„Archeologia i jej problemy”
S.J.De Laet
Najważniejsze kwestie
SPIS TREŚCI:
Wprowadzenie
Rozdział I
Ziemia i jej archiwalia
Rozdział II
Wywiad archeologiczny
Rozdział III
Wykopaliska archeologiczne
Rozdział IV
Zagadnienia datowania
Rozdział V
Zagadnienia interpretacji- Granice archeologii
Rozdział VI
Zagadnienia interpretacji- Możliwości archeologii
WPROWADZENIE
„Archeolog” w rozumieniu społeczności.
Prostacka powierzchowność, pretensjonalna, miły, powierzchowny, nieszkodliwy maniak, nieumiejący być złośliwym.
Otoczony nimbem romantycznym, który odkrywa w sposób niezawodny, niemal za każdym uderzeniem kilofa skarby i dzieła sztuki.
Odkrywanie wielkich znalezisk, takich jak grób Tutenchamona nie jest dla żadnego archeologa celem samym w sobie, są one ukoronowaniem wieloletnich poszukiwań.
Archeologia, a historia sztuki.
Dla uczonych i pisarzy z epoki renesansu i humanizmu, archeologia była całkowicie jednoznaczna z historią sztuki starożytności klasyczniej. Nastąpiło podporządkowanie archeologii filologii, trwało ono przez cały wiek XVII i XVIII. Dopiero w wieku XIX oraz od czasów narodzin prahistorii, jako dyscypliny naukowej, archeologia znalazła swój właściwy zakres- poszukiwanie, studiowanie oraz interpretacja historyczna wszystkich zabytków, wszystkich tkwiących w ziemi materialnych pozostałości zaginionych kultur.
Archeologia- obiektywizm, wystrzeganie się sądów o wartości estetycznej sztuki.
Archeologia, a historia.
Historia- ogranicza się do odcinka czasu, dla którego posiadamy źródła pisane. Tak więc zajmuje się 1% całości całego okresu powstania człowieka, pewnymi obszarami dominującymi w dalszym rozwoju kultury.
Historia starożytności klasycznej- dzieje Aten i Rzymu.
Archeologia- zajmuje się wszystkimi regionami, zarówno tymi, których cywilizacje są powszechnie znane, jak też i tymi, których rozwój był mniej gwałtowny. Posługuje się śladami materialnymi, które nasi przodkowie pozostawili w ziemi. Nie ogranicza się tylko do prahistorii, dostarcza bowiem także cennych informacji o najdawniejszych odcinkach historii.
Archeologia i historia ściśle wzajemnie się przenikają, lecz istnieją między nimi zasadnicze różnice. Głęboki jest podział jeżeli chodzi o informacje dot. klas społecznych. Historia zajmuje się przede wszystkim najwyższymi klasami, królami, arystokracją, niewiele mówi o warstwach ludowych, archeologia odwrotnie- bada wszystkie klasy społeczne bez różnicy (przykładami mogą być groby kopulaste Micen szczerozłotych jak też lepianki wieśniaków ze szczepu Menapiów).
Wspólny cel archeologii i historii- nakreślenie powolnego postępu człowieka oraz wykrycie najgłębszych przyczyn jego rozwoju. Archeolog musi być jednocześnie historykiem, powinien on także przebyć przeszkolenie specjalne w zakresie archeologii.
Co powinien umieć archeolog?
W skład przygotowania zawodowego wchodzić będzie: technika prac wykopaliskowych, umiejętność datowania, identyfikacji i interpretacji danych osiągniętych w trakcie badań. Musi odwoływać się do nauk przyrodniczych (geologia, antropologia, paleontologia, paleogeografia, chemia, nauka o radioaktywności).
Parę dziedzin z zakresu archeologii.
Prahistoria
Paleolit i mezolit- epoki, w obrębie których zaczyna się dopiero dostrzegać niewyraźne zarysy rozwoju historycznego. Domena przede wszystkim geologii i antropologii.
Protohistoria
Archeologia klasyczna- cywilizacja rzymska, „imperium Romanum”.
Okres wędrówek ludów i okresu merowińskiego- postępujące zlewanie się pierwiastków rodzimych i barbarzyńskich.
Archeologia przedklasyczna- stadium kultury egejskiej i miceńskiej.
Archeologia grecka i rzymska- konieczność znajomość języków i cywilizacji starożytności klasycznej.
Archeologia Bliskiego Wschodu- j.w.
