28 kwietnia 2013, 14:14

Autor: Jarosław Zachwieja
czytano: 11263 razy

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

Udane zdjęcia makro i close-up to efekt połączenia ze sobą
doświadczenia, wyczucia, umiejętności warsztatowych, zaplecza
technicznego i często również odrobiny szczęścia. Jest to zarazem
wyzwanie trudniejsze, aniżeli może się wydawać wszystkim
wyobrażającym sobie, że wystarczy się tylko pochylić, znaleźć coś
interesującego, zbliżyć aparat i nacisnąć spust. Niestety – w skali makro
wszystko wydaje się bardzo duże. Problemy
również.

Wiosna to jedna z ulubionych pór roku miłośników fotografii makro i zbliżeniowej, z tej okazji
prezentujemy dwa wybrane błędy będące częścią e-kursu "

99 fotobyków – diagnoza i

eliminacja

".

Pozbądź się 99 najczęściej popełnianych błędów podczas

fotografowania i obróbki i zamów

e-kurs

- zaraz po wpłacie otrzymujesz dostęp do

swojego osobistego panelu on-line skąd możesz pobrać wszystkie materiały gdzie chcesz i kiedy
chcesz.

Błąd 59 – Zbliżenie aparatu do fotografowanego obiektu

poniżej granicy minimalnej odległości ostrzenia

Teraz kiedy już znamy podstawowe kryteria oddzielające fotografię makro od zbliżeniowej (close-up)
oraz określające, czym jest ta ostatnia, zajmiemy się konkretnymi błędami popełnianymi przez twórców
zdjęć makro i close-up. Zaczniemy od najprostszego i najbardziej uciążliwego dla początkujących –
prób wykonania zdjęcia z odległości bliższej, niż wynosi minimalny dystans ostrzenia dla danego
obiektywu (a przy szkłach typu zoom również konkretnej długości ogniskowej).

Klasyczna nieudana próba wykonania zdjęcia typiu close-up bez zwrócenia uwagi na to, w jakiej

odległości od obiektywu znajduje się fotografowany obiekt. (Fot. Dave Bleasdale)

Opis problemu

– błędem tym zajmowaliśmy się już raz w rozdziale dziesiątym lekcji drugiej,

dlatego też przypomnimy sobie tylko skrótowo, na czym on polega i czym się objawia, a następnie

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

http://www.swiatobrazu.pl/najczesciej-popelniane-bledy-milosnikow-f...

1 z 10

2015-08-15 23:03

skoncentrujemy się na jego aspektach makrofotograficznych.

Błąd, o którym mowa w tym rozdziale polega na niemożności prawidłowego wyostrzenia zdjęcia na
obiekt znajdujący się poniżej pewnej granicznej odległości od obiektywu. Nawet jeżeli zdjęcie zostaje
wykonane, to jest ono nieostre, najczęściej jednak aparat uparcie odmawia wyzwolenia migawki, albo
też ustawia ostrość na inny, dalszy obiekt.

Przyczyny wystąpienia problemu

– każdy obiektyw ma pewną typową dla danego

modelu odległość minimalną, na którą i powyżej której możliwe jest ustawienie ostrości, lecz poniżej
już nie. W przypadku szkła zmiennoogniskowego odległość ta dodatkowo jestuzależniona od
ogniskowej. To właśnie ta minimalna odległość ostrzenia jest jednym z najważniejszych czynników
określających maksymalną skalę odwzorowania danego obiektywu.

Nie należy pomylić ustawienia aparatu w zbyt małej odległości od błędu polegającego na ustawieniu

zbyt małej głębi ostrości w aparacie. Na przykładzie powyżej widać wyraźnie, że znajdujący się najbliżej

aparatu płatek kwiatka został wyostrzony prawidłowo. (Fot. Geoffrey Fairchild)

Próba wykonania zdjęcia czegoś, co znajduje się bliżej, niż wynosi minimalna odległość ostrzenia
skazana jest na niepowodzenie i to zarówno przy ostrzeniu manualnym, jak i automatycznym. Jest to
cecha związana z konstrukcją mechaniczną obiektywu, a konkretnie z zakresem ruchów możliwych do
wykonania przez grupę soczewek odpowiedzialnych za ustawianie ostrości. Minimalną odległość
ostrzenia mają wszystkie typu obiektywów – montowane w aparatach kompaktowych, obiektywy
lustrzanek, modele krótko- i długoogniskowe, obiektywy makro i szkła do astrofotografii.

