06 Tworzenie warsztatu informacyjno bibliograficznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Renata Kramarczyk
Joanna Tomczyńska

Tworzenie warsztatu informacyjno-bibliograficznego
522[02].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Grażyna Sznajder
mgr Magdalena Gowin

Opracowanie redakcyjne:
mgr Joanna Tomczyńska

Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 522[02].Z2.03,
„Tworzenie warsztatu informacyjno-bibliograficznego”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik księgarstwa.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Organizacja działalności informacyjno-bibliograficznej w Polsce i na

świecie

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Warsztat informacyjno-bibliograficzny księgarni

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. System informacji bibliograficznej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Przedmiot, zadania i historia bibliografii

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów 25

4.5. Katalogi księgarskie i wydawnicze, bibliografie specjalistyczne

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów 30

4.6. Bibliografia narodowa, bibliografie specjalne

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów 38

4.7. Techniki komputerowe stosowane podczas wykonywania zadań zawodowych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów 44

4.8. Etapy tworzenia dokumentu komputerowego

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów 52

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Wykorzystanie Internetu w pracy zawodowej

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów 57

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Książki, biblioteki i księgarnie są rezultatem długiego rozwoju cywilizacyjnego

ludzkości. Księgarstwo ściśle związane jest z wytwarzaniem i rozpowszechnianiem książki.
Nie opiera się ono tylko na działalności praktycznej. Aby wytworzyć w sobie to, co nazywa
się kulturą zawodu i wyjść naprzeciw oczekiwaniom wymagających klientów, należy poznać
również tradycje księgarskie, orientować się w historii i istocie bibliografii, zapoznać się
z organizacją działalności informacyjnej. W zdobyciu tych wiadomości pomoże Wam
program niniejszej jednostki modułowej. Poradnik będzie Cię wspomagał w przyswajaniu
nowej wiedzy z zakresu tworzenia warsztatu informacyjno-bibliograficznego.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz wiedzy i umiejętności, jakie powinieneś posiadać
przystępując do korzystania z poradnika,

−

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonywania ćwiczeń,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że zdobyłeś wiedzę i ukształtowałeś
umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela

o wyjaśnienia. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Zawarte w Poradniku wiadomości są spójne tematycznie, stąd często w materiale

nauczania znajdziecie informacje, które odsyłają was do innych rozdziałów. Warto więc
skorzystać z tej wskazówki i uzupełnić lub przypomnieć sobie zdobyte już wiadomości
i umiejętności.

Jednostka modułowa: „Tworzenie warsztatu informacyjno-bibliograficznego”, której treści

teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z zasobami informacyjno-
-bibliograficznymi księgarni – schemat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

Moduł 522[02].Z2

Zasoby informacyjno-

-bibliograficzne księgarni

522[02].Z2.01

Analizowanie dzieł piśmiennictwa

z różnych okresów historycznych

522[02].Z2.03

Tworzenie warsztatu informacyjno-

-bibliograficznego

522[02].Z2.02

Ocenianie jakości technicznej

i edytorskiej książek

522[02].Z2.04

Rozpoznawanie współczesnych nurtów

literackich i artystycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu niniejszej jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

poszukiwać informacji w różnych źródłach,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

wykorzystywać technologie informacyjne i komunikacyjne w wyszukiwaniu informacji,

−

korzystać z zasobów sieci Internet,

−

tworzyć opisy bibliograficzne dokumentów (pierwszego stopnia szczegółowości),

−

korzystać z ogólnie dostępnych dokumentów pochodnych,

−

pracować w grupie i indywidualnie,

−

znać język angielski w stopniu podstawowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować działalność informacyjno-bibliograficzną,

−

zorganizować i aktualizować warsztat informacyjny,

−

dokonać wyboru źródeł informacji księgarskiej,

−

skorzystać ze źródeł informacji bibliograficznej,

−

dokonać klasyfikacji wydawnictw według układów formalnych i rzeczowych,

−

zastosować metodykę bibliograficzną,

−

sporządzić opis bibliograficzny,

−

scharakteryzować poszczególne rodzaje książek,

−

określić adresata książki oraz stopień przystępności czytelniczej,

−

sporządzić zestawienie bibliograficzne,

−

skorzystać z bibliografii specjalistycznych,

−

sporządzić spisy i katalogi asortymentu księgarskiego,

−

posłużyć się komputerem podczas wykonywania zadań zawodowych,

−

skorzystać z komputerowych baz danych,

−

posłużyć się wybranym edytorem tekstu oraz edytorem graficznym,

−

utworzyć bazę danych dla warsztatu informacyjno-bibliograficznego w księgarni,

−

wprowadzić nowe informacje do wybranych baz danych,

−

zmodyfikować istniejące informacje w bazach danych,

−

skorzystać z Internetu w celu uzupełnienia asortymentu księgarskiego, nawiązania
współpracy z dostawcami, prowadzenia korespondencji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizacja

działalności informacyjno-bibliograficznej

w Polsce i na świecie

4.1.1. Materiał nauczania

Informacja w znaczeniu potocznym to powiadomienie o czymś, zakomunikowanie

czegoś, wiadomość. W ujęciu informatycznym informacją jest znaczenie przypisywane danym
z uwzględnieniem konwencji stosowanych do ich wyrażenia. Najczęściej jednak pod pojęciem
informacja rozumiemy:

−

wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją zastępująca,

−

dziedzinę nauki, której przedmiotem badań są procesy informacyjne,

−

czynność powiadomienia lub zakomunikowania czegoś.

Tak jak przy próbie definicji informacji, pojawiają się kolejne trudności w jednoznacznym

definiowaniu informacji naukowej. Informacją naukową nazywamy:

−

informację o osiągnięciach nauki,

−

informację przeznaczoną dla pracowników nauki,

−

informację opracowaną metodą naukową, dziedzinę wiedzy, obejmująca całokształt
zagadnień teoretycznych i praktycznych związanych z działalnością naukową,

−

zorganizowaną działalność informacyjną, polegającą na gromadzeniu, przechowywaniu,
selekcjonowaniu, przetwarzaniu i udostępnianiu materiałów informacyjnych o stanie
i kierunkach rozwoju wiedzy i praktycznej działalności ludzi [11, s. 54].

Terminologia informacji naukowej podlega ciągłym przeobrażeniom. Największy wpływ

na zmiany znaczeniowe ma rozwój automatycznych procesów informacyjnych. Celem
działalności informacyjnej jest przekazywanie zainteresowanym informacji o stanie i rozwoju
nauki, o postępach w badaniach naukowych, o osiągnięciach techniki oraz upowszechnianie
tych informacji w wybrany sposób [12, s. 71]. Działalność informacyjna, określana jest jako
zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie, opracowanie i udostępnianie
informacji o osiągnięciach nauki, techniki i innych dziedzin życia społecznego. Działalnością
informacyjną nazywamy organizowanie i doskonalenie przepływu informacji, przy czym
mówimy o niej wówczas, gdy przekazywanie informacji nie jest czynnością jednorazową, lecz
wielokrotną, powtarzalną [5, s. 57]. Działalność informacyjna obejmuje działalność
biblioteczną, dokumentacyjną, łączność informacyjną, rozpowszechnianie materiałów
informacyjnych, upowszechnianie oraz popularyzowanie osiągnięć nauki, techniki, ekonomii.
Mówiąc o działalności informacyjnej nie możemy pominąć terminu służby informacyjnej,
rozumiemy przez to: instytucję prowadzącą działalność informacyjną lub zespół pracowników
zatrudnionych w instytucjach prowadzących działalność informacyjną. Działalność naukowo-
-informacyjna to rozpowszechnianie i wykorzystywanie informacji naukowej, systemy i sieci
informacyjne. Często spotyka się terminy informatologia i informologia. Termin informologia
oznacza naukę o informacji i informowaniu, obejmuje ona zarówno zagadnienia ogólnej teorii
informologii, jak i informologii poszczególnych dziedzin, ze szczególnym uwzględnieniem
informologii nauki. Termin informatologia określa prakseologiczną naukę o informacji
naukowej, zajmującą się badaniem działalności informacyjnej jako całości. Koniecznością
staje się więc wymienienie innych terminów składających się na całość szerokiego pojęcia
działalności informacyjnej:

−

informacja bibliograficzna – informacja zawierająca dane bibliograficzne;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

informacja faktograficzna – inaczej (rzeczowa, bezpośrednia) jest końcową informacją
poszukiwaną przez użytkownika, opracowaną na podstawie różnych źródeł,
przedstawioną często w postaci skondensowanej np.: dane liczbowe, tabele, wykresy,
wykazy [5, s. 59];

−

informacja skierowująca – usługi informacyjne, dzięki którym użytkownik zostaje
skierowany do potencjalnego źródła informacji lub do innych usług informacyjnych, gdy
żądana przez niego informacja nie może być dostarczona [9, s. 113];

−

informacja patentowa – informacja o zgłoszonych i opatentowanych wynalazkach,
zarejestrowanych wzorach użytkowych i znakach towarowych, przepisach prawno-
-patentowych oraz piśmiennictwie dotyczącym zagadnień ochrony własności
przemysłowej. Źródłami informacji patentowej są: biuletyny patentowe, opisy patentowe,
świadectwa autorskie, świadectwa racjonalizatorskie, opisy wzorów użytkowych, opisy
znaków towarowych [8, s. 54];

−

informacja normalizacyjna – informacja o normach, zaleceniach normalizacyjnych
i projektach norm oraz o piśmiennictwie dotyczącym zagadnień normalizacyjnych [11,
s. 54]. Normy zawierają informację o sposobach i metodach wytwarzania produktów,
o przyjętych zasadach klasyfikacji przedmiotów, pojęć, czynności oraz o ustalonym
znaczeniu terminów i znaków umownych. Normy dotyczą wszystkich dziedzin
gospodarki narodowej, a także nauki, oświaty i kultury [1, s. 74];

−

informacja techniczno-handlowa (firmowa) – informacja o wyrobach przemysłowych,
materiałach i surowcach, ich właściwościach i zastosowaniu. Źródłami informacji
firmowej są: katalogi (handlowe, przemysłowe, firmowe), cenniki, prospekty, księgi
adresowe, ulotki reklamowe, biuletyny firmowe [11, s. 54; 72];
Działalność bibliograficzna obejmuje: sporządzanie bibliografii (w różnych formach:

przeznaczonych do publikacji spisów różnego rodzaju, spisów niepublikowanych – w postaci
maszynopisów zwykłych i powielanych oraz kartotek), tworzenie księgozbiorów
podręcznych, złożonych z bibliografii; udzielanie informacji bibliograficznych na podstawie
kartotek i komputerowych baz danych. Do działalności bibliograficznej zalicza się także prace
teoretyczne o charakterze metodycznym i naukowym w dziedzinie bibliografii oraz szkolenie
bibliografów w formie kursów i zajęć w szkołach bibliotekarskich różnego typu. Odmianą
działalności bibliograficznej są również konferencje i narady bibliografów wraz z koordynacją
prac bibliograficznych i sterowaniem ich rozwojem.

W Polsce nie ma ścisłych zasad organizacji działalności bibliograficznej. Jej koordynację

– w ograniczonym stopniu – sprawuje Instytut Bibliograficzny Biblioteki Narodowej (IB BN),
prowadzący także prace teoretyczne w zakresie bibliografii. Zadania koordynacyjne
w stosunku do sieci ośrodków informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej pełniło
zlikwidowane w 1990 roku Centrum INTE. Podobną funkcję w odniesieniu do placówek
informacyjnych Polskiej Akademii Nauk pełnił nieistniejący już Ośrodek Informacji
Naukowej PAN. Centrum INTE, wraz z wchodzącym w jego skład Instytutem INTE
(o

zadaniach naukowo-badawczych jako odrębna placówka), prowadziło badania nad

metodyką bibliograficzną stosowaną w opracowaniach i wydawnictwach informacyjnych:
głównie nad językami informacyjno-wyszukiwawczymi dla zautomatyzowanych systemów
informacji bibliograficznej, formatem oraz budową bibliografii zautomatyzowanych.

W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w. projektowano w Polsce utworzenie

krajowego Systemu Informacji Naukowej, Technicznej i Organizacyjnej SINTO, według
założeń programu NATIS (National Information Systems). System wchodził w skład
Międzynarodowego Systemu Informacji Naukowej i Technicznej (MSINT). Projekt
przewidywał wszystkie formy informacji bibliograficznej o dokumentach, skupionej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w podsystemach dziedzinowych i specjalistycznych. Z końcem lat osiemdziesiątych XX w.
zaniechano prac nad systemem, przestał także funkcjonować system nadrzędny MSINT.

Działający do 1997 roku Ośrodek Informacji Naukowej (OIN) PAN rozwijał działalność

informacyjno-bibliograficzną na podstawie kilkunastu baz danych oraz prowadził badania
teoretyczne. Ważnym osiągnięciem Ośrodka był serwis bibliograficzny typu „current
contents” dla odbiorców krajowych, polegający na dostarczaniu odbitek spisów treści
wybranych czasopism zagranicznych, a następnie – już na zamówienie osób zainteresowanych
– odbitek pełnych tekstów.
Agendami działalności bibliograficznej były również ośrodki informacji naukowo-technicznej
NOT, funkcjonujące aktywnie do 1989 roku.

Podstawę działalności bibliograficznej w Polsce stanowił kształtowany stopniowo podział
zadań, przypisywanych bibliotekom i powołanym w nich pracowniom bądź redakcjom
bibliograficznym. Ogniwami instytucjonalnego podziału ról w działalności bibliograficznej
są: Biblioteka Narodowa i zlokalizowany w jej strukturze Instytut Bibliograficzny, biblioteki
władz i urzędów (Biblioteka Sejmu RP, biblioteka Głównego Urzędu Statystycznego,
Biblioteka Główna Pracy i Zabezpieczenia Społecznego), centralne biblioteki wybranych
resortów (Główna Biblioteka Wojskowa, Główna Biblioteka Lekarska, Centralna Biblioteka
Rolnicza), biblioteki instytutów Polskiej Akademii Nauk oraz instytutów resortowych,
biblioteki narodowego zasobu kultury, posiadające cenne kolekcje historyczne (Biblioteka
Jagiellońska, Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Biblioteka Czartoryskich
w Krakowie, Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego), Biblioteka Śląska oraz placówki
publicznej sieci bibliotek, biblioteki szkół wyższych. [13, s. 210]. Poza systemem
bibliotecznym funkcjonują redakcje czasopism fachowych oraz pracownie instytutów
naukowych, publikujące niektóre bibliografie specjalne. Bibliografowie pracują także
w dużych wydawnictwach, opracowując ich katalogi, zapowiedzi i dysponenty. Z działaniami
bibliograficznymi mamy do czynienia również w księgarstwie. Według obowiązującej Ustawy
o bibliotekach z 27 czerwca 1997 roku do podstawowych zadań bibliotek należy prowadzenie
działalności bibliograficznej. Kierunki prac w dziedzinie bibliografii zależne są od typu
biblioteki oraz jej funkcji.

W 1968 roku na międzynarodowym spotkaniu ekspertów do spraw katalogowania

w Kopenhadze, przyjęto rezolucję zlecającą za pośrednictwem Międzynarodowej Federacji
Stowarzyszeń Bibliotekarskich IFLA utworzenie międzynarodowego systemu wymiany
informacji bibliograficznej. Spopularyzowano także termin „universal bibliographic control”
a jego skrót UBC stał się symbolem, nadal aktualnej, koncepcji programu międzynarodowej
uniwersalnej rejestracji bibliograficznej. UBC ma spełniać wielorakie zadania
w bibliotekarstwie, służbach bibliograficznych oraz informacyjnych, obsługujących wszystkie
środowiska zainteresowane wymianą danych o piśmiennictwie i innych wytworach kultury.
Koncepcja UBC była wyrazem międzynarodowej potrzeby zunifikowania działań
bibliograficznych w taki sposób, by uczestniczące w nich narody świata i środowiska
społeczne tych narodowców miały łatwy dostęp do informacji bibliograficznej i katalogowej
oraz zarejestrowanych tą metodą dokumentów. Wprowadzenie do życia programu UBC
pociągnęło za sobą dalsze akcje organizacyjne, warunkujące realizację postawionych przez
ten program celów. Lista podjętych działań o zasięgu międzynarodowym obejmuje między
innymi: typologię dokumentów, zunifikowanie opisu bibliograficznego poszczególnych typów
dokumentów, zunifikowanie formatów danych bibliograficznych zapisu zautomatyzowanego,
dążenie do kompletności rejestracji bibliograficznej w krajach, przystępujących do programu,
wypracowanie optymalnego systemu bieżącej bibliografii narodowej lub państwowej ustalenie
relacji między ogólną bibliografią narodową a innymi bibliografiami specjalnymi [13, s. 215].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poważnym krokiem w kierunku usprawnienia międzynarodowej informacji
o

publikowanych dokumentach było wprowadzenie w wielu krajach międzynarodowej

znormalizowanej numeracji książek (ISBN), wydawnictw ciągłych (ISSN), druków
muzycznych (ISMN) i raportów technicznych (ISRN), ustanowionej przez Międzynarodową
Organizację Normalizacyjną (ISO).
Dla

osiągnięcia kompletności rejestracji w skali międzynarodowej stało się konieczne

ustalenie w poszczególnych państwach zasad pozyskiwania dokumentów, aby stanowiły
podstawę bieżącej rejestracji bibliograficznej oraz archiwizacji egzemplarzy w wyznaczonych
bibliotekach narodowych czy regionalnych. Ta kompletność rejestracji bibliograficznej
osiągana jest na świecie wieloma sposobami:

−

regulacje prawne, wspomagające działania organizacyjne,

−

dobrowolne przekazywanie egzemplarzy przez wydawców,

−

uzależnienie nadawania praw autorskich od przekazywania egzemplarzy publikacji [13,
s. 218].