Archeologia krajów stepowych.
ROZDZIAŁ I- ZIEMIA I JEJ ARCHIWALIA
Znaczenie ziemi.
Jest największą składnicą archiwaliów, jej wiek jest oceniany na 2000 milionów lat.
Paleontolog- poszukuje w Ziemi szczątków gatunków wymarłych zwierząt i na ich podstawie kreśli linie powolnego rozwoju gatunków
Antropolog- dzięki zakopanym w ziemi ludzkim szczątkom kostnym bada początki człowieka.
Archeolog- dla niego również człowiek jest przedmiotem badań, nie poświęca on jednak tyle uwagi studiowaniu jego bezpośrednich szczątków cielesnych, raczej skupia się na badaniu śladów jego działalności (pozostawionych broni, narzędzi, resztek posiłków, ognisk, śladów mieszkań, grobów itp.). Archeolog nie tylko bada przedmioty wytworzone przez człowieka, lecz także ślady jego działalności.
Oddziaływanie środowiska na „archiwalia ziemi” z uwzględnieniem trzech grup.
Surowiec:
Kamień naturalny i krzemień- niezniszczalne, jednak środowisko mogło im nadać patynę, zmieniając ich wygląd. Ona jednak może poinformować o otoczeniu w którym kamień przebywał; długie zanurzenie w rzece przyczynia się do powstania patyny całkiem odmiennej od tej, która wytworzyła się przez leżenie w torfie.
Palona cegła- budynki z użyciem tego surowca uległy małym zmianom od czasu, gdy zostały zasypane.
Niewypalana cegła- najgorszym wrogiem tego surowca jest wilgoć.
Metal- wśród metalowych zabytków najlepiej zachowuje się złoto. Srebro zachowuje na ogół swój kształt i trwałość, ale często pokryte jest czarniawą patyną, niemożliwą do usunięcia.
Brąz- zachowanie się przedmiotów z tego surowca uwarunkowane jest przez rodzaj gleby w której zostały one zagrzebane (niekorzystne kwaśne gleby) oraz przez jakość stopu. Na ogół jest ono bardzo dobre. Zdarza się, że małe przedmioty są tak prześniedziałe, że zostawiają po sobie w glebie jedynie zielony ślad.
Żelazo- bardzo szybko rdzewieje, aż do samego jądra przedmiotu. Rdza czyni także konserwację przedmiotu niezwykle trudną.
Ceramika- jej ułamki zachowują się na ogół bardzo dobrze. Naczynia słabo wypalone i porowate ulegają działaniu wilgoci- stają się kruche i rozsypują się. Po wyschnięciu powracają do swej pierwotnej konsystencji. Mało korzystne dla tego surowca są gleby kwaśne.
Szkło- często nadżerana i na powierzchni pokrywa się cieniutką warstewką białawą lub opalizującą.
Substancje organiczne- kość, kość słoniowa, rogi jelenia i reniferowe oraz róg wykazują najwięcej odporności i przechowują się najdłużej. Kości spalone zachowują się lepiej. Gleby kwaśne mogą przyczynić się do całkowitego zniknięcia materiałów kostnych. Włosy są dość odporne na rozkład.
Drzewo- zachowuje się na ogół w środowiskach wilgotnych lub błotnistych. Jeżeli było częściowo zwęglone to zachowuje się znacznie dłużej.
Klimat:
Gorący i wilgotny - występujący w krajach tropikalnych. Najgorszy wróg dokumentów archeologicznych. Rośliny bardzo szybko wciskają swe korzenie w najmniejsze szczeliny. Fauna- największym zagrożeniem są terminy, które w krótkim czasie mogą zrujnować ruiny zabytku.
Gorący i suchy- klimat, w którym liczne przedmioty z materiałów łatwo niszczejących zachowują się nienaruszone. Przykładami mogą być egipskie papirusy, czy też mumii.
Arktyczny- działa równie znakomicie na zachowanie się zabytków przeszłości, mróz zachowuje często materiały najbardziej podatne na zniszczenie. Przykładami mogą być znaleziska nienaruszonych ciał mamutów (w żołądkach mamutów znajdowane są także resztki ich ostatnich pożywień).
Kurhany scytyjskie z I w. p.n.e. w Ałtaju- w wielkich komorach grobowych odkryto liczne narzędzia, broń, ozdoby i klejnoty, ceramikę, a także przedmioty z materiałów łatwo niszczejących, jak np. przedmioty z drzewa i ze skóry. Znaleziono także zabalsamowane zwłoki wodza scytyjskiego.