Naczelna zasada głosi, że im dłuższa jest ogniskowa, tym większa jest minimalna odległość ostrzenia.
Nie oznacza to jednak, że skala odwzorowania obiektywu typu zoom przy dłuższej ogniskowej będzie
automatycznie mniejsza niż przy krótszej. Często jest dokładnie na odwrót! Tym zagadnieniem
zajmiemy się jednak bliżej w rozdziale sześćdziesiątym pierwszym.

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

http://www.swiatobrazu.pl/najczesciej-popelniane-bledy-milosnikow-f...

2 z 10

2015-08-15 23:03

Na wielu modelach obiektywów producenci nanoszą informacje dotyczące minimalnej odległości

ostrzenia – zwłaszcza jeśli te nie mają skali naniesionej na pierścień ostrości. W przypadku obiektywu

stało ogniskowego Canon EF 50mm f/1.8 odległość ta wynosi 45 cm, co można odczytać z nadruku po

prawej stronie tubusa. (Fot. Canon)

Kto i kiedy najbardziej narażony jest na zetknięcie się z

problemem

– każdy makrofotograf. Nawet znając nasz obiektyw w zapale fotografowania możemy

łatwo przekroczyć omawianą granicę w trakcie prób uzyskania większej skali odwzorowania. Z tego
powodu wielu makrofotografów ustawia ostrość nieco inaczej niż podczas wykonywania normalnych
zdjęć: ustawia ostrość na minimalną dostępną odległość, a następnie tak wyregulowany aparat
przesuwa do przodu i do tyłu (najczęściej przy użyciu specjalnej szyny na statywie) tak długo, aż obraz
oglądany w wizjerze bądź na wyświetlaczu LCD będzie ostry.

Jak w praktyce objawia się problem na gotowych zdjęciach, czyli

jak go rozpoznać

– efekt ustawienia się w zbyt małej odległości w stosunku do

fotografowanego przedmiotu jest oczywisty: interesujący nas temat będzie nieostry. Nieostrość ta nie
będzie spowodowana przy tym ani warunkami oświetleniowymi, ani złą pracą układu AF, ani też naszym
błędem (w sytuacji, gdy ostrzymy samodzielnie). Obraz będzie nieostry na skutek próby przekroczenia
możliwości technicznych naszego sprzętu.

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

http://www.swiatobrazu.pl/najczesciej-popelniane-bledy-milosnikow-f...

3 z 10

2015-08-15 23:03

Ustawianie ostrości w makrofotografii na określony dystans często nie ma sensu. Dlatego też obiektywy

makro najczęściej mają pierścień ostrości wyskalowany nie tylko w metrach czy stopach, ale również

pod kątem skali odwzorowania (pomarańczowy wskaźnik). (Fot. SwiatObrazu.pl)

Praktyczne sposoby uniknięcia problemu

– jeden z najlepszych stosowanych

sposobów precyzyjnego ostrzenia na granicy minimalnego dystansu pracy focusu podaliśmy Wam dwa
akapity wcześniej. W istocie technika przesuwania całego aparatu zamiast regulowania ostrości
obiektywu jest wykorzystywana przez makrofotografów chętniej, aniżeli zwyczajne ostrzenie. Jest to
spowodowane jedną kwestią: obiektywy, zwłaszcza makrofotograficzne często podczas regulowania
ostrości zmieniają też długość ogniskowej – taka już jest ich konstrukcja. W takich warunkach
uzyskanie interesującego nas kadru tradycyjnymi metodami ostrzenia zwykle jest dużo trudniejsze.

Dla makrofotografia ważniejsze może być jednak coś innego: czy możliwe jest zmniejszenie minimalnej
odległości ostrzenia, a jeżeli tak, to jak to zrobić. Służą do tego rozmaite akcesoria makrofotograficzne
służące zwiększeniu skali odwzorowania. Część z nich działa w ten właśnie sposób, że umożliwia
zbliżenie fotografowanego obiektu bardziej do obiektywu.

Do tej grupy należą m.in. pierścienie pośrednie i mieszki stosowane w aparatach z wymienną optyką.
Montuje się je pomiędzy obiektywem a korpusem, dzięki czemu kosztem jasności obiektywu fotograf
zyskuje na skali odwzorowania – często w ogromnym wręcz stopniu.