Prawo o egzemplarzu obowiązkowym ma w różnych krajach długą tradycję. Wraz
z postępem cywilizacji obejmuje się nim coraz więcej typów dokumentów.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co oznacza termin „informacja”?

Jakie znasz definicje terminu „informacja naukowa”?

Co rozumiesz pod pojęciem „działalności informacyjnej”?

Jakie są różnice między terminami: informatologia i informologia?

Jakie są źródła informacji patentowej?

Jakie znasz główne źródła informacji techniczno-handlowej?

Co oznacza pojęcie informacji skierowującej?

Co obejmuje działalność bibliograficzna?

Jak instytucja koordynuje działalność bibliografów w Polsce?

10.

Jakie są ogniwa instytucjonalnego podziału ról w działalności bibliograficznej w Polsce?

11.

Co oznacza skrót UBC?

12.

Na czym polega koncepcja UBC?

13.

Jakie działania na świecie spowodowało przyjęcie programu UBC?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj poniższe zdania. Jeżeli są prawdziwe, to podkreśl słowo PRAWDA, jeśli nie,

podkreśl słowo FAŁSZ.
a)

Informacją naukową nazywamy wiadomość będącą odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępującą.

PRAWDA

FAŁSZ

Działalność informacyjna jest czynnością jednorazową, niepowtarzalną.

PRAWDA

FAŁSZ

Termin informologia oznacza naukę o informacji i informowaniu.

PRAWDA

FAŁSZ

Informacja faktograficzna to informacja ciągła, dostarczana sukcesywnie, bez
przewidzianego zakończenia.

PRAWDA

FAŁSZ

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,

zapoznać się z materiałem dotyczącym informacji naukowej,

dokonać analizy różnych definicji związanych z informacją naukową,

wykonać polecenie podane w treści ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

Słownik terminologiczny informacji naukowej,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2
Rozwiń skróty instytucji, zajmujących się organizacją informacyjno-bibliograficzną
w Polsce i na świecie oraz uzupełnij tabelę:

Skrót Rozwinięcie
UBC
IFLA
CINTE
IB BN

ISO

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym działalnością informacyjno-

-bibliograficzną,

dokonać analizy skrótów najważniejszych organizacji,

wpisać nazwy do tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

dowolna encyklopedia powszechna,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Podaj przykłady bibliotek, które pełnią funkcję instytucji nadzorujących działalność

bibliograficzną w Polsce:

Ogniwo Przykład

biblioteki

Biblioteki władz i urzędów
Centralne biblioteki wybranych resorów

Biblioteki narodowego zasobu kultury

Placówki publicznej sieci bibliotek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,

zapoznać się z materiałem dotyczącym organizacji informacyjno-bibliograficznej,

dokonać analizy różnych organizacji związanych z działalnością bibliograficzną,

wpisać dane do tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Odszukaj w zasobach sieci Internetu obowiązujący aktualnie w Polsce akt prawny,

dotyczący egzemplarzy obowiązkowych. Znajdź informację, które biblioteki uprawnione są
do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych oraz zasady i tryb ich przekazywania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odszukać aktualną ustawę o egzemplarzu obowiązkowym,

dokonać analizy tej ustawy,

odpowiedzieć na pytania z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

zdefiniować termin „informacja naukowa”?

określić główne założenia działalności informacyjnej?

wyjaśnić różnice między terminami: informatologia i informologia?

wymienić źródła informacji patentowej?

zdefiniować termin „informacja skierowująca”?

zdefiniować termin „informacja bibliograficzna”?

określić zadania działalności bibliograficznej?

wymienić organizacje zajmujące się działalnością bibliograficzną?

wymienić ogniwa instytucjonalnego podziału ról w działalności
bibliograficznej w Polsce?

10)

podać założenia programu UBC?

11)

określić konsekwencje wprowadzenia koncepcji UBC?

12)

scharakteryzować założenia ustawy o egzemplarzu obowiązkowym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Warsztat informacyjno-bibliograficzny księgarni

4.2.1. Materiał nauczania

Księgarstwo to dział handlu, zajmujący się sprzedażą książek, nut, płyt i wydawnictw

kartograficznych [10, s. 13]. Nazwa księgarstwo obejmuje także zespół umiejętności
związanych z zawodem księgarza. Księgarstwo jako handel książką już wytworzoną zaczęło
się wyodrębniać wtedy, gdy książka, drukowana w wysokich nakładach, stała się towarem
produkowanym dla nieznanego odbiorcy. Zrodziło się wówczas pośredniczenie między
producentem a nabywcą książki. W średniowieczu księgarstwo rozwijało się bardzo powoli.
Początkowo handlem rękopisami zajmowali się niektórzy kupcy. Większe zapotrzebowanie
na książki zrodziły powstające w średniowieczu uniwersytety, z nimi też zwykle wiąże się
początki księgarstwa. Przy średniowiecznych uniwersytetach istniał urząd stacjonariusza, to
jest urzędnika, któremu powierzono troskę o dostarczenie ksiąg żakom, magistrom
i profesorom. W statutach uniwersytetu ufundowanego przez Kazimierza Wielkiego w roku
1364 jest wzmianka o nadaniu przywilejów sprzedawcom ksiąg, dlatego ten rok uważa się za
początek księgarstwa polskiego. Wynalazek druku pchnął księgarstwo na zupełnie inne tory,
zapewniając mu prawidłowe warunki rozwoju. Książka była początkowo wytwarzana
sposobem rzemieślniczym, bardzo często na zamówienie. Księgarz był wówczas jednocześnie
drukarzem, korektorem i introligatorem. Wynalazek druku zrodził bardzo silną konkurencję
na rynku księgarskim. Ośrodkiem międzynarodowego handlu księgarskiego stał się od XV
wieku Frankfurt nad Menem. Dwa razy do roku odbywały się tam targi księgarskie, na które
zjeżdżali się księgarze z całej Europy. Ponieważ większość książek pisano w tym czasie po
łacinie, wymiana międzynarodowa rozwijała się pomyślnie. Oprócz księgarzy – wydawców
zjawiają się już w XV wieku kupcy, zajmujący się wyłącznie handlem książką, których
później nazwano sortymentystami. Na cenę książki wpływały wówczas tylko koszty papieru,
druku, korekty i oprawy; nie płacono jeszcze honorariów autorskich. W epoce oświecenia
wzrasta zapotrzebowanie na książkę i wzmaga się ruch na rynku księgarskim. W pierwszej
połowie XVIII wieku ustalił się typ wzorowego księgarza. Za podstawę jego wykształcenia
uznano fachowe wyszkolenie z zakresu wiedzy o książce, znajomość języków obcych oraz
handlu. Kwalifikacji tych księgarze nabywali przy warsztacie w ciągu 8 do 10 lat
terminowania i czeladnikowania. Księgarstwo polskie okres swej świetności przeżywało
w czasach renesansu. Centrum ruchu wydawniczego był wówczas Kraków. Księgarze polscy
brali udział w targach frankfurckich, prowadzili ożywioną wymianę z sąsiednimi krajami. Pod
koniec XVIII wieku miejsce podupadającego ośrodka krakowskiego zajęło silne centrum
księgarsko-wydawnicze w Warszawie. Księgarze warszawscy zaczęli stosować nowe formy
sprzedaży (aukcja i subskrypcja) oraz płacić autorom honoraria za rękopisy.

W czasie II wojny światowej wielu księgarzy z narażeniem życia chroniło księgozbiory

przed konfiskatą i zniszczeniem, uczestniczyło w rozprowadzaniu konspiracyjnych
wydawnictw. Okres powojenny to krótki okres burzliwego rozwoju księgarstwa prywatnego,
starano się wskrzesić działalność dawnych firm. W 1948 roku było już 1200 księgarń. Jednak
po 1950 roku nastąpiło całkowite upaństwowienie sieci księgarskiej. Powstała wtedy Centrala
Obrotu Księgarskiego „Dom Książki”, przedsiębiorstwo państwowe wyodrębnione jako
jedyna instytucja powołana do hurtowej i detalicznej sprzedaży książek. Pozytywną stroną
tego okresu jest organizowanie dużych targów i kiermaszy, dzięki którym książka trafiała do
szerokich kręgów odbiorców (Dni Oświaty, Książki i Prasy). W 1958 roku zdecydowano się
wydzielić księgarstwo hurtowe, tworząc Państwowe Przedsiębiorstwo Składnica Księgarska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapoczątkowana w 1982 roku reforma gospodarcza usamodzielniła poszczególne
przedsiębiorstwa księgarskie. Funkcje koordynujące przejął Departament Książki
Ministerstwa Kultury i Sztuki.

Prawdziwy rynek książki w Polsce zaczął się kształtować po roku 1989, czyli po

zniesieniu reglamentacji papieru przez państwo, po dopuszczeniu przez nie do istnienia
prywatnych drukarń, wydawnictw i księgarń. Wtedy to nastąpiła gruntowna zmiana na rynku
książki w Polsce. Rozwinęła się sieć prywatnych księgarń i antykwariatów, prowadzących,
obok sprzedaży, także własną działalność wydawniczą i promocyjną. Po piętnastu latach
transformacji ustrojowej polskie księgarstwo tworzą obecnie:

−

grupa firm sieciowych, powstałych w wyniku przekształceń 17 państwowych
przedsiębiorstw księgarskich „Dom Książki”,

−

księgarnie niezależne, wśród których na uwagę zasługują wzorcowe księgarnie
specjalistyczne (w tym naukowe), nawiązujące do dobrych księgarskich tradycji,
wzbogacając je o nowoczesne rozwiązania we współpracy z odpowiadającymi im
środowiskami klienckimi oraz księgarnie łączone z kawiarniami, o charakterze
klubowym,

−

księgarnie i sieci wydawnicze – grupa księgarni stanowiąca własność wydawców,
z reguły dzięki korzystaniu z potencjału ekonomicznego i intelektualnego właściciela
prowadzonych na wysokim poziomie merytorycznym,

−

dwie sieci ogólnopolskie: EMPIK i Grupa MATRAS.
Inną formą dotarcia do czytelnika jest sprzedaż ofertowo-wysyłkowa, prowadzona przez

wiele wydawnictw i księgarń (m.in. „Świat Książki” i Klub Książki Księgarni Krajowej).

Zaobserwować można również wzrost roli księgarń, które zainwestowały w Internet

i budowę usług on-line. Liderem tego rynku jest obecnie Merlin.

W Polsce nie są prowadzone żadne kompleksowe, uporządkowane metodologicznie

badania rynku księgarskiego. Obecna w statystykach 2004 roku liczba księgarni – 2500 –
opiera się na deklarowanym, a nie rzeczywistym charakterze podmiotów sprzedających
książki.

Działalność informacyjna w księgarni opiera się na odpowiednim warsztacie pracy.

Warsztat informacyjno-wyszukiwawczy księgarni tworzą: katalogi wydawnicze i księgarskie
oraz różnego rodzaju bibliografie.

Istotnym elementem warsztatu służby informacyjnej są katalogi wydawców książek.

Początki tych katalogów przyniósł wiek XVI. Pojawiają się wówczas katalogi targowe.
W roku 1598 miasto Frankfurt nad Menem wydało zbiorowy katalog targów, będący
doskonałym źródłem informacji o handlu księgarskim. Obecnie w Polsce odbywają się co
roku Międzynarodowe Targi Książki oraz dwie duże krajowe imprezy promocyjno-targowe
(w Warszawie i Krakowie) oraz ogólnokrajowe, choć nierzadko z udziałem wydawców
zagranicznych, targi książki edukacyjnej, akademickiej, historycznej, katolickiej i innych.

Drugim ważnym elementem warsztatu informacyjnego biblioteki są bibliografie. Terminu

bibliografia używa się najczęściej dla różnych spisów piśmiennictwa. Praktyka biblioteczna
i księgarska wykształciła różnorodne rodzaje bibliografii, z których każda ma określone cele
i

zadania informacyjne i których realizacja wymaga przyjęcia odpowiednich zasad

przepisów. Dotyczy to ustalenia podstawy opisu dokumentu, określenia jednostki

bibliograficznej i jej cech treściowych i zewnętrznych, ustalenie zakresu treściowego, zasięgu
chronologicznego i terytorialnego. Więcej informacji na temat katalogów i bibliografii
zawierają kolejne rozdziały.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co oznacza termin „księgarstwo”?

Który rok uważany jest za początek księgarstwa polskiego?

Kiedy ustalono typ wzorowego księgarza?

Jak rozwija się księgarstwo polskie w XVIII wieku?

Jak wyglądało polskie księgarstwo powojenne?

Jakie zmiany przyniósł rok 1950?

Jak zmiany wprowadzone w1989 roku wpłynęły na kształtowanie się rynku książki
w Polsce?

Jakie księgarnie wchodzą w skład obecnego księgarstwa?

Z jakich elementów składa się warsztat informacyjno-bibliograficzny księgarni?

10.

Kiedy powstały katalogi targowe?

11.

Jakie targi książki odbywają się w Polsce?

12.

Co to jest bibliografia?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając ze stron internetowych wydawnictw: Prószyński, Pascal, Bellona zapoznaj

się z ofertą książkową tych firm. Określ zakres tematyczny tych publikacji. Sprawdź
możliwości zakupu tych książek na potrzeby księgarni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odszukać strony internetowe podanych wydawnictw,

zapoznać się z ofertą książkową tych wydawnictw,

odpowiedzieć na pytania z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Korzystając z katalogu wydawniczego firmy WSiP, wyszukaj podręczniki przeznaczone

do kształcenia zintegrowanego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odnaleźć katalogi wydawnicze WSiP (w księgarni lub hurtowni książek),

odszukać katalog, zawierający dział „Kształcenie zintegrowane”,

odnaleźć podręczniki, przeznaczone do nauki w tym etapie kształcenia,

podać tytuły tych podręczników.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi wydawnictwa WSiP.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Sprawdź, jaką ofertę wydawniczą przedstawia Wydawnictwo Aksjomat. Odszukaj książki

dla dzieci w wieku przedszkolnym. W jakim mieście ma siedzibę podane wydawnictwo?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać katalog wydawnictwa Aksjomat,

dokonać analizy zawartości tego katalogu,

odszukać materiały dla dzieci w wieku przedszkolnym,

w stopce redakcyjnej odszukać adres wydawnictwa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog wydawnictwa Aksjomat.

Ćwiczenie 4

Przeanalizuj zawartość strony internetowej www.merlin.com.pl . Odpowiedz na pytania:

−

jakie nowości znajdują się aktualnie w dziale „Książki”?

−

jak długo trwa realizacja zamówienia w tej księgarni?

−

czy księgarnia uwzględnia reklamacje i zwroty?

−

jakie formy płatności oferuje Merlin?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odszukać stronę internetową księgarni internetowej Merlin,

dokonać analizy zawartości wskazanej strony,

odpowiedzieć na problemy ćwiczebne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

podać definicję terminu „księgarstwo”?

omówić historyczny rozwój księgarstwa?

określić zadania księgarni?

omówić rozwój księgarstwa w Polsce?

określić rozdaje księgarń istniejących obecnie w Polsce?

wymienić księgarnie wysyłkowe i internetowe?

podać definicję katalogu wydawniczego?

odszukać określoną pozycję w katalogu danego wydawnictwa?

wymienić najważniejsze targi książki?

10)

określić znaczenie terminu „bibliografia”?

11)

sprawdzić możliwości zakupu danej książki w Internecie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. System informacji bibliograficznej

4.3.1. Materiał nauczania

System informacji bibliograficznej tworzą ludzie, urządzenia i inne zasoby, służące do

wymiany danych dotyczących historii, opisu, porównania i klasyfikacji książek i innych prac.

W rozdziale 4.1 poznaliście program UBC oraz sposoby otrzymywania przez różne

biblioteki egzemplarza obowiązkowego. Każde z państw realizujących koncepcję UBC
powinno dopracować się optymalnego systemu bieżącej bibliografii narodowej lub
państwowej. Pod pojęciem „system” należy rozumieć koncepcję wydawnictwa ciągłego lub
zestawu wydawnictw ciągłych (członów systemu), mających w sposób prymarny, kompletny,
cykliczny, terminowy oraz kompetentny, gwarantujący autorytatywność, informować
o

publikacjach poprzez rejestrację opisów sporządzonych na podstawie egzemplarzy

obowiązkowych [13, s. 220]. Realizacja takiego zadania przypada instytucji lub zespołowi
instytucji, pełniących funkcję narodowej (lub państwowej) centrali bibliograficznej, zwanej
też w niektórych krajach „agencją bibliograficzną”.
Pod

nazwą centrali bibliograficznej rozumie się jednostkę organizacyjną, należącą do

systemu bibliotecznego danego kraju, choć nie identyfikowaną wyłącznie z biblioteką
narodową. Pierwsze uzgodnienia, dotyczące central bibliograficznych, doszły do skutku na
kongresie w Paryżu w 1977 roku, który zorganizowany był z inicjatywy IFLA i UNESCO.
Ustalono, że narodowe centrale bibliograficzne powinny przede wszystkim rejestrować druki
zwarte, pierwsze numery nowych tytułów wydawnictw ciągłych oraz publikacje urzędowe.

