dr Janusz Reichel, Wydział Zarządzania UŁ, OOS. W1.

Przedmiot: Oceny oddziaływania na środowisko

Prewencyjny instrument ochrony środowiska

Wstęp

Podejście zapobiegawcze

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej niesie ze sobą m.in. zobowiązanie do

kierowania się w polityce ochrony środowiska zasadą zrównoważonego rozwoju oraz

podejściem zapobiegawczym.. W miarę upływu czasu tym bardziej będzie to prawo żywe,
stosowane, które będzie miało pośrednio wpływ na funkcjonowanie gospodarki jako

całości oraz jej poszczególnych części (w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw).

Koncepcja rozwoju zrównoważonego mówi o takim sposobie gospodarowania,

który nie zaprzepaszcza szans przyszłych pokoleń na satysfakcjonujące zaspokajanie
swoich potrzeb. Niesie zatem ze sobą wymóg podniesienia sprawności wytwarzania tak,

aby jak najefektywniej wykorzystać surowce, wodę i energię oraz tym samym
zminimalizować powstawanie zanieczyszczeń. Coraz częściej mówi się o tym, że proces

produkcyjny, w którym powstają zanieczyszczenia jest procesem nieefektywnym, bądź
prowadzonym niedbale. Zanieczyszczenia to tak naprawdę straty dla przedsiębiorstwa:

cenne substancje wędrują do ścieków lub ulatują do atmosfery. Do tego trzeba dodać
opłaty, a często i kary, za korzystanie ze środowiska.

Co można zrobić?

Bezpośrednią przyczyną zanieczyszczenia środowiska jest działalność wytwórcza

człowieka. Źródłem odpadów są

1

: proces wytwórczy, w ramach którego najczęściej

przewiduje się powstanie pewnej ilości zanieczyszczeń (zanieczyszczenia wpisane w

proces wytwórczy), sytuacje przypadkowe podczas prowadzenia procesu (wypadki),
prowadzenie procesu wytwórczego w sposób niedbały oraz sam wyrób po okresie

użytkowania.

- Nie robić nic. Pierwszym, w sensie historycznym, sposobem podejścia do problemu

odpadów było: nie robić nic. Tworzeniu się przemysłu nie towarzyszyła myśl dotycząca

możliwości zanieczyszczenia i skażenia środowiska życia człowieka. Pojawiła się ona
dopiero, gdy negatywne zjawiska zaczęły być widoczne i uciążliwe.

- Rozcieńczać. Gdy człowiek zauważył, że wydostające się z zakładów przemysłowych

substancje posiadają za duże stężenia, wpadł na bardzo prosty pomysł, aby strumień tych
substancji rozcieńczyć. Według tej filozofii postępowania zaczęto dolewać wody do

ścieków nadmiernie stężonych, czy też budować wyższe kominy, co dawało ten sam
skutek: na jednostkę powierzchni spadało mniej zanieczyszczeń. Symbolem tego okresu

były właśnie wysokie kominy, które otaczały osiedla ludzkie (w dziełach artystycznych
wychwalano je jako przykład nowego piękna, doskonalszego od piękna natury). Polityka

rozcieńczania strumienia odpadów nie zmieniała wielkości strumienia odpadów i
problemy po pewnym czasie powróciły w zwiększonej skali. Odmianą polityki

rozcieńczania prowadzoną przez kraje o zaostrzających się przepisach ochrony
środowiska jest również wyrzucanie trującego przemysłu za granicę.

- Oczyszczać. Człowiek zaczął w końcu zastanawiać się, co począć z powstającymi

zanieczyszczeniami, bowiem dotychczasowe rozwiązania były niewystarczające. Zaczęto
rozważać, czy nie dałoby się strumienia odpadów oczyścić. Powstała w ten sposób cała

nowa gałąź przemysłu związana z oczyszczaniem, wytwarzająca oczyszczalnie ścieków,
filtry i inne urządzenia instalowane w zakładach przemysłowych. Ze względu na miejsce

instalacji tych urządzeń, rozwiązania opierające się na oczyszczaniu strumienia
zanieczyszczeń nazwano rozwiązaniami

końca rury. W sensie organizacyjnym mają one

1

A. Doniec, Koncepcja rozwoju zrównoważonego wyzwaniem dla techniki (w:) A. Doniec (red.),Technika

przyjazna środowisku, OZZŚ, Łódź 1998, s. 9.

Wersja 2010-4-22 05:19:00 PM

1/4

dr Janusz Reichel, Wydział Zarządzania UŁ, OOS. W1.

jeden niewątpliwy plus: mianowicie wymagają jedynie zakupienia gotowego urządzenia.

