1

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Motywy biblijne jako tematy literatury i sztuki.
Omów metody wykorzystania topiki biblijnej
na podstawie wybranych dzieł z różnych epok
i dziedzin sztuki.

Bibliografia podmiotu

•

•

•

•

• Tadeusz Dobrowolski,

Tadeusz Dobrowolski,

Tadeusz Dobrowolski,

Tadeusz Dobrowolski,

Tadeusz Dobrowolski,

Wit Stwosz. Ołtarz mariacki

•

•

•

•

• Amalia Martínez Muńoz i in.,

Amalia Martínez Muńoz i in.,

Amalia Martínez Muńoz i in.,

Amalia Martínez Muńoz i in.,

Amalia Martínez Muńoz i in.,

Historia sztuki świata

•

•

•

•

• Caterina Limentani Virdis,

Caterina Limentani Virdis,

Caterina Limentani Virdis,

Caterina Limentani Virdis,

Caterina Limentani Virdis,

Mari Pietrogovanina, Arcydzieła
malarstwa ołtarzowego

•

•

•

•

• Michaił Bułhakow,

Michaił Bułhakow,

Michaił Bułhakow,

Michaił Bułhakow,

Michaił Bułhakow,

Mistrz i Małgorzata

Bibliografia przedmiotu

• Karol Estreicher, Zarys historii

sztuki, Warszawa 1977.

• Krzysztof Kornacki, Pokazać

Boga. Jezus Chrystus na ekra-
nie [w:] Kino, 2004, nr 3, s.30 –
33.

• Jan Białostocki, Sztuka cenniej-

sza niż złoto, Warszawa 2001.

•Danielle Fouilloux i in., Kultura

biblijna. Słownik, Warszawa
1997.

Inne możliwe sformułowania tematu:

Inne możliwe sformułowania tematu:

Inne możliwe sformułowania tematu:

Inne możliwe sformułowania tematu:

Inne możliwe sformułowania tematu:

• Antyk i Biblia. Ich wpływ na kształtowanie się kultury europejskiej.
• Rola Biblii w sztuce i kulturze poszczególnych epok. Wskaż podobieństwa i różnice

pomiędzy epokami.

• W jaki sposób współczesna kinematografia nawiązuje do tekstów biblijnych? Odpo-

wiedz, powołując się na kilka wybranych przykładów dzieł filmowych.

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Strategie wstępu

Wariant 1

Wariant 1

Wariant 1

Wariant 1

Wariant 1

Prezentację możesz rozpocząć od stwierdzenia, że Biblia była jednym z najczęstszych
źródeł inspiracji artystów różnych epok. Nic w tym dziwnego, bowiem tradycja biblijna,
obok antycznej, jest podstawą kultury europejskiej. Średniowieczni artyści, działający
najczęściej na zlecenie Kościoła, za przedmiot przedstawianych przez siebie historii
obierali wydarzenia znane z Biblii. Podobnie było w czasach renesansu i baroku. Choć
pojawiła się wtedy konkurencja w postaci antyku, to jednak nie wolno zapominać, że dla
chrześcijańskiej Europy główną podstawą pozostawała Biblia. Zmieniło się to dopiero
od czasów oświecenia, kiedy nastąpiło częściowie odwrócenie od spraw religii i motywy
biblijne w sztuce zeszły na drugi plan, tracąc swoją uprzywilejowaną pozycję. Wśród
dzieł dawnych epok podejmujących wątki biblijne możesz znaleźć wiele arcydzieł, nie
będzie więc kłopotu z wyborem materiału do prezentacji.

Wariant 2

Wariant 2

Wariant 2

Wariant 2

Wariant 2

We współczesnej sztuce można odnaleźć wiele inspiracji i motywów biblijnych. Poja-
wiają się one w inny sposób niż we wcześniejszych epokach. Artystom nie chodzi już
tylko o przedstawianie historii biblijnych, ale raczej o ich powtórną interpretację, często
zupełnie niezgodną z wersją oryginalną. A czasem zupełnie nawet mu przeczącą. Ina-
czej niż w średniowieczu sztuka i literatura nie musi mieć walorów edukacyjnych, nie
służy żadnemu przesłaniu.