Cele działalności narodowych central bibliograficznych powinny być następujące:

−

opracowanie narodowego systemu bieżącej rejestracji publikacji i ustalenie relacji między
bieżącą bibliografią narodową a bibliografiami innych rodzajów (zwłaszcza ustalenie
stosunku do bibliografii dziedzin i zagadnień oraz bibliografii terytorialnych o zasięgu
mniejszym niż państwo),

−

opracowanie technologii kumulowania bieżących spisów w zbiory o coraz szerszym
zasięgu chronologicznym czyli płynne, ciągłe tworzenie zasobu bibliografii
retrospektywnej z zastosowaniem technologii elektronicznych,

−

opracowanie technologii retrokonwersji dawniejszych zbiorów, z możliwością przejścia
od kartotek bibliotecznych czy archiwalnych do zapisu zautomatyzowanego,

−

udział w przygotowaniu zespołu norm państwowych, które byłyby zgodne
z postanowieniami norm międzynarodowych i regionalnych oraz umożliwiały konwersję
opisów między bibliotecznymi i bibliograficznymi dokumentacjami różnorodnych kultur,

−

ustalenie relacji między rejestracją bibliograficzną a katalogowaniem bibliotecznym
i narodowym systemem informacji [13, s. 222].
Szczegółowe zasady rozwoju bibliografii narodowych stanowią od 1974 roku przedmiot

działań Konferencji Dyrektorów Bibliotek Narodowych, powołanej w ramach IFLA, a także
analogicznych struktur regionalnych, jak np. powstała w 1987 roku w ramach Wspólnoty
Europejskiej Konferencja Dyrektorów Europejskich Bibliotek Narodowych CENL
(Conference of European National Librarians). Do celów tej organizacji należy rozwijanie
i

promowanie narodowych usług bibliograficznych, stymulowanie rozwoju narodowych

serwisów bibliograficznych oraz tworzenie strategicznych planów ochrony i konserwacji
spuścizny kulturalnej, narodowej i europejskiej. W 1993 roku Stały Komitet Sekcji
Bibliograficznej IFLA uznał konieczność rewizji ustaleń odnoszących się do narodowych
agencji bibliograficznych. Funkcje central lub agencji bibliograficznych w poszczególnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

państwach pełnią najczęściej biblioteki narodowe lub wyodrębnione w nich wyspecjalizowane
struktury instytucjonalne; rzadziej natomiast instytucje wobec nich zewnętrzne oraz placówki
komercyjne. Sposoby organizacji służby bibliograficznej w poszczególnych krajach, świadczą
o tym, że międzynarodowe wskazania UBC w praktyce działalności central narodowych mają
bardzo różnorodną budowę.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co oznacza termin „system informacji bibliograficznej”?

Co nazywamy agencją bibliograficzną?

Czy centralą bibliograficzną zawsze musi być biblioteka narodowa?

Jakie ustalenia podjęto na kongresie paryskim w 1977 roku?

Jakie są zadania narodowych central bibliograficznych?

Jakie cele przyświecają Konferencji Dyrektorów Europejskich Bibliotek Narodowych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W zasobach sieci komputerowej Internet wyszukaj informację na temat Biblioteki

Europejskiej. Odpowiedz pisemnie na następujące pytania:

−

Z czyjej inicjatywy powstała Biblioteka Europejska?
………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………..

−

Biblioteki narodowe jakich państw współpracują w ramach Biblioteki Europejskiej?
………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………..........

−

Jakie są cele Biblioteki Europejskiej?
………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………..

−

Kiedy Polska przystąpiła do współpracy w Bibliotece Europejskiej?
………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………..

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać wiadomości na temat Biblioteki Europejskiej w Internecie,

dokonać analizy zdobytych informacji,

odpowiedzieć na pytania zawarte w ćwiczeniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeczytaj poniższe zdania. Jeżeli są prawdziwe, to podkreśl słowo PRAWDA, jeśli nie,

to podkreśl słowo FAŁSZ.
a)

System informacji bibliograficznej prowadzi statystyki wydawnictw, działających
w danym kraju.

PRAWDA

FAŁSZ

Centralą bibliograficzną jest zawsze biblioteka narodowa.

PRAWDA

FAŁSZ

Celem działalności narodowych central bibliograficznych jest między innymi ustalenie
relacji między rejestracją bibliograficzną a katalogowaniem bibliotecznym i narodowym
systemem informacji.

PRAWDA

FAŁSZ

Konferencja Dyrektorów Bibliotek Narodowych powołana została w ramach IFLA.

PRAWDA

FAŁSZ

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,

zapoznać się z materiałem dotyczącym systemu informacji bibliograficznej,

dokonać analizy różnych pojęć związanych z zagadnieniem,

wykonać polecenie podane w ćwiczeniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

podać definicję systemu centrali bibliograficznej?

! !

zdefiniować pojęcie „agencja bibliograficzna”?

! !

omówić postanowienia IFLA i UNESCO, jakie podjęto na kongresie
paryskim w 1977 roku?

omówić zadania narodowych central bibliograficznych?

! !

podać cele działalności Biblioteki Europejskiej?

! !

scharakteryzować działalności Konferencji Dyrektorów Europejskich
Bibliotek Narodowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Przedmiot, zadania i historia bibliografii

4.4.1. Materiał nauczania

Termin „bibliografia” pochodzi z języka greckiego i składa się z dwóch rdzeni: biblion

lub byblos – książka i graphein – pisać. Obecnie terminu tego używa się w kilku znaczeniach:

−

uporządkowany spis dokumentów, dobranych według określonych kryteriów, mający
zadania informacyjne,

−

jedna z dyscyplin wchodzących w skład szeroko pojętej nauki o książce (bibliologii); ta
jej część, która bada i opisuje książki, aby tworzyć ich spisy na użytek nauki i życia
praktycznego; stanowi zarazem teoretyczną podstawę badań i czynności
bibliograficznych,

−

metodyka sporządzania opracowań bibliograficznych,

−

działalność bibliograficzna, polegająca na procesach sporządzania różnego rodzaju
opracowań bibliograficznych, organizacji i koordynacji ich wytwarzania [13, s. 13].
Współczesna bibliografia spełnia następujące zadania:

−

dostarczanie informacji o dokumentach, ich istnieniu, formie i zawartości treściowej,

−

upowszechnianie dokumentów,

−

pomoc bibliotekom i innym placówkom informacji naukowej, ułatwianie doboru
i zakupu, opracowania i udostępniania,

−

pomoc w działalności wydawniczej i księgarskiej,

−

pomoc w kształtowaniu życia społecznego i kulturalnego,

−

utrwalanie wiadomości o dorobku kulturalnym i naukowym miejscowości, regionów,
krajów, świata, osób, instytucji,

−

pomoc w działalności dydaktyczno-wychowawczej, upowszechnianie postępu – przez
zalecanie lektury i propagowanie książek uznanych za najlepsze,

−

wspieranie rozwoju nauki,

−

dostarczanie danych do celów statystyki i planowania oraz prognozowania ruchu
wydawniczego,

−

działanie na rzecz zbliżenia między narodami, współpracy przy rozstrzyganiu szerszych
problemów w skali światowej [13, s. 15].
Podstawowymi kryteriami podziału bibliografii są cechy treściowe lub cechy formalno-

-wydawnicze dokumentów w nich wykazywanych. Jeżeli dobór materiałów do spisów
bibliograficznych opiera się na ich cechach treściowych, to takie spisy zalicza się do
bibliografii treściowych. Jeśli za podstawę przyjmie się cechy zewnętrzne, to takie spisy
tworzą grupę bibliografii wydawniczo-formalnych.

Każda bibliografia ma jakiś zakres treściowy. Jeśli obejmuje dokumenty ze wszystkich

dziedzin wiedzy i życia społecznego, to taką bibliografię nazywamy ogólną. Jeśli ma zasięg
ograniczony do jednej dziedziny wiedzy lub piśmiennictwa – specjalną. Przykładem
bibliografii ogólnej jest bibliografia narodowa.

Ze względu na zasięg chronologiczny dzielimy bibliografie na: bieżące (rejestrujące

publikacje ukazujące się w oznaczonych kolejnych odcinkach czasu), retrospektywne
(przeszłościowe, wykazujące dokumenty wydane w zamkniętym okresie minionym)
i prospektywne (obejmujące publikacje zamierzone, przygotowane do ogłoszenia). Biorąc pod
uwagę zasięg terytorialny wykazywanych druków, można wyróżnić następujące rodzaje
bibliografii: międzynarodowe, narodowe i państwowe oraz regionalne. Jeśli przy
sporządzaniu bibliografii przyjmuje się jako zasadę wykazanie w niej wszystkich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dokumentów z zakresu określonego tematem bibliografii, to taką bibliografię nazywa się
kompletną. Jeśli przy opracowaniu bibliografii dobiera się dokumenty pod jakimś kątem
widzenia, to wówczas nazywa się ją bibliografią selekcyjną.

Są dwie metody opracowania bibliografii. Bibliografię, sporządzoną na podstawie oglądu

opisywanych dokumentów (autopsji) nazywamy prymarną. Bibliografię przejmującą opisy
z innych spisów bibliograficznych nazywamy pochodną.

Bibliografie różnią się także ze względu na stosowany opis bibliograficzny dokumentów.

W zależności od szczegółowości zawartych w opisie elementów rozróżnia się: bibliografie
rejestracyjne, adnotowane i analityczne.

Przedmiotem bibliografii, czyli obiektem badania bibliograficznego, będącego podstawą

wszelkich dalszych działań bibliograficznych (sporządzanie opisu i opracowań
bibliograficznych) jest dokument. Dokumentem nazywamy materialnie utrwalony wyraz
myśli ludzkiej, przeznaczony do przekazywania jej w przestrzeni i czasie [13, s. 32].

Bibliograf ma do czynienia z różnymi rodzajami dokumentów:

piśmienniczy z tekstem słownym (książka, wydawnictwo ciągłe, artykuł w wydawnictwie
ciągłym, pojedyncza praca w wydaniu zbiorowym, fragment jakiegokolwiek tekstu),

ikonograficzny: grafika oryginalna i reprodukcyjna, reprodukcja działa sztuki, fotografia,

kartograficzny: mapa, plan,

druk muzyczny: nuty,

patentowy: opis patentowy, świadectwo autorskie,

normalizacyjny: norma,

techniczno-handlowy: katalog, instrukcja, cennik,

starodruk,

niepublikowany: rozprawa doktorska, sprawozdanie z pracy naukowo-badawczej,
maszynopis lub rękopis dawny lub współczesny,

10)

mikrodokument: mikrofilm, mikrofisza,

11)

dźwiękowy: płyta, taśma,

12)

filmowy: film, wideokaseta, wideopłyta,

13)

komputerowy – w postaci tzw. nośnika pamięci [13, s. 32].
Bibliografia bada wyżej wymienione dokumenty, zamieszcza dane o nich w spisach

i innych opracowaniach bibliograficznych, wprowadza ich opisy za pomocą specjalnych
schematów ujęcia danych czytelnych maszynowo, tzw. formatów, do zautomatyzowanych baz
danych, które umożliwiają wyszukiwanie potrzebnych wiadomości oraz publikowanie
różnego rodzaju spisów na podstawie odpowiednich do tego celu programów użytkowych,
obsługujących system informacyjno-wyszukiwawczy funkcjonujący w trybie komputerowym.
Badanie bibliograficzne i będący jego wynikiem opis uwzględniają cechy wspólne
wszystkim egzemplarzy danego wydania. Cechy indywidualne (nabyte) egzemplarzy
uwydatnia wyłącznie opis przeznaczony do katalogu bibliotecznego. Charakter analogiczny
do opisów w bibliografiach mają opisy w katalogach centralnych, wydawniczych i częściowo
księgarskich. Wyjątek stanowią katalogi antykwaryczne, wykazujące przeważnie pojedyncze
egzemplarze o szczególnych cechach.

Zadaniem bibliografa jest ustalenie drogą analizy cech wydawniczych i piśmienniczych

dokumentu oraz stopnia jego samoistności wydawniczej i piśmienniczej. Od tego zależy
bowiem wybór właściwego wzoru opisu i ewentualnie zredagowanie adnotacji.

Działalność bibliograficzna obejmuje sporządzanie bibliografii w szeregu form:

przeznaczonych do publikacji spisów różnego rodzaju, spisów nie publikowanych – w postaci
maszynopisów zwykłych i powielanych oraz w postaci kartotek.

Początki bibliografii sięgają czasów starożytnych. Największa biblioteka świata

starożytnego powstała w Aleksandrii w III–I wieku p.n.e. W roku 48/47 p.n.e. liczyła ona 700

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tysięcy zwojów. Tak dużym zasobem dzieł nie można się było posługiwać bez przewodnika
czy katalogu. Ogromny spis, składający się ze 120 ksiąg zwany Pinakes, stworzył poeta
i uczony aleksandryjski – Kallimach. Kolebką bibliografii była zatem biblioteka a powstała
ona z potrzeby informowania o zbiorach. Powstanie bibliografii w szerszym zakresie
przyspieszył rozwój drukarstwa. Już w sto lat po wynalezieniu druku, szwajcarski lekarz–
przyrodnik Konrad Gesner wydał w czterech tomach obszerną bibliografię powszechną
druków łacińskich, greckich i hebrajskich pt. „Bibliotheca universalis”. Za przykładem
Gesnera poszli wkrótce uczeni włoscy, angielscy i francuscy, wydając w drugiej połowie XVI
wieku pierwsze bibliografie narodowe. Miały one postać słowników bibliograficznych,
podających przeważnie tylko tytuły druków, bez szczegółowych opisów bibliograficznych.
W Polsce taką próbą bibliografii narodowej jest łacińskie dzieło Szymona Staropolskiego
„Scriptorum polonicorum hecatontas”, powstałe w 1625 roku. W 1970 roku przełożone ono
zostało na język polski przyjmując tytuł „Setnik pisarzów polskich”. Okresem szczególnego
rozkwitu bibliografii był wiek XVIII. Wtedy to powstały pierwsze bibliografie bibliofilskie,
oparte na metodzie dokładnego opisu książki. Największym bibliografem polskim XVIII
wieku był Jan Andrzej Załuski. Rewolucja przemysłowa w XIX wieku spowodowała
powstanie nowych rodzajów bibliografii, mianowicie spisy wykazujące nowości wydawnicze
i bibliografie opisujące książki z wybranych dziedzin piśmiennictwa. Wzrost liczby
bibliografii wywołał potrzebę informowania o nich. Takimi informatorami są spisy
bibliografii, czyli bibliografie bibliografii albo bibliografie drugiego stopnia. Pojawiły się one
już w XVII wieku, ale pierwsza nowoczesna bibliografia ukazała się dopiero na początku XX
wieku we Francji. O rozwoju bibliografii księgarskiej dowiecie się w następnym rozdziale.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co oznacza termin „bibliografia”?

Jakie są zadania współczesnej bibliografii?

Jakie istnieją rodzaje bibliografii ze względu na zakres treściowy?

Jak dzielimy bibliografie ze względu na zasięg chronologiczny?

Jakie istnieją rodzaje bibliografii ze względu na zastosowany opis bibliograficzny?

Jak dzielimy bibliografie ze względu na źródło opisu?

Co to jest dokument?

Jakie znasz rodzaje dokumentów?

Kiedy powstała pierwsza bibliografia?

10.

Kto to był Kallimach?

11.

Jakie druki zawierała bibliografia Konrada Gessnera?

12.

Kiedy powstały pierwsze bibliografie narodowe?

13.

Jak brzmi definicja terminu „bibliografia bibliografii”?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij tabelę, wpisując podział bibliografii ze względu na podane kryteria.

Zakres treściowy

Zasięg chronologiczny

Zasięg terytorialny

Zastosowany opis bibliograficzny

Kompletność spisów

Źródło opisu

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

na podstawie dostarczonych informacji dokonać podziału bibliografii,

dostosować kryterium podziału do rodzaju bibliografii,

uzupełnić tabelę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij tabelkę, wpisując do niej dane na temat rodzajów dokumentów i ich przykłady.

Rodzaj dokumentu

Przykład

Piśmienniczy z tekstem
słownym

Fotografia
Mapa
Druk muzyczny

Cennik
Filmowy
CD-R

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać analizy poszczególnych rodzajów dokumentów,

zastanowić się, jakie możesz podać przykłady poszczególnych rodzajów dokumentów,

uzupełnić tabelę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

wiedza praktyczna.

Ćwiczenie 3

Uzupełnij zdania.

Największą biblioteką świata starożytnego była biblioteka …………………… Ogromny

spis, składający się ze 120 ksiąg zwany Pinakes, stworzył poeta i uczony aleksandryjski –
………………….... Już w sto lat po wynalezieniu druku, szwajcarski lekarz-przyrodnik
…………………… wydał w czterech tomach obszerną bibliografię powszechną druków
łacińskich, greckich i hebrajskich pt. „Bibliotheca universalis”. W Polsce próbą bibliografii
narodowej jest łacińskie dzieło „Scriptorum polonicorum hecatontas”, powstałe w 1625 roku.
Autorem jego był …………………………… Okresem szczególnego rozkwitu bibliografii był
wiek ………………….. Spisy bibliografii nazywamy bibliografią bibliografii albo
bibliografią ………………….

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przyswoić sobie materiał nauczania,

ustalić znaczenie bibliografii dla informacyjnych,

uzupełnić zdania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić znaczenie terminu „bibliografia”?

wymienić zadania współczesnej bibliografii?

dokonać podziału bibliografii według różnych kryteriów?

podać definicję terminu „dokument”?

dokonać podziału dokumentów?

podać przykłady poszczególnych rodzajów dokumentów?

określić okres powstania pierwszej bibliografii?

omówić zasługi Kallimacha dla rozwoju bibliografii?

określić wiek powstania bibliografii narodowych?

10)

wyjaśnić znaczenie terminu „bibliografia bibliografii” (bibliografia

drugiego stopnia)?

