PANS-ATM

1-1 22/11/07

ROZDZIAŁ 1. OKREŚLENIA

Uwaga.— W treści niniejszego dokumentu wyraz „służba” („service”) jest użyty jako rzeczownik abstrakcyjny

na oznaczenie czynności lub spełnianych usług, a wyraz „organ” („unit”) jest użyty na oznaczenie zespołu sprawu-
jącego daną służbę.

Wyrażenia użyte w niniejszym dokumencie mają następujące znaczenie:

Adres statku powietrznego (Aircraft address). Indywidualna kombinacja 24 bitów dostępna dla przydzielenia stat-

kowi powietrznemu, w celu zapewnienia łączności powietrze–ziemia, nawigacji i dozorowania.

AIRPROX. Wyraz kodowy stosowany w meldunku o nieprawidłowości w ruchu lotniczym na oznaczenie zbliżenia

się statków powietrznych.

ALERFA. Wyraz kodowy używany na określenie fazy alarmu.

Alfanumeryczne znaki (Alphanumeric characters (alphanumerics)). Ogólne określenie liter i liczb (cyfr).

Aspekty czynnika ludzkiego (Human Factors principles). Zasady stosowane w lotniczych procesach projektowa-

nia, certyfikacji, szkolenia, operacji i działalności eksploatacyjnej, zmierzające do bezpiecznego współdziałania
między człowiekiem a innymi składowymi systemu poprzez odpowiednie uwzględnianie możliwości człowieka.

ATIS. Skrót używany na oznaczanie służby automatycznej informacji lotniskowej.

Automatyczne zależne dozorowanie — kontrakt (ADS-C) (Automatic dependent surveillance – contract). Sposób,

za pomocą którego będzie dokonywana wymiana informacji o warunkach kontraktu ADS-C między systemem
naziemnym, a statkiem powietrznym, przy wykorzystaniu linii przesyłania danych, z określeniem sytuacji, w
których meldunki ADS-C będą nadawane oraz danych w nich zawartych.

Uwaga.— Skrót „kontrakt ADS” jest powszechnie stosowany na określenie kontraktu ADS doraźnego,

kontraktu ADS na żądanie, kontrakt ADS okresowego lub w trybie zagrożenia.

Automatyczne zależne dozorowanie — rozgłaszanie (ADS-B) (Automatic dependent surveillance – broadcast).

Sposób, za pomocą którego statki powietrzne, pojazdy lotniskowe i inne obiekty mogą w sposób automatyczny
przekazywać i/lub odbierać dane, takie jak znak rozpoznawczy, pozycja i odpowiednio dodatkowe dane w trybie
rozgłaszania, wykorzystując linię przesyłania danych.

Balon wolny bezzałogowy (Unmanned free balloon). Statek powietrzny lżejszy od powietrza, bez napędu i załogi,

w locie swobodnym.

#

Uwaga.— Balony wolne bezzałogowe są klasyfikowane jako ciężkie, średnie lub lekkie zgodnie ze specyfi-

kacjami zawartymi w przepisach Załącznika 2.

Barometryczna wysokość bezwzględna (Pressure--altitude). Ciśnienie atmosferyczne wyrażone jako wysokość

bezwzględna, która odpowiada temu ciśnieniu w międzynarodowej atmosferze wzorcowej.

*

Bieżący plan lotu (CPL) (Current flight plan). Plan lotu z ewentualnymi zmianami wynikającymi z kolejnych ze-

zwoleń.

Biuro meteorologiczne (Meteorological office). Biuro wyznaczone w celu zapewnienia służby meteorologicznej

dla żeglugi powietrznej.

*

Jak określono w Załączniku 8.

1-2

Zarządzanie Ruchem Lotniczym (PANS-ATM)

22/11/07

Biuro odpraw załóg (Air traffic services reporting office). Organ ustanowiony w celu przyjmowania meldunków

dotyczących służb ruchu lotniczego oraz planów lotu składanych przed odlotem.

Uwaga.— Biuro odpraw załóg może być ustanowione jako organ samodzielny lub może być połączone z ist-

niejącym organem, np. innym organem służb ruchu lotniczego lub organem służby informacji lotniczej.

Całkowity przewidywany czas przelotu (Total estimated elapsed time). Dla lotów IFR — przewidywany czas, okre-

ślony w odniesieniu do pomocy nawigacyjnych, potrzebny od startu do przybycia nad wyznaczony punkt, od
którego jest zamierzone rozpoczęcie procedury podejścia według wskazań przyrządów lub, gdy nie ma pomocy
nawigacyjnej związanej z lotniskiem docelowym, to do przybycia nad lotnisko docelowe; dla lotów VFR —
przewidywany czas niezbędny od startu do przybycia nad lotnisko docelowe.

Centrum informacji powietrznej (Flight information center). Organ ustanowiony do zapewnienia służby informa-

cji powietrznej i służby alarmowej.

