HISTORIA PARKU I ARBORETUM W KÓRNIKU

The History of the Castle Park and the Kórnik Arboretum

Tomasz BOJARCZUK

Polska Akademia Nauk, Instytut Dendrologii, ul. Parkowa 5, 62-035 Kórnik

Biuletyn Ogrodów Botanicznych, 11: 7–8, 2002

O historii parku kórnickiego i arboretum pi-

sali: Celichowski (1906), Stecki i Kulesza
(1925), Wróblewski (1928, 1933), Bia∏obok
(1960), Bojarczuk (1970 a, b), Buga∏a, Bojar-
czuk (1998), Buga∏a, Bojarczuk, Dolatowski
(1990), Dolatowski (1997 a, b), Kàsinowska
(1998, 2001).

Park wKórniku ma ponad 300-letnià histo-

ri´, bowiem na tyle lat szacuje si´ wiek najstar-
szych lip rosnàcych walei, która prowadzi do
Zamku Kórnickiego. Najstarsze inwentarze
„klucza kórnickiego” z 1653 r. mówià tylko
o sadzie graniczàcym z zabudowaniami tzw.
„prowentu”. Dopiero w po∏owie XVIII w. sà
wzmianki o ogrodzie w∏oskim. „Regestr zió∏
ogrodowych” z 1762 r. i 1764 r. dotyczàcy „fi-
garni”, gdzie uprawiano drzewa cytrusowe i zio-
∏a, wspomina jedynie o posadzonych orzechach
w∏oskich i kasztanowcach. Kilka lat póêniej,
w1771 r., znajdujemy wzmianki o ja∏owcach,
cisach, Êwierkach i cedrach, a nast´pnie (w 1783
r.) o bukszpanach, jaÊminowcach i kokornaku.

Najstarsze za∏o˝enia ogrodowe, oprócz

wspomnianej alei lipowej, pochodzà z czasów
Teofili Szo∏drskiej-Potulickiej, s∏ynnej „Bia∏ej
Damy”, która w po∏owie XVIII w. za∏o˝y∏a
ogród barokowy, widoczny na szczegó∏owym
planie parku wykonanym na zlecenie Tytusa
Dzia∏yƒskiego w1827 r. Z tego okresu zacho-
wa∏y si´ szpalery grabowe, które wyros∏y w du-
˝e drzewa, oraz kamienna rzeêba lwa i kamien-
na misa – fragmenty fontanny. WczeÊniejsze
plany z 1780 r. i 1801 r. przedstawia∏y jedynie
zarysy granic ogrodów i parku.

ARBORETUM

TYTUSA I JANA DZIA¸Y¡SKICH

Czasy Tytusa Dzia∏yƒskiego, od roku 1820,

to stopniowe przekszta∏canie ogrodu barokowe-
go wpark krajobrazowy przeznaczony na Arbo-

retum, do którego sprowadza∏ nasiona i sadzon-
ki drzew i krzewów z wielu zak∏adów szkó∏kar-
skich i firm nasiennych z Europy Zachodniej.
Z tego okresu do naszych czasów zachowa∏y
si´: tulipanowiec, cypryÊniki b∏otne, magnolia
drzewiasta, orzechy czarne i mi∏orz´by.

Dzie∏o tworzenia kolekcji drzew obcego po-

chodzenia kontynuowa∏ syn Tytusa – Jan, który
by∏ tak˝e twórcà parku w Go∏uchowie. Sprowa-
dza∏ z najbardziej znanych zak∏adów ogrodni-
czych Anglii, Francji, Holandii i Niemiec na-
siona i sadzonki drzew i krzewów, wydatkujàc
na ten cel powa˝ne kwoty. Zatrudnia∏ dobrych
ogrodników i projektantów ogrodów, mi´dzy
innymi C. Jamme. Pozostawi∏ bogatà korespon-
dencj´, Êwiadczàcà o jego zami∏owaniach den-
drologicznych oraz znajomoÊci zasad introduk-
cji i aklimatyzacji drzew i krzewów. Z czasów
Jana Dzia∏yƒskiego pozosta∏o wiele drzew igla-
stych m.in. jod∏y greckie, daglezje, sosny czar-
ne, sosny wejmutki i wiele innych.

Ostatni w∏aÊciciel Kórnika, W∏adys∏aw Za-

moyski, przebywajàcy przez wiele lat na emigra-
cji, stara∏ si´ przez swoich zarzàdców utrzymy-
waç arboretum i przed Êmiercià, w 1924 r. prze-
kaza∏ dobra kórnickie i zakopiaƒskie narodowi
polskiemu jako fundacj´ „Zak∏ady Kórnickie”.