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Strategie rozwinięcia

Wariant 1

Wariant 1

Wariant 1

Wariant 1

Wariant 1

Wybrane przez Ciebie dzieła poruszające tematykę biblijną najlepiej przedstaw w po-
rządku chronologicznym.

2

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

• Możesz więc zacząć od znanych fresków włoskiego malarza Giotta malowanych na

początku XIII wieku. Są to cykle fresków z padewskiej kaplicy Scrovegnich przedsta-
wiające historie biblijne zarówno ze Starego, jak i Nowego Testamentu, zatytułowane
Sceny z życia Joachima, Sceny z życia Matki Boskiej, Sceny z życia Chrystusa. Są to,
oczywiście, dzieła średniowieczne, ale wyprzedzają one swój czas. Nowe jest zastoso-
wanie jednego punktu widzenia, położonego na wysokości oczu, zapowiadające już
użycie perspektywy. Sceny biblijne przedstawiane są we wnętrzach przypominają-
cych raczej architekturę włoską niż wschodnią oraz w plenerach. Uderza bardzo sta-
ranne oddanie twarzy wszystkich uczestników tych scen: każda z nich ma inne rysy
(we wcześniejszym malarstwie wszyskie postacie były niemal jednakowe), dostoso-
wane do odgrywanej na obrazie roli. W scenie chrztu Jezusa panuje spokój, scena
Jego pojmania jest już znacznie gwałtowniejsza, scena opłakiwania – przepojona
dramatyzmem. Są to jednak, w porównaniu z późniejszym przedstawieniami tych hi-
storii, przedstawienia dosyć statyczne. Wszystkie postacie przypominają raczej posą-
gi niż żywych ludzi. Na freskach widać połączenie dwóch światów, ziemskiego, repre-
zentowanego przez postacie znane z Biblii oraz niebiańskiego, reprezentowanego
przez liczne postacie aniołów. Dzięki temu oglądający może odnieść wrażenie uczest-
nictwa w niezwykłym spektaklu. Z fresków promieniuje atmosfera nadziemskiego
spokoju i cudowności. Taki też był cel przedstawienia tych historii, miały one pokazy-
wać wiernym sceny z Biblii, a ich sugestywność miała przekonywać o ich prawdziwo-
ści i doniosłości dla ludzi żyjących wiele lat później.

• Podobna była też rola dzieła, które może być świetnym przykładem z dziedziny rzeź-

by. Chodzi tu o znany chyba wszystkim ołtarz mariacki Wita Stwosza. Dzieło to
sytuuje się na pograniczu gotyku i renesansu, możesz jednak przedstawić je jako przy-
kład średniowiecznego dzieła rzeźbiarskiego nawiązującego do Biblii. Przedstawio-
ne na nim są postacie i sceny zarówno ze Starego, jak i Nowego Testamentu. Wśród
nich można obserwować pokłon pasterzy, biczowanie, zmartwychwstanie czy biczo-
wanie Chrystusa, a także postacie proroków ze Starego Testamentu. Biblijna historia,
na którą składają się oba Testamenty, jest więc przedstawiona jako całość. Krakowski
ołtarz spełnia rolę, którą pełniły książki określane jako Biblia pauperum – czyli Bi-
blia ubogich. Miał bowiem przybliżać wiernym wydarzenia i postacie umieszczone
w Biblii. Trzeba tu bowiem dodać, że większość z nich nie miała bezpośredniego
dostępu do jej tekstu i mogła się z nim zapoznać dzięki umieszczanym w kościołach
dziełach sztuki.

• Z pewnością nie miały już takiego charakteru renesansowe obrazy inspirowane Bi-

blią. Jako przykłady możesz wybrać doskonale znane dzieła:

•

Opłakiwanie Chrystusa Botticellego,

•

Ostatnią Wieczerzę Leonarda da Vinci,

•

Madonnę Sykstyńską Rafaela, freski ze sklepienia Kaplicy Sykstyńskiej wykonane
przez Michała Anioła.