Centrum kontroli obszaru (ACC) (Area control center). Organ ustanowiony do zapewnienia służby kontroli ruchu

lotniczego w odniesieniu do lotów kontrolowanych w podległych mu obszarach kontrolowanych.

Członek załogi lotniczej (Flight crew member). Członek załogi posiadający licencję, któremu powierzono pełnienie

obowiązków istotnych dla prowadzenia statku powietrznego w czasie trwania lotu.

DETRESFA. Wyraz kodowy używany do określenia fazy niebezpieczeństwa.

#

Doc. Skrót od angielskiego słowa „Document” wraz z odpowiednim numerem oznacza określoną publikację ICA-

O.

Dowódca statku powietrznego (Pilot in-command). Pilot wyznaczony przez użytkownika lub przez właściciela

statku powietrznego, w przypadku lotnictwa ogólnego przeznaczenia, do pełnienia obowiązków dowódcy i po-
noszenia odpowiedzialności za bezpieczne wykonanie lotu.

Droga kołowania (Taxiway). Określona droga na lotnisku lądowym wyznaczona do kołowania statków powietrz-

nych i zapewniająca połączenie między określonymi częściami lotniska, włączając:

a) Linię kołowania do stanowiska postojowego (aircraft stand taxilane). Część płyty wyznaczona jako droga

kołowania i przeznaczona do zapewnienia dostępu tylko do stanowisk postojowych statków powietrznych;

b) Drogę kołowania po płycie (apron taxiway). Część systemu dróg kołowania zlokalizowana na płycie i ma-

jąca na celu zapewnienie kołowania bezpośrednio przez tę płytę;

c) Drogę szybkiego skołowania (rapid exit taxiway). Droga kołowania połączona pod kątem ostrym z drogą

startową i przeznaczona do ułatwienia lądującym statkom powietrznym opuszczenia drogi startowej przy
prędkościach większych niż osiągane na innych drogach kołowania i przez to zmniejszające do minimum
czas zajmowania drogi startowej.

#

Droga lotnicza (Airway). Obszar kontrolowany lub jego część, ustanowiony(a) w postaci korytarza.

Echo radarowe PSR (PSR blip). Zobrazowanie na wskaźniku sytuacji pozycji statku powietrznego, nie w postaci

symbolu, uzyskanej z radaru pierwotnego.

#

Uwaga.— Dla wygody w posługiwaniu się niniejszym dokumentem stosuje się w treści zapis PSR blip.

Droga startowa (Runway). Prostokątna powierzchnia wyznaczona na lotnisku lądowym, przygotowana do startów i

lądowań statków powietrznych.

Faza alarmu (Alert phase). Sytuacja, w której istnieje obawa co do bezpieczeństwa statku powietrznego i osób na

jego pokładzie.

Faza niebezpieczeństwa (Distress phase). Sytuacja, w której istnieje uzasadniona pewność, że statek powietrzny i

osoby na jego pokładzie są zagrożone bezpośrednio poważnym niebezpieczeństwem lub potrzebują natychmia-
stowej pomocy.

Rozdział 1.

Określenia

1-3

22/11/07

Faza niepewności (Uncertainty phase). Sytuacja, w której istnieje niepewność co do bezpieczeństwa statku po-

wietrznego i osób znajdujących się na jego pokładzie.

Faza zagrożenia (Emergency phase). Wyrażenie ogólne oznaczające, że może zachodzić przypadek fazy niepew-

ności, alarmu lub niebezpieczeństwa.

Granica zezwolenia (Clearance limit). Punkt, do którego zostało udzielone statkowi powietrznemu zezwolenie

kontroli ruchu lotniczego.

Identyfikacja (Identification). Sytuacja, w której zobrazowana pozycja określonego statku powietrznego jest

widoczna na wskaźniku sytuacji i jednocześnie zidentyfikowana.

IFR. Skrót oznaczający przepisy wykonywania lotów według wskazań przyrządów.

IMC. Skrót oznaczający warunki meteorologiczne dla lotów według wskazań przyrządów.

INCERFA. Wyraz kodowy używany na określenie fazy niepewności.

Informacja AIRMET (AIRMET information). Informacja wydawana przez meteorologiczne biuro nadzoru, doty-

cząca określonych zjawisk meteorologicznych, występujących lub mogących wystąpić na określonej trasie, któ-
re mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo lotów na małych wysokościach i które nie zostały zawarte w wydanej
prognozie dla lotów na małych wysokościach w danym rejonie informacji powietrznej lub w jego części.

Informacja meteorologiczna (Meteorological information). Meldunek meteorologiczny, analiza, prognoza pogody

lub inny komunikat dotyczący istniejących lub przewidywanych warunków meteorologicznych.