Natomiast ich minusem jest koszt – zarówno zakupu, jak i eksploatacji tych urządzeń.
Współcześnie wielu ludzi wciąż utożsamia ochronę środowiska właśnie z oczyszczaniem, a

co za tym idzie z kosztami tej ochrony. Słyszymy często zdania w rodzaju:

Ochrona

środowiska – tak, ale kogo na to stać. Dodatkowo warto sobie uświadomić, że rozwiązania

te, ograniczając się do oddziaływania na skutki (zamiast na przyczyny) zjawiska
powstawania zanieczyszczeń, nie rozwiązują problemu odpadów i bardzo często są mniej

efektywne od innych możliwości.

- Zapobiegać. Rozwiązaniem, które dyktuje logika, jest aby zamiast zastanawiać się, co

zrobić z odpadami, które już powstały, postarać się zapobiegać ich powstaniu. Zatem nie

skupiać się na skutkach, ale na przyczynach zjawisk. Z dotychczasowej praktyki wynika,
że takie podejście sprawdza się, a nawet - ze względu na swą skuteczność - zaczyna być

promowane i wymagane przez ustawodawstwo. Jego celem idealnym jest całkowicie
bezodpadowy proces produkcyjny. W praktyce oczywiście każde efektywne zmniejszenie

strumienia zanieczyszczeń lub też ograniczenie jego toksyczności jest sensowne i
pożądane. Techniki zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska zyskują coraz większą

popularność jako długofalowa strategia ochrony środowiska, m.in. dlatego, że ich
zastosowanie przynosi zysk (w przeciwieństwie do drogich technik oczyszczania) –

bowiem każde zmniejszenie ilości powstających odpadów przekłada się na oszczędności
w zużyciu surowców i energii. Ochrona środowiska zaczyna być kojarzona z zyskiem.

Jednak organizacyjnie przedsięwzięcia związane z zapobieganiem zanieczyszczeniu
środowiska są trudne, wymagają bowiem zaangażowania całego przedsiębiorstwa,

poczynając od najwyższego kierownictwa. Z tego powodu lansowane są one w postaci
gotowych procedur działania nazywanych często programami

czystszej produkcji lub

minimalizacji odpadów. Dodatkowo ze względu na „miejsce” zastosowania tego typu

praktyk zwie się je

redukcją u źródła, co ma podkreślać przyczynowy charakter tych

działań. Podejście zapobiegawcze staje się coraz częściej – jak już wspomniałem -
elementem uregulowań prawnych zarówno obligatoryjnych jak i dobrowolnych.

Potencjalnym nośnikiem działań zapobiegawczych jest też System Zarządzania
Środowiskowego wg normy ISO 14001 czy EMAS.

Wymuszone przez rynek oraz wsparte ideą zrównoważonego rozwoju nowe

sposoby radzenia sobie z problemem zanieczyszczeń (czyli nieefektywnym środowiskowo

gospodarowaniem) nie są zatem kolejnym straszakiem na niefrasobliwie
gospodarujących, lecz dobrą nowiną dla przedsiębiorstw, które chcą poprawić swoją

sytuację na rynku i kondycję finansową. Przecież podnosząc efektywność i sprawność
działania osiągamy nie tylko znaczące efekty środowiskowe, ale także ekonomiczne.

Podniesienie wydajności procesów produkcyjnych, oszczędności na kosztach korzystania
ze środowiska, oszczędności na surowcach, to konkretne pieniądze, które pozostaną w

przedsiębiorstwie. Dodatkowo własną polityką środowiskową oraz efektami jej realizacji
przedsiębiorstwa mogą chwalić się na rynku, zdobywając tym samym uznanie i przede

wszystkim nowych partnerów i klientów, zwłaszcza gdy mogą poszczycić się przy tym
świadectwem lidera czystszej produkcji lub certyfikatem Systemu Zarządzania

Środowiskowego. Konsumenci, coraz bardziej świadomi współczesnych wyzwań, stając się
nowymi klientami, także oznaczają dla przedsiębiorstwa zyski. Już nie jest tak jak z

rozwiązaniami „na końcu rury”, że na ochronę środowiska trzeba było ponosić olbrzymie
wydatki, a efekty - tak dla finansów, jak i dla środowiska - były nawet na dłuższą metę

znikome, wątpliwe lub żadne. Przyjmując nowe, zapobiegawcze podejście, można osiągać
znaczące efekty środowiskowe i na dodatek zarobić.

OOS. Historia i tło

NEPA - National Environmental Policy Act

Za początek OOS na świecie uznaje się uchwalenie przez kongres Stanów Zjednoczonych

Ameryki Północnej ustawy o Narodowej Polityce Ochrony Środowiska (NEPA 1969).

