DIASPORA UKRAIŃSKA W POLSCE

Ukraińcy są jedną z najliczniejszych mniejszości narodowych w naszym kraju (obok Niemców). Jednak inaczej, niż na ogół
wspólnoty mniejszościowe (np. polscy Litwini i Białorusini, słowaccy i ukraińscy Węgrzy), nie skupiają się oni na terenach
graniczących ze zwartym terytorium danego narodu, lecz są rozproszeni w Polsce zachodniej i północnej. To czyni z nich
diasporę, i to o charakterze bliższym współczesnym emigracjom, niż „klasycznym” diasporom, jak żydowska czy ormiańska.

Do 1947 r. Ukraińcy Polscy stanowili „normalną” mniejszość narodową. Mieszkali na terenach, stanowiących przedłużenie
ukraińskiego obszaru etnicznego, rozciągających się wzdłuż południowej i wschodniej granicy Polski, od okolic Krynicy po
okolice Włodawy. Wbrew ukraińskiej historiografii patriotycznej na większości tych terenów (z wyjątkiem okolic Przemyśla i
Sanoka) nie mieszkali oni od wczesnego średniowiecza, lecz napłynęli ze wschodu w wiekach XIV-XVI w ramach procesów
migracyjnych w państwie polsko-litewskim. Jest to jednak okres wystarczający, by w XX wieku uważać ich za ludność w pełni
autochtoniczną.

Następstwem drugiej wojny światowej oraz dwu fal wysiedleń ludności ukraińskiej była całkowita dezorganizacja
dotychczasowych struktur społecznych. Przedwojenna inteligencja ukraińska znikła z Polski: kto nie padł ofiarą represji czasu
wojny lub nie uciekł na Zachód, wpadł w ręce NKWD. Zlikwidowane zostały wszystkie ukraińskie organizacje obywatelskie:
społeczne, oświatowe, gospodarcze, a także struktury Kościoła grekokatolickiego, będącego jedną z najważniejszych instytucji
ż

ycia narodowego Ukraińców galicyjskich (Kościół prawosławny, wyznanie Ukraińców Lubelszczyzny, nie pełnił podobnej roli;

nie był też represjonowany w komunistycznej Polsce). Znaczna część młodych, ideowych narodowców zginęła w szeregach UPA
lub – pojmana – z wyroku polskich sądów.

Najważniejsze były jednak wysiedlenia. Najpierw, w latach 1944-1946 pół miliona z ok. 700 tys. Ukraińców, mieszkających na
powojennym terytorium Polski, wysiedlono do Związku Sowieckiego (część z nich, na samym początku akcji przesiedleńczej,
wyjechała dobrowolnie), następnie zaś, wiosną 1947 r. pozostałych, w liczbie ok. 150 tys. wysiedlono do zachodnich i
północnych województw, na tzw. Ziemie Odzyskane (b. terytorium Rzeszy Niemieckiej). Pewna część Ukraińców uniknęła
wysiedlenia – przede wszystkim byli to ci, którzy wyprzedzając je, sami wyjechali do zachodniej lub centralnej Polski, a także
członkowie rodzin mieszanych, które w wielu okolicach pozostawiano.

Po „odwilży” 1956 r. ok. kilkunastu tysięcy Ukraińców zdołało powrócić w rodzinne strony (na ogół, choć nie zawsze – do
własnych gospodarstw), zaś społeczność ukraińska mogła podjąć jawną działalność społeczną i kulturalną, choć pod ścisłą
kontrolą władz bezpieczeństwa. Ukraińcy wykorzystali tę szansę, tworząc nową infrastrukturę kulturalną (m.in. bardzo liczne
amatorskie zespoły folklorystyczne). Od lat sześćdziesiątych poszczególne rodziny ukraińskie wracały w rodzinne strony,
zarysowała się też tendencja osiedlania się w miastach położonych w pobliżu tych stron (tak odrodził się ośrodek ukraiński w
Przemyślu, a powstał – w Lublinie). Powstały też liczne skupiska ukraińskie w miastach wojewódzkich zachodniej Polski oraz w
Warszawie – ich powstanie wiązało się głównie z pędem młodzieży ukraińskiej do nauki, więc i do miast uniwersyteckich.