ARBORETUM

ANTONIEGO WRÓBLEWSKIEGO

W roku 1927 dyrektorem Ogrodów Kórnic-

kich zosta∏ A. Wróblewski, botanik i dendrolog,
który wciàgu 17 lat pracy doprowadzi∏ arbore-
tum do rozkwitu. Przebudowa∏ on i na nowo
urzàdzi∏ niektóre cz´Êci Arboretum, prowadzi∏
szczegó∏owà dokumentacj´ kolekcji. Rozwinà∏
szkó∏ki, w których produkowano wiele uni-
katowych drzew i krzewów. Utworzy∏ Zak∏ad
Badania Drzew i Lasu. Kolekcje drzew i krze-
wów liczy∏y wówczas blisko 3000 taksonów.

7

ARBORETUM INSTYTUTU

DENDROLOGII

W ramach Zak∏adu Dendrologii i Pomologii,

póêniej Zak∏adu Dendrologii i Arboretum Kór-
nickiego a nast´pnie Instytutu Dendrologii, ar-
boretum powi´kszy∏o znacznie swojà po-
wierzchni´ o tereny przylegajàce do starej cz´-
Êci Arboretum (o oko∏o 10 ha) a tak˝e o teren
po∏o˝ony na zachodnim brzegu Jeziora Kórnic-
kiego w Lesie DoÊwiadczalnym Zwierzyniec.
Wzbogacono o nowe odmiany niektóre kolek-
cje m.in. forsycji, bzów-lilaków, jab∏oni ozdob-
nych, tawu∏, azalii i ró˝aneczników oraz zgro-
madzono du˝à kolekcj´ nowych odmian drzew
i krzewów iglastych. Obecnie kolekcje dendro-
logiczne Arboretum Kórnickiego zajmujà po-
wierzchni´ blisko 60 ha i liczà oko∏o 3000 tak-
sonów.

SUMMARY

The history of the Castle Park in Kórnik is

more that 300 years old. The trees in the linden
alley were planted about 300 years ago. In the
middle of the XVIII century south of the Castle
a big garden in the French style was established
there. Since 1820 count Tytus Dzia∏yƒski gra-
dually converted the Park into an Arboretum.
From that period trees of Taxodium distichum,
Liriodendron tulipifera, Juglans nigra, Gink-
go biloba, Pinus nigra, Abies cephalonica and
Pseudotsuga manziesii have been preserved.
This activity was continued by his son Jan
Dzia∏yƒski, who bought many seeds and plants
in well known nurseries in Western Europe. In
the years 1927–1939 Antoni Wróblewski bro-
ught the Arboretum to its splendour expanding
the collection of trees and shrubs. In the last de-
cades the Arboretum has been significantly en-

larged (up to 60 hectares, including the part in
the Experimental Forest Zwierzyniec). Nearly
3,000 taxa of trees and shrubs are grow here
now.

LITERATURA

Bia∏obok S. 1960, Historia introdukcji i aklimaty-

zacji drzew i krzewów w Arboretum Kórnic-
kim. Arb. Kórn. 5: 141-200.

Bojarczuk T. 1970 a, Wiek niektórych drzew

wArboretum Kórnickim. Arb. Kórn. 15: 29-45.

Bojarczuk T. 1970 b, S´dziwe topole czarne (Po-

pulus nigra L.) wArboretum Kórnickim.
Roczn. Sekcji Dendrol. PTB, 24: 87-90.

Buga∏a W., Bojarczuk T. 1998, Nowe Kolekcje

drzew i krzewow w Arboretum Kórnickim na
terenie Lasu DoÊwiadczalnego Zwierzyniec.
Arbor. Kórnickie 43: 85-95.

Buga∏a W., Bojarczuk T., Dolatowski J. 1990,

Arboretum Kórnickie. Przewodnik. PWN,
Warszawa–Poznaƒ.

Celichowski Z. 1906, Ogród Zamkowy w Kórni-

ku. Poznaƒ.

Dolatowski J. 1997 a, Notatki Jana Dzia∏yƒskiego

na marginesach ksià˝ek o drzewach. Roczn.
Dendrol. PTB 45: 113-125.

Dolatowski J. 1997, Dawne plany parku kórnic-

kiego. Biul. Ogr. Bot. 6: 75-84.

Kàsinowska R. 1998, Zamek wKórniku.
Kàsinowska R. 2001, Odnalezione rysunki kór-

nickich ogrodów. Pami´tnik Biblioteki Kórnic-
kiej 25: 305-311.

Stecki K., Kulesza W. 1925, Opis parku wKórni-

ku. Roczn. Polsk. Tow. Dendrol. 1: 70-104.

Wróblewski A. 1928, Park wKórniku. Przeglàd

Ogrodniczy, Lwów.

Wróblewski A. 1933, Drzewa i krzewy szpilkowe

Ogrodów Kórnickich. Roczn. Polsk. Tow.
Dendrol. 5: 1-30.

8

Tomasz Bojarczuk