, niski
poziom energii,
odwodnienie

ajwan, kmin,
kurkuma, imbir,
bazylia, goździki,
gałka muszkatołowa,
koper włoski,
waleriana

kompresy,
pożywienie
sezonowe

wjanawata

strzelanie stawów,
artretyzm, nerwowość,
częste mruganie,
nieregularne
bicie serca, słaba
cyrkulacja, trudności
z poruszaniem

mirra, kamfora,
kardamon, cymanon,
eukaliptus, waleriana

kąpiele,
masaże,
pokarm

apanawata

zatwardzenie, biegunka,
cukrzyca, zaburzenia
miesiączki, bolesne
miesiączkowanie,
dysfunkcje narządów
seksualnych, trudny
poród

imbir, czosnek,
cynamon, limonka,
cytryna, cebula,
pietruszka, asafetyda,
bazylia

kompresy,
lewatywy
olejowe,
natryski,
nasiadówki

Kup książkę

33

Podstawy ajurwedy

sadhakapitta

ataki serca,
niezdecydowanie,
nierównowaga
emocjonalna,
zaburzenia
emocjonalne

kardamon, róża,
drzewo sandałowe,
szafran, lotus,
gardenia, jaśmin

okłady,
inhalacje,
praca
z czakrami

aloczakapitta

choroby oczu,
problemy z widzeniem,
czerwone,
podrażnione oczy,
złość

kamfora,
chryzantema,
koper włoski

chłodne
kompresy na
powieki

paczakapitta

wrzody, palenie serca,
niestrawność, używki,
żądze

kolendra, kmin,
kurkuma, koper
włoski, koper
ogrodowy, mięta
pieprzowa, aloes

pożywienie
i napoje,
kompresy
na żołądek

bharadźakapitta

wysypka, zapalenia,
czyraki, wypryski, rak
skóry i inne problemy
skórne

krwawnik, rumianek,
mięta, kolendra,
lawenda, róża

masaże,
chłodne
kompresy,
chłodne kąpiele

randżakapitta

złość, wrogość,
zapalenia skóry,
dysfunkcje wątroby,
żółtaczka, choroby
krwi, anemia, niskie
ciśnienie krwi

róża, drzewo
sandałowe,
rumianek, mirt,
lawenda, kolendra,
neem, krwawnik,
chryzantema,
kurkuma, szafran,
wiciokrzew

chłodne
kompresy,
pożywienie,
suplementy
diety

tarpakakapha

bóle zatok, bóle głowy,
utrata powonienia,
irytacja

bazylia, eukaliptus,
kamfora, różanecznik

nasya,
inhalacje,
śirodhara

bodhakakapha

otyłość, alergie
pokarmowe, cukrzyca,
utrata smaku,
pokrycie języka

kardamon, kamfora,
tatarak, koper włoski,
eukaliptus, imbir,
mirt

płukanie ust,
pokarm i napoje

kledakakapha

powolne trawienie,
uczucie pełności
w żołądku, nadmiar
śluzu w żołądku

imbir, ajwan,
cynamon, skórka
pomarańczowa,
oregano, tymianek,
goździki

kompresy,
pożywienie
i napoje

Kup książkę

34

AJURWEDA – MEDYCYNA INDYJSKA

śleszakakapha

luźne stawy,
opuchlizna,
sztywność, bolesne
ruchy

imbir, eukaliptus,
kurkuma, tatarak,
jałowiec, cyprys

gorące
kompresy,
masaże (jako
baza olej
gorczycowy),
kąpiele, sauna

awalambakakapha przeciążenie klatki

piersiowej, astma,
letarg, ból pleców,
sztywność

kardamon, tatarak,
imbir, hyzop,
eukaliptus, szałwia

inhalacje,
kompresy,
masaże

Należy raz jeszcze podkreślić głębokie powiązanie, któ-

re odnajduje ajurweda między wszechświatem i wszyst-
kim, co się w nim znajduje, a organizmem żywym. W cią-
gu życia, we wszystkich sferach jego aktywności, zachodzi
nieprzerwane wzajemne oddziaływanie między środowi-
skiem wewnętrznym, rządzonym przez bioenergie, a ze-
wnętrznym, obejmującym siły kosmiczne i działanie ży-
wiołów. Oddziaływanie to powinno być zrównoważone,
ale często dochodzi do zaburzeń skutkujących patologia-
mi. Podstawowa zasada leczenia w ajurwedzie sprowadza
się do twierdzenia, że każdy poprzez odpowiednią dietę
i życiowe nawyki może przeciwdziałać zmianom w śro-
dowisku zewnętrznym i sam tworzyć równowagę w siłach
wewnętrznych w nim działających.

Kup książkę

35

Podstawy ajurwedy

BUDOWA LUDZKIEGO CIAŁA.

TYP KONSTYTUCYJNY

Wata, pitta i kapha, te trzy dosze

w stanie równowagi dają ciału życie,

a zaburzone mogą je zniszczyć.

Asztanga Hridaja I.6

Każdy człowiek rodzi się z unikalną dla siebie podsta-
wową konstytucją. Równowaga między bioenergiami
tworzy konkretną jednostkę i determinuje cały osobni-
czy układ psychofizyczny. Nie ma dwojga ludzi o takiej
samej konstrukcji psychosomatycznej, o takim samym
układzie sił wata, pitta i kapha. Dlatego też każdy reagu-
je inaczej na takie same bodźce, inaczej odbiera wszyst-
ko, co związane jest z jego osobą.

Wrodzony psychosomatyczny wzór każdego człowie-

ka, osobisty kod nazwany jest w ajurwedzie prakriti. Pra-
kriti każdego człowieka oznacza pierwotną równowagę
bioenergii w jego ciele; obrazuje, jaki jest udział każdej
z sił w konkretnej jednostce – w ajurwedzie wyróżnio-
nych zostało dziesięć schematycznych typów prakriti:
trzy z nich to czyste typy wata, pitta i kapha, pozostałe
sześć to mieszane typy, składające się z dominacji dwóch
sił i jeden typ, w którym nie da się wyróżnić przewagi
żadnej z doszy. Konstytucja ta wyznacza siłę metaboli-
zmu, która determinuje z kolei reakcje ciała i umysłu na
zewnętrzne bodźce oraz kreuje siły obronne organizmu.
Indywidualna konstytucja zależy od wielu czynników,
ale najważniejszym z nich jest kondycja psychosoma-
tyczna rodziców w momencie poczęcia dziecka. W chwi-

Kup książkę