Hezjod

-

ok. 700 p.n.e., (ur. 750-720 p.n.e.), pierwsza uchwytna postać w literaturze okresu archaicznego,

-

jego ojciec pochodził z Kyme w Azji i przeniósł się do Askry w Beocji (Op. 633-640),

-

znał tradycję i podania o bogach, musiał słuchać poezji jońskiej,

-

wspomina kult Mnemosyne w pobliskich Eleutherai na Kitajronie,

-

wziął udział i odniósł zwycięstwo w agonie poetyckim na Eubei, zorganizowanym ku czci
Amfidamasa przez jego synów (Op.650-659),

-

przegrał proces o spadek z własnym bratem, Persesem,

Podobieństwa do poezji Homera:
- język, elementy stylu,
- retoryka,
Wpływy wschodnie:
- treściowe – zbieżności z treścią podań znanych z tradycji mądrości wschodu (być może jest
to podobieństwo w sposobie wyrażania poglądów etycznych),
- mit o czterech wiekach ludzkości,
- bajki zwierzęce,
- formalne -pouczenia i upomnienia ofiary niesprawiedliwości skierowane do wyrządzającego
krzywdę.

Theogonia:
- w. 1-115 – prooimion,
- w. 1-21 – wstęp; apostrofa do Muz Helikońskich, opis Muz i ich działalności – typowy dla
opisu nimf i bóstw związanych z naturą, pejzaż i piękno natury jako tło dla bóstwa,
- w. 22-34 – objawienie, thophania, spotkanie Hezjoda z Muzami, opis powołania poety,
- opis sytucji: cechy wspólne z pisami objawień doświadczanych przez proroków:
odosobnione miejsce, leśna głusza, samotność, pasterz, krytyka współczesnych, misja,
- misja poety, który nie jest już postacią anonimową, ale obdarzonym natchnieniem
wieszczem,
- berło – symbol godności poetyckiej i natchnienia pochodzącego od bóstw,
- Muzy – umiejętność tworzenia zarówno prawdy, jak i fałszu – potęga słowa,

- w. 35 i nast. – dalsze pieśni Muz, wpływy i opieka Muz – obejmują również władców, zwł.
Kalliope - towarzyszka sprawiedliwych królów, pomagająca im rządzić i przemawiać na
zgromadzeniach,
- w. 94 – „powołania” – pieśniarze pochodzą od Apollona i Muz, zaś królowie – od Zeusa,
- w. 114 – 115- kolejna apostrofa do Muz – przejście do zasadniczego opowiadania,
- opowieść (pochodząca od Muz) o początkach świata i bóstw (szczególnie ważne – związki
Zeusa z Metis, Themis i Mnemozyne, oraz potomstwo tych małżeństw, np.: Zeus i Themis –
Hory, Eunomia, Dike, Eirene, Moiry).

„Prace i dni”
- nie wiadomo, jak wiele czasu dzieli powstanie „Prac i dni” od powstania „Theogonii”,
- w. 1-10; wezwanie do Muz, które mają opiewać Zeusa, z którego woli ludzie są sławni lub
nie; Zeus strąca pysznego (¢r…zhloj znakomity), wynosi zaś nieznanego (¥dhloj),
- w. 10 – deklaracja poety i ekspozycja treści – „chcę Persesowi powiedzieć, co prawdziwe” –
zamierzony dydaktyzm (epos ten należy do nurtu parenetycznego w literaturze);
- w. 11 – passus o dwóch rodzajach Eris; istnieje dobra Eris = współzawodnictwo, ambicja
dorównania innym ( kerameÝj kerame‹ kotšei);
- w. 27 wezwanie do Persesa, do rozstrzygnięcia sporu przy pomocy „prostych” (=uczciwych)
wyroków; d…khn dik£ssai wydawać wyrok,
- w. 40 – upomnienie i wezwanie do „darożerczych królów” (dJrof£foi basile‹j);
n»pioi, oÙd ‡sasin ÓsJ plšon ¼misu p£ntoj - oxymoron nawiązujący do podobnych
sformułowań znanych z Teognisa, Solona i Starego Testamentu : „lepsza jest odrobina,
którą ma sprawiedliwy, niż wielkie bogactwo występnych” (Ps. 37, 16),
- w. 41 „malwy i asfodele” – pożywienie nędzarzy zastępujące chleb, symbol ubóstwa,
Hezjod podkreśla, iż uczciwość nawet związana z ubóstwem, wyżej jest ceniona przez
bogów, niż bogactwo zdobyte wbrew sprawiedliwości,
- opowieść o Prometeuszu, który, wbrew Zeusowi, przekazuje ludziom ogień; Zeus sprawia,
iż ludzie muszą pracować dłużej, niż jeden dzień w roku,