Informacja o ruchu (Traffic information). Informacja podana przez organ służb ruchu lotniczego dla ostrzeżenia

pilota o innym znanym lub zaobserwowanym ruchu lotniczym, który może się znajdować w pobliżu jego pozy-
cji lub zamierzonej trasy lotu, i udzielenia mu pomocy dla zapobieżenia kolizji.

Informacja SIGMET (SIGMET information). Informacja wydawana przez meteorologiczne biuro informacyjne,

dotycząca faktycznego lub przewidywanego występowania na trasie określonych zjawisk pogody, które mogą
mieć wpływ na bezpieczeństwo statków powietrznych.

Instrukcja kontroli ruchu lotniczego (Air traffic control instruction). Polecenia wydawane przez kontrolę ruchu

lotniczego, wymagające od pilota podjęcia określonego działania.

Kod indywidualny (Discrete code). Czterocyfrowy kod SSR, z dwoma końcowymi cyframi nie będącymi „00”.

Kod (SSR) (Code (SSR)). Liczba przyporządkowana określonemu wieloimpulsowemu sygnałowi odpowiedzi,

nadawanemu przez transponder w modzie A lub w modzie C.

Kolejna upoważniona jednostka organizacyjna w systemie przekazywania danych. (Next data authority). Wyzna-

czony system naziemny upoważniony do zapewnienia bieżącej wymiany danych, za pośrednictwem którego
może następować przekazywanie łączności i kontroli wzdłuż trasy lotu.

Kolejność podejścia (Approach sequence). Kolejność, według której dwa lub więcej statków powietrznych otrzy-

mało zezwolenie na wykonanie podejścia do lądowania na danym lotnisku.

Kołowanie (Taxiing). Ruch statku powietrznego po powierzchni lotniska przy użyciu mocy własnej, wyłączając

start i lądowanie.

Komputer (Computer). Urządzenie, które wykonuje według zadanego programu szereg kolejnych arytmetycznych i

logicznych działań bez interwencji człowieka.

Uwaga.— W przypadku użycia wyrazu „komputer” w niniejszym dokumencie, może on oznaczać zestaw

komputerowy, który składa się z jednego lub więcej komputerów i urządzeń peryferyjnych.

Komunikat meteorologiczny (Meteorological report). Wykaz zaobserwowanych warunków meteorologicznych w

odniesieniu do określonego czasu i miejsca.

1-4

Zarządzanie Ruchem Lotniczym (PANS-ATM)

22/11/07

Kontakt radarowy (Radar contact). Sytuacja, w której pozycja radarowa określonego statku powietrznego jest wi-

doczna i zidentyfikowana na wskaźniku radarowym.

Kontrola operacyjna (Operational control). Realizacja pełnomocnictwa co do rozpoczęcia, kontynuowania, zmiany

lub zakończenia lotu, w celu zachowania bezpieczeństwa statku powietrznego, regularności i efektywności lotu.

Kontrola proceduralna (Procedural control). Wyrażenie oznaczające, że informacje uzyskiwane za pomocą

systemu dozorowania ATS nie są konieczne dla zapewnienia służby kontroli ruchu lotniczego.

Krąg nadlotniskowy (Aerodrome traffic circuit). Określony tor lotu, po którym powinny lecieć statki powietrzne

znajdujące się w pobliżu lotniska.

Kurs (Heading). Kierunek osi podłużnej statku powietrznego, wyrażany zwykle w stopniach, w odniesieniu do

północnego kierunku południka (geograficznego, magnetycznego, busoli lub siatki).

Linia brzegowa (Shoreline). Linia pokrywająca się z ogólnym zarysem wybrzeża, z tym że w przypadkach małych

zatok lub zatok węższych niż 56 km (30 NM) linia ta przebiega wprost nie uwzględniając ich zarysu.

Linia drogi (Track). Rzut toru lotu statku powietrznego na powierzchnię ziemi, którego kierunek w każdym jego

punkcie jest wyrażony zwykle w stopniach w odniesieniu do północnego kierunku południka (geograficznego,
magnetycznego lub siatki).

Lot IFR (IFR flight). Lot wykonywany zgodnie z przepisami dla lotów według wskazań przyrządów.

Lot kontrolowany (Controlled flight). Każdy lot, na który wymaga się zezwolenia kontroli ruchu lotniczego.

Lotnisko (Aerodrome). Lotnisko (Aerodrome). Wydzielony obszar na lądzie, wodzie lub innej powierzchni w cało-

ści lub w części przeznaczony do wykonywania startów, lądowań i naziemnego lub nawodnego ruchu statków
powietrznych, wraz ze znajdującymi się w jego granicach obiektami i urządzeniami budowlanymi o charakterze
trwałym, wpisany do rejestru lotnisk.

