Najważniejszym problem w Unii w ramach ochrony socjalnej jest walka z marginalizacją społeczną, w tym przede wszystkim z ubóstwem materialnym.
Uwaga metodologiczna: to, co u nas zwane jest pomocą społeczną w Unii zwane jest raczej ochrona socjalną.
Normy wspólnoty Europejskiej dotyczące pomocy społecznej
UE powstało w 1957 (traktat rzymski), ale zainteresowanie pomocą społeczną pojawia się dopiero w latach 70tych. Powstają średniookresowe programy, które mają na celu walkę z ubóstwem.
Program I (1975-80). Etap rozpoznawczy, badania, wywiady, definiowanie biedy, konfrontacja doświadczeń, statystyki porównawcze.
Program II (1985-1988). Już bardziej operacyjny. Powstają wskaźniki ubóstwa, rozpoczyna się programy adresowane do najbiedniejszych (krajów - portugalia, Grecja i grup - długookresowi bezrobotni). Bieda zaczyna być postrzegana jako czynnik marginalizujący.
Program III (1989-1993). To rozwijanie tego, co w poprzednich plus próba społecznej integracji grup biednych, czyli opracowanie modeli organizacji walki z marginalizacją.
Najważniejsze źródło prawne to Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników (Karta Socjalna) z 1989 roku.
Ważne zdają się być art. 10 (każdy pracobiorca ma prawo do ochrony socjalnej i świadczeń socjalnych; bezrobotni takoż) i art. 25 (każda osoba starsza bez emerytury również ma prawo do świadczeń i zapomóg).
Wraz z kartą przygotowano komunikat-oświaczenie o wcielaniu Karty w życie. W punkcie o ochronie socjalnej podkreśla się, że są to zalecenia i że główne są 2:
Zbieżność celów
Wspólne kryteria dot. dochodów i świadczeń wystarczających
Szczegółowe zalecenia na temat 1) i 2) zostały opublikowane w maju 1991 w projekcie zalecenia Rady. Chodzi o określenie wspólnych zasad na podst., których byłoby zapewnione ogólne prawo do dochodów i świadczeń wystarczających. Mają to być tylko zasady, a nie techniki.
Szczegółowe zalecenia dot. wprowadzania w życie Karty Socjalnej, czyli zaleca się:
A. Przyznanie ogólnego prawa podmiotowego do gwarantowanych dochodów i świadczeń wystarczających
B. Zastosowanie dla tego prawa nastepujących kryteriów jego nabycia
Potrzeba
Bycie mieszkańcem danego kraju
Posiadanie dochodów mniejszych niż dana kwota i gotowość podjęcia pracy
Zaleca się nie limitowanie czasu nabycia tego prawa
Zaleca się uzupełnianie tego prawa o inne z zakresu mieszkalnisctwa itp.
C. Zastosowanie nast. Wskazówek związanych z wdrożeniem programu w życie
D. Zapewnienie gwarancji dochodów i świadczeń w ramach sys. pomocy społecznej
E. Wprowadzenie zasad zawartych w tym zaleceniu systematycznie przez 5 lat
F. Wydanie zarządzeń o zbieraniu info o skuteczności tego programu
Autor opisuje wszystkie te bzdurne przepisy i patykiem na wodzie pisane ustalenia po to, aby udowodnić czytelnikowi, że UE to nie tylko unia ekonomiczna, ale także socjalna i dlatego Polska powinna przyjrzeć się swoim przepisom, aby móc się dopasować.
Unia socjalna to ochrona socjalna, czyli zapewnienie wystarczającego poziomu dochodów i świadczeń. Powinien być on gwarantowany przez pomoc społeczną i system działań integracyjnych opartych na instytucji minimalnego dochodu gwarantowanego, (MDG).
Pomoc społeczna tym różni się od innych gałęzi polityki społecznej, że przeważnie stanowi inicjatywę lokalna, jest bardziej elastyczna i nie ustala się jej odgórnie. MGD to jedyny element pomocy społecznej, który może być tak regulowany.
Charakterystyka instytucji NDG stosowanej w krajach członkowskich UE
MGD to system rozwiązań prawnych dający obywatelowi prawo do roszczeń o posiadanie minimum środków służących jego utrzymaniu, które to minimum jest ustalane przez rząd, gwarantowane przez państwo i opłacane z podatków.
Tylko w Belgii MDG nazywa się MDG. W innych krajach albo się tak nie nazywa, albo wprowadzono go częściowo albo w ogóle go nie ma. Ponieważ te, co są były wprowadzane w różnych czasach, różnią się między sobą rozwiązaniami. Są jednak cechy wspólne:
Prawo podmiotowe ma charakter obligatoryjno-roszczeniowy a nie uznaniowy. Wyjątek stanowi Wielka Brytania.
Warunki podmiotowe dot. takich cech jak obywatelstwo, wiek, gotowość do pracy, brak wystarczających dochodów, wyczerpanie innych uprawnień.
Wiek jest przeważnie od 18 lat, ale czasem wyższy, a wiąże się to wiekiem produkyjnym, bądź z przysługiwaniem innych uprawnień.
Gotowośc do pracy jest bardzo ważna - symbolizuję postawę obywatela i wyraża się zapisaniem do biura pośrednictwa bądź podpisaniem umowy włączenia do życia gospodarzczego (gotowość szkoleń, zmiany zawodu).
Ostatni warunek jest związany z tym że MGD ma być ostatnim ogniwem polityki społecznej, ostatnią deską ratunku (kiedy już nie pomoże rodzina, zz, czy ubezpieczenia społeczne).
Ważne jest także to że o taką pomoc trzeba się samemu ubiegać, tj. wystąpić z wnioskiem.
Kwota dochodu minimum określana jest w zależności od kategorii świadczeniobiorcy. Albo wyznacza się typ gospodarstwa domowego albo liczy się dochód minimum na głowę gospodarstwa domowego i modyfikuje się ją w zależności od ilości osób. Kwota ta może zależeć także od czasu korzystania z pomocy.
Pomoc dochodowa gwarantowana przez państwo przyjmuje postać zasiłku wyrównawczego. Przeważnie bowiem jakiś dochód w rodzinie jest.
Indeksacja to odtwarzanie realnej wartości ustalonych poziomów minimum dochodów poszczególnych kategorii osób. Podstawą indeksacji przeważnie jest wskaźnik wzrostu cen.
Ustalanie sytuacji materialnej potencjalnego świadczeniobiorcy też jest różne w poszczególnych krajach - przeważnie bierze się pod uwage wszystkie źródła dochodu, także te w naturze.
Bywa że dodatkiem do pieniedzy są także uprawnienia pochodne. Jeżeli zachodzi taka potrzeba można przyznać dostep do opieki lekarskiej, edukacji, opłat mieszkaniowych.
Pomoc dochodowa w świetle polskich rozwiązań z zakresu pomocy społecznej
Pomoc społeczną reguluje Ustawa o pomocy społecznej z 1990 (+zmiany 1992). Dominuja zasiłki pieniężne (stałe, okresowe, celowe, opałowe, mieszkaniowe), ale występuje też pomoc pozamaterialna.