- opowieść o Pandorze; passus o otwarciu dzbanu z nieszczęściami – niezupełnie wiąże się z
całością, wcześnij brak wzmianek o pithosie z nieszczęściami;
- imię „Pandora” , oprócz wyjaśnienia Hezjoda, - imię bogini chtonicznej , niejednokrotnie
identyfikowanej z Gają; znane są przedstawienia (malarstwo wazowe, tzw. Waza z Oxfordu) sceny, w
której Pandora wyłania się z ziemi, obok stoi Epimeteusz z kilofem; wskazywałoby to na możliwość
identyfikowania Pandory Hezjoda z Pandorą-Ziemią; poza tym Pandora występuje wraz z
Prometeuszem w opowieściach o powstaniu rodzaju ludzkiego; jest jego żoną i matką Deukaliona i
Pyrry, lub żoną Epimeteusza i matką Pyrry;

- w. 106 i nast. - mit o wiekach ludzkości:
- pokolenie złote – krótkie życie, bez trosk i kłopotów oraz pracy (jak bogowie); ziemia
rodząca plony bez pracy; spokój; po śmierci – daimones, strażnicy śmiertelnych;

- pokolenie srebrne – 100 – letnie dzieciństwo, krótka dojrzałość; pycha (hybris) i brak
czci dla bogów; w Podziemiu- „szczęśliwi wśród zmarłych”;
- pokolenie z brązu; silne i straszne, zeszli do Hadesu bezimiennie;

- ród herosów (wyłączony z „metalicznej” symboliki) – lepszy i sprawiedliwszy, wyginął
pod Tebami i pod Troją; osadzony na Wyspach Szczęśliwych,

- pokolenie żelazne – krytyka dotyczy współczesnych; troski i nieszczęścia, pomiesznie
dobra i zła, zapowiedź zagłady, która przyjdzie jako kara za łamanie praw Dike,
hybris, dike i aidos opuszczą ludzi,

- oznaki deterioryzacji: upadek moralności, starzenie się, coraz mniejsza sława po śmierci
(vide inwokacja);

- podobieństwa do tradycji wschodniej: mit i proroctwo Ahura Mazdy – drzewo z czterema
gałęziami – złotą, srebrną stalową i żelazną, osłabienie i zmniejszanie się ludzi jako rezultat
pogarszającej się religijności; Księga Daniela 2, 31: sen Nabuchodonozora o posągu ze złotą głową,
piersiach ze srebra, brzuchu i udach z brązu, nogach z żelaza i stopach z żelaza i gliny – symbol
pięciu królestw; mit indyjski o czterech rzutach kości i ludzkości, której długość życia maleje
proporcjonalnie do pogarszającej się moralności; wierzenia Babilonu i Sumeru o zmniejszającej się
długości życia i Potopie;

- bajka o słowiku i sokole- prawo silniejszego, bezbronna ofiara,
- wezwanie do brata,
- w. 213 – 285 – wykład etyki;
w. 213-219 – hyris contra prawo i sprawiedliwość,
w. 220-224 – personifikacja sprawiedliwości (Dike) jako znieważanej kobiety,
w. 225-237 – życie uczciwego człowieka – uczciwość jako gwarancja dobrobytu o
szczęścia, długiego życia i dobrego potomstwa,
w. 238-247 - życie ludzi niesprawiedliwych – przeciwieństwo poprzedniego,
w. 248-255 – apel do władców,
w. 256-262 – Sprawiedliwość, Dike – córka Zeusa;
w. 263-273 – kolejne wezwanie,
w. 274 –285 – upomnienie dla Persesa,

- wiara we wszechwiedzę Zeusa, który widzi każdą niesprawiedliwość i pomści ją, łamanie praw
boskich nie popłaca, pomyślność za życia wiąże się z moralnością, opina, że Zeus nie troszczy się o
zło popełniane przez ludzi to naiwność; hyris – zuchwałość i pycha, często łącząca się z przemocą
wobec słabszych i chciwością,

- w. 309-311- praca jest wartością zarówno w oczach bogów, jak i ludzi;

kaˆ ™rgazÒmenoj polÝ f…lteroj ¢qan£toisi,

œsseai ºd broto‹j; m£la g¦r stugšousin ¢ergouj,
œrgon d’ oÙd n Ôneidoj, ¢erg…h d t’ Ôneidoj

- wzmianki autobiograficzne – dzieje ojca poety; agon na Eubei.