Choć przedstawione są na nich sceny biblijne, to zawdzięczają one bardzo wiele
przede wszystkim sztuce antycznej. Postacie są wyidealizowane, przedstawione zgod-
nie z renesansowym postrzeganiem człowieka jako istoty harmonijnej, pełnej ładu.
Podobnie jest z tymi malowidłami, mają one jasny koloryt, malowane są ciepłymi
barwami. Dzieje się tak nawet w scenach pełnych dramatyzmu, na przykład złożenia
Chrystusa do grobu. Dzięki zastosowaniu perspektywy widz po raz pierwszy mógł
odnieść wrażenie trójwymiarowości obrazu, dzięki temu obraz wydawał się bardziej
realistyczny. Co sprawiało, że bardziej sugestywnie przemawiał do widza, który mógł
się czuć niemal jak świadek przedstawianej na obrazie biblijnej historii. Oprócz ob-
razów, możesz też wspomnieć o rzeźbie renesansowej, na przykład o Dawidzie lub
Mojżeszu Michała Anioła i porównać je z malarstwem tej epoki.

• Zupełnie inny charakter, jeśli chodzi o podejście do ukazywania Biblii, ma malar-

stwo Europy Północnej tego okresu. Zamiast przedstawienia jasnego, pogodnego,
harmonijnego, mamy obrazy ciemne, przesycone gwałtownością, niemal dzikie. Świet-
nym przykładem może być obraz Hieronima Boscha pod tytułem Niesienie krzyża.
Zamiast rozległej przestrzeni, jaka pojawiała się na obrazach włoskich mistrzów,
występuje tylko kłębowisko ściśniętych, agresywnych twarzy oprawców i świadków

3

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

zdarzenia. Pokazane są one w sposób niemal karykaturalny, wyraźnie odróżnia się od
nich łagodna twarz Chrystusa. Obraz utrzymany jest w ciemnej tonacji, wydaje się,
jakby przedstawione wydarzenia rozgrywały się w nocy, tymczasem w Biblii rozgry-
wają się one w dzień. Cechą wyróżniającą Chrystusa jest spokój, z jakim niesie krzyż.
To bardzo ekspresyjna wizja wydarzeń biblijnych, będąca próbą ożywienia tekstu,
uwydatniająca grozę i okrucieństwo wydarzeń, które Biblia opisuje. A także unaocz-
nienia widzowi cierpienia poniesione przez Jezusa.

Innym przykładem tego rodzaju malarstwa, tyle że jeszcze dalej posuniętym jeśli
chodzi o ukazanie cierpienia, może być Ołtarz z Isenheim Matthiasa Grünewalda.

• Równie dramatyczne są przedstawienia tematów biblijnych w wykonaniu Caravag-

gia. Możesz tu przywołać takie obrazy, jak:

•

Złożenie do grobu,

•

Powołanie świętego Mateusza,

•

Wieczerza w Emaus,

•

Nawrócenie św. Pawła.

Są to dzieła o ekspresji typowo już barokowej, wytworzonej głównie dzięki dynamicz-
nym układom kompozycyjnym. O ich dramatyzmie decyduje mistrzowskie zastoso-
wanie światłocienia, uwydatniającego gesty i mimikę postaci. Ich zwykłe twarze po-
zbawione są zupełnie niezwykłości, jaka była udziałem bohaterów malarstwa rene-
sansowego. Dotyczy to zarówno twarzy Chrystusa, jak i twarzy osób drugoplanowych.
Jedynym sposobem wyróżnienia jakiejś postaci jest sposób jej oświetlenia. W ten
sposób Caravaggio pozbawia Chrystusa odrobiny boskości, kładzie nacisk na ludzką
stronę Jego istoty. Także ewangeliści czy Matka Boska przedstawieni są tak, że widz
może odnieść wrażenie, iż są zwyczajnymi, prostymi ludźmi. Tak realistyczna, pozba-
wiona jakichkolwiek prób upiększenia technika przedstawiania historii biblijnych
była wtedy czymś zupełnie zaskakującym. Choć dziś może trudno w to uwierzyć, ale
dla wielu współczesnych malarza jego twórczość była czymś szokującym i łamiącym
wszystkie ustalone normy.