Możliwości ratowania zdjęć, gdy problemu nie udało się uniknąć

–

jak dobrze wiemy, możliwości naprawienia błędu polegającego na błędnym ustawieniu ostrości w
aparacie najczęściej są znikome lub wręcz zerowe. W przypadku omawianego błędu ostrość na ogół jest
zbyt duża, aby jakiekolwiek korekty cyfrowe (skalowanie i wyostrzanie) przyniosły jakikolwiek
pozytywny efekt. Niestety w makrofotografii najważniejsza jest precyzja i bez niej nic nie uda nam się
zdziałać.

Pozbądź się 99 najczęściej popełnianych błędów podczas fotografowania i
obróbki i zamów

e-kurs

- zaraz po wpłacie otrzymujesz dostęp do swojego osobistego panelu

on-line skąd możesz pobrać wszystkie materiały gdzie chcesz i kiedy chcesz.

Błąd 59

Błąd 60

Błąd 60 – Stosowanie zbyt małej głębi ostrości

O ile w fotografii portretowej (i wielu innych odmianach sztuki fotograficznej) cechą jak najbardziej
pożądaną jest zmniejszenie głębi ostrości, co często owocuje zaopatrywaniem się w jasne obiektywy i

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

http://www.swiatobrazu.pl/najczesciej-popelniane-bledy-milosnikow-f...

4 z 10

2015-08-15 23:03

aparaty z dużymi matrycami, o tyle w makrofotografii i fotografii zbliżeniowej głębia ostrości najczęściej
jest za mała w stosunku do naszych potrzeb. Zaczyna się wówczas kombinowanie: co zrobić, aby
wszystko co chcemy, było idealnie ostre?

Zdjęcia makro często odznaczają się małą głębią ostrości – bywa nawet, żę zbyt małą w stosunku do

zamierzeń fotografa. Np. ta mucha mimo naprawdę niewielkich rozmiarów nie zmieściła się fotografowi

w obszarze ostrości. Liść na którym siedzi też jest bardziej nieostry, niż ostry. (Fot. Muhammad Mahdi

Karim; Wikimedia Commons)

Opis problemu

– głębia ostrości jest jednym z tych parametrów fotograficznych, który jest

ściśle związany z aktualną skalą odwzorowania obiektywu oraz oczywiście wartością przysłony (tak
naprawdę wszystkie parametry mające wpływ na głębokość obszaru ostrości na zdjęciu, poza
ustawieniem przysłony, są powiązane bezpośrednio właśnie ze skalą odwzorowania). Zdjęcia wykonane
przy dużym powiększeniu odznaczają się bardzo niską głębią ostrości. Często jest ona tak niska, że
silne otwarcie otworu względnego uniemożliwia w pełni ostre uchwycenie nawet jednego
mikroskopijnego odłamka minerału czy kawałka odnóża owada.

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

http://www.swiatobrazu.pl/najczesciej-popelniane-bledy-milosnikow-f...

5 z 10

2015-08-15 23:03

Głębia ostrości możliwa do uzyskania obiektywem makro z w pełni otwartą przysłoną przy maksymalnej

skali odwzorowania może mieć grubość zaledwie trzech lub czterech milimetrów, a czasem nawet

mniej. To, co widać na zdjęciu, to niewielki fragment cienkiej stalowej linki nawleczonej na

wyprofilowany pierścień – eksperyment właściciela obiektywu pragnącego sprawdzić możliwości nowego

nabytku. (Fot. Johann Coetzer)

Oznacza to, że w makrofotografii i fotografii zbliżeniowej odmiennie niż podczas robienia zdjęć o innej
tematyce dążyć będziemy do jak najsilniejszego zwiększenia głębi ostrości. W innym wypadku
zmuszeni będziemy komponować nasze zdjęcia w oparciu o główny temat widoczny jedynie częściowo.
To zaś nie zawsze jest naszym głównym celem. I choć bajecznie niska głębia ostrości może dla laika
wyglądać zjawiskowo, to bardziej wyrobiony koneser bez trudu odróżni celowo użyty efekt od
ewidentnego błędu kompozycji.