Umiarkowany- z jego kolejnymi zmianami okresów zimnych i ciepłych, mokrych i suchych jest mało sprzyjający dla zachowania się materiałów łatwo niszczejących. Niekiedy, kiedy środowisko w Krym zawarte są zabytki jest bardzo jednorodne i odznacza się niemalże stałym stopniem nawilgocenia i bardzo nikłymi wahaniami ciepłoty, można liczyć na odkrycie prawie niezniszczonych przedmiotów.
Bagna i torfowiska Niemiec północnych i Danii- zachowały całą serię zabytków archeologicznych o pierwszorzędnym znaczeniu (np. 40 całkowicie zmumifikowanych ciał w zadziwiającym wprost stanie konserwacji; człowiek z Tullund, którego zawartość żołądka została poddana dokładnej analizie).
Kurhany z epoki brązu na obszarze Niemiec północnych i Danii- odkrycie ciała zmarłego pochowanego w pniu drzewa (możliwa była analiza szkieletu pokrytego skórą, odzieży, itp.)
Gleby:
Gleby kwaśne- sprawiają, że w ciągu kilku lat znikają substancje łatwo zniszczalne lub, że materiały bardziej odporne na niszczenie są nadwątlone: kości znikają w ich obrębie bardzo szybko, a brąz czy żelazo ulegają szybkiej korozji.
Gleby piaszczyste- dość łatwo udaje się w nich odnaleźć ślady słupów, bierwion, rowów itp. W postaci brunatnawych lub czarniawych plam. Szkielety zaś zostawiają jednak ślady po sobie w postaci ciemnych sylwetek.
Gleby gliniaste- zabytki w tych glebach zachowują się znacznie gorzej niż w przypadku gleb piaszczystych.
Lawa, warstwy lapilli- przykład: Pompeje, Herculanum, często to co tam zostało zachowało się pod postacią „negatywu”.
Odkrycia opisane w tym rozdziale:
Butelka z winem- pochodząca z III w n.e., znaleziona została w roku 1867 w sarkofagu rzymskim w Spirze w Palatynacie. Butelka ta wypełniona było prawie pod samą szyjkę płynem.
Odkrycie amfory napełnionej skrystalizowanym miodem- w Pastum we Włoszech, z VI w. p.n.e., miód oparł się zwycięsko rozkładowi w ciągu 2500 lat.
ROZDZIAŁ II- WYWIAD ARCHEOLOGICZNY
Znaleziska przypadkowe.
I. Czynniki przyrodnicze:
Erozja spowodowana przez morze- zjawisko to jest często tam, gdzie wybrzeże utworzone jest ze stromych skał (sławne złoża w Cromer w Norfolku i z Clacton w Essex, które odkryte zostały w ten właśnie sposób). Nie mniej ważne są zabytki przeszłości ujawnione przez działalność morza na wybrzeżach piaszczystych uwieńczonych łańcuchem wydm.
W roku 1647 wielka burza spustoszyła zachodnie wybrzeże wyspy Walcheren i osłoniła w ten sposób sławną świątynię bogini Nehalennia, w miejscu, po którym dziś przewalają się fajne morskie.
W roku 1520 osłonięcie na plaży w Katwijk szczątków „Brittenburgu”, budowli z okresu rzymskiego, zapewne jakiegoś castellum, które widoczne było jeszcze przy odpływach aż do poło XVIII w.
W roku 1936, na wybrzeżu belgijskim, morze zabrało wielkie masy piasku, przez co widoczne są podwaliny kilku domków z wiosek Mariakerke i Walravensyde, zatopionych od czasu wielkiej burzy w roku 1334.
Erozja spowodowana przez brzegi rzek, bądź strumieni- w czasach pradziejowych ludzie sadowili się w bezpośrednim sąsiedztwie większych arterii wodnych lub rzeczułek przez co łatwiej zdobywali jedzenie i mieli do dyspozycji naturalne drogi komunikacyjne. Często odkrywa się tam zabytki archeologiczne dzięki stal postępującego procesu tworzenia meandrów.
Osada neolityczna w Vinca nad środkowym Dunajem, w której zbadanie rzuciło całkowicie nowe światło na stosunki, istniejące między światem śródziemnomorskim, a Europą.