Uwaga.— Gdy w przepisach dotyczących planów lotu i depesz ATS użyto terminu „lotnisko”, to obejmuje on

również miejsca inne niż lotnisko, które mogą być wykorzystywane przez niektóre typy statków powietrznych, np.
śmigłowce lub balony.

Lotnisko kontrolowane (Controlled aerodrome). Lotnisko, na którym zapewniana jest służba kontroli ruchu lotni-

czego w odniesieniu do ruchu lotniskowego.

Uwaga.— Wyrażenie „lotnisko kontrolowane” wskazuje, że służba kontroli ruchu lotniczego jest zapewnia-

na w odniesieniu do ruchu lotniskowego, co niekoniecznie oznacza istnienie strefy kontrolowanej lotniska.

Lotnisko zapasowe (Alternate aerodrome). Lotnisko, na które statek powietrzny może lecieć, jeżeli nie jest możli-

we lub niecelowe wykonanie lotu do lotniska zamierzonego lądowania lub wykonanie na nim lądowania. Lotni-
ska zapasowe dzielą się na:

Zapasowe po starcie (Take-off-alternate). Lotnisko zapasowe, na którym statek powietrzny może lądować,
jeżeli będzie to konieczne wkrótce po starcie, a nie jest możliwe wykorzystanie lotniska startu;

Zapasowe na trasie (En-route alternate). Lotnisko, na którym statek powietrzny znajdując się na trasie w
warunkach nienormalnych lub zagrożenia mógłby lądować;

Zapasowe docelowe (Destination alternate). Lotnisko zapasowe, na które statek powietrzny może lecieć, je-
żeli lądowanie na lotnisku zamierzonego lądowania stanie się niemożliwe lub niecelowe.

Uwaga.— Lotnisko, z którego nastąpi odlot, może być również lotniskiem zapasowym na trasie lub zapaso-

wym docelowym w danym locie.

Lot specjalny VFR (Special VFR flight). Lot VFR, wykonywany na podstawie zezwolenia kontroli ruchu lotnicze-

go w strefie kontrolowanej lotniska w warunkach meteorologicznych gorszych niż VMC.

Lot VFR (VFR flight). Lot wykonywany zgodnie z przepisami dla lotów z widocznością.

Rozdział 1.

Określenia

1-5

22/11/07

Łączność kontroler-pilot przy wykorzystaniu linii przesyłania danych (CPDLC) (Controller-pilot data link com-

munications). Środek łączności między kontrolerem i pilotem przy wykorzystaniu linii przesyłania danych na
potrzeby ATC.

Łączność powietrze-ziemia (Air-ground communication). Łączność dwukierunkowa między statkami powietrzny-

mi a stacjami lub punktami na powierzchni ziemi.

Łączność w kierunku ziemi (Air-to-ground communication). Łączność jednokierunkowa od statków powietrznych

do stacji lub punktów na powierzchni ziemi.

Meldunek z powietrza (Air-report). Meldunek ze statku powietrznego w locie przygotowany zgodnie z wymaga-

niami dotyczącymi podawania danych pozycyjnych, operacyjnych i/lub meteorologicznych.

Miejsce oczekiwania przy drodze startowej (Runway-holding position). Określone miejsce przeznaczone do zabez-

pieczenia drogi startowej, powierzchni ograniczenia przeszkód lub strefy krytycznej/czułości ILS/MLS, gdzie
kołujące statki powietrzne i pojazdy powinny się zatrzymać i oczekiwać, o ile nie zostanie podane przez organ
kontroli lotniska inne polecenie.

Uwaga.— W frazeologii radiotelefonicznej wyrażenie „punkt oczekiwania” jest stosowane do oznaczania

miejsca oczekiwania przy drodze startowej.

Miejsce krytyczne (Hot spot). Miejsce na lotnisku w obrębie pola naziemnego ruchu lotniczego, w którym istnieje

podwyższone ryzyko kolizji lub nieuprawnionego wtargnięcia.

Minimalny zapas paliwa (Minimum fuel). Wyrażenie używane na określanie sytuacji, w której zapas paliwa na

pokładzie statku powietrznego osiągnął stan, w którym dopuszcza się tylko niewielkie opóźnienie lub żadne
opóźnienie nie może być zaakceptowane.

Uwaga.— Nie jest to sytuacja stanowiąca zagrożenie, lecz jedynie wskazuje na możliwość powstania zagro-

żenia, jeżeli jakiekolwiek nieprzewidziane opóźnienie wystąpi.

Mod (SSR) (Mode (SSR)). Umowny identyfikator związany ze specyficznymi funkcjami sygnałów zapytania, prze-

kazywanymi przez urządzenie zapytujące SSR. Są cztery mody określone w Załączniku 10: A, C, S i zapytanie z
przeplotem modów.