• Innym sposobem nawiązywania do Biibli było przedstawianie scen, jakich próżno

szukać na jej kartach, twórcze uzupełnianie biblijnych historii. Były to sceny doty-
czące różnych postaci występujących w Biblii, na przykład Marii Magdaleny czy
ewangelistów. Przykładem może być twórczość XVII-wiecznego francuskiego ma-
larza Georges’a de La Toura. Wykorzystywał on technikę światłocienia zastoso-
waną przez Caravaggia, ale jego obrazy pełne są spokoju i ciszy, jakich próżno by
szukać u włoskiego artysty. Przedstawiają na przykład samotną, pokutującą Marię
Magdalenę lub Józefa w warsztacie. Widać w nich bardzo osobiste, intymne podej-
ście do tych postaci i ich historii.

Wariant 2

Wariant 2

Wariant 2

Wariant 2

Wariant 2

• Możesz rozpocząć od przykładów z dziedziny malarstwa. Dobrym wprowadzeniem

będzie słynna Madonna Muncha, obraz pochodzący jeszcze z końca XIX wieku. Do
wcześniejszych przedstawień Matki Boskiej nawiązuje jedynie tytułem, ukazana na
nim postać kobieca niewiele ma z nimi wspólnego. Jest zupełnym odwróceniem ka-
nonu jej przedstawiania: zamiast łagodnej, anielskiej kobiety, ukazanej na jasnym tle
pojawia się niepokojąca, demoniczna postać w otoczeniu czerni. W sztuce dawniej-
szych epok byłby to raczej wizerunek diablicy, wiedźmy, u Muncha w ten sposób przed-
stawiona zostaje matka Jezusa. Jest to, oczywiście, przykład sztuki obrazoburczej,
nastawionej na szokowanie przeciętnego odbiorcy. I dobrze wprowadzającej w to, co
działo się z topiką biblijną w XX stuleciu.

• O wiele bardziej szokujące są liczne studia ukrzyżowania dokonane przez Francisa

Bacona. Jest to przykład zupełnego odejścia od wcześniejszych realizacji tego, być
może, najważniejszego biblijnego tematu. Zamiast wiszącego na krzyżu Chrystusa
widać na tych obrazach istotę niewiele podobną do człowieka. Jej cierpienie nie ma
charakteru boskiego, jej celem nie jest odkupienie win wszystkich ludzi, jest raczej
zupełnie bezsensowne, zwierzęce. To, oczywiście, wizja osób ateistyczna, ale warto

Przydatne pojęcia

• Topika

Topika

Topika

Topika

Topika – teoria toposów, czyli
stałych motywów i tematów li-
terackich i artystycznych, opar-
tych na sferze tradycji kulturo-
wych oraz zbiorowej i indywidu-
alnej psychologii. Są to motywy
i tematy w znacznym stopniu
skonwencjonalizowane.

• Fresk

Fresk

Fresk

Fresk

Fresk – technika malarstwa
ściennego polegająca na tym,
że na mokrej warstwie tynku na-
kłada się farbę. Ponieważ tynk
musiał być świeży, nakładano
go tylko na taką powierzchnię,
jaką można zamalować w ciągu
jednego dnia. W związku z tym
malowidło projektowano na kar-
tonie i odciskano je na tynku.
Technika ta stała się popularna
już od czasów Giotta, wykona-
no za jej pomocą wiele słyn-
nych dzieł o tematyce biblijnej.
Szczególnie często używano jej
do dekoracji kościelnych wnętrz.

• Biblia

Biblia

Biblia

Biblia

Biblia pauperum

pauperum

pauperum

pauperum

pauperum – ilustrowana

średniowieczna książka, która
miała przedstawiać sceny ze Sta-
rego oraz Nowego Testamentu
i uświadamiać czytelnikowi
tkwiący pomiędzy nimi związek.
Łączono ze sobą na przykład sce-
ny zerwania jabłka przez Ewę
i zwiastowania Maryi lub ofia-
rowania Izaaka i ukrzyżowania
Chrystusa. Scena ze Starego Te-
stamentu była zawsze zapowie-
dzią sceny z Nowego Testamen-
tu, która ją dopełniała. Książki
tego typu miały być, dzięki sto-
sunkowo taniej technice pro-
dukcji, konkurencją dla bogato
zdobionych manuskryptów.
W rzeczywistości nie każdy mógł
sobie na nie pozwolić, ale były
z pewnością bardziej dostępne
niż książki przepisywane ręcznie.

