CERAMIKA KULTURY JASTORFSKIEJ

Na przykładzie materiałów z osad w rejonie Poznań-Nowe Miasto

• Artykuł dotyczy ceramiki identyfikowanej z kulturą jastorfską, którą otrzymano podczas badań autostradowych w rejonie Poznań- Nowe Miasto, znacząca ilość materiału oraz charakter stanowiska ( odkryto cztery osady) zainicjowała nowe spojrzenie na niektóre kwestie dotyczące tej kultury

• Stanowiska nr : 150, 226, 278, 284 stanowią osady położone w pradolinie rzeki Spławki, ceramika opracowana została dla tych czterech stanowisk według jednego systemu typologii

• Podczas opracowywania brano pod uwagę

• Makromorfologię

• Mikromorfologię ( głównie ukształtowanie brzuśca oraz wylewu)

• Wyodrębniono 10 grup naczyń ceramicznych od A do J wg wskaźników szerokościowo - wysokościowych, (R1:H1, R3:H1, R1:R3, R2:R4)następnie podzielono je na typy względem kształtu brzuśca, następnie podzielono na podtypy względem kształtu wylewu, następnie podzielono na odmiany, biorąc za kryterium uformowanie brzegu (przykład: A III 2 b)

Na skupisku spławskim spotykamy 4 wątki zdobnicze, jednakże odsetek naczyń ornamentowanych jest niewielki:

1. Naklejona listwa plastyczna pokryta dołkami paznokciowymi lokalizowany jest na przejściu szyjki w brzusiec

2. Dołki palcowe

3. Poziome linie ryte

4. Meander blankowy lub prosty, zygzak lub trójkąt wyznaczony dwiema liniami rytymi

Możemy wyróżnić dwie sekwencje wątków:

• A, B, C -tradycja halsztacka i jastorfska

• C, D-tradycja lateńska

• Datowanie ceramiki z tego zespołu osad jest bardzo szerokie, początek najwcześniejszej osady przypada na schyłek fazy HD3 = Jastorf c, osady opuszczono u schyłku młodszego okresu przedrzymskiego , nie później niż początek fazy A3 (Lt D2)

GRUPA	OPIS	MAKROMRFOLOGIA	DATOWANIE	WYSTEPOWANIE	INNE
A	garnek trójczłonowy, o brzuścu zaokrąglonym i jajowatym	H1>R1 R3<H1	Jastorf b-c -- Ripdorf	sporadycznie w skupisku, spławskim, ale typowe dla kręgu jastrofskiego
B	garnek dwuczłonowy, o brzuścu zaokrąglonym, baniastym, jajowatym, dwustożkowatym	H1>R1 R3<H1	od HD3/ Ripdorf--Ripdorf	najczęstsze w skupisku spławskim,	mają cechy stylistyki halsztackiej^1 oraz wczesno lateńskiej^2(dwa nurty stylistyczne)
C	garnek dwuczłonowy z dwoma uchami, o brzuścu jajowatym	H1>R1 R3<H1	schyłek Jastorf b-c—Seedorf ( naczynie w skupisku spławskim - Jastorf/Ripdorf)
D	garnki beczułkowate jednoczłonowe posiadają chropowacenie „zagładzane”	H1>R1 R3<H1	schyłek Jastorf-- początki Ripdorf
E	misy	R1:H1>2,0	schyłek Jastorfu--Ripdorf	często spotykane w skupisku spławskim	możemy wydzielić dwa nurty stylistyczne^3
F	dzbany dwu- lub trój-członowe z uchem, niektóre dna z otworami( wytwarzanie dziegciu)	H1>R3 R1:R3<0,7	Riporf		charakterystyczna forma dla k. jastorf
G	niskie wazy dwuczłonowe, z uchem	H1<R3 R2:R4>1,5	nurt1->schyłek Jastorfu—Riporf nurt2-> Ripdorf--Seedorf	często spotykane w skupisku spławskim	posiada dwa nurty stylistyczne^4
H	Kubki dwuczłonowe z uchem	H1<R3 R2:R4<1,5	bardzo szerokie ramy chronologiczne od Jastorfu b do Seedorf		posiadają dwa nurty stylistyczne^5
I	wysokie wazy dwu- i trójczłonowe	H1>R3 R3:R4>3	nawiązuja do naczyń z Jutlandi dat. na III a wg C.j. Beckera(środek Ripdorf)		tylko jeden egzemplarz, powierzchnia chropowacona „zagładzana”
J	naczynia szczególna, „sitowate”				naczynia z otworami w części przydennej