Monitorowanie toru lotu (Flight path monitoring). Wykorzystanie systemu dozorowania ATS w celu udzielenia

dowódcy statku powietrznego informacji i wskazówek dotyczących znaczniejszych odchyleń statku powietrzne-
go od nominalnego toru lotu, włącznie z odchyleniami od warunków zawartych w zezwoleniu kontroli ruchu
lotniczego.

Uwaga.— Aby wspomagać funkcję monitorowania toru lotu, niektóre zastosowania mogą wymagać użycia

określonej technologii, np. radaru naziemnego.

Możliwości ludzkie (Human performance). Możliwości i ograniczenia człowieka, które mają wpływ na bezpie-

czeństwo i efektywność operacji lotniczych.

Możliwość uruchomienia linii przesyłania danych (DLIC) (Data link initiation capability). Konfiguracja linii

przesyłania danych, zapewniająca możliwość wymiany adresów, nazw i numerów wersji koniecznych do uru-
chomienia linii przesyłania danych.

Nadawanie na ślepo (Blind transmission). Nadawanie korespondencji przez jedną stację do innej stacji w przy-

padku, gdy dwukierunkowa łączność nie może być nawiązana, lecz przypuszcza się, że wywoływana stacja mo-
że odebrać nadawanie.

Nawigacja obszarowa (RNAV) (Area navigation). Metoda nawigacji, która pozwala na loty statków powietrznych

po dowolnie określonym torze lotu w zasięgu naziemnych urządzeń nawigacyjnych lub w granicach możliwości
urządzeń autonomicznych albo przy stosowaniu kombinacji tych urządzeń.

Naziemne światło lotnicze (Aeronautical ground light). Każde światło specjalnie przeznaczone jako pomoc nawi-

gacyjna, inne niż światło zapalone na statku powietrznym.

1-6

Zarządzanie Ruchem Lotniczym (PANS-ATM)

22/11/07

Nieprzekraczalna strefa (NTZ) (No transgression zone). Przy niezależnych równoległych podejściach — korytarz

w przestrzeni powietrznej o określonych wymiarach, położony centralnie między dwiema przedłużonymi linia-
mi centralnymi dróg startowych, gdzie wejście statku powietrznego wymaga interwencji kontrolera w celu do-
konania manewru jakiegoś zagrożonego statku powietrznego na przyległym podejściu.

Nieuprawnione wtargnięcie (Runway incursion). Zdarzenie na lotnisku polegające na nieuprawnionej obecności

statku powietrznego, pojazdu lub osoby na polu wzlotów.

Niezależne równoległe odloty (Independent parallel departures). Jednoczesne odloty z równoległych lub prawie

równoległych oprzyrządowanych dróg startowych.

Niezależne równoległe podejścia (Independent parallel approaches). Jednoczesne podejścia na równoległe lub

prawie równoległe oprzyrządowane drogi startowe, gdy nie są ustanowione minima separacji radarowej między
statkami powietrznymi znajdującymi się na przedłużeniu sąsiednich linii centralnych dróg startowych.

NOTAM. Wiadomość rozpowszechniana za pomocą środków telekomunikacyjnych, zawierająca informacje o usta-

nowieniu, stanie lub zmianach urządzeń lotniczych, służbach, procedurach, a także o niebezpieczeństwie, któ-
rych znajomość we właściwym czasie jest istotna dla personelu związanego z operacjami lotniczymi.

Obserwacja ze statku powietrznego (Aircraft observation). Ocena jednego lub kilku elementów meteorologicznych

dokonana ze statku powietrznego podczas lotu.

#

Obszar kontrolowany (Control area). Przestrzeń powietrzna kontrolowana rozciągająca się w górę od określonej

granicy nad ziemią.

Odpowiedź SSR (SSR response). Zobrazowanie na wskaźniku sytuacji, nie w postaci symbolu, odpowiedzi na za-

pytanie z transpondera SSR.

Organ/kontroler nadający (Sending unit/controller). Organ służb ruchu lotniczego/kontroler ruchu lotniczego na-

dający depeszę.

Uwaga.— Patrz określenie „organ/kontroler odbierający”.

Organ/kontroler odbierający (Receiving unit/controller). Organ służb ruchu lotniczego/kontroler ruchu lotniczego,

do którego depesza jest nadawana.

Uwaga.— Patrz określenie „organ/kontroler nadający”.

Organ/kontroler przekazujący (Transferring unit/ controller). Organ kontroli ruchu lotniczego/kontroler ruchu

lotniczego podczas przekazywania kontroli nad statkiem powietrznym następnemu na trasie lotu organowi kon-
troli ruchu lotniczego/kontrolerowi ruchu lotniczego

Uwaga.— Patrz określenie „organ/kontroler przyjmujący”.

Organ/kontroler przyjmujący (Accepting unit/controller). Organ kontroli ruchu lotniczego/kontroler ruchu lotni-

czego przyjmujący kontrolę nad statkiem powietrznym od organu przekazującego.