Przyczyny wystąpienia problemu

– głębia ostrości, z jaką mamy do czynienia w

makrofotografii jest tak mała, jak małe są fotografowane przez nas obiekty. Dodatkowo zmniejsza się
ona wraz ze wzrostem stopnia powiększenia fotografowanego tematu. Bezpośrednią przyczyną
uchwycenia mniejszej głębi ostrości, niż tego chcemy, jest więc najczęściej ustawienie zbyt mocno
otwartej przysłony obiektywu. Jednak nie tylko to.

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

http://www.swiatobrazu.pl/najczesciej-popelniane-bledy-milosnikow-f...

6 z 10

2015-08-15 23:03

W przypadku aparatów kompaktowych i innych cyfrówek z niewielkimi matrycami uzyskanie

zdjęcia typu close-up lub nawet makro o wysokiej głębi ostrości jest znacznie prostsze – przy

ogniskowej o długości wynoszącej (jak w powyższym przypadku) niecałe 6 mm obszar ostrości bez

problemu obejmie prawie całe wnętrze kwiatu nawet przy przysłonie otwartej do f/2.9. (Fot. Christine

Majul)

Kolejną przyczyną mającą wpływ na możliwość wystąpienia problemów z głębią ostrości jest kąt, pod
jakim fotografujemy interesujący nas obiekt i struktura przestrzenna tegoż. O co chodzi? Ponownie
posłużymy się przykładem: jeżeli pięknego żuka lub biedronkę sfotografujemy nieco z góry, to zapewne
bez większych problemów uchwycimy cały korpus takiego owada w obszarze ostrości, ponieważ
widoczna dla nas część jego ciała będzie się rozciągać praktycznie prostopadle do osi optycznej
obiektywu. Jeżeli jednak zdecydujemy się na ujęcie "en face", to z dużą dozą prawdopodobieństwa
uchwycimy ostrą już tylko głowę z czułkami (albo i bez nich), natomiast reszta korpusu wyląduje już w
obszarze bokeh – i to niezależnie od tego, jaka będzie wartość przysłony.

Kto i kiedy najbardziej narażony jest na zetknięcie się z

problemem

– tak jak wspomnieliśmy, głębia ostrości w zdjęciach o dużej skali odwzorowania jest

często bardzo niska. Jak niska? Dość powiedzieć, że przy przysłonie otwartej bardziej, niż do wartości
f/10, często nie sposób już liczyć jej w centymetrach. Chyba, że lubujemy się w używaniu ułamków.

Jeżeli więc przyzwyczajeni jesteśmy do zakresu wartości przysłon stosowanych przy "codziennej"
fotografii, to w przypadku pierwszych prób z fotografią makro prawie na pewno zetkniemy się z
problemem zbyt niskiej głębi ostrości. Ten sam problem będziemy mieli fotografując z ręki (co w
przypadku omawianej tematyki zdjęć w ogóle nie jest polecane i to z wielu powodów), a dodatkowo
dojdzie nam do tego poważny problem z precyzyjnym ustawieniem ostrości w wybrany punkt.

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

http://www.swiatobrazu.pl/najczesciej-popelniane-bledy-milosnikow-f...

7 z 10

2015-08-15 23:03

Wyodrębnienie głównego tematu z tła w fotografii makro i close-up najczęściej nie nastręcza żadnych

trudności. Większy problem będziemy mieli, gdy okaże się, że interesujący nas temat nie mieści się w

obszarze ostrości pomimo przymykania przysłony. (Fot. Emran Kassim)

I wreszcie kłopoty z niską głębią ostrości będą mieli ci, którzy pragnąc za wszelką cenę uzyskać ostre
zdjęcia nie przymkną przysłony do wartości niższych niż f/16 z obawy przed wystąpieniem
niepożądanych efektów dyfrakcyjnych. Tymczasem dedykowane obiektywy do makrofotografii często
dysponują zakresem przysłon umożliwiającym przymknięcie otworu względnego do wartości f/64, a
nierzadko nawet mniej i jest tak nie bez powodu.

Jak w praktyce objawia się problem na gotowych zdjęciach, czyli

jak go rozpoznać

– jak wygląda zdjęcie o zbyt małej głębi ostrości, to każdy wie (a jeśli nie

wie, to wystarczy, że zajmie się fotografią makro i close-up, a szybko nadrobi zaległości). Znacznie
ważniejsze jest natomiast odróżnienie, czy rzeczywiście mamy do czynienia ze zbyt niską głębią
ostrości, czy też z nieprawidłowo dobranym punktem ostrzenia.