1 cechy ceramiki halsztackiej:

• Listwy plastyczne

• Powierzchnia chropowacona

• Brzegi pionowe lub skośnie wygięte na zewnątrz, niepogrubione o krawędziach zaokrąglonych lub górą ścięte

2 cechy stylistyki wczesno lateńskiej

• Wylewy pogrubione o krawędziach od wewnątrz facetowanych lub ściętych

• Brzusiec baniasty, dwustożkowaty, jajowaty

• Wyraźnie zaakcentowane przejście szyjki w brzusiec

• Powierzchnia wyświecana lub chropowacono „zagładzona”

3 nurty stylistyczne w typach E:

1. Misy z wylewani o krawędziach zaokrąglanych, ściętych górą lub do wewnątrz, niekiedy z taśmowatym uchem na brzuścu występują przez cały okres jastorfski

2. Misy z wylewani pogrubionymi, wysuniętymi na zewnątrz o krawędziach facetowanych niekiedy z przewężonym uchem pod wylewem pojawiają się poprzez wpływy z k. przeworskiej

4 nurty stylistyczne w typie G

1. Wylewy niepogrubione o krawędzi górą ściętych lub od wewnątrz ściętych, taśmowate ucha, powierzchnia wyświecanej barwy brunatnej, nawiązania do tradycji schyłkowo halsztackiej

2. Wylewy pogrubione, wysunięte na zewnątrz o krawędziach facetowanych, ucha przewężone, powierzchnia wyświecana barwy czarnej, zdobione wątkiem pasmowym w postaci meandra blankowego, zygzaków, trójkątów wykonany delikatną linią rytą nawiązania do tradycji lateńskiej

5 nurty stylistyczne w typie H

1. Brzuśce doniczkowate, wylewy niepogrubione górą ścięte lub ścięte od wewnątrz, od wewnątrz facetowane, taśmowate ucha, powierzchnia wyświecana barwy brunatnej tradycja schyłkowo halsztacka

2. Kubki o cylindrycznym brzuścu z pogrubionym brzegiem, o krawędzi na zewnątrz facetowanej nawiązują do kultury przeworskiej

Cechy ceramiki kultury jastorf:

• Typowa forma naczynia to garnek trójczłonowy o zaokrąglonym, baniastym lub jajowatym brzuścu (grupa A) oraz dzbany z uchem (grupa F)

• Następstwo dwuch różnych tradycji stylistycznych związanych z tradycją schyłkowohalsztacką oraz z tradycją lateńską : pojawienie się ścinania krawędzi oraz facetowania od wewnątrz wylewów niepogrubionych( u schyłku okresu halsztackiego i w starszym okresie przedrzymskim)[w Wielkopolsce od schyłku Jastorf c do Ripdorf] oraz facetowania na zewnątrz wylewów pogrubionych w młodszym okresie przedrzymskim[ w Wielkopolsce od schyłku Ripdorf po Seedorf]

• Wątek zdobniczy w postaci naklejonej listwy plastycznej pokrytej dołkami paznokciowymi- typ A

• Powierzchnia chropowacona „zagładzana”

• Używanie szamotu, jako domieszki schudzającej

Materiał przygotowany na podstawie:

Machajewski H., Pietrzak R.

2004 Z badań nad ceramiką z okresu przedrzymskiego w Wielkopolsce, [w:] H. Machajewski (red.), Kultura jastorfska na nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, s. 83-121.

1

---