Uwaga.— Patrz określenie „organ/kontroler przekazujący”.

#

Organ (wieża) kontroli lotniska (Aerodrome control tower). Organ ustanowiony do zapewnienia służby kontroli

ruchu lotniczego dla ruchu lotniskowego.

Organ kontroli ruchu lotniczego (Air traffic control unit). Wyrażenie ogólne oznaczające zarówno centrum kon-

troli obszaru, jak i organ kontroli zbliżania lub organ kontroli lotniska.

Organ kontroli zbliżania (Approach control unit). Organ ustanowiony do zapewnienia służby kontroli ruchu lotni-

czego w odniesieniu do lotów kontrolowanych statków powietrznych przylatujących na jedno lotnisko lub wię-
cej lotnisk albo odlatujących z nich.

Organ ratownictwa (Rescue unit). Organ składający się z wyszkolonego personelu i wyposażonego w sprzęt nie-

zbędny do szybkiego poszukiwania i ratownictwa.

Rozdział 1.

Określenia

1-7

22/11/07

Organ służb ruchu lotniczego (Air traffic services unit). Wyrażenie ogólne oznaczające zarówno organ kontroli

ruchu lotniczego, organ informacji powietrznej lub biuro odpraw załóg.

Organ zarządzający przekazywaniem danych bieżących. (Current data authority). Wyznaczony w systemie na-

ziemnym organ poprzez który dozwolone jest prowadzenie dialogu CPDLC między pilotem a kontrolerem od-
powiedzialnym w danym czasie za lot.

Organ zarządzający przekazywaniem kolejnych danych. (Next data authority). Wyznaczony w systemie naziem-

nym organ upoważniony do zapewnienia przekazywania bieżących danych bieżących, za pośrednictwem które-
go może następować przekazywanie łączności i kontroli wzdłuż trasy lotu.

Organ zarządzający przekazywaniem danych spływających. (Downstream data authority). Wyznaczony w syste-

mie naziemnym organ, inny niż organ zapewniający przekazywanie danych, poprzez który pilot może nawiązać
kontakt z właściwym organem ATC w celu otrzymania zezwolenia na dalszą część lotu.

Plan lotu (Flight plan). Określone informacje dotyczące zamierzonego lotu lub części lotu statku powietrznego

dostarczone przed lotem organom służb ruchu lotniczego.

#

Uwaga.— Specyfikacje dotyczące planu lotu są zawarte w przepisach Załącznika 2. Wzór formularza planu

lotu podany jest w dodatku 2 do niniejszego dokumentu.

Płyta (Apron). Wydzielona dla postoju statków powietrznych część powierzchni lotniska lądowego, na której od-

bywa się wsiadanie lub wysiadanie pasażerów, załadowanie lub wyładowanie poczty lub towaru, zaopatrywanie
w paliwo, parkowanie lub obsługa tych statków.

Podejście końcowe (Final approach). Część procedury podejścia według wskazań przyrządów, która rozpoczyna

się w wyznaczonej pozycji (fix) lub punkcie podejścia końcowego, a gdy takiej pozycji (fix) lub punktu nie wy-
znaczono:

a) po zakończeniu ostatniego zakrętu proceduralnego, zakrętu podstawowego lub zakrętu na dolot w procedu-

rze z dwoma zakrętami po 180°, jeżeli tak zaprojektowano procedurę; lub

b) w punkcie wejścia na ostatni odcinek linii drogi określonej w procedurze podejścia i kończy się w punkcie

leżącym w pobliżu lotniska, od którego:

1) lądowanie może być wykonane; lub

2) rozpoczyna się procedura odlotu po nieudanym podejściu.

Podejście radarowe (Radar approach). Podejście, w którym jego faza końcowa jest wykonywana według poleceń

kontrolera wykorzystującego radar.

Podejście z widocznością (Visual approach). Podejście statku powietrznego w locie IFR, w którym nie wykonuje

się części lub całej procedury podejścia według wskazań przyrządów, a podejście wykonuje się z widocznością
terenu.

Podlot (Air-taxiing). Poruszanie się śmigłowca/statku powietrznego VTOL nad powierzchnią lotniska zwykle z

wykorzystaniem wpływu ziemi, z prędkością podróżną zwykle mniejszą niż 37 km/h (20 kt).

Uwaga.— Aktualna wysokość względna może się zmieniać i niektóre śmigłowce mogą wymagać podlotu po-

wyżej 8 m (25 ft) AGL, aby zmniejszyć turbulencję powodowaną wpływem ziemi lub zapewnić niezbędny zapas
wysokości dla ładunków podwieszonych na zewnątrz.

Pokładowy system zapobiegania kolizjom (ACAS) (Airborne collision avoidance system). System pokładowy stat-

ku powietrznego oparty na wykorzystaniu sygnałów transpondera radaru wtórnego (SSR), który działa niezależ-
nie od wyposażenia naziemnego i zapewnia pilotowi informacje o potencjalnym zagrożeniu kolizją ze statkami
powietrznymi wyposażonymi w transpondery SSR.