Lata dziewięćdziesiąte przyniosły gwałtowne ożywienie życia ukraińskiego w Polsce. Odrodził się Kościół grekokatolicki,
powstały liczne stowarzyszenia, w tym – stowarzyszenie weteranów OUN-UPA, rozwinęło się też szkolnictwo ukraińskie; to
jednak nigdy nie będzie mogło w pełni zaspokoić potrzeb, ze względu na rozproszenie rodzin ukraińskich. Wielkim impulsem dla
mniejszości ukraińskiej w Polsce stało się powstanie państwa ukraińskiego, zaś pojawiające się niekiedy w Polsce szowinistyczne
ekscesy antyukraińskie raczej stymulują, niż osłabiają ukraińskie poczucie narodowe. Rosnąca dysproporcja stopy życiowej oraz
rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce i na Ukrainie praktycznie eliminuje naturalną w innych warunkach tendencję do
emigracji polskich Ukraińców na Ukrainę; obserwujemy raczej proces odwrotny.

Ukraińcy to mniejszość narodowa, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2002 r. Narodowego Spisu
Powszechnego Ludności i Mieszkań zadeklarowało 27 172 obywateli polskich, w tym: w województwie warmińsko-mazurskim -
11 881, zachodniopomorskim - 3 703, podkarpackim - 2 984, pomorskim - 2 831, dolnośląskim - 1 422, podlaskim - 1 366,
lubuskim - 615, mazowieckim - 579, małopolskim - 472, lubelskim - 389, śląskim - 309. W wyniku przeprowadzonej w 1947 r.
przez ówczesne władze komunistyczne akcji "Wisła" niemal cała ludność ukraińska, zamieszkująca tereny południowo-
wschodniej Polski, została przesiedlona na tereny Polski północnej i zachodniej. W efekcie największe skupiska mniejszości
ukraińskiej znajdują się obecnie na terenach województw: warmińsko-mazurskiego, dolnośląskiego i zachodniopomorskiego.
Największe skupiska obywateli polskich narodowości ukraińskiej znajdują się w powiatach: węgorzewskim (6,03 %
mieszkańców powiatu), bartoszyckim (3,30 %) i braniewskim (3,59 %) - województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie:
sanockim (1,04 % mieszkańców) i w Przemyślu (1,20 %) - województwa podkarpackiego, powiecie człuchowskim (1,19 %) -
województwa pomorskiego i powiecie szczecineckim (1,12 %) - województwa zachodniopomorskiego W Parlamencie zasiada
jeden przedstawiciel mniejszości ukraińskiej wybrany z listy PO.

W roku szkolnym 2005/2006 języka ukraińskiego uczyło się w 162 placówkach oświatowych 2740 uczniów należących do tej
mniejszości.

Ukraińcy w Polsce należą w większości do dwóch kościołów: Kościoła Katolickiego Obrządku Bizantyńsko-Ukraińskiego i
Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Znani Ukraińcy w Polsce: Marina Łuczenko, Weronika Marczuk, Andrzej Michalczuk (piłkarz)

Główne organizacje:

Związek Ukraińców w Polsce,

Związek Ukraińców Podlasia,

Towarzystwo Ukraińskie w Lublinie,

Fundacja św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej,

Ukraińskie Towarzystwo Historyczne,

Związek Niezależnej Młodzieży Ukraińskiej.

Największe imprezy kulturalne:

„Festiwal Kultury Ukraińskiej” w Sopocie,

„Młodzieżowy Jarmark” w Gdańsku,

Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu "Podlaska Jesień”,

„Bytowska Watra”,

„Spotkania Pogranicza” – Głębock,

„Dni Kultury Ukraińskiej” – organizowane w Szczecinie i Giżycku,