11)

określić okoliczności powstania bibliografii bibliografii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Katalogi

księgarskie i wydawnicze, bibliografie

specjalistyczne

4.5.1. Materiał nauczania

Tradycje bibliografii księgarskiej są bardzo długie. Sięgają okresu bezpośrednio po

wynalezieniu druku, kiedy to książka drukowana wypierała rękopis i dzięki sztuce
drukarskiej, opuściła mury klasztorów, uniwersytetów oraz pałaców feudalnych. Książka
wydawana w wielu egzemplarzach przeznaczonych do sprzedaży, wymagała powiadomienia
o swoim istnieniu. Początki bibliografii księgarskiej wiążą się z postacią wędrownego
księgarza, który reprezentował firmę i wiózł jej towary na sprzedaż. O fakcie jego przybycia
do miasta ogłaszał plakat informacyjny, zawierający spis książek oferowanych klientom. Spis
ten nie posiadał żadnego układu. Wyróżniał się jedynie tym, że tytuły łacińskie umieszczane
były na początku, dopiero po nich pojawiały się pozycje w języku narodowym. Większość
plakatów nie przetrwała do naszych czasów. Z nielicznych zachowanych jako przykład można
podać plakat Karstona z 1474 roku. Plakaty te były pierwowzorem katalogów nakładowych
i asortymentowych. Pierwszym katalogiem nakładowym był katalog wydany w Wenecji przez
drukarza Aldusa Manutiusa w 1503 roku. Wprowadził on nowy element – cenę książki.
Katalogi asortymentowe obejmowały wydawnictwa różnych oficyn drukarskich, będące
w sprzedaży u określonego księgarza. Pierwszy taki katalog wydał księgarz George Willer
w 1564 roku w Augsburgu, w Niemczech. Wydawał on katalogi kilkadziesiąt lat, aż do 1627
roku. Katalogi te znalazły zastosowanie na targach księgarskich, odbywających się
systematycznie, dwa razy w roku, wiosną i jesienią, najpierw we Frankfurcie nad Menem,
następnie w Lipsku. Katalogi targowe obejmowały całość piśmiennictwa, znajdującego się na
targach. Od roku 1594 do 1860 były one wydawane w Lipsku, zaś w latach 1598-1749 we
Frankfurcie nad Menem. Te księgarskie katalogi asortymentowe, zwane Messkataloge, dały
początek nowożytnej bibliografii, zapoczątkowały jej systematyczny, nieprzerwany rozwój.
W Polsce nie posiadamy zbyt wielu informacji o katalogach księgarskich XVI i XVII wieku.
Badania zarejestrowały 153 katalogi, które ukazały się do 1760 roku. Pierwszy ze znanych
katalogów wydanych w Polsce pochodzi z 1679 roku a wydany został w Gdańsku. Więcej
katalogów księgarskich pojawiło się po osiedleniu się w Warszawie Michała Grőlla,
ambitnego księgarza z Drezna, który sam wydał 213 katalogów i doceniał zarówno ich
funkcję handlową, jak i informacyjną. Rolę informacji o asortymencie księgarskim doceniali
także księgarze XIX wieku. W podzielonym kraju, w sytuacji kiedy hamowana była
działalność kulturalna i

naukowa, katalogi wydawnicze i księgarskie były jedyną

dokumentacją polskiego dorobku wydawniczego.

Metoda tworzenia katalogów księgarskich była niejednolita. Opis ograniczał się do

danych podstawowych, rzadko uwzględniano kolejność wydania. Nie rozwiązywano
pseudonimów ani kryptonimów autorów. Najczęściej stosowanym układem był układ
alfabetyczny, według nazwisk autorów, często występował też układ według tytułów.
Starannie opracowywano natomiast katalogi antykwaryczne. Odznaczały się one dokładnością
w opisie bibliograficznym i szczegółową informacją o dziele.

Obecnie również istnieje konieczność stałej współpracy między systemem bibliografii

a środowiskiem wydających i sprzedających książki. Wydawca, hurtownik i księgarz są
zainteresowani, by informacja o ich wysiłku edytorskim jak najszybciej dotarła do nabywcy za
pośrednictwem odpowiedniej bibliografii, zawierającej dane ważne dla handlu. Bibliograf
chciałby także dowiedzieć się o książce jak najszybciej, aby zapewnić sobie pozyskanie
egzemplarzy do opisu oraz dostosować opis bibliograficzny do potrzeb użytkowników

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bibliografii. Ta zależność przyczyniła się do powstania koncepcji CIP, czyli Cataloguing in
Publication Programme (katalogowanie książek w toku procesu publikacyjnego).
Eksperyment ten zapoczątkowała Biblioteka Kongresu w Waszyngtonie w latach 1958–1959.
Polegał on na tym, że wydawcy nadsyłali do biblioteki egzemplarze korektowe wraz
z formularzem. Zadaniem biblioteki było wykonanie opisu bibliograficznego. W ramach
eksperymentu napływało do biblioteki około 11 tytułów dziennie. Biblioteka przygotowywała
opis w ciągu 24 godzin. Niestety, około 51% opisów zawierało błędy, zwłaszcza w strefie
adresu wydawniczego i opisu fizycznego. W 1971 roku powrócono do tego pomysłu ale
opuszczane były te dwie strefy opisu bibliograficznego, które zawierały najwięcej błędów.
Obecnie CIP jest stałym zadaniem realizowanym przez Bibliotekę Kongresu.

Bibliografia księgarska może uzyskać ogólny zakres i nieograniczony zasięg terytorialny

czy formalno-wydawniczy, ale może mieć także zakres i zasięg ograniczony. W coraz
większej liczbie krajów upowszechnia się typ bibliografii bieżącej, przewidzianej do szerokiej
obsługi rynku wydawnictw dostępnych w handlu, zwanej „Books in Print”. W procesie handlu
książkami i innymi typami dokumentów, wypracowano wiele form informacji,
wspomagających targi książki, sprzedaż aukcyjną, działalność konkretnych firm
wydawniczych, hurtowni, dystrybutorów lub księgarń. Różnica między bibliografią narodową
a wydawnictwami typu „Books in Print” polega na tym, że kolejne cyklicznie ogłaszane
rejestry, dopuszczają wielokrotne ponawianie opisu dokumentów dostępnych w handlu, aż do
momentu, gdy nastąpi wyczerpanie nakładu [13, s. 240]. Wśród bibliografii rejestrujących
dokumenty oferowane w handlu, występują informatory zarówno o zasięgu
międzynarodowym, jak też regionalnym czy narodowym. Międzynarodowym ujęciem jest
„International Books in Print”, baza z tytułami publikacji w języku angielskim, wydanych
poza USA i Wielką Brytanią.

W Polsce bardzo ważną rolę w informowaniu szeroko pojętych użytkowników książki

pełni internetowe Centrum Informacji o Książce. Jego zadaniem jest udostępnianie
kompleksowej i rzetelnej informacji o rynku książki wszystkim podmiotom, działającym na
tym rynku. Centrum gromadzi następujące informacje o rynku książki: zapowiedzi
wydawnicze, nowości wydawnicze, książki dostępne na rynku, wydawnictwa, hurtownie
książek, księgarnie. Centrum świadczy również usługi polegające na przeprowadzaniu
złożonych zestawień bibliograficznych i tematycznych, pogłębionych analiz statystyczno-
-merytorycznych oraz badań marketingowych polskiego rynku książki. Dostępna w Centrum
baza tytułowa „Polska Książka” rejestruje około 92 tysiące publikacji wydanych w Polsce lub
poza krajem ale opatrzonych polskim ISBN (o numerze ISBN dowiedzieliście się w rozdziale
1). Głównym źródłem pozyskiwania informacji do Centrum Informacji o Książce jest
bezpośrednie zgłaszanie tytułu przez wydawcę w formie tradycyjnej lub elektronicznej.
W celu osiągnięcia kompletności bazy, redakcja Centrum pozyskuje informacje o tytułach ze
wszystkich dostępnych źródeł a następnie weryfikuje dane bibliograficzne i sporządza opis
zgodny z normą bibliograficzną. Baza rejestruje tytuły od 1995 roku i składa się z trzech
poziomów: baza archiwalna, baza książek dostępnych na rynku i baza nowości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Z jakim wydarzeniem wiążą się początki bibliografii księgarskiej?

Jakie wiadomości zawierały katalogi asortymentowe?

Gdzie wydawane były katalogi targowe?

Kiedy w Polsce pojawiły się katalogi księgarskie?

Jakie były założenia CIP?

Jaka jest idea CIP?

Co oznacza termin „Books in Print”?

Jaka jest różnica między „Books in Print” a bibliografią narodową?

Jakie są zadania Centrum Informacji o Książce?

10.

Skąd CIoK czerpie wiadomości na temat książek?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie własnych doświadczeń (wizyta w księgarni, przegląd katalogów

wydawniczych, poszukiwania w sieci Internet) omów dorobek Wydawnictw Szkolnych
i Pedagogicznych w zakresie serii wydawniczych.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z ofertą WSIP (dostępna w postaci katalogów i online),

dokonać podziału serii wydawniczych,

omówić dorobek wydawnictwa w tym zakresie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi WSIP,

−

strona internetowa wydawnictwa,

−

notatka z wizyty w księgarni.

Ćwiczenie 2

Znajdź w zasobach Internetu informacje dotyczące bazy tytułowej „Polska Książka”.

Dokonaj charakterystyki tej bazy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odnaleźć stronę internetową Centrum Informacji o Książce,

odszukać opcję „Polska Książka”,

zapoznać się z wymienioną w ćwiczeniu bazą tytułową,

omówić tę bazę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wyszukaj na stronie internetowej Centrum Informacji o Książce zasady użytkowania baz.

Czy korzystanie z tych baz jest bezpłatne?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odnaleźć stronę internetową CIoK,

dokonać analizy tej strony,

wyszukać zasady użytkowania baz,

zapoznać się z informacjami tam zawartymi,

odpowiedzieć na pytanie ćwiczebne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 4

Przeczytaj poniższe zdania. Jeżeli są prawdziwe, to podkreśl słowo PRAWDA, jeśli nie,

to podkreśl słowo FAŁSZ.
a)

Początki bibliografii księgarskiej wiążą się z postacią wędrownego księgarza, który woził
na sprzedaż towary wybranej firmy.

PRAWDA

FAŁSZ

W XVI wieku targi księgarskie odbywały się cztery razy w roku.

PRAWDA

FAŁSZ

Koncepcja CIP to katalogowanie w cyklu produkcyjnym.

PRAWDA

FAŁSZ

CIoK pozyskuje informacje o książce tylko od wydawców.

PRAWDA

FAŁSZ

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko do wykonywania ćwiczenia,

zapoznać się z materiałem dotyczącym systemu informacji bibliograficznej,

dokonać analizy różnych pojęć związanych z zagadnieniem,

wykonać polecenie podane w ćwiczeniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

określić początki bibliografii księgarskiej?

! !

podać informacje, jakie zawierały katalogi asortymentowe i katalogi
nakładowe?

omówić katalogi targowe?

! !

określić ideę programu Cataloguing in Publication?

podać różnicę między bibliografią narodową a „Books in Print”?

określić zdania Centrum Informacji o Książce?

odszukać w zasobach sieci Internet informacji na temat CIoK?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Bibliografia narodowa, bibliografie specjalne

4.6.1. Materiał nauczania

Bibliografie narodowe pojmowane są jako zespół spisów obejmujących różne typy

dokumentów. Mogą one reprezentować tzw. typ państwowy (rejestrują produkcję wydawniczą
państwa), narodowy (obejmują piśmiennictwo danego narodu powstające w różnych krajach)
lub językowy (wykazują wydania w języku polskim narodu, niezależnie od miejsc ich
publikacji i narodowości autorów). Pierwsze bibliografie narodowe wydane zostały w II
połowie XVI wieku przez uczonych włoskich, angielskich i francuskich. Miały one postać
słowników bibliograficznych, podających przeważnie tylko tytuły druków, bez szczegółowych
opisów bibliograficznych.

Bibliografia narodowa powinna obejmować całokształt piśmiennictwa narodowego,

niezależnie od języka i nośnika fizycznego dokumentu. Bibliografia narodowa daje szansę
prowadzenia stałej rejestracji i odzwierciedlenia dorobku piśmienniczego kraju i narodu.
Bibliografie regionalne powinny być uzupełnieniem bibliografii narodowej, ale nie mogą jej
zastąpić. Przedmiotem szczególnego zainteresowania bibliografów regionalnych powinny być
te druki, które nie są rejestrowane w bibliografii narodowej.

„Bibliografia polska” Karola Estreichera zajmuje wyjątkowe miejsce wśród bibliografii

narodowych. Żaden naród nie posiada równie obszernego i tak wszechstronnie opracowanego
zestawienia swego piśmiennictwa. To największe polskie dzieło bibliograficzne powstało
z inicjatywy Karola Estreichera, a kontynuowane było przez jego syna Stanisława, a następnie
wnuka Karola.

Estreicher przyjął kryteria kwalifikacji dokumentów do bibliografii, które nadal są

stosowane w rejestracji narodowej. Kryteria te obejmowały: autorstwo (autor Polak), język
dokumentu (polski), miejsce wydania (ziemie polskie bez względu na datę odłączenia od
Polski), tematykę polską (druki o Polsce i Polakach), przeznaczenie dla Polaków. Jako
podstawę kwalifikacji wystarczyło zastosowanie jednego z wymienionych kryteriów. Zasięg
chronologiczny „Bibliografii polskiej” jest rozległy, gdyż obejmuje druki od XV do końca
XIX wieku. Karol Estreicher dążył w swej bibliografii do kompletności. Przyjął szerokie
kryterium wydawniczo- oraz piśmienniczo-formalne. Rejestrował druki zwarte (broszury,
książki, albumy graficzne, nuty, atlasy kartograficzne), druki ulotne, tytuły wydawnictw
ciągłych, tytuły utworów i fragmenty niesamoistne wydawniczo z czasopism i utworów,
mowy publikowane z innymi tekstami, odbitki i nadbitki tekstów, rękopisy oraz druki, których
cyklu wydawniczego nie ukończono [13, s. 273].

„Bibliografia polska” składa się z trzech części. Najwcześniej ukazało się 5 tomów części

pierwszej w układzie alfabetycznym, obejmujących druki od 1800 do 1870 roku. Następnie 2 tomy
(8–7), zawierające uzupełnienie w układzie alfabetycznym za lata 1870–1880. Dopełnieniem
7 tomów części pierwszej są 4 tomy dodatkowe bibliografii druków z lat 1881–1900.

Część druga „Bibliografii polskiej” (tomy 8–11 numeracji ogólnej) zawiera zestawienie

skróconych opisów druków od 1455 do 1889 roku, w układzie chronologicznym. W obrębie
poszczególnych lat zastosowano układ alfabetyczny.

Część trzecia „Bibliografii polskiej” (tomy 12–34 numeracji ogólnej) zawiera pełne opisy

druków od XV do XVIII wieku, w układzie alfabetycznym, uzupełnione adnotacjami. Do
poszczególnych tomów tej części bibliografii dodawane były uzupełnienia do tomów
poprzednich. Od 1959 roku Karol Estreicher młodszy rozpoczął publikowanie nowego,
uzupełnionego wydania „Bibliografii polskiej XIX stulecia” w jednolitym układzie
alfabetycznym, łączącym materiały części pierwszej (tomy 1–7) z czterema tomami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obejmującymi opisy druków z lat 1881–1900. Specyfiką dzieła Estreicherów jest to, że rejestr
nie ma jednolitego porządku, zachowującego całość, lecz zawiera w swym obrębie kilka
ciągów, które tworzą cztery części (serie). Pierwsza obejmuje tomy 1–7, druga 8–11, trzecia
12–34, czwarta I–IV.

„Bibliografia polska” Estreicherów jest bibliografią narodową retrospektywną o zakresie

ogólnym, uwzględniającym wszystkie dziedziny piśmiennictwa. W pierwszej i trzeciej części
bibliografii Estreicher zastosował układ krzyżowy, polegający na zestawieniu w jednym
szeregu abecadłowym haseł przedmiotowych i autorskich. Zasługą Estreichera jest także to, że
uporządkował elementy opisu bibliograficznego. „Bibliografia polska” Estreichera zawiera
około 100 tysięcy druków. Niektóre publikacje powtarzają się lub są spisywane pod różnymi
tytułami.

Bieżąca rejestracja urzędowa polskiej produkcji wydawniczej rozpoczęła się dopiero

w 1928 roku, gdy zaczął działać Instytut Bibliograficzny. Podstawowym członem polskiej
ogólnej bieżącej bibliografii narodowej jest „Przewodnik Bibliograficzny”, który od 1948
roku ukazuje się jako tygodnik. Powstaje on w zasadniczej części na podstawie egzemplarzy
obowiązkowych i sygnalnych. Jego zadaniem jest dostarczanie informacji bibliograficznej
o

publikacjach, które ukazały się jako druki zwarte, dokumenty życia społecznego

(w wyborze), pojedyncze zeszyty lub tomy wydawnictw ciągłych o częstotliwości wyższej od
półrocznika. Uwzględnia się też dokumenty kartograficzne, druki muzyczne, materiały
konferencyjne, rozprawy doktorskie i habilitacyjne, spisy bibliograficzne, wydawnictwa
sporządzone alfabetem Braille’a. Kwalifikacja materiałów przeprowadzana jest na podstawie
kryteriów formalnych. Nie stosuje się kryteriów wartościujących. „Przewodnik
Bibliograficzny” rejestruje publikacje wydane na terenie Polski, których wydawcą lub
współwydawcą jest firma krajowa lub obca mająca siedzibę w Polsce (niezależnie od języka
dokumentu); wydane poza Polską, których wydawcą lub współwydawcą są instytucje krajowe
lub ich agendy zagraniczne.

Porządkowanie opisów w „Przewodniku Bibliograficznym” realizuje się w układzie

systematycznym według UKD. Sporządzany jest także indeks autorski.

Drugi z członów polskiej bieżącej bibliografii narodowej pełni funkcję rejestru

wydawnictw ciągłych. Pierwotnie ukazywał się on jako „Bibliografia Czasopism
i Wydawnictw Zbiorowych”, z regularną częstotliwością roczną po rok 1960 włącznie.
Kolejny rocznik zawierał dopiero dokumentację za rok 1971. Wykazano w nim wszelkie
tytuły dzienników, pism o innej częstotliwości, cykliczne serie, sprawozdania i zeszyty
naukowe. Ogłoszona za następny okres „Bibliografia Czasopism i Wydawnictw Zbiorowych.
Czasopisma Nowe, Zawieszone i Zmieniające Tytuł 1972–1974” rejestrowała wyłącznie
zmiany na rynku wydawniczym. Roczniki od 1981 do 1984 roku włącznie opublikowano pod
tytułem „Bibliografia Wydawnictw Ciągłych”. Od rocznika 1996 ponowiono ogłaszanie
bieżących tomów „Bibliografii Wydawnictw Ciągłych”. Rejestruje ona wydawnictwa ciągłe,
ukazujące się na terytorium Polski, na podstawie wydawnictw wpływających do Biblioteki
Narodowej jako egzemplarz obowiązkowy. Wydawnictwa podlegają selekcji; w każdym
przypadku, po dokładnym obejrzeniu czasopisma, bibliograf decyduje o tym, czy powinno
ono wejść do bibliografii narodowej.