Pole manewrowe (Manoeuvring area). Część lotniska, wyłączając płyty, przeznaczona do startów, lądowań i ko-

łowania statków powietrznych.

1-8

Zarządzanie Ruchem Lotniczym (PANS-ATM)

22/11/07

Pole ruchu naziemnego (Movement area). Część lotniska przeznaczona do startów, lądowań i kołowania statków

powietrznych, składająca się z pola manewrowego i płyt(y).

#

Pole wzlotów (Landing area). Część pola ruchu naziemnego przeznaczona do startów i lądowań statków powietrz-

nych.

Porozumienie ADS-C (ADS-C agrement). Plan przekazywania meldunków ustalający warunki przekazywania

danych ADS-C (tj. danych wymaganych przez organ służb ruchu lotniczego i częstotliwość meldunków ADS-C,
które musza być uzgodnione przed zastosowaniem ADS-C w zapewnianiu służb ruchu lotniczego).

Uwaga.— Wymiana informacji o warunkach porozumienia między systemem naziemnym i statkiem powietrznym

będzie zapewniana poprzez kontrakt lub serię kontraktów.

Powtarzalny plan lotu (RPL) (Repetitive flight plan). Plan lotu dotyczący serii często powtarzających się, regular-

nie wykonywanych pojedynczych lotów o identycznych danych podstawowych, przedstawiony przez użytkow-
nika statku powietrznego do przechowywania i powtarzalnego wykorzystania przez organy ATS.

Poziom (Level). Wyrażenie ogólne odnoszące się do pozycji statku powietrznego w locie w płaszczyźnie pionowej i

oznaczające zarówno wysokość względną, wysokość bezwzględną lub poziom lotu.

Poziom lotu (Flight level). Powierzchnia o stałym ciśnieniu atmosferycznym odniesiona do szczególnej wartości

ciśnienia atmosferycznego 1013,2 hektopaskala (hPa) i oddzielona od innych takich powierzchni określonymi
różnicami ciśnienia.

Uwaga 1.— Wysokościomierz barometryczny wyskalowany według atmosfery wzorcowej:

a) będzie wskazywał wysokość bezwzględną — jeżeli został nastawiony na ciśnienie QNH;

b) będzie wskazywał wysokość względną nad podstawą odniesienia QFE — jeżeli został nastawiony na ciśnie-

nie QFE;

c) może być wykorzystany do określenia poziomów lotów — jeżeli został nastawiony na ciśnienie 1013,2 hPa.

Uwaga 2.— Wyrażenia „wysokość względna” i „wysokość bezwzględna” użyte w Uwadze 1 powyżej, ozna-

czają wysokości uzyskane przez pomiar ciśnienia, a nie wysokości geometryczne względne i bezwzględne.

Poziom przejściowy (Transition level). Najniższy poziom lotu, jaki można wykorzystać powyżej wysokości bez-

względnej przejściowej.

Poziom przelotu (Cruising level). Poziom utrzymywany podczas znacznej części lotu.

Pozycja oczekiwania (Holding fix). Lokalizacja geograficzna, która służy jako odniesienie dla procedury oczeki-

wania.

Prawie równoległe drogi startowe (Near-parallel runways). Nieprzecinające się drogi startowe, których przedłużo-

ne linie centralne tworzą kąt zbieżności/rozbieżności 15° lub mniejszy.

Procedura oczekiwania (Holding procedure). Uprzednio ustalony manewr, który zapewnia utrzymywanie się stat-

ku powietrznego w określonej przestrzeni powietrznej podczas oczekiwania na dalsze zezwolenie.

Procedura podejścia według wskazań przyrządów (Instrument approach procedure). Szereg uprzednio ustalonych

manewrów wykonywanych według wskazań przyrządów pokładowych z określonym zabezpieczeniem przed
zderzeniem z przeszkodami, od pozycji (fix) rozpoczęcia podejścia początkowego lub gdzie jest to stosowane —
od początku określonej trasy dolotu do punktu, od którego może być wykonane lądowanie, a gdy lądowanie nie
zostało wykonane, do pozycji (fix), w której odpowiednie kryteria przewyższenia nad przeszkodami (niejasne)
dla oczekiwania lub dla lotu po trasie są zastosowane.

Procedura po nieudanym podejściu (Missed approach procedure). Procedura, którą należy wykonać, jeżeli podej-

ście do lądowania nie może być kontynuowane.

Profil (Profile). Rzut toru lotu lub jego części na pionową powierzchnię zawierającą nominalną linię drogi.

Rozdział 1.

Określenia

1-9

22/11/07

Prognoza pogody (Forecast). Opis warunków meteorologicznych przewidywanych na określony czas lub przedział

czasu dla określonego obszaru lub części przestrzeni powietrznej.