4

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

posłużyć się takim lub podobnym przykładem do ukazania sposobu realizacji moty-
wów biblijnych w sztuce współczesnej.

• Diametralnie odmiennym przykładem jest twórczość znanego polskiego malarza Je-

rzego Nowosielskiego. Inaczej niż Bacon, jest on człowiekiem głęboko wierzącym,
co chyba widać w jego obrazach inspirowanych tradycyjnymi prawosławnymi ikona-
mi. Jest to malarstwo, które można by określić jako świadomie naiwne, próbujące
odnaleźć dawną duchowość, zatraconą już się w XX wieku. Jednocześnie, podobnie
jak było to z ikonami, jest twórczością o głębokiej symbolice. Możesz zestawić obrazy
Nowosielskiego z twórczością Andrieja Rublowa, najsłynniejszego XV-wiecznego
malarza ikon, porównać podobieństwa i różnice między nimi. Możesz też stwierdzić,
że mniej istotny jest czas, w którym powstają dzieła, najważniejszy jest stosunek twór-
cy do Biblii. Dlatego Nowosielski może mieć więcej wspólnego z żyjącym pięćset lat
wcześniej Rublowem niż z wieloma artystami współczesnymi.

• Odwołania do Biblii pojawiają się, oczywiście, także w literaturze współczesnej, za-

równo prozie, jak i poezji. Do poetów nawiązujących do tematyki biblijnej należą
tacy autorzy, jak:

•

Czesław Miłosz, *

•

Zbigniew Herbert,

•

Tymoteusz Karpowicz,

•

Roman Brandstaetter

•

ksiądz Jan Twardowski.

Bardzo często nawiązania te istnieją jako stylizacja języka poetyckiego na język bi-
blijny, co często można obserwować w twórczości Czesława Miłosza.

• W prozie nawiązania te mogą być rzadsze, ale i one występują. Najlepszym przy-

kładem może być powieść Michała Bułhakowa Mistrz i Małgorzata. Jej kompo-
zycja opiera się na skrzyżowaniu dwóch rzeczywistości: Moskwy lat 20. i Palesty-
ny w czasach Chrystusa. Ta ostatnia widziana jest oczami Poncjusza Piłata, zasta-
nawiającego się nad prawdziwością historii sądzonego przez niego Jeszui, czyli
Chrystusa. Powieść jest opowieścią o dobru i złu, prawdziwości Boga i szatana,
dokonywanych wyborach etycznych, dla których podstawą są nauki zawarte w Bi-
blii. Dzięki połączeniu różnych czasów Biblia zostaje uwspółcześniona, zaczyna
odnosić się do naszej teraźniejszości.
Oprócz Bułhakowa można wymienić jeszcze inne utwory, które opowiadają biblijne
historie, lub też takie, dla których kontekst biblijny jest ważny. Są to:

•

Józef i jego bracia Tomasza Manna,

•

Na wschód od Edenu Johna Steinbecka,

•

Pamiętniki Adama i Ewy Marka Twaina.

• W wieku XX pojawiły się nowe dziedziny sztuki, takie jak kino, które umożliwiły

nowe sposoby nawiązania do Biblii. Tematyka biblijna stała się jednym z najczęst-
szych motywów filmowych, powstały setki filmów oparte na wydarzeniach biblijnych
bądź do nich nawiązujące. Warto więc wspomnieć o kilku z nich.