Erozja eoliczna (wietrzna)- mogą tworzyć się wysokie wydmy piaszczyste pochodzenia eolicznego, bądź cała wierzchnia warstwa gleby może być stale porywana przez wiatr, niekiedy do głębokości kilku metrów. Większość pięknych mikrolitów tardenuaskich z epoki mezolitu została w ten sposób „wdmuchana na czysto” w wyniku działalności wiatru. Wiatr ten spełnia zresztą również wielką rolę przy ochronie zabytków.
W krainie belgijskiej Campine, wiatr dokonał w krótkim czasie całkowitej zmiany wyglądu krajobrazu (wydmy).
II. Działalność człowieka:
Przy zwykłych pracach-kopanie rowów, robienie wykopów pod fundamenty, zakładanie przewodów wodociągowych, gazociągów itp.
W latach 1910-1925 zarząd miejski Gandawy polecił kopać basen centralny portu gandawskiego, odsłonięto spory szmat pradziejów Flandrii (narzędzia, grób Artura z epoki brązu, ceramika z epoki żelaza, merowińskie cmentarzysko ciałopalne).
Prace wykopaliskowe- wiele przedsiębiorstw przemysłowych z obawy, że badania naukowe mogłyby zahamować rytm ich prac, nie mówią nic o odkryciach. Istnieją jednak też takie, które natychmiast zawiadamiają archeologów.
Pogłębianie rzek- przykładem może być ogromna ilość broni, ozdób, narzędzi pochodzących z czas od neolitu, aż do okresu wikińskiego, które zostały wydobyte przez pogłębiarki z rzeki Skaldy.
Rybołówstwo- przykładowo w roku 1931 kilku rybaków wydobyło w swych sieciach w odległości 45km od wybrzeża angielskiego, kawał torfu oderwany od dna morskiego, w którym znaleziono kościany harpun maglem oski (stanowi to kolejny dowód na to, że w mezolicie Anglia była jeszcze połączona z kontynentem).
Wojny- kopanie rowów strzeleckich w Prusach Wschodnich w 1914r. i nad Sommą w 1917r., zakładanie nowych lotnisk w Anglii spowodowało dokonanie szeregu bardzo ważnych odkryć archeologicznych (np. świątynia celtycka z Heath Row, pochodząca z wczesnej epoki żelaza). Wojna przyczyniła się poza tym do gwałtownego rozwoju fotografiki lotniczej.
Wskazówki na powierzchni ziemi.
Zabytki prawie nietknięte- zabytki architektury antycznej, które bardzo dobrze się zachowały, jak np. Porta Nigra w Tewirze. Stan zachowania tych zabytków nie powinien jednak być przeszkodą w dokonaniu tam ewentualnie badań wykopaliskowych pozwalających np. na lepsze określenie pierwotnego zespołu zabytków, którego są cząstką lub też na ustalenie daty ich zabudowania.
Zabytki archeologiczne całkowicie ukryte pod ziemią- mogą wywierać wpływ na wygląd rosnącej tam roślinności, a ta z kolei może dopomóc archeologii w ujawnianiu miejsc, gdzie należy przystąpić do wykopalisk. Nawet obserwacje nad zachowaniem się niektórych gatunków zwierząt mogą dostarczyć pewnych wskazówek.
Przykładowo: w suchych porach roku miejsce w którym znajdują się starożytne konstrukcje kamienne lub ceglane zachowa dłużej wilgoć, aniżeli otaczające je wokoło gleba, wynikiem czego będzie bujniejsza roślinność.
Inne wskazówki.
Stare mapy, mapy sztabowe- często zanotowane kurhany dzisiaj są zupełnie zniesione. Pozwala to na ustalenie ich pierwotnego położenia w celu przeprowadzenia badań wykopaliskowych.
Plany katastralne- dość często bowiem rozgraniczenie pól uwarunkowane zostało przez obecność dawnych ruin, które już zniknęły z powierzchni ziemi.
Dzieła historyków starożytnych- bardzo często robią oni wzmianki o znaleziskach, dokonanych nieraz przed kilkoma wiekami (np. dzięki autobiografii opata Guiberta z Nogent odkryto cmentarzysko merowińskie).
Folklor i nazewnictwo miejscowe- wiele legend wiąże się z kurhanami i z cmentarzyskami pradziejowymi.