„Bibliografia Zawartości Czasopism” (BZCz) jest trzecim członem polskiej bieżącej

ogólnej bibliografii narodowej. Jej wydawanie zostało zainicjowane w 1947 roku przez
Instytut Bibliograficzny. Od 1951 roku BZCz ukazuje się systematycznie jako miesięcznik.
Dostarcza informacji o artykułach z wydawnictw ciągłych, rejestrowanych głównie na
podstawie egzemplarzy obowiązkowych. Jest to bibliografia selekcyjna. Stosuje się selekcję
wartościującą. Dobór materiałów do tej bibliografii uzależniony jest od wielkości produkcji
czasopiśmienniczej w kraju, ukazywania się bieżących bibliografii dziedzinowych oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

możliwości centrali bibliograficznej. BZCz rejestruje zawartość ok. 1500–1700 czasopism
polskich [6, s. 95]. W BZCz uwzględniane są następujące grupy wydawnictw ciągłych:
czasopisma naukowe, miesięczniki i kwartalniki społeczno-kulturalne i literackie, tygodniki
i

dwutygodniki o zasięgu ogólnopolskim, wybrane artykuły z ogólnopolskiej prasy

codziennej, czasopisma regionalne o częstotliwości powyżej kwartalnika. W każdym zeszycie
BZCz znajdują się cztery indeksy: autorski, kompozytorów, autorów recenzowanych książek
oraz przedmiotowy.

„Polonika Zagraniczne. Bibliografia” to czwarty człon bieżącej bibliografii narodowej.

Jej zadaniem jest cykliczne dostarczanie danych o publikacjach w języku polskim wydanych
za granicą bądź napisanych w językach obcych przez autorów polskich lub tematycznie
dotyczących Polski. Bibliografia rejestruje następujące typy publikacji: wydawnictwa zwarte,
nuty, atlasy geograficzne, dokumenty ikonograficzne, odbitki i nadbitki z książek i czasopism,
niektóre dokumenty życia społecznego. W roczniku tym zastosowano układ działowy.
Rocznik „Polonika Zagraniczne. Bibliografia” ukazuje się systematycznie.

W latach 70. ubiegłego stulecia Biblioteka Narodowa rozpoczęła prace nad automatyzacją

opracowania i udostępniania zbiorów. Pierwszą bazą danych była eksperymentalna baza
Centralnego Katalogu Czasopism Zagranicznych, założona w 1971 roku. Rok później
rozpoczęto prace nad automatyzacją Centralnego Katalogu Książek Zagranicznych. Od 1986
roku prowadzi się bazę danych książek rejestrowanych w „Przewodniku Bibliograficznym”.
Automatyzację „Przewodnika Bibliograficznego” Instytut Bibliograficzny Biblioteki Narodowej
realizował w dwóch etapach. Pierwszy etap realizowano w latach 1986–1992. Polegał on na
zapisywaniu danych bibliograficznych w formacie MARC-BN na specjalnych formularzach
przedmaszynowych. Następnie dane te wprowadzano do komputera w Ośrodku Przetwarzania
Danych. Drugi etap, zainicjowany w styczniu 1993 roku, realizowany był w trybie online.
Wykorzystano tu oprogramowanie w postaci pakietu MAK (Małe Automatyczne Katalogi).
Opracowanie „Przewodnika Bibliograficznego” w trybie zautomatyzowanym zapewnia jego
dystrybucję zarówno w formie tradycyjnych drukowanych zeszytów, jak i w formie bazy danych
rocznej, wieloletniej, bądź też w postaci pojedynczych opisów.

Wraz z rozwojem systemu tekstowej obsługi baz danych MAK, stworzonego przez

specjalistów z Biblioteki Narodowej, zaczęto tworzyć bazy danych innych typów
dokumentów. Od 1996 roku automatyzacja objęła pozostałe człony bibliografii narodowej
bieżącej – „Bibliografię Zawartości Czasopism”, „Bibliografię Wydawnictw Ciągłych” oraz
„Polonika Zagraniczne”. Obecnie w Bibliotece Narodowej użytkownik ma dostęp do ponad
dwudziestu baz danych prowadzonych w systemie MAK, obejmujących przede wszystkim
bibliografię narodową. „Bibliografia Książek Polskich”, dostępna też w formacie MARC-21
to elektroniczny zapis pozycji rejestrowanych w wydawnictwie „Przewodnik
Bibliograficzny”. Baza zawiera książki polskie od roku 1976 i aktualizowana jest na bieżąco.

„Bibliografia Poloników Zagranicznych” rejestruje polonika zagraniczne od roku 1993

oraz przekłady literatury polskiej od roku 1981. „Bibliografia Artykułów z Czasopism
Polskich” zawiera artykuły z czasopism polskich od roku 2005 w formacie MARC-21,
artykuły z czasopism polskich od 1996 do 2004 roku w formacie MARC-BN oraz artykuły
z gazet i czasopism polskich za lata 1996–2004, również w formacie MARC-BN.

Format MARC jest realizacją idei, polegającej na oznaczeniu wszystkich elementów

opisu odpowiednimi etykietami, tak, by bez względu na język, oprogramowanie i rodzaj
komputera, dany system mógł bez trudu rozpoznać cechy formalno-wydawnicze dokumentu.
System oznaczeń w tym formacie jest następujący: trzycyfrowe etykiety pól, odpowiadające
strefom opisu bibliograficznego książki; jednoznakowe wyróżniki podpól, odpowiadające
elementom opisu w danej strefie oraz jednoznakowych wskaźników, które w liczbie dwóch

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

następują po etykiecie pola i uszczegóławiają zawarte w nim informacje. MARC zawiera pola
stałej długości, potem występują pola zmiennej długości.

Część tworzonych w BN baz obejmuje także zbiory specjalne: stare druki, rękopisy,

zbiory ikonograficzne. W 1997 roku uruchomiono główny katalog komputerowy Biblioteki
Narodowej, w systemie INNOPAC, w sieci lokalnej Biblioteki Narodowej oraz w Internecie.

Automatyzacja zmieniła w sposób wyraźny funkcjonowanie służb informacyjno-

bibliograficznych. Zastosowanie komputerów do publikowania bieżącej bibliografii
narodowej wiązało się z koniecznością opanowania ogromnego wzrostu produkcji
wydawniczej, zapewnienia użytkownikowi efektywniejszego wyszukiwania potrzebnej
informacji oraz rozbudowania systemu spisów pomocniczych, których przygotowanie
tradycyjnymi metodami pochłaniało wiele czasu i wysiłku. Automatyzacja bieżącej
bibliografii narodowej przyspieszyła także budowę katalogów centralnych, ułatwiła
prowadzenie statystki bieżącej produkcji wydawniczej państw i przyczyniła się do
rozwiązania problemów kompletności tego typu bibliografii.

Bibliografie regionalne rejestrują dokumenty wydane w danym regionie (województwo,

dzielnica), napisane przez autorów pochodzących z danego regionu albo dotyczące tego
regionu. Bibliografie regionalne, rejestrujące dokumenty wydane w danym regionie, są
bibliografiami regionalnymi podmiotowymi. Bibliografie regionalne przedmiotowe rejestrują
dokumenty o danym regionie bez względu na miejsce ich druku. Zazwyczaj bibliografie
regionalne są bibliografiami ogólnymi. Z uwagi na zasięg chronologiczny rozróżnia się
bibliografie regionalne retrospektywne i bieżące.

Spisy o charakterze regionalnym pojawiły się w Europie na przełomie XVI i XVII wieku.

Pierwsze regionalne opracowanie opublikował Bernardo Scardeoni w roku 1558, w Wenecji.
Pierwsze prace bibliograficzne o charakterze regionalnym na ziemiach polskich powstały pod
koniec XVIII wieku. Przyczyną tak wczesnej regionalizacji spisów była odrębność sytuacji
politycznej niektórych regionów (Śląsk, Pomorze).

Bibliografie specjalne obejmują piśmiennictwo ograniczone zakresem do jednej

dziedziny lub jednego zagadnienia. Twórcami bibliografii specjalnych są wybitni
przedstawiciele nauk szczegółowych. Początki polskich bibliografii dziedzin i zagadnień
sięgają XVIII wieku. Pionierami tego rodzaju opracowań byli Samuel Joachim Hoppius, autor
bibliografii dziejów polskich i Dawid Braun, który także zestawił po łacinie bibliografię
historyków polskich i pruskich, ograniczając spis do własnego księgozbioru. Tworzyli oni
rejestry piśmiennictwa z zakresu prawa i historii. Na przełomie XIX i XX wieku powstały
bibliografie dziedzin i zagadnień o pomnikowym znaczeniu. Na szczególną uwagę zasługuje
„Bibliografia prawnicza XIX i XX wieku” Adolfa Suligowskiego, „Bibliografia historii
polskiej” Ludwika Finkla, „Literatura polska od początków do powstania styczniowego”
i „Literatura polska od początków do wojny światowej” Gabriela Korbuta.

Współcześnie największym przedsięwzięciem na polu bieżącej bibliografii specjalnej

humanistycznej jest „Polska Bibliografia Literacka”. Pierwszy jej rocznik, za 1948 rok, ukazał
się w roku 1954. Do 1976 roku ukazały się 23 tomy za lata 1944–1953 i 1956–1973. twórcą
i pierwszym kierownikiem zespołu redakcyjnego „Polskiej Bibliografii Literackiej” był
profesor Stefan Wrtel-Wierczyński. Do roku 2000 ukazało się 45 roczników, zawierających
materiał za lata 1944–1988. Rok 2001 okazał się przełomowy w zakresie prezentacji
materiału „Polskiej Bibliografii Literackiej”. Rocznik 1989 ukazał się w formie płyty
kompaktowej, a materiały zgromadzone za następne lata 1990–1995 dostępne są w formie
internetowej bazy danych pod adresem http://pbl.ibl.poznan.pl. „Polska Bibliografia
Literacka” swoim zasięgiem obejmuje prace z teorii i historii literatury, krytyki literackiej,
teatralnej i filmowej, literatury współczesnej i życia literackiego. Odnotowuje także polskie
teksty literackie i paraliterackie, ich przekłady, a także teksty literackie obce w przekładzie na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

język polski. „Polska Bibliografia Literacka” uwzględnia książki wydawane w kraju w języku
polskim i językach obcych oraz wydawane poza jego granicami w języku polskim, a także
obcojęzyczne, jeśli dotyczą pisarzy polskich lub, gdy ich autorem jest Polak. Materiał
bibliograficzny podzielony jest na cztery podstawowe części: teoria literatury, literatura
polska, literatury obce, teatr, film, radio, telewizja.

Jedną z największych bibliografii dziedzinowych w Polsce jest także „Polska Bibliografia

Lekarska”. Jej pierwszy tom ukazał się w 1926 roku. Po wojnie wydawana była systematycznie
przez Główną Bibliotekę Lekarską. Pod względem opracowania bibliografia ta stoi na bardzo
wysokim poziomie. Od 1979 roku „Polska Bibliografia Lekarska” tworzona jest w systemie
zautomatyzowanym. Jest podstawowym źródłem informacji o polskim piśmiennictwie
medycznym. Rejestruje polską literaturę naukową, kliniczną i fachową z dziedziny medycyny
i

nauk pokrewnych a także popularną z zakresu edukacji zdrowotnej. Zawiera opisy

bibliograficzne dotyczące prac autorów polskich, niezależnie od miejsca i źródła powstania.
Baza aktualizowana jest w trybie kwartalnym. Zawiera około 300 000 rekordów, z których
większość oprócz opisu bibliograficznego posiada streszczenia w języku angielskim.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak rozumiesz pojęcie „bibliografia narodowa”?

Jakie tytuły mają cztery człony bieżącej bibliografii narodowej?

Jakie druki rejestruje „Przewodnik Bibliograficzny”?

Na podstawie jakiego kryterium kwalifikuje się dokumenty do „Przewodnika
Bibliograficznego”?

Jakie są kolejne etapy ukazywania się bibliografii wydawnictw ciągłych?

Jakich informacji dostarcza „Bibliografia Zawartości Czasopism”?

Co to znaczy, że BZCz jest bibliografią selekcyjną?

Jakie indeksy zawiera BZCz?

Jakie wydawnictwa rejestrują „Polonika Zagraniczne”?

10)

Jakie kryteria kwalifikacji dokumentów zastosował Estreicher w „Bibliografii polskiej”?

11)

Jaki jest zasięg chronologiczny „Bibliografii polskiej” Estreichera?

12)

Na czym polega dążenie do kompletności w bibliografii Estreichera?

13)

Jakie są poszczególne części „Bibliografii polskiej” ?

14)

Na czym polega specyfika dzieła Estreicherów?

15)

Jakie dokumenty rejestrują bibliografie regionalne?

16)

Jakie piśmiennictwo obejmują bibliografie specjalne?

17)

Jakie są najważniejsze polskie bibliografie specjalne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na przykładzie wybranego przez Ciebie hasła porównaj indeks autorski z indeksem

przedmiotowym w „Bibliografii Zawartości Czasopism”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać przeglądu zawartości i struktury „Bibliografii Zawartości Czasopism”,

porównać indeksy autorski i przedmiotowy w danej bibliografii,

ustalić różnice między tymi indeksami na przykładzie konkretnego hasła.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

„Bibliografia Zawartości Czasopism”.

Ćwiczenie 2

Przejrzyj dowolny numer „Przewodnika Bibliograficznego” i sprawdź:

−

jaki jest układ tej bibliografii,

−

jakie rodzaje publikacji są w nim zamieszczane,

−

rodzaje indeksów,

−

następnie odszukaj wybrane pozycje z dowolnego działu bibliografii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przejrzeć dowolny numer „Przewodnika Bibliograficznego”,

dokonać analizy treściowej tego numeru,

zapoznać się z układem, rodzajami publikacji i indeksem,

odszukać pozycje z dowolnego działu bibliografii.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dowolny numer „Przewodnika Bibliograficznego”.

Ćwiczenie 3

Sprawdź, według jakich indeksów można wyszukiwać w bazie „Bibliografia Bibliografii

Polskich (1995-)” dostępnej on-line. Zanotuj dostępne indeksy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

wejść na stronę internetową Biblioteki Narodowej,

w bazach danych Biblioteki Narodowej uruchomić bazę „Bibliografia narodowa
i bibliografie specjalne”,

otworzyć bazę „Bibliografie bibliologiczne”,

uruchomić bazę „Bibliografie bibliografii polskich (1995-)”,

sprawdzić możliwości wyszukiwawcze (indeksy).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 4

Wymień, jakie części zawiera „Polska Bibliografia Literacka”, dostępna on-line. Omów

krótko każdą z nich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

znaleźć w sieci internetowej stronę www.ibl.poznan.pl,

w charakterystyce bibliografii sprawdzić, jakie części obejmuje,

sprawdzić materiał bibliograficzny każdej z baz.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 5

Najważniejsza polska bibliografia z dziedziny medycyny to „Polska Bibliografia

Lekarska”, dostępna obecnie on-line. Dokonaj charakterystyki (zawartość i możliwości
wyszukiwawcze) tej bibliografii dziedzinowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odnaleźć w Internecie stronę „Polskiej Bibliografii Lekarskiej”, tworzonej przez
Bibliotekę Lekarską w Warszawie,

przeszukać zawartość tej strony,

zapoznać się z charakterystyką bazy,

dokonać analizy informacji o zawartości i możliwościach wyszukiwawczych,

scharakteryzować tę bibliografię.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 6

W najnowszym numerze miesięcznika „Nowe Książki” (czasopismo patronackie

Biblioteki Narodowej wydawane na zlecenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego)
zapoznaj się z działem „Książki nadesłane”. Sprawdź, czy w Dziale Ogólnym znajdują się
dowolne bibliografie. Jeśli tak, to zastanów się, jakiego rodzaju są te bibliografie. Zapoznaj
się z zawartością tego miesięcznika. Czy może być on przydatny w Twojej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

w dowolnej bibliotece odszukać najnowszy numer miesięcznika „Nowe Książki”,

odnaleźć dział „Książki nadesłane”,

przeszukać zawartość Działu Ogólnego,

wyszukać bibliografie,

dokonać analizy zawartości miesięcznika,

odpowiedzieć na pytanie zawarte w ćwiczeniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

najnowszy numer miesięcznika „Nowe Książki”.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

rozróżnić pojęcia: bibliografia regionalna i bibliografia narodowa?

podać tytuły czterech członów bibliografii narodowej bieżącej?

określić rodzaje druków rejestrowanych w „Przewodniku
Bibliograficznym”?

określić wydawnictwa rejestrowane przez „Bibliografię Wydawnictw
Ciągłych”?

wyjaśnić, na czym polega selektywność „Bibliografii Zawartości
Czasopism”?

określić zadania bibliografii „Polonika Zagraniczne”?

omówić poszczególne części „Bibliografii polskiej”?

określić znaczenie „Bibliografii polskiej”?

podać założenia bibliografii specjalnej?