•

Przykładem może być głośna Pasja w reżyserii Mela Gibsona. Intencją autorów
filmu miała być jak najwierniejsza rekonstrukcja wydarzeń, które przedstawione
zostały w Nowym Testamencie. Zadbano o historyczną wierność strojów, otocze-
nia, bohaterowie filmu posługują się językiem aramejskim i łaciną, a więc języka-
mi, które rzeczywiście rozbrzmiewały w tamtych czasach. Jest to chyba jedne z naj-
bardziej dosłownych i naturalistycznych filmów, jakie kiedykolwiek nakręcono.
Sceny biczowania i krzyżownia Jezusa pokazane są z całym okrucieństwem. W re-
zultacie powstał film atakujący wrażliwość widza przyzwyczajonego na ogół do
dosyć łagodnego, niedosłownego przedstawienia cierpień Chrystusa. Ale zgadza
się to z zamierzeniem jego twórców: film ma nie tylko uświadamiać, ale pokazy-
wać wiernym, jak wielka była ofiara Chrystusa. Możesz też wspomnieć, że było to
główną przyczyną tego, że został zaaprobowany przez Kościół, jako jeden chyba
z niewielu filmów poświęconych śmierci Jezusa.

Przydatne sformułowania

• Biblia, obok antyku, jest jednym

z głównych źródeł kultury euro-
pejskiej, a dowodem na to
mogą być nawiązania ogromnej
liczby dzieł sztuki różnych epok.

• Jednym z najciekawszych przy-

kładów sztuki czerpiącej inspi-
racje z Biblii jest sztuka renesan-
su. W ciekawy sposób łączy ona
religijny stosunek do Biblii, jaki
miało średniowiecze, z harmo-
nijną wizją człowieka charakte-
rystyczną dla antyku.

• Wiele dzieł, jakie tworzą współ-

cześni artyści, jest dialogiem nie
z tekstem samej Biblii, ale
z wcześniejszymi dziełami po-
dejmującymi tematykę biblijną.

5

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

•

Jest natomiast wiele filmów, które aprobaty takiej nie uzyskały. Jednym z nich
może być Jesus Christ Superstar, filmowa realizacja musicalu poświęconego tym
samym wydarzeniom, które przedstawione były w Pasji. Już wybór samej muzyki –
rockowej, dla wielu może być zaskakujący. A także to, że wypowiedzi biblijnych
bohaterów zostają przedstawione w formie piosenek. Film zrealizowano w latach
70. i bardziej łączy się z innymi, hipisowskimi filmami tego okresu (na przykład
Hair) niż z innymi filmami o tej tematyce. Chociaż nie ucieka od ukazywania scen
drastycznych, to jednak jego wymowa zostaje wzięta w nawias – używane są współ-
czesne rekwizyty, w końcowej scenie widać głównych bohaterów wsiadających do
autobusu, na planie zostaje tylko przybity do krzyża Jezus.

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Strategie zakończenia

Wariant 1

Wariant 1

Wariant 1

Wariant 1

Wariant 1

Możesz na zakończenie powiedzieć, że po motywy biblijne sięgali wszyscy wielcy artyści
dawnych epok i przedstawiali je z najwyższym kunsztem. Możesz też zaryzykować twier-
dzenie, że to właśnie im, a nie artystom naszych czasów, zawdzięczamy najciekawsze ich
realizacje. Pozostawili bowiem po sobie arcydzieła, o których będą pamiętać nie tylko
ci, dla których Biblia jest ważną lekturą.

Wariant 2

Wariant 2

Wariant 2

Wariant 2

Wariant 2

Na zakończenie możesz stwierdzić, że XX-wieczni artyści bardzo swobodnie podchodzi-
li do biblijnej tematyki. Trudno się temu dziwić. Dzisiaj artyści w większym stopniu
wyzwoleni są od więzów, jakie ograniczały dawniejszych twórców: mecenat Kościoła,
brak tolerancji, ograniczenia stylu i tradycji. Dlatego ich podejście jest często bardziej
subiektywne, a czasem nawet dla gorliwych czytelników Biblii szokujące. Na zakończe-
nie możesz podzielić się swoimi własnymi przemyśłeniami na temat tego, czy tak jest
lepiej, czy też gorzej dla sztuki. I czy artyści mają, Twoim zdaniem, prawo dowolnie
interpretować Biblię, czy też powinni raczej pozostać w swojej twórczości wierni jej
tradycyjnym interpretacjom.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

• Podczas omawiania konkretnych dzieł sztuki ko-

niecznie przedstaw ich reprodukcje lub fotografie.