Przykładowo: miejsca gdzie czarownice odprawiają woje sabaty, gdzie straszą wilkołaki itp. okazały się bardzo często obfitującymi w zabytki terenami wykopaliskowymi.
Metody wywiadu czynnego.
Autor wymienia tylko niektóre z tych metod- te które, jego zdaniem, przedstawiają pewną wartość praktyczną. Czytelnik nie znajdzie wzmianek o spirytyzmie, o wahadłach wykrywających promienie elektromagnetyczne, ani o różdżce różdżkarza, bo autor w nie nie wierzy. Za to w „Revue Archeologique” W.Deonna z roku 1925, bronił tezy przeciwnej.
Fotografika lotnicza
Historia: fotografika lotnicza rozwinęła się znacznie w ciągu pierwszej wojny światowej. Pierwszymi próbami, w względzie tej fotografii jako metody wywiadu archeologicznego, były zapewne zdjęcia dokonane przez L.Reya w Macedonii, T.Wieganda w Palestynie oraz G. Beazeleya w Mezopotamii. Jednakże najbardziej systematyczne zastosowanie znalazła ta metoda w Wielkiej Brytanii, głównie dzięki O.G.S Crawfordowi i G.W.G. Allenowi. W czasie drugiej wojny światowej zaczęto stosować fotogrametrię. Po ustaniu działań wojennych fotografika lotnicza rozwinęła się bardzo szybko.
Obecnie: fotografika lotnicza umożliwia przede wszystkim dokonanie znakomitych zdjęć z lotu ptaka wielkich zespołów zabytków archeologicznych, które widziane z ziemi z trudem dają się rozpoznać w całości. Równie ważne jest odkrywanie ledwie dostrzegalnych znaków na powierzchni ziemi, takich jak minimalne różnice w poziomie, różnice w szacie roślinnej itp.
Splantowane nasypy ziemne, prawie zrównane z poziomem ziemi kurhany, zasypane stare rowy itp. stają się bardzo wyraźne wczesnym rankiem lub też późnym wieczorem.
Różnice w roślinności spowodowane obecnością dawnych rowów, murów fundamentowych itp. widoczne są bardzo wyraźnie na łanach dojrzewających zbóż lub na polach lucerny. Często stają się niewidoczne gdy pole jest świeżo zaorane (chyba, że podglebie jest innego rodzaju niż sztuczna warstwa orna na powierzchni).
Technika dokonywania zdjęć: najlepsze zdjęcia są te, których dokonuje sam pilot. Dla śladów na ziemi, które uwidaczniają się dzięki swym cieniom, korzystniejsze będzie sfotografowanie ich z ukosa (oraz rankiem), podczas gdy zdjęcie prostopadłe odpowiedniejsze będzie dla wykrycia śladów w obrębie szaty roślinnej oraz dla wykonania planów większych zespołów.
Wywiad podwodny- do tej pory zadowalano się wydobywaniem na powierzchnię ładunków kilku statków greckich i italskich, zatopionych u wybrzeży w następstwie burzy, natomiast nie usiłowano dotychczas wydobyć samych statków, chociaż to właśnie dostarczyłoby cennych wskazówek o sposobach budowy okrętów w starożytności. Warto wspomnieć o badaniach archeologiczne na terenie portu etruskiego w Spinie, mieście dziś całkowicie zatopionym.
Metody geofizyczne- określają różnice w strukturze głębiej zalegających pokładów ziemi.
Metoda kartowania oporów zastosowana przez R.J.C.Atkinsona. Zasada, na której ta metoda się opiera: przewodnictwo elektryczne górnych warstw gleby nie zależy od natury samej gleby, lecz od zawartej w niej wody i rozpuszczonych w niej soli mineralnych. Ziemia orna tworząca zwykle warstwę wierzchnią gleby, zawiera więcej wody aniżeli głazy z dawnych fundamentów ukrytych w ziemi; na odwrót na miejscu dawnych rowów z reguły jest więcej wilgoci.
Gleboznawstwo- sporządzanie map glebowych. Aby taką mapę wykonać, trzeba zrobić wiele sondaży.
Analiza chemiczna gleby- tam, gdzie człowiek mieszkał przez dłuższy lub krótszy czas, nagromadzenie odpadków i śmieci wszelkiego rodzaju zmodyfikowało gruntownie skład chemiczny gleby.