10)

wymienić najważniejsze polskie bibliografie specjalne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Techniki komputerowe stosowane podczas wykonywania

zadań zawodowych

4.7.1 Materiał nauczania

W 1981 roku potężna firma International Bussiness Machine, czyli IBM wyprodukowała

komputer o nazwie IBM PC. Komputery tego typu są obecnie najbardziej
rozpowszechnionymi systemami w naszym kraju. Posiadają konstrukcję modułową, która
umożliwia jego rozbudowę i pozwala na konfigurowanie systemu według potrzeb
użytkownika. Podstawowym podzespołem zestawu komputerowego jest jednostka systemowa
(centralna), do której podłączone są urządzenia zewnętrzne, zwane peryferyjnymi. Jednostka
systemowa w swej obudowie zawiera najważniejsze elementy składowe komputera,
a w szczególności płytę główną, z co najmniej jednym procesorem, pamięć operacyjną oraz
porty do komunikacji z pozostałymi składnikami systemu komputerowego. W skład jednostki
centralnej komputera wchodzą również dalsze składniki: zasilacz, dysk twardy, karty
rozszerzeń.

System operacyjny Windows
System operacyjny to zbiór programów pośredniczących pomiędzy aplikacjami

użytkownika a sprzętem. Windows to system operacyjny firmy Microsoft, który jest
wszechobecny w większości komputerów prywatnych i biurowych w Polsce i w innych
krajach. Zajął on miejsce trudniejszego i mniej przyjaznego dla użytkownika systemu DOS.
Windows to system operacyjny typu desktop, czyli pulpitu biurka, który pozwala na
uruchamianie innych programów, mogących pracować tylko w jego środowisku. Zadania
systemu operacyjnego:

−

zarządzanie zasobami komputera, m.in.: procesorem (a dokładniej czasem procesora),
pamięcią, urządzeniami peryferyjnymi oraz przydzielanie zasobów procesom,

−

koordynacja pracy ww. urządzeń poprzez obsługę przerwań oraz odpowiednie na nie
reagowanie,

−

ochrona danych i pamięci – tak aby jeden proces, w wyniku błędu lub zamierzonego
działania, nie mógł zniszczyć lub pozyskać danych innego procesu,

−

automatyzacja najczęściej wykonywanych funkcji.

W następnym rozdziale dokładnie poznacie program komputerowy, służący do pisania

różnego rodzaju tekstów: edytor tekstu WORD. W tym materiale nauczania omówimy
pokrótce najczęściej wykorzystywane w praktyce programy użytkowe.

Grafika prezentacyjna – POWERPOINT
Zadaniem programów prezentacyjnych jest przedstawienie i połączenie tekstu, grafiki,

dźwięku, obrazu i wideosekwencji w jednym spójnym pokazie. Na rynku jest dostępnych
wiele tego typu programów ale najbardziej profesjonalnym jest program PowerPoint –
składnik pakietu Microsoft Office. Prezentacja może być wzbogacona wieloma efektownymi
elementami przyciągającymi uwagę odbiorcy. Przygotowany materiał może być wykorzystany
wielokrotnie, przez wielu ludzi i w tym samym czasie. Prezentacje komputerowe mogą służyć
różnym celom, np.:

−

prezentacja wyników finansowych firmy podczas zebrania udziałowców,

−

stworzenie komputerowej reklamy produktu, firmy,

−

pokaz wyników wykonanego doświadczenia,

−

stworzenie interaktywnego kursu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tworzenie prezentacji jest proste, zgodne z intuicją, a wiele czynności wykonuje się tak

samo jak w edytorze WORD. Najczęściej wyświetlamy prezentację na ekranie komputera.
Można je bez problemu opublikować w Internecie w postaci strony WWW.

Prezentacja stworzona w PowerPoint składa się ze slajdów – kolejnych ekranów,

wyświetlanych podczas pokazu. Program daje możliwość wykorzystania elementów
graficznych utworzonych w programie PowerPoint i innych programach pakietu Office.
Podstawowym składnikiem prezentacji są slajdy, ale oprócz nich można przygotować
i przechowywać w tym samym pliku również notatki dla prezentera, materiały dla
uczestników pokazu oraz konspekt. W pliku, oprócz składowych prezentacji, są
przechowywane parametry pokazu komputerowego slajdów.

Podczas tworzenia prezentacji należy:

−

stosować odpowiednio dużą i czytelną czcionkę,

−

dobierać kolor i rodzaj tła tak, aby napisy były czytelne,

−

urozmaicić prezentację poprzez dołączenie grafiki,

−

na jednym slajdzie nie wprowadzać zbyt wiele informacji (zwłaszcza tekstu),

−

kolejność animacji powinna być zgodna z treścią,

−

tempo wyświetlania slajdów, w trybie automatycznym, powinno być takie, aby widz mógł
swobodnie zapoznać się z ich treścią, a jednocześnie nie czekał na kolejne ekrany.
Arkusz kalkulacyjny – EXCEL

Arkusze kalkulacyjne są niezastąpionymi narzędziami przy dokonywaniu dowolnego

rodzaju obliczeń. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych arkuszy kalkulacyjnych jest
Excel firmy Microsoft, oferowany również w pakiecie Office. Dokumenty Excela podzielone
są na pojedyncze arkusze, czyli strony zawierające wprowadzone informacje w tabelach
i konstruowane wykresy. Arkusz kalkulacyjny jest elektroniczną wersją tabeli składającej się
z 65536 wierszy (numerowanych od 1 do 65536) i 256 kolumn (oznaczonych od A do
kombinacji liter IV).

Taki układ pozwala na dokładne zaadresowanie każdej komórki składającej się na arkusz

Excela. Adresy komórek arkusza oznaczane są poprzez złożenie indeksu kolumny oraz
indeksu wiersza. Komórka na przecięciu pierwszej kolumny i pierwszego wiersza posiada
adres A1, w tym samym wierszu, ale w drugiej kolumnie – B1. Podobnie komórka na
przecięciu trzeciej kolumny i szóstego wiersza ma adres C6. Adresy komórek
wykorzystywane są w formułach do odwoływania się do określonych komórek.

Często zachodzi konieczność zaadresowania więcej niż jednej komórki; prostokątny

obszar przylegających do siebie komórek nosi nazwę zakresu komórek. Można go wskazać
poprzez podanie adresów komórek leżących w przeciwległych narożnikach obszaru
oddzielonych dwukropkiem (na przykład „A1:C4”).

Do komórek arkusza można wprowadzać następujące rodzaje danych:

−

wartości liczbowe – umożliwiają wypełnienie arkusza własnymi danymi, które następnie
można poddać dalszej analizie. Umożliwiają one przechowywanie danych zarówno
w postaci całkowitej, jak i ułamkowej. Również data i czas zapamiętywane są jako
pojedyncze liczby;

−

tekst – jest ciągiem liczb, liter lub innych znaków. Tekst wpisuje się przeważnie
w komórkach na początku wiersza lub kolumny i służy do oznaczania przechowywanych
w nich informacji. Może być wykorzystywany przez niektóre formuły. Liczbę, która ma
być odczytana przez arkusz jako tekst należy poprzedzić znakiem „ ’ ”

−

formuły – umożliwiają wykonywanie obliczeń na pojedynczych komórkach i ich

grupach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oprócz podstawowych działań (dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie,

potęgowanie) istnieje możliwość wykorzystania zaawansowanych funkcji matematycznych,
logicznych, finansowych i innych. Dane można przenosić pomiędzy arkuszami. Tabele
arkusza, obrazy lub wykresy możemy również dołączać do plików innych programów.

Istotą samego programu jest konstruowanie tabel, zawierających wymienione trzy rodzaje

danych dla potrzeb rozwiązywania problemów organizacyjnych, finansowych.

Baza danych – ACCESS
Bazy danych stały się podstawą rewolucji informatycznej. Były jednym z pierwszych

zastosowań komputerów. Bazy danych są to elektroniczne kartoteki o określonej strukturze,
służące do przechowywania informacji. Ich główna zaleta to możliwość szybkiego sortowania
i wyszukiwania wprowadzonych informacji. Bazy danych znajdują zastosowania przede
wszystkim w świecie biznesu czyli: bankach, przedsiębiorstwach, firmach ale także
w oświacie, nauce, służbie zdrowia, administracji terenowej. Bazę danych możemy określić
jako zbiór danych o określonej strukturze, zapisany na zewnętrznym nośniku pamięciowym,
mogący zaspokoić potrzeby wielu użytkowników korzystających z niego w sposób
selektywny w dogodnym dla siebie czasie [7, s. 135]. Bazą danych może być odpowiednio
uporządkowany zbiór faktur dostawy towarów w segregatorze lub spis książek dowolnej
biblioteki. Komputerowe bazy danych pozwalają na poprawianie, dopisywanie i usuwanie
dowolnej liczby informacji. Większość systemów zarządzania bazami danych pozwala na
przechowywanie w jednym zbiorze tysięcy rekordów (czyli kart). Bazy danych dzielą się na
hierarchiczne i relacyjne [7, s.138]. Hierarchiczne bazy danych to takie, w których informacje
zapisywane są w postaci jednego zbioru. W przypadku tego rodzaju list możliwe jest ich
sortowanie i proste wyszukiwanie danych. Hierarchiczne bazy danych można łączyć ze sobą.
Relacyjne bazy danych są mniej elastyczne; wszystkie informacje nie są zapisywane w postaci
jednej bazy danych, lecz w oddzielnych tabelach. Dane znajdujące się w kilku zbiorach mogą
być ze sobą łączone. W celu utworzenia bazy danych należy ją wcześniej zaprojektować
i określić liczbę oraz nazwę pól. Dopiero wtedy zakładamy nową bazę danych i definiujemy
jej pola. Firma Microsoft proponuje w pakiecie Office bazę danych Access. Program
Microsoft Access umożliwia zarządzanie wszystkimi niezbędnymi informacjami, używając
jednego pliku bazy danych. W pliku takim można dzielić dane na odrębne części zwane
tabelami. Za pomocą formularzy elektronicznych można oglądać, dodawać i aktualizować
dane w tabelach; za pomocą kwerend można znajdować i pobierać tylko te dane, które są
rzeczywiście aktualnie niezbędne; za pomocą raportów można analizować i drukować dane
w określonym przez siebie układzie.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są podstawowe elementy budowy komputera typu IBM PC?

Do czego służy system operacyjny?

Jaki program komputerowy możemy wykorzystać tworząc prezentację?

Co to są slajdy?

Jakie są zasady tworzenia prezentacji komputerowej?

Do czego służy arkusz kalkulacyjny?

Jakie rodzaje danych wprowadza się do arkusza?

Jakie działania można wykonać za pomocą programu EXCEL?

Co oznacza termin „baza danych”?

10.

Jakiego programu można użyć przy tworzeniu bazy danych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11.

Jakie znasz rodzaje baz danych?

12.

Do czego służą formularze?

13.

Do czego służą kwerendy i raporty?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zainstaluj dowolnie wybrane oprogramowanie w systemie Windows.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i sprawdzić jakie oprogramowanie jest na nim zainstalowane,

zainstalować oprogramowanie z nośnika dostarczonego przez prowadzącego,

sprawdzić w panelu sterowania efekt swojej pracy,

uruchomić zainstalowane oprogramowanie i sprawdzić prawidłowość jego uruchamiania
i działania,

zamknąć oprogramowanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z zainstalowanym systemem Windows,

−

pakiet instalacyjny oprogramowania.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj własny wzorzec slajdów.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić program PowerPoint,

dokonać edycji wzorca slajdu,

dobrać kolorystykę slajdu i elementy graficzne,

zaprojektować wielkość, rodzaj i kolor czcionki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem PowerPoint.

Ćwiczenie 3

Utwórz plik w programie Excel składający się z pięciu arkuszy. W każdym arkuszu

stwórz tabelę o wymiarach:
1)

liczba wierszy

–

liczba kolumn

–

wysokość wiersza

–

35,

szerokość kolumny

–

15.

Tabelę sformatuj, aby krawędzie zewnętrzne były szersze od wewnętrznych. Wpisz do
dowolnej z zaznaczonych komórek tekst „Jestem wzorowym studentem”, wielkość czcionki
12. Za pomocą funkcji formatowania komórek wyrównaj tekst w poziomie i pionie oraz
korzystając z opcji sterowania tekstem zastosuj opcję zawijania tekstu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

do standardowego arkusza Excel dodać dwa arkusze,

korzystając z klawisza „shift” zaznaczyć grupę wszystkich arkuszy,

zaznaczając odpowiednią liczbę wierszy wpisać ich wysokość,

zaznaczając odpowiednią liczbę kolumn wpisać ich szerokość,

z paska formatowania ustawić grubość krawędzi,

wykorzystując formatowanie komórek wyrównać tekst i włączyć opcję zawijać tekst.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowiska komputerowe z zainstalowanym programem Excel.

Ćwiczenie 4

W arkuszu Excel wykonaj tabelę, w której zliczysz wydatki poniesione przez Ciebie

i Twoich najbliższych (zakup książek, kino, tankowanie samochodu i inne). Zsumowane
kwoty przelicz na EURO. Wysokość kursu wyszukaj w Internecie. Wstaw formułę sumującą
wydatki poszczególnych osób.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zaplanować tabelę i wprowadzić do niej dane, przyjąć wysokość wydatków,

wstawić formułę sumującą wydatki w PLN,

kurs EURO wpisać w jedną komórkę i posługując się adresowaniem bezwzględnym
stworzyć formułę obliczającą dla jednej kolumny,

z „edycji” wykorzystaj „kopiuj” i z „wklej specjalnie” „wklej formułę”.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowiska komputerowe podłączone do sieci Internet z zainstalowanym programem
Excel.

Ćwiczenie 5

Za pomocą kreatora wykresów wykonaj wykres kolumnowy pokazujący, sumy wydatków

poniesionych przez Ciebie i Twoich bliskich z ćwiczenia 2.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

z paska narzędzi w arkuszu Excel wykorzystać kreatora wykresów,

zaznaczyć w podtypach wykresu wykres kolumnowy,

w drugim kroku kreatora zaznaczyć zakładkę serie,

dodając serię, nazywać poszczególne zakładki nazwami Twoich bliskich (np. mama, tata,
siostra, ja),

jako wartość zaznaczyć odpowiednie komórki z ćwiczenia nr 2.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe wyposażone w oprogramowanie do projektowania arkusza
kalkulacyjnego (np. Excel).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Utwórz bazę danych o nazwie „prywatne adresy”, która będzie zawierać następujące pola:

nazwisko, imię, data urodzenia, ulica, miasto, kod i telefon. Wypełnij tabele danymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić program Access,

uruchomić kreator tworzenia tabel,

wybrać pola potrzebne do stworzenia tabeli,

wpisać nazwę tabeli,

dla tabeli ustawić klucz podstawowy,

wypełnić tabelę danymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z zainstalowaną aplikacją MS Access pakietu Office.

Ćwiczenie 7

Dla stworzonej w poprzednim ćwiczeniu tabeli stwórz formularz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić kreator tworzenia formularzy,

wybrać tabelę z której do formularza będą wstawiane pola,

wybrać pola do formularza,

wpisać nazwę formularza.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z zainstalowaną aplikacją MS Access pakietu Office.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

scharakteryzować budowę komputera IMB PC?

! !

omówić zadania systemu operacyjnego?

! !

wymienić najważniejsze programy użytkowe?

! !

omówić zasady tworzenia prezentacji komputerowej?

! !

omówić działania, które można wykonać za pomocą programu Excel?

! !

zdefiniować termin „baza danych”?

! !

wymienić rodzaje baz danych?

! !

wykonać proste ćwiczenia w poznanych programach?

! !

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Etapy tworzenia dokumentu komputerowego

4.8.1 Materiał nauczania

Etapy tworzenia dokumentu komputerowego poznacie na przykładzie edytora tekstu

WORD. Edytor tekstu to program komputerowy, który służy do sporządzania oraz
modyfikowania dokumentów tekstowych. Dokumenty stworzone w edytorze mogą zawierać
nie tylko tekst prezentowany w akapitach, lecz również zestawienia tabelaryczne, pola
tekstowe, elementy graficzne tworzone w edytorze: diagramy, teksty artystyczne, wykresy,
wzory matematyczne oraz wstawiane do dokumenty zdjęcia, grafiki stworzone w innych
programach. W edytorze tekstu możemy dowolnie komponować tekst oraz elementy
graficzne. Redagowanie tekstu w edytorze to nie tylko pisanie, ale także poprawianie:
kasowanie, zmienianie i dodawanie znaków, wyrazów, fragmentów tekstu, grafiki. Zasady
pracy w edytorze tekstu przedstawiono na przykładzie programu Microsoft Word – programu
wchodzącego w skład Pakietu Office.

Widok okna Worda po uruchomieniu przedstawiony został na rys. 1. Wszystkie funkcje

programu dostępne są w rozwijanych poleceniach Paska menu oraz na paskach narzędzi.
Użytkownik może w dowolny sposób wyświetlać dostępne paski narzędzi klikając na pasek
menu Widok/Paski narzędzi lub klikając na pasek narzędzi prawym przyciskiem myszy.

Rys. 1. Widok okna programu WORD po uruchomieniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tworzenie nowego dokumentu
Aby rozpocząć pracę nad nowym dokumentem, należy na Pasku narzędzi kliknąć

przycisk Nowy dokument lub z menu Plik wybrać funkcję Nowy i w oknie, które się pojawi
wybrać typ dokumentu i potwierdzić OK.

Zapisywanie dokumentu
Aby zachować zmiany w istniejącym dokumencie, należy kliknąć ikonę Zapisz na pasku

narzędzi lub wybrać z menu Plik polecenie Zapisz lub użyć kombinacji klawiszy Ctrl+S.

Jeżeli dokonujemy zapisania nowo utworzonego dokumentu (zapisanie odbywa się po raz

pierwszy), należy z menu Plik wybrać polecenie Zapisz jako, następnie w polu Zapisz
w: wybrać dysk, na którym dokument będzie zachowany, a następnie otworzyć katalog,
w którym dokument zostanie zapisany. W polu nazwa pliku należy wpisać nazwę dokumentu.
W trakcie pracy nad dokumentem należy co jakiś czas sprawdzać na podglądzie wydruku, jak
tekst będzie wyglądał po wydrukowaniu – jak będzie rozmieszczony między marginesami i ile
zajmie miejsca na stronie.