Wersja 2010-4-22 05:19:00 PM

2/4

dr Janusz Reichel, Wydział Zarządzania UŁ, OOS. W1.

NEPA wprowadziła obowiązek sporządzania dla każdej propozycji legislacyjnej lub innego

poważnego przedsięwzięcia władz federalnych tzw. Environmental Impact Statesment –
raportu, omawiającego:

–

wpływ proponowanego przedsięwzięcia na środowisko,

–

związane z nim negatywne konsekwencje dla środowiska i

–

nieodwracalne ubytki w zasobach naturalnych oraz

–

ewentualne alternatywne rozwiązania.

Dzieje OOS na świecie

Już w latach siedemdziesiątych takie kraje jak: Australia, Kanada, Nowa Zelandia zaczęły

wprowadzać w swoich prawodawstwach regulacje podobne do tych zawartych w NEPA.

Dzieje OOS w Europie

W Europie prekursorami we wprowadzaniu OOŚ były Irlandia i Francja. Regulacje tych
krajów przyczyniły się znacznie do uchwalenia Dyrektywy EWG w tej sprawie

•

1977 r., - oficjalne wystąpienie Komisji EWG z inicjatywą opracowania dyrektywy,

•

Dyrektywa 85/337/EWG (Dyrektywa Rady Wspólnoty z dnia 27 czerwca 1985 r.

„o

ocenie skutków dla środowiska niektórych inwestycji publicznych i prywatnych”),

•

W czerwcu 2001 roku uchwalono Dyrektywę 2001/42/WE o ocenie oddziaływania na

środowisko niektórych planów i programów (tzw. Dyrektywa SEA).

Dzieje OOS w Polsce

Ustawa

o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach

oddziaływania na środowisko z dn. 9 listopada 2000 roku.

Z początkiem 2001 roku zaczęły obowiązywać regulacje prawne zgodne z

prawodawstwem Unii Europejskiej oraz konwencjami międzynarodowymi, których
sygnatariuszem jest Polska.

Ustawa

o ocenach

•

nastąpiło rozszerzenie zakresu wykorzystania ocen. Zwiększył się zakres przedmiotowy

poprzez włączanie do procedury sfery niematerialnej (programy, strategie, plany),

•

nowym elementem procedury OOS jest obligatoryjne włączenie konsultacji społecznych.

Strony zainteresowane:

•

przedstawiciele organów administracji publicznej, jednostki samorządowe,

•

wykonawcy raportów OOS i prognoz,

•

służby inwestorskie,

•

organizacje społeczne.

Obecnie

USTAWA z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na

środowisko.

Cel procedury OOS

Celem procedury OOS jest przekształcenie procesów decyzyjnych tak, aby względy
ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju były rozważane na równych prawach z

innymi
Czy na każdym etapie procesu decyzyjnego względy ochrony środowiska były

wszechstronnie i rzetelnie rozważane?

Wersja 2010-4-22 05:19:00 PM

3/4

dr Janusz Reichel, Wydział Zarządzania UŁ, OOS. W1.

Rozwój zrównoważony

rozwój zrównoważony jest to rozwój, który daje się pogodzić zarówno z przyszłymi jak i
obecnymi potrzebami

(

Nasza Wspólna Przyszłość. Raport Światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju.

PWE, Warszawa 1991, s.27 oraz s.67)

Rozwój zrównoważony

•

racjonalne pozyskiwanie i użytkowanie zasobów środowiska (odnawialnych i

nieodnawialnych),

•

eliminowanie z użytku substancji niebezpiecznych i toksycznych,

•

ochrona (bierna i czynna) różnorodności biologicznej,

•

tworzenie warunków do uczciwej konkurencji o ograniczone zasoby środowiska i

możliwość odprowadzania zanieczyszczeń,

•

uspołecznianie procesów decyzyjnych dotyczących wykorzystania środowiska

(zwłaszcza na poziomie lokalnym),

•

tworzenie warunków dających jednostkom ludzkim poczucie bezpieczeństwa

ekologicznego (zdrowe życie w zdrowym środowisku),

•

działania na rzecz poprawy jakości ludzkiego życia,

•

konieczność zmiany indywidualnego podejścia i działania, a więc przemodelowanie

dotychczasowego stylu życia

•

dostarczenie ram dla integrowania na poziomie krajowym problematyki rozwoju i

ochrony środowiska

•

stworzenie globalnego porozumienia (problemy ekologiczne nie znają granic - narzędzi

do ich rozwiązywania należy również poszukiwać na płaszczyźnie ponad regionalnej czy

globalnej).

Wersja 2010-4-22 05:19:00 PM

4/4