Elektroniczny aparat do wykrywania (detektor)- aparat wykrywający wszystkie przedmioty metalowe zakopane w ziemi aż do głębokości od 0,5-1,5 metra. Reagują na każdą napotkaną odrobinkę metalu (także gwoździe, puszki itp.). Autor uważa, że aparaty te nie znajdą się nigdy w pospolitym, codziennym użytku.
Sonda- według autora stawia ona więcej niedogodności aniżeli pożytku. Cienki, zaostrzony pręt żelazny wbija się w ziemię raz przy razie. Sprzęt ten jest niezwykle niebezpieczny w użyciu, może rozbić przedmioty starożytne, jak np. kruchą ceramikę, czy też szkło.
ROZDZIAŁ III- WYKOPALISKA ARCHEOLOGICZNE
Główne zasady na wykopaliskach archeologicznych:
Archeolog powinien poszukiwać i odnaleźć wszystkie dane archeologiczne i je zarejestrować, powinien określić także pozycję stratygraficzną znajdowanych przez siebie danych. Te dwie czynności na terenie wykopaliskowym dokonywane są jednocześnie.
Analiza morfologiczna:
Poszukiwanie, gromadzenie i zachowywanie zabytków przeszłości, które oparły się atakom czasu oraz rejestracja śladów nieistniejących już zabytków, pozostawiających po sobie jedynie zabarwienia ziemi.
I. Materiały budulcowe:
Budynki zbudowane niegdyś z trwałych materiałów- wystarczy odsłonić zachowane partie, uważając na przedmioty znajdujące się w pokrywającej je ziemi. Nawet jak zniknęły już zabudowania, ziemia zachowuje zwykle ich fundamenty.
Suche mury- pozostałości po takich budowlach nie są trwałe i bardzo często kamienie z nich nie pozostały na swym pierwotnym miejscu.
Obwarowanie niektórych oppidów galijskich zbudowanych techniką zwaną murus gallicus.
Obiekty megalityczne- często owe zabytki przeszłości były cele wizyt przypadkowych poszukiwaczy, którzy w celu przedostania się o ich wnętrza poprzestawiali nieraz znaczną ilość głazów.
Drewniane budowle- tam gdzie zachowały się ich pozostałości można na ogół ustalić rozplanowanie tych konstrukcji na postawie ustawienia i położenia odkrytych słupów i bierwion poziomych. Istnieją dwie teorie na ten temat:
Byłyby to słupy wbite w dno jeziora w pewnej odległości od jego brzegu, na których miałyby być skonturowane platformy z domami.
Osady miałyby być zbudowane na bagnistych wybrzeżach tych jezior, a pionowe słupy domostw miałyby być wpuszczone głęboko poprzez moczarowate podłoże aż do gruntu stałego.
W jednym z grobowców królewskich w Ur w Chaldei Leonard Wooley odkrył szczątki harfy, której drewniana rama całkowicie zniszczała, lecz której cała ornamentacja ze złota, srebra, szylkretu i lapis lazuli pozostała dokładnie na swym miejscu. Przy pomocy wosku wyjął on cały przedmiot bez uszkodzenia go.
II. Technika badań:
Technika badań, która ma być zastosowana, musi być określona przede wszystkim przez charakter terenu i rodzaj samych zabytków.
Położenie dawnych murów (nawet, jeżeli tak jak np. ruiny rzymskie, służyły za kamieniołomy) ciągle jeszcze jest wyraźnie zaznaczone, jako negatyw w podłoży przez nawiezioną ziemię, pełną odpadków.
Całkowity rozkład drewnianych konstrukcji- w większości przypadków uważne badanie pozwala na odnalezienie nikłych śladów pod różną postacią. Np. tam gdzie skalisty lub kredowy calec wychodzi na niewielkiej głębokości pod powierzchnię, dawniejsi mieszkańcy drążyli doły dla wpuszczenia w nie słupów lub też wykuwali w nich płytkie rowy dla osadzenia fundamentów.
Na obszarach piaszczystych zachowują się lekkie ślady tych konstrukcji, dawnych rowów lub ciał organicznych pod postacią czarnych, brunatnych lub odbarwionych plam.
Technika „zeskrobywania”-
Stanowisko neolityczne w Kolonii- Lidental, obszar został odłonięty i zeskrobywany przez W. Buttlera i W. Habreya. Odkryli pozostałości kulruty tzw. Ceramiki wstęgowej. W wyniku badań stratygraficznych można było wywnioskować, że wieś ta była kolejno czterokrotnie na nowo zamieszkiwana.