Otwieranie dokumentu
Aby otworzyć dokument, należy z menu Plik wybrać polecenie Otwórz lub kliknąć ikonę

Otwórz dokument znajdującą się na pasku narzędzi lub użyć kombinacji klawiszy Ctrl+O.
W polu Szukaj w: należy wybrać dysk na którym znajduje się dokument, a następnie otworzyć
katalog, w którym zapisany jest dokument. Po odnalezieniu dokumentu należy kliknąć na jego
nazwę i wybrać polecenie Otwórz. Po otwarciu dokumentu istnieje możliwość kontynuacji
edycji od punktu, w którym została ona zakończona.

Zasady wprowadzania tekstu
Tekst w Wordzie przedstawiony jest w akapitach, którymi są dowolne obszary tekstu lub

rysunków zakończone znakiem końca akapitu (naciśnięciu klawisza ENTER). Przejście do
nowej linii w obrębie jednego akapitu odbywa się samoczynnie; wyraz, który nie zmieści się
w wierszu, zostaje automatycznie w całości przeniesiony do nowej linii. W związku z tym
podczas wprowadzania tekstu należy kierować się kilkoma zasadami:

−

znaki interpunkcyjne , . ? ! % ) ] : ; powinny być wstawiane bezpośrednio przy słowach
(bez spacji),

−

nie wolno stosować przerw po następujących znakach: ( [ ",

−

nie wolno ustawiać wcięcia pierwszej linii akapitu za pomocą spacji lub tabulacji,

−

nie należy używać podwójnych (wielokrotnych) spacji,

−

klawisz "ENTER" służy do przejścia do nowego akapitu, a nie do nowej linii,

−

nie trzeba dbać o wygląd wprowadzanego tekstu – można to zrobić w dowolnym
momencie,

Po uruchomieniu programu otwiera się nowy dokument z domyślnymi ustawieniami:

−

strona wielkości A4 (210 mm x 297 mm),

−

marginesy wszystkie po 2,5 cm,

−

styl czcionki „normalny” – zazwyczaj czcionka Times New Roman, Rozmiar czcionki –
12 punktów (72 punkty = 1 cal),

−

wyrównanie tekstu w akapicie do lewego marginesu,

−

linijka nad dokumentem i z lewej jego strony w centymetrach,

−

drukarka domyślna.
Każdy użytkownik może zdefiniować inne parametry ustawienia strony, stylu czcionki

„normalny”, wówczas domyślne ustawienia dokumentu będą inne niż te podane wyżej.

Ustawienia strony
W celu zmiany ustawień strony (szerokość marginesów, układ kartki, nagłówek i stopka)

należy wybrać: Plik/Ustawienie strony. W oknie dialogowym dokonujemy zmiany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

parametrów. Zmian tych możemy dokonać w dowolnym momencie: zarówno na początku,
zanim zaczniemy wprowadzać tekst, jak i w momencie gdy zakończyliśmy wprowadzanie
tekstu. Jednak po takich zmianach tekst znajdujący się na stronach zostanie inaczej
rozmieszczony i mogą być konieczne jego poprawki.

Nagłówek i stopka to dwa obszary poza górnym i dolnym marginesem, w których

możemy umieszczać tekst lub grafikę. Elementy umieszczone w obszarze stopki lub nagłówka
będzie widoczny na każdej stronie dokumentu w tym samym miejscu. Odległość nagłówka
i stopki od brzegu kartki ustalamy w oknie „ustawienia strony”. Do trybu edycji nagłówka lub
stopki przechodzimy, wybierając Widok/Nagłówek i stopka. Bardzo często pola te
wykorzystywane są do umieszczenia w nich numeracji stron.

W programie Word numery stron można wstawić automatycznie, wybierając z Paska

menu Wstaw/Numer stron. W oknie, które się pojawi, definiujemy parametry numeracji stron:
położenie i wyrównanie numerów, format, numer pierwszej strony.

Format czcionki
Formatowanie tekstu umożliwia zmianę wyglądu poszczególnych znaków i akapitów

w dokumencie. Na format czcionki składa się: krój czcionki, rozmiar czcionki, styl czcionki:
pogrubienia, kursywa (pochylenia), podkreślenia, przekreślenia, kolor czcionki, odstępy
między znakami, inne efekty np.: Przekreślenie, Indeks górny lub dolny, Kapitaliki, Wersaliki
itp. W celu zmiany formatu czcionki należy wybrać z Paska menu Format/Czcionka,
a następnie w oknie dialogowym „Czcionka” dokonać zmian w formacie czcionki.
Wprowadzone zmiany akceptujemy, klikając przycisk OK. Zmiany formatu czcionki można
dokonać również korzystając z przyciski znajdujących się na pasku narzędzi formatowanie.

Format akapitu
Formatowania akapitu dokonujemy poprzez wyrównanie tekstu względem marginesów:

do lewej, wyśrodkowany, do prawej, dokonanie wcięć z lewej i z prawej strony akapitu,
dokonanie wcięć pierwszego wiersza akapitu, sformatowanie wysunięć, ustawienie odstępów
przed lub po akapicie, ustawienie interlinii (odstępy między liniami w akapicie). Zmian
w formacie akapitu możemy dokonać wybierając: Format/Akapit. Zmian dokonujemy poprzez
wybranie w polach dialogowych odpowiednich wartości lub wpisanie ich ręcznie.
Wprowadzone zmiany będą widoczne na podglądzie. Nowe ustawienia będą dotyczyć akapitu,
wewnątrz którego znajdował się punkt wstawienia lub zaznaczonych akapitów.

Do ustawienia formatu akapitu możemy również wykorzystać przyciski w paskach

narzędzi oraz suwaków na linijce ponad dokumentem. Dolne suwaki oznaczają lewy i prawy
brzeg tekstu, górny zaś wcięcie pierwszej linii.

Po ustawieniu formatu czcionki i akapitu możemy przystąpić do wprowadzania tekstu.

Wprowadzane z klawiatury znaki będą umieszczane w miejscu punktu wstawienia.
W

przypadku popełnienia pomyłki można wprowadzony znak skasować klawiszem

Backspace (w lewo od punktu wstawienia) lub Delete (w prawo od punktu wstawienia). Punkt
wstawienia umieszczamy w żądanym miejscu tekstu za pomocą myszy, klikając lewym jej
przyciskiem. Po wprowadzonym tekście można również poruszać się używając klawiszy
sterujących położeniem punktu wstawienia: „strzałki”, Home – początek wiersza, End –
koniec wiersza, PageUp – na górę strony, Pagedowi – na dół strony.

Ustawień formatu czcionki i akapitu możemy dokonać przed wprowadzeniem tekstu, ale

również po zakończeniu tych czynności. Jednak w tym przypadku, przed dokonaniem zmian
w formacie tekstu musimy zaznaczyć te fragmenty, których nowe ustawienia będą dotyczyły.

Zaznaczanie tekstu
Zaznaczanie służy do wskazania edytorowi fragmentów tekstu i obiektów, które mają

zostać poddane formatowaniu lub edycji. Podstawowe sposoby zaznaczania:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zawartość całego dokumentu: menu Edycja/Zaznacz wszystko lub kombinacja klawiszy
CTRL+A,

−

akapitu – podwójne kliknięcie na lewym marginesie, na wysokości akapitu.

−

wiersz tekstu – pojedyncze kliknięcie z lewej strony wiersza (na lewym akapicie na
wysokości wiersza).

−

wyrazu – podwójne kliknięcie w obrębie wyrazu.

−

dowolnego fragmentu tekstu – przeciągnięcie wskaźnikiem myszy (z przyciśniętym
lewym klawiszem) po danym obszarze tekstu lub wciśnięcie klawisza Shift i użycie
„Strzałek”.
Wypunktowanie i numerowanie
Edytor tekstu daje nam możliwość tworzenia automatycznie numerowanych

i wypunktowanych list, które automatycznie aktualizują się po dodaniu lub usunięciu pozycji
z takiej listy. Aby automatycznie numerować i wypunktować listę, należy zaznaczyć
odpowiedni obszar tekstu i wybrać menu Format/Punktory i numeracja. W oknie dialogowym
Punktory i numeracja wybrać odpowiedni styl numeracji lub wypunktowania i kliknąć OK.
Zaawansowane opcje wypunktowania i numerowania dostępne są po kliknięciu Dostosuj.
Numerować i wypunktować listę możemy również wybierając odpowiedni przycisk na pasku
narzędzi (dokonamy formatowania z ustawieniami domyślnymi).

Przenoszenie lub kopiowanie tekstu i elementów graficznych
Aby przenieść lub skopiować fragmenty tekstu i grafiki, należy wykonać jedną

z następujących czynności:
1.

Zaznaczyć tekst lub inny element, który chcemy przenieść lub skopiować.

Wykonać jedną z następujących czynności:

−

Aby przenieść element, należy wybrać z menu Edycja/Wytnij lub wybrać odpowiedni
przycisk na pasku narzędzi lub użyć kombinacji klawiszy Ctrl+X.

−

Aby skopiować element, należy wybrać z menu Edycja/Kopiuj lub wybrać odpowiedni
przycisk na pasku narzędzi lub użyć kombinacji klawiszy Ctrl+C.

Jeśli przenosimy lub kopiujemy element do innego dokumentu, należy przełączyć się teraz
na niego i umieścić punkt wstawienia w miejscu, w którym ma być wstawiony element.

Jeżeli przenosimy lub kopiujemy element w obrębie tego samego dokumentu, to
umieszczamy teraz punkt wstawienia w miejscu, gdzie skopiowana tekst lub grafika ma się
znaleźć.

Kliknij przycisk Wklej.

Dołączanie grafiki do dokumentu
Do dokumentu możemy wstawiać elementy graficzne, wykorzystując polecenie

Wstaw/Obraz. Funkcja ta umożliwia wstawianie rysunków z galerii ClipArt, elementów
graficznych zapisanych w plikach, zdjęć ze skanera lub aparatu fotograficznego,
autokształtów, które można samodzielnie wykonać w edytorze, ozdobnych napisów
wykonanych w edytorze WordArt, wykresów.

Wstawiany element graficzny zostaje umieszczony w dokumencie w tym miejscu, gdzie

znajdował się punkt wstawienia.

Tworzenie napisów przy pomocy programu WORDART
Aby wykonać ozdobny napis, należy wybrać polecenie Wstaw/Obraz/WordArt lub

wybrać odpowiedni przyciska na pasku narzędzi Rysowanie. W oknie dialogowym, które
ukaże się po wybraniu tego polecenia wybieramy styl tekstu WordArt, w następnym kroku
określić krój, rozmiar i styl czcionki, wpisać tekst i wykonane operacje zatwierdzić
przyciskiem OK. Ozdobny napis zostanie wstawiony do dokumentu w miejscu, gdzie
znajdował się punkt wstawienia. Wstawiony do dokumentu obiekt WordArt jest elementem
graficznym (nie tekstem) i możemy go przenieść do dowolnego miejsca w dokumencie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wstawianie tabel

Edytor tekstu Word udostępnia również funkcję wstawiania tabel do dokumentów. Aby to

zrobić, należy wybrać menu Tabela/Wstaw/Tabela i w oknie dialogowym określić liczbę
kolumn i liczbę wierszy. Po wstawieniu tabeli zawsze można ją modyfikować przez
wstawianie do niej dodatkowych wierszy i kolumn. Funkcje te są dostępne w menu
Tabela/Wstaw. Tekst w tabeli formatujemy w ten sam sposób jak tekst prezentowany
w akapitach.

Formatowanie tabeli umożliwiają takie funkcje, jak:

−

scalanie komórek – łączenie komórek w pionie i poziomie,

−

dzielenie komórek,

−

dostosowanie szerokości kolumn,

−

dodanie krawędzi oraz cieniowania,

−

automatycznego wyrównania tekstu w komórce,

−

automatycznego sortowania,

−

stosowania prostych formuł matematycznych.
Zaznaczanie tabeli:

−

całej tabeli – menu Tabela/Wybierz/Tabela (punkt wstawienia musi znajdować się
w tabeli),

−

wiersza tabeli – tak jak wiersz tekstu lub Tabela/Wybierz/Wiersz,

−

kolumny tabeli – pojedyncze kliknięcie myszą nad górną krawędzią danej kolumny lub
Tabela/Wybierz/Kolumna,

−

komórka tabeli – pojedyncze kliknięcie w lewym dolnym rogu danej komórki lub
Tabela/Wybierz/Komórka.
Dostosowanie szerokości kolumn i wysokości wierszy może odbywać się ręcznie

(przesuwanie krawędzi tabeli) lub automatycznie (po zaznaczeniu kolumny i wybraniu
Tabela/Właściwości tabeli). Narzędzia do dodawania krawędzi i cieniowania znajdują się na
pasku narzędzi Tabele i krawędzie lub w menu Format/Obramowanie i cieniowanie. Pozostałe
narzędzia do formatowania tabel na pasku narzędzi Tabele i krawędzie lub w menu Tabela.
Automatycznego formatowania tabeli możemy dokonać, wybierając z menu
Tabela/Autoformatowanie tabeli.

Korespondencja seryjna
Program Microsoft Word umożliwia generowanie korespondencji seryjnej, z której

możemy korzystać, gdy chcemy np. wysłać list o jednakowej treści do wielu osób, a potem
zaadresować koperty lub etykiety. Aby skorzystać z korespondencji seryjnej, należy
przygotować źródło danych, którym może być np. dokument Worda zawierający tabele
z danymi adresatów (np. imię, nazwisko, kod, miasto, ulica). Następnym krokiem będzie
przygotowanie listu, który planujemy wysłać. W liście tym powinny być pozostawione wolne
miejsca na wstawienie danych adresata. Kiedy list jest już przygotowany otwieramy go
i z menu wybieramy Narzędzia/Listy i dokumenty wysyłkowe/Korespondencja seryjna,
a następnie postępujemy zgodnie ze wskazówkami kreatora tworzenia korespondencji
seryjnej:
1)

wybór typu dokumentu – list lub koperty,

wybór dokumentu początkowego – w przypadku gdy mamy otwarty wysyłany dokument
jest to dokument bieżący,

wybór adresatów – należy wybrać opcję Przeglądaj i wskazać plik zawierający
przygotowaną tabelę z danymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pisanie listu – aby wybrać pola z naszej tabeli, należy wybrać opcję Więcej elementów
i wstawić kolejne pola z dokumentu źródłowego do dokumentu. Pola zostaną
umieszczone w miejscu, gdzie w dokumencie głównym znajduje się punkt wstawienia.

przeglądanie listów polega na sprawdzeniu, czy wszystkie rekordy z bazy – tabeli zostały
uwzględnione.

ukończenie scalania może się odbyć bezpośrednio na drukarkę, gdzie wszystkie listy
zostaną wydrukowane w takiej kolejności, jak umieściliśmy adresatów w tabeli,
z pominięciem adresatów odznaczonych w tabeli lub do pliku, gdzie zostanie utworzony
nowy dokument zawierający tyle stron, ile osób w bazie było zaznaczonych (można go
wówczas wydrukować lub zachować do dalszej edycji.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Do jakich zadań można wykorzystać edytor tekstu?

Jakimi zasadami należy kierować się podczas wprowadzania tekstu?

Co to jest akapit?

Jakie elementy graficzne można wstawić do dokumentu tekstowego?

W jaki sposób wstawić grafikę do dokumentu?

Jakie zastosowanie może mieć korespondencja seryjna?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odszukaj w Internecie, wydrukuj, a następnie przepisz wiersz „Rzepka” Juliana Tuwima.

Zastosuj podział na wersy, zwrotki, inicjały na początku każdej strofy. Tekst wyrównaj do lewej
strony. Wielkość czcionki powinna być jednakowa, jej krój proszę dobrać dowolnie. Tytuł oraz
autora wstaw za pomocą modułu WordArt. Do wiersza dobierz odpowiednie ilustracje spośród
rysunków Clipart i wkomponuj je w tekst – pomiędzy strofami i na całej stronie.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie wiersz, wydrukować go,

uruchomić program Microsoft Word,

wprowadzić tekst zgodnie z ustalonymi zasadami,

stosując odpowiednie narzędzia, sformatować tekst,

wstawić odpowiednie Cliparty i rozmieścić je na stronie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe podłączone do Internetu i z zainstalowanym edytorem tekstu
Microsoft Word.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

W programie WORD przygotuj wzór zaproszenia na spotkanie z popularnym autorem

książek dla dorosłych – Nikolasem Sparksem, które odbędzie się w księgarni EMPIK.
Wykorzystaj tak możliwości programu, by zaproszenie było czytelne i estetyczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić program Microsoft Word,

napisać tekst zaproszenia,

sformatować dokument.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z zainstalowanym edytorem tekstu Microsoft Word.

Ćwiczenie 3

Napisz dziesięć zdań na temat miejscowości, w której mieszkasz. Najważniejsze, Twoim

zdaniem, informacje podkreśl w dowolny sposób. Tekst rozmieść w taki sposób, by kartka
formatu A4 była cała zajęta. Po sformatowaniu tekstu, wydrukuj go.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić program Microsoft Word,

korzystając z funkcji programu, zapisać wiadomości o miejscowości w której mieszkasz,

sformatować tekst, według podanych wymagań,

wydrukować powstały dokument.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z zainstalowanym edytorem tekstu Microsoft Word.