W tej materii warto pamiętać o kilku bardzo podstawowych sprawach. Po pierwsze, każde najmniejsze
nawet poruszenie aparatu na osi przód-tył czy też przekręcenie pierścienia regulacji ostrości może
przesunąć punkt ostrzenia o dobre pół kadru. Po drugie, aparat przez cały czas poza momentem
wykonania zdjęcia i ewentualnym użyciem funkcji podglądu głębi ostrości daje nam podgląd sceny z
maksymalnie otwartą dla danej długości ogniskowej przysłoną. Jest to idealna sytuacja do ustawiania
ostrości, ponieważ poza punktem, w którym ostrzymy, cała scena będzie wyraźnie rozmyta. Po trzecie
wreszcie ustawiając ostrość pamiętajmy, że obszar głębi ostrości rozciąga się nierównomiernie. Zakres
pola ostrości przed punktem ostrzenia jest wyraźnie mniejszy niż zakres za punktem ostrzenia i to przy
każdej wartości przysłony. Jeżeli więc ustalimy focus centralnie w samym środku obiektu licząc na to,
że głębia ostrości obejmie go w całości, to nie zdziwmy się, jeśli z przodu zobaczymy rozmyty fragment
pierwszego planu.

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

http://www.swiatobrazu.pl/najczesciej-popelniane-bledy-milosnikow-f...

8 z 10

2015-08-15 23:03

Czy uzyskanie głębi ostrości obejmującej jedynie centralną część kwiatu było celowym

działaniem autora tej fotografii? Trudno powiedzieć. Kompozycja zdjęcia, podobnie jak kolorystyka

jest urzekająca, ale czy na pewno o to mu chodziło? Można mieć tylko nadzieję, że tak właśnie było.

(Fot. Balaji B.)

Praktyczne sposoby uniknięcia problemu

– opanowanie głębi ostrości (zwłaszcza

w makrofotografii) to przede wszystkim kwestia treningu i dobrego poznania możliwości używanej przez
nas optyki. Dobrze jest też wyrobić w sobie nawyk korzystania z mechanizmu poglądu głębi ostrości,
choć przy silnie przymkniętej przysłonie używanie go w tradycyjnym wizjerze optycznym lustrzanki jest
bardzo kłopotliwe, jako że oglądana przez nas scena bardzo się ściemni.

Jeżeli superspecjalistyczny obiektyw makro jakim jest Canon MP-E 65mm f/2.8 1-5x Macro

Photo odznacza się maksymalną skalą odwzorowania na poziomie 5:1 i głębią ostrości dochodzącą przy

w pełni otwartej przysłonie do 0,048 mm, to nic dziwnego, że twórcy dopilnowali, aby dało się

go przymknąć do ekwiwalentu (piszemy "ekwiwalentu", ponieważ wartość przysłony w tym

obiektywie zależy od aktualnej skali odwzorowania) f/96 włącznie. (Fot. Canon)

Zupełnie inaczej będzie wówczas, gdy do wykonywania zdjęć makro wykorzystywać będziemy tryb Live
View w aparacie. Technika ta, którą zresztą bardzo polecamy, pomoże nie tylko bardzo precyzyjnie
ustawić ostrość (pod warunkiem, że aparat w trakcie ostrzenia umożliwi nam powiększenie wybranego

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

http://www.swiatobrazu.pl/najczesciej-popelniane-bledy-milosnikow-f...

9 z 10

2015-08-15 23:03

fragmentu sceny), ale też pozwoli skorzystać z podglądu głębi ostrości bez konieczności przyciemniania
obszaru podglądu. Tak więc w opisywanej sytuacji i ogólnie przy wykonywaniu zdjęć makro i
zbliżeniowych tryb podglądu sceny na żywo oferuje zalety, z których lepiej nie rezygnować.

Pozbądź się 99 najczęściej popełnianych błędów podczas fotografowania i
obróbki i zamów

e-kurs

- zaraz po wpłacie otrzymujesz dostęp do swojego osobistego panelu

on-line skąd możesz pobrać wszystkie materiały gdzie chcesz i kiedy chcesz.

www.swiatobrazu.pl

Najczęściej popełniane błędy miłośników fotografii makro i zbliżeniowej

http://www.swiatobrazu.pl/najczesciej-popelniane-bledy-milosnikow-f...

10 z 10

2015-08-15 23:03