• Jeśli jest to możliwe, zaprezentuj jedną lub dwie sceny

z wybranego przez Ciebie filmu, najlepiej, aby były
one dość krótkie.

• Możesz też porównać dzieło prezentujące jakieś bi-

blijne zdarzenie z opisem tego zdarzenia w Biblii.
Dzięki temu łatwiej będzie Ci wskazać jak artysta
przedstawił daną scenę i czy jest ona zgodna z du-
chem oryginału.

6

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Przykładowy plan prezentacji

Przykładowy plan prezentacji

Przykładowy plan prezentacji

Przykładowy plan prezentacji

Przykładowy plan prezentacji

Ramowy plan wypowiedzi:

Ramowy plan wypowiedzi:

Ramowy plan wypowiedzi:

Ramowy plan wypowiedzi:

Ramowy plan wypowiedzi:

Określenie problemu

Określenie problemu

Określenie problemu

Określenie problemu

Określenie problemu

Przedstawienie różnych metod wykorzystania motywów biblijnych w literaturze
i sztuce. Wybór, prezentacja i omówienie konkretnych utworów inspirowanych Bi-
blią. Wskazanie różnic i podobieństw w tego rodzaju sztuce w ciągu epok, określe-
nie, jak silny był wpływ Biblii na sztukę danej epoki. Stwierdzenie, jak silnie od-
działywała Biblia na kulturę europejską, możliwe też porównanie z innymi
czynnikami kształtującymi naszą kulturę.

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

• Wprowadzenie na temat Biblii i jej roli w kształtowaniu cywilizacji europejskiej.
• Sztuka średniowieczna

•

przedstawienie scen biblijnych w malarstwie średniowiecznym (Giotto) oraz
w średniowiecznej rzeźbie (ołtarz mariacki)

•

edukacyjna rola sztuki średniowiecznej w przedstawianiu Biblii (Biblia pauperum)

• Sztuka renesansu

•

twórcy renesansowi podejmujący tematy biblijne (Botticelli, da Vinci, Rafa-
el, Michał Anioł, Tycjan)

•

zmiana wizji człowieka w renesansie i jej wpływ na malarstwo tej epoki

•

twórczość północnoeuropejskich malarzy epoki renesansu (Bosch, Bruegel,
Grünewald)

•

różnice w ujęciu tematów biblijnych między malarzami włoskimi a północno-
europejskimi (harmonia, idealizacja ciała ludzkiego w malarstwie włoskim,
zastosowanie perspektywy zbieżnej – dramatyzm, ekspresja w malarstwie pół-
nocnoeuropejskim)

• Sztuka baroku

•

barokowi twórcy nawiązujący do Biblii (Caravaggio, de La Tour, Rubens)

•

cechy malarstwa barokowego (zastosowanie światłocienia, dramatyzm, dy-
namiczne układy kompozycyjne)

• Sztuka oświecenia i XIX-wieczna

•

wskazanie przyczyn, które zdecydowały o odejściu od sztuki podejmującej mo-
tywy biblijne w czasach oświecenia (empiryzm, racjonalizm, desakralizacja wizji
świata) i w wieku XIX (realizm, naturalizm, zainteresowanie postępem)

• Sztuka współczesna

•

antytradycyjne podejście do tradycji przedstawiania motywów biblijnych w sztu-
ce współczesnej (Munch, Bacon)

•

próba nawiązania w malarstwie do sztuki religijnej dawnych epok (Nowosielski)

•

inspiracje biblijne we współczesnej poezji (Herbert, Miłosz) i prozie (Mann,
Bułhakow)

•

motywy biblijne w kinematografii (Pasja, Jesus Christ Superstar, Ostatnie ku-
szenie Chrystusa)

Wnioski

Wnioski

Wnioski

Wnioski

Wnioski

• Biblia wywierała duży wpływ na sztukę niemal każdej epoki w dziejach Europy.
• W zależności od klimatu duchowego epoki wpływ Biblii mógł być większy, jak

w średniowieczu, lub mniejszy, jak w wieku XIX.