Ćwiczenie 4

Opracuj wzór dyplomu dla najlepszego czytelnika zaprzyjaźnionej biblioteki,

wykorzystując dostępne w programie szablony.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić program Microsoft Word,

wprowadzić tekst zgodnie z ustalonymi zasadami,

dołączyć elementy graficzne,

wyrównać tekst w dokumencie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z edytorem tekstu Microsoft Word.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

wprowadzać tekst w edytorze?

zapisywać dokument na dysku?

otwierać istniejące dokumenty?

wstawiać do dokumentu elementy graficzne?

wstawiać i edytować tabelę?

korzystać z korespondencji seryjnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Wykorzystanie Internetu w pracy zawodowej

4.9.1. Materiał nauczania

W wyniku powszechnej komputeryzacji, kolejnym krokiem niezbędnym do szybkiej

wymiany danych stały się sieci komputerowe. Konieczność komunikowania się między
komputerami i użytkowanie wspólnych baz, wymusiła powstawanie nowych specjalnych
programów i dodatkowych urządzeń tworzących sieci lokalne. Usprawniają one pracę
instytucji, firm, również bibliotek i księgarń. Możliwe stało się powstanie zintegrowanych
systemów bibliotecznych i informacyjnych, które początkowo funkcjonowały w sieciach
lokalnych, następnie dzięki szybkiemu rozwojowi techniki, systemy te stały się dostępne
w sieciach rozległych, które łączą miasta, państwa, kontynenty. Globalną infrastrukturą
sieciową jest Internet, rozwijający się początkowo dla zastosowań specjalnych, potem
akademickich, a obecnie działający na potrzeby wszystkich ludzi. Powstanie serwisu WWW
(ang. World Wide Web) spowodowało, że szybki przekaz informacji do milionów ludzi, bez
względu na odległość stał się faktem. Internet umożliwia przesyłanie dowolnego rodzaju
informacji: tekstu, grafiki, animacji, dźwięku, muzyki. Zawiera on informacje ze wszystkich
dziedzin, które interesują człowieka. Stał się symbolem ery informacyjnej i jest
wykorzystywany coraz powszechniej przez członków społeczeństwa informacyjnego.
Wszystkich fascynuje swym zasięgiem, lawinowo rosnącą liczbą użytkowników oraz
potencjalnymi możliwościami. Bardzo szybko Internet „wkroczył” do księgarstwa, zapewnił
szybką wymianę informacji i stał się narzędziem do organizacji współpracy księgarń,
bibliotek i hurtowni. W Internecie możliwe są następujące usługi:

−

poczta elektroniczna – popularnie zwana „e-mail” jest najczęściej wykorzystywaną
usługą dostępną w Internecie. Polega ona na przesyłaniu wiadomości tekstowych
pomiędzy serwerami pocztowymi. Serwer taki posiada na swoim dysku foldery (konta)
zarezerwowane dla poszczególnych użytkowników. Każde konto posiada swój unikatowy
adres złożony z dwóch części oraz hasło zabezpieczające. Pierwsza część adresu, to
nazwa konta na danym serwerze, a druga to nazwa serwera. Obie części oddzielone są od
siebie charakterystycznym znakiem @. System operacyjny serwera pocztowego nie
zezwala na utworzenie dwóch kont o tej samej nazwie. W konsekwencji tego nie ma
możliwości istnienia dwóch identycznych adresów poczty elektronicznej;

−

zdalna praca na innym komputerze, zwykle o dużej mocy;

−

przesyłanie plików pomiędzy komputerami;

−

dostęp do baz danych innych różnych instytucji i bibliotek;

−

łączność między użytkownikami w postaci komunikatów, wymiany informacji i dyskusji
w grupach na określony temat;

−

CU SeeMe, czyli „Widzę Ciebie – Widzisz mnie”;

−

udostępnianie sieciowych serwisów informacyjnych (mogą one być odpłatne);

−

telematyka – edukacja zdalna przez Internet;

−

projekt Gutenberg – udostępnianie w wersji elektronicznej książek i dokumentów;

−

telezakupy – możliwość dokonywania operacji finansowych w bankach i zakupy
w supermarketach;

−

MUD-y – gry na żywo z podziałem na role;

−

Finger – mały program pozwalający dowiedzieć się więcej o ludziach w sieci;

−

ICQ – program umożliwiający łatwe, szybkie i sprawne komunikowanie się z innymi
użytkownikami Internetu na różne sposoby;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

NetMeeting – spotkanie przez sieć; jest to zestaw aplikacji i składników sieciowych,
które umożliwiają komunikację głosową, wideo i przesyłanie danych przez Internet [7,
s. 281].

Uwagę księgarzy warto skierować w stronę największej polskiej księgarni internetowej
Merlin (http://www.merlin.com.pl)

Rys. 2. Strona internetowa polskiej księgarni Merlin [dostęp z dnia 27 lutego 2007 r.]

Portal ten zawiera wykaz dostępnych na rynku nowości, zapowiedzi wydawnicze,

informacje klientów. Daje także możliwość zakupu książek po konkurencyjnych cenach.

Strona www.ksiazka.net.pl kieruje nas na Portal Księgarski, który pojawił się w sieci

z końcem 2000 roku. Pełni rolę dziennika poświęconego książkom oraz ludziom i sprawom
książki. Powstał z nadziei zaktywizowania księgarzy i afirmacji sprzedaży książek. Zawiera
informacje Instytutu Książki, Izby Księgarstwa Polskiego, Stowarzyszenia Księgarzy
Polskich.

Otwierając stronę www.ikp.org.pl, odszukamy informacje na temat Izby Księgarstwa

Polskiego, organizacji samorządu gospodarczego, reprezentującej interesy gospodarcze
księgarzy i hurtowników, w zakresie ich działalności na polskim rynku książki. Można tu
wypełnić deklarację członkowską, poznać władze organizacji, statut oraz aktualności.

Drugą ważną organizacją społeczno-zawodową, skupiającą księgarzy, właścicieli firm

i pracowników związanych z tą branżą jest Stowarzyszenie Księgarzy Polskich.
W przeciwieństwie do Izby Księgarstwa Polskiego, które powstało w 2006 roku, organizacja
ta ma starsze tradycje. Powstała w 1956 roku i nawiązuje do patriotycznych tradycji polskich
organizacji księgarskich XIX i XX wieku. Na stronie www.ksiegarze.org.pl znaleźć można

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

informacje, dotyczące statutu stowarzyszenia, jego władz, warunków członkostwa oraz
kontakt.

O internetowym Centrum Informacji o Książce dowiedzieliście się w rozdziale

5 „Bibliografie specjalistyczne”. Warto w tym miejscu przypomnieć sobie te informacje.

Strona BMR www.bmr.pl/bmr_rynek.htm zawiera serwis wydawców polskich.

Rys. 3. Internetowy serwis wydawców polskich [dostęp z dnia 21 marca 2007 r.]

Na stronie www.sklepy-online.pl/księgarnie.html znajdziemy wykaz księgarni

internetowych. Dużo informacji na temat książek, nowości, zapowiedzi wydawniczych,
warunków współpracy znajduje się na stronach internetowych poszczególnych wydawnictw.
Założenie własnej strony internetowej księgarni czy hurtowni książek to nie tylko informacja
dla klientów, ale także możliwość przyjęcia zamówienia na zakup książek i szansa jego
szybkiej realizacji. Udziela ona informacji klientom na temat godzin otwarcia księgarni,
zniżkach, formach płatności, promocjach oraz informacji o dostępnych w danej chwili
tytułach książek.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co oznacza termin „Internet”?

Jakie informacje znajdziemy w Internecie ?

Jakie usługi są możliwe w Internecie?

Jak nazywa się największa polska księgarnia internetowa?

Jaki jest adres internetowy Portalu Księgarskiego ?

Jaki adres posiada strona zawierająca wykaz księgarni internetowych?

Jakie znasz organizacje, skupiające księgarzy?

Jakie korzyści przynosi założenie własnej strony internetowej księgarni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sprawdź internetowe zasoby księgarni Merlin i podaj, jakie nowości są dziś dostępne dla

klientów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odnaleźć w Internecie stronę księgarni Merlin,

zapoznać się z jej budową i zasobami,

przeszukać nowości wydawnicze,

odpowiedzieć na pytanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

materiał nauczania.

Ćwiczenie 2

Na podstawie analizy strony internetowej odpowiedz na pytanie: Jakie są zadania Izby

Księgarstwa Polskiego?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odnaleźć w Internecie stronę Izby Księgarstwa Polskiego,

zapoznać się z jej budową i zasobami,

przeszukać menu danej strony,

podać zadania IKP.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

materiał nauczania.

Ćwiczenie 3

Odszukaj stronę internetową Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych. Znajdź adres

hurtowni wysyłkowej WSiP oraz sprawdź możliwość złożenia zamówienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odnaleźć stronę internetową Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych,

zapoznać się z jej budową i zasobami,

korzystając z menu strony, odszukać adres i warunki zamawiania,

odpowiedzieć na pytanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

materiał nauczania.

Ćwiczenie 4

Posługując się dowolną wyszukiwarką internetową, odszukaj adresy internetowe

następujących wydawnictw: Wydawnictwo Naukowe PWN, Wydawnictwo Juka,
Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Wydawnictwo Sejmowe. Przedstaw aktualną ofertą
wydawniczą podanych firm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odnaleźć strony internetowe podanych wydawnictw,

zapoznać się z ich budową,

korzystając z menu, odszukać aktualną ofertę wydawniczą,

odpowiedzieć na pytanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

materiał nauczania.

Ćwiczenie 5

Posługując się dowolną wyszukiwarką internetową, odszukaj stronę internetową

Księgarni Edukacyjnej „Belfer” w Radomiu. Podaj adresy kontaktowe oraz sposoby
zamawiania książek z tej witryny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

uruchomić komputer i przeglądarkę internetową,

odnaleźć stronę internetową podanej księgarni,

zapoznać się z menu strony,

korzystając z menu odszukać adresy kontaktowe i sposoby zamawiania książek,

odpowiedzieć na polecenia ćwiczebne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

wykazać różnice między siecią lokalną a rozległą?

! !

zdefiniować pojęcie „Internet”?

! !

nazwać usługi dostępne w Internecie?

! !

posługiwać się zasobami internetowymi księgarni Merlin?

! !

odszukać Portal Księgarski ?

! !

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Sprawdź, czy test zawiera 20 zadań

Uważnie czytaj wszystkie zadania

Do każdego zadania są 4 odpowiedzi. Tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa. Wybierz
ją i zaznacz „X”.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

Staraj się nie popełniać błędów przy zaznaczaniu odpowiedzi, ale jeśli się pomylisz,
błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz inną odpowiedź.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

10.

Na rozwiązanie

testu

masz

min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Termin informatologia oznacza
a)

informację przeznaczoną dla informatyków.

specjalistyczną wiedzą elektroniczną.

prakseologiczną naukę o informacji naukowej.

badanie wpływu informatyki na naukę.

Koordynacją działalności bibliograficznej w Polsce zajmuje się
a)

Instytut Bibliograficzny Biblioteki Narodowej.

Centrum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej.

System Informacji Naukowej, Technicznej i Organizacyjnej.

Ośrodek Informacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk.

3. Skrót ISBN oznacza

międzynarodowy znormalizowany numer wydawnictw ciągłych.

międzynarodowy znormalizowany numer książki.

międzynarodowy znormalizowany numer druków muzycznych.

międzynarodowy znormalizowany numer raportów technicznych.

4. Księgarstwo to dział handlu, który zajmuje się

sprzedażą bieżącej bibliografii narodowej.

sprzedażą literatury pięknej.

przydziałem numerów ISBN.

sprzedażą książek, nut, płyt i wydawnictw kartograficznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Typ wzorowego księgarza został ustalony w

Średniowieczu.

XVIII wieku.

XVI wieku.

po II wojnie światowej.

6. Jednostka organizacyjna, należąca do systemu bibliotecznego danego kraju, ale nie

identyfikowana wyłącznie z biblioteką narodową, to
a)

system informacji bibliograficznej.

biblioteka naukowa,

centrala bibliograficzna,

Biblioteka Europejska.

7. Polskiej bieżącej bibliografii narodowej nie tworzy

„Bibliografia Śląska”.

„Przewodnik Bibliograficzny”.

„Bibliografia Zawartości Czasopism”.

„Bibliografia Czasopism i Wydawnictw Zbiorowych”.

8. Spośród czterech przedstawionych zdań wybierz to , które nie jest prawdziwe

a) Bibliografie specjalne obejmują piśmiennictwo ograniczone zakresem do jednej

dziedziny lub jednego zagadnienia.

b) Twórcami bibliografii specjalnych są wybitni przedstawiciele nauk szczegółowych.
c) „Bibliografia Prawnicza XIX i XX wieku” Adolfa Suligowskiego jest bibliografią

regionalną.

d) Największym przedsięwzięciem na polu bieżącej bibliografii specjalnej

humanistycznej jest „Polska Bibliografia Literacka”.

9. Podstawowym

źródłem informacji o polskim piśmiennictwie medycznym jest

a) „Polska Bibliografia Lekarska”.
b) „Bibliografia

Medyczna”.

c) „Narodowy Spis Książek Medycznych”.
d) „Państwowa Bibliografia Lekarska”.

10. Profesjonalnym programem do tworzenia prezentacji jest

Windows.

DOS.

WordPad.

PowerPoint.

11. Do komórek arkusza w programie Excel można wprowadzać

a) liczby, podstawowe działania.
b) ciągi liter, formuły.
c) liczby, ciągi liter.
d) wartości liczbowe, tekst, formuły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Zbiór danych o określonej strukturze, zapisany na zewnętrznym nośniku pamięciowym,

mogący zaspokoić potrzeby wielu użytkowników korzystających z niego w sposób
selektywny, w dowolnym dla siebie czasie, to
a) formuła.
b) ciąg slajdów.
c) baza

danych.

d) arkusz.

13. Bazy danych dzielą się na

a) hierarchiczne i rekordowe.
b) hierarchiczne i relacyjne.
c) relacyjne i proste.
d) rekordowe i proste.

14. Program komputerowy, który służy do sporządzania oraz modyfikowania dokumentów

tekstowych, to
a) edytor

tekstu.

b) arkusz

kalkulacyjny.

c) grafika

prezentacyjna.

d) baza

danych.

15. Globalną infrastrukturą sieciową jest

a) Internet.
b) Access.
c) Excel.
d) Word.

16. Organizacją samorządu gospodarczego, reprezentującą interesy gospodarcze księgarzy

i hurtowników w zakresie ich działalności na polskim rynku książki, jest
a) Biblioteka

Narodowa.

b) Instytut

Bibliograficzny.

c) Izba

Księgarstwa Polskiego.

d) Centrum Informacji o Książce.

17. Stowarzyszenie Księgarzy Polskich powstało w roku

a) 2006.
b) 2000.
c) 1845.

d) 1956.

18. Największa polska księgarnia internetowa to

a) Belfer.
b) Merlin.
c) Delfin.
d) Książka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Termin „e-mail” oznacza

a) sklep

internetowy.

b) bibliografię.
c) katalog.
d) pocztę elektroniczną.

20. Dostępna w sieci Internet usługa “Projekt Gutenberg” oznacza

mały program pozwalający dowiedzieć się więcej o ludziach w sieci.

edukację zdalną przez Internet.

udostępnianie w wersji elektronicznej książek i dokumentów.

możliwość dokonywania operacji finansowych w bankach i zakupy
w supermarketach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Tworzenie warsztatu informacyjno-bibliograficznego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14 a b c d

15 a b c d

16 a b c d

17 a b c d

18 a b c d

19 a b c d

20 a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Batorowska H., Czubała B.: Wybrane zagadnienia nauki o informacji i technologii
informacyjnej. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000

Biliński L.: Książka w Polsce Ludowej. Wydawnictwa i księgarstwo. Centrum
Ustawicznego Kształcenia Bibliotekarzy, Warszawa 1981

Biliński L.: Zarys rozwoju ruchu wydawniczego w Polsce Ludowej. Wydawnictwa
Naukowo-Techniczne, Warszawa 1977

Boryczka B.: Praktyczny przewodnik po Internecie dla bibliotekarzy. Oficyna
Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2003

Chmielewska-Gorczyca E., Sosińska-Kalata B.: Informacja naukowa z elementami
naukoznawstwa. WSiP, Warszawa 1991

Gołębiewski Ł.: Rynek książki w Polsce 2004. Magazyn Literacki, Warszawa 2004

Juszczyk S.: Podstawy informatyki dla pedagogów. Oficyna Wydawnicza Impuls,
Kraków 1999

Korpała J.: Bibliografia i bibliograficzna służba informacyjna. Centrum Ustawicznego
Kształcenia Bibliotekarzy, Warszawa 1979

PN-ISO 5127:2006 Informacja i dokumentacja. Terminologia.

10.

Rzewuski K.: Księgoznawstwo. Wydaw. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987

11.

Słownik terminologiczny informacji naukowej. Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
Wrocław 1979

12.

Sordylowa B.: Z problematyki bibliotek i informacji naukowej. PAN, Warszawa 1997

13.

Żmigrodzki Z. (red.): Bibliografia: metodyka i organizacja. Wydaw. SBP, Warszawa
2000

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
1723, Warsztat informacyjny biblioteki szkolnej
134 Warsztat informacyjny bibliotekiid 15035
06 Algorytmy, Prywatne, Informatyka, Algorytmy
Bibliografia zaliczeniowa - wzór i wskazówki, Studia INiB, Źródła informacji, Bibliografia, Materiał
Z A P R O S ZE N I ENA V REGIONALNE WARSZTATY INFORMACJI PUBLICZNEJ
RMI (Dz U Nr0, poz 26) # 06 2003 w sprawie informacji dotyczącej?zpieczeństwa i ochrony
Ćw 06 Tworzenie i edycja bloków, nadawanie i zmiana atrybutów
133 Poszukiwanie informacji w bibliotece
171 Wyszukiwanie informacji bibliograficznych w katalogach…id 17426
60 MT 06 Budujemy warsztat
133 Poszukiwanie informacji w biblioteceid 15021
zasady tworzenia systemu informacji marketingowej ZF5NNT6F7J53W2DOGPK7JIRP7UGFCBR4NEDABTQ
168 Wyszukiwanie informacji bibliograficznych w katalogach…id 17035
2008 06 Tworzenie i edycja grafiki online [Grafika]
ogólne informacje o bibliotece, Informacja Naukowa i Bibliotekoynawstwo, informacja naukowa i biblio

więcej podobnych podstron