• Można wyróżnić kilka sposobów nawiązywania do Biblii: poprzez przedstawia-

nie biblijnych historii (artyści renesansu, Pasja Gibsona), poprzez tworzenie no-
wych scen na podstawie wątków biblijnych (de La Tour), poprzez jednoczesne
nawiązywanie do Biblii i tradycyjnej sztuki jej przedstawiania (Nowosielski) lub
przez zerwanie z tą tradycją (Munch, Bacon). Do Biblii można nawiązywać nie
tylko w warstwie fabularnej, czyli zdarzeń w niej przedstawionych, ale i warstwie
językowej (Miłosz).

7

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

Jaka epoka, w której tworzono dzieła wykorzystujące motywy biblijne, wydaje
się Panu (Pani) najbardziej interesująca?

Proponowana odpowiedź

Najbardziej przemawia do mnie sztuka epoki renesansu. Ciekawe wydaje mi się
w niej połączenie głębokiej religijności, jaką widać w stosunku do odtwarzanych
przez artystów scen i jednoczesne przedstawienia piękna ciała ludzkiego. Obra-
zy te pełne są harmonii, ładu, nawet gdy przedstawiają dramatyczne momenty,
takie jak na przykład biczowanie Chrystusa. Podoba mi się harmonijna i zrówno-
ważona kompozycja tych obrazów, które dzięki niej wydają się być przepełnione
doskonałym spokojem. Uderzające jest też bogactwo ich kolorystyki.

Dlaczego „Biblia” znalazła tak szeroki oddźwięk w sztuce europejskiej?

Proponowana odpowiedź

Od czasów średniowiecza aż do oświecenia, a w dużym stopniu i po nim, domi-
nowała w Europie religia chrześcijańska. Wpływ ten rozciągał się bardzo sze-
roko, od życia codziennego aż po działalność artystyczną. A ponieważ Biblia
jest główną księgą chrześcijaństwa, nic więc dziwnego, że artyści sięgali po
motywy biblijne. Część z nich uprawiała twórczość religijną z potrzeby serca,
część wyłącznie dlatego, że takie były zamówienia Kościoła. Drugą przyczyną
może być atrakcyjność Biblii jako dzieła literackiego. Przedstawione w niej
historie są po prostu ciekawym materiałem dla artystów. Malarze czy rzeźbia-
rze mogą odtwarzać je na różne sposoby, pisarze na nowo je opowiadać, często
przy tym zmieniając, rozszerzając o nowe wątki lub dodając inne zakończenia.
Popularność Biblii wynika więc zarówno z głębokiej obecności w naszej kultu-
rze, jak i jej atrakcyjności.

Jaki wpływ ma „Biblia” na dzisiejszą kulturę i sztukę?

Proponowana odpowiedź

Biblia nadal w dużym stopniu odziałuje na europejską kulturę. Zasady etyczne,
jakie zostały w niej zawarte, stanowią także w dużym stopniu podstawę współcze-
snej etyki. Choć często przekaz biblijny dociera do nas nie w sposób bezpośredni,
ale przez inne teksty, które oparte są na Biblii. Co, oczywiście, nie zmienia faktu,
że Biblia jest jedną z najczęściej czytanych książek, i to nie tylko przez chrześci-
jan. Jej obecność w literaturze i sztuce nie ma może tak dominującego charakte-
ru, jak było to na przykład w średniowieczu, ale wciąż jest bardzo istotna. Nawią-
zywanie do motywów biblijnych nie wynika tylko z roli Biblii w kulturze, ale jest
także wynikiem tego, że wpływała ona w tak dużym stopniu na sztukę dawniej-
szych epok. Dzisiejsi artyści podejmujący te motywy nawiązują bowiem nie do
samych tekstów biblijnych, ale do ich realizacji dokonanych przez twórców żyją-
cych przed nimi. Nawiązywanie do Biblii ma więc często charakter walki z usta-
loną tradycją artystyczną.