Próg drogi startowej (Threshold). Początek tej części drogi startowej, która jest wykorzystywana do lądowania.

Przelot ze wznoszeniem (Cruise climb). Technika przelotu samolotu polegająca na zwiększaniu wysokości bez-

względnej w wyniku zmniejszania się masy samolotu.

Przesłanka wypadku lotniczego (Incident). Każde zdarzenie, oprócz wypadku lotniczego, związane z użytkowa-

niem statku powietrznego, które wpływa lub może mieć wpływ na bezpieczeństwo użytkowania.

Uwaga.— Rodzaje przesłanek wypadków lotniczych będących w centrum zainteresowania ICAO z punktu

widzenia prowadzonych badań nad metodami zapobiegania wypadkom lotniczym, zostały wykazane w Podręcz-
niku ICAO o przedstawianiu danych o wypadkach i przesłankach wypadków lotniczych (Doc 9156).

Przestrzenie powietrzne służb ruchu lotniczego (Air traffic services airspaces). Przestrzenie powietrzne o określo-

nych wymiarach, oznaczone alfabetycznie, wewnątrz których mogą być wykonywane określone rodzaje lotów i
dla których są ustalone służby ruchu lotniczego i przepisy o operacjach.

#

Uwaga.— Przestrzenie powietrzne ATS są sklasyfikowane jako klasy od A do G, jak podano w Załączniku

11.

Przestrzeń powietrzna kontrolowana (Controlled airspace). Przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach, w

której służba kontroli ruchu lotniczego jest zapewniana zgodnie z klasyfikacją przestrzeni powietrznej.

#

Uwaga.— Wyrażenie „przestrzeń powietrzna kontrolowana” jest określeniem ogólnym, które obejmuje

przestrzeń powietrzną ATS klasy A, B, C, D i E, jak podano w przepisach Załącznika 11.

Przestrzeń powietrzna ze służbą doradczą (Advisory airspace). Przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach

(lub wyznaczona trasa), wewnątrz której (lub na której) służba doradcza ruchu lotniczego jest dostępna.

Przetwarzanie danych (Data processing). Uporządkowany ciąg operacji dokonywanych na danych.

Uwaga.— Przykładami operacji są: łączenia, segregacja, zliczanie lub każde inne przekształcanie lub przy-

dzielanie w celu wyłączenia lub uszczegółowienia informacji, a także zmiana układu jej przedstawienia.

Przewidywany czas odblokowania (Estimated-off-block time). Przewidywany czas, w którym statek powietrzny

rozpocznie ruch związany z odlotem.

Przewidywany czas przelotu (Estimated elapsed time). Przewidywany czas potrzebny do przebycia od jednego zna-

czącego punktu nawigacyjnego do następnego.

Przewidywany czas przylotu (Estimated time of arrival). Dla lotów IFR — przewidywany czas przybycia statku

powietrznego nad wyznaczony punkt, określony w odniesieniu do pomocy nawigacyjnych, od którego jest za-
mierzone rozpoczęcie procedury podejścia według wskazań przyrządów lub gdy nie ma pomocy nawigacyjnej
związanej z lotniskiem, czas, w którym statek powietrzny przybędzie nad lotnisko. Dla lotów VFR jest to prze-
widywany czas przybycia statku powietrznego nad lotnisko.

Przydział, przydzielać (Assignment, assign). Przyznawanie częstotliwości stacjom. Przyznawanie kodów SSR lub

24-bitowych adresów statkom powietrznym.

Pułap chmur (Ceiling). Wysokość nad ziemią lub wodą podstawy najniższej warstwy chmur, znajdujących się po-

niżej 6 000 m (20 000 ft) i pokrywających więcej niż połowę nieba.

Punkt drogi RNAV (Waypoint). Ustalone miejsce geograficzne wykorzystywane do określenia trasy nawigacji ob-

szarowej lub toru lotu statku powietrznego, stosującego nawigację obszarową. Punkty drogi RNAV określane są
jako:

Punkt drogi RNAV „Fly-by”. Punkt, przed którym, celem wejścia po stycznej na następny odcinek trasy
lub procedury, należy wykonać zakręt z wyprzedzeniem, lub

1-10

Zarządzanie Ruchem Lotniczym (PANS-ATM)

22/11/07

Punkt drogi RNAV „Flyover”. Punkt, w którym rozpoczyna się zakręt w celu wejścia na następny odcinek
trasy lub procedury.

Punkt meldowania (Reporting point). Określone miejsce geograficzne, w odniesieniu do którego jest podawana

pozycja statku powietrznego.

Punkt przekazania kontroli (Transfer of control point). Określony punkt znajdujący się na torze lotu statku po-

wietrznego, w którym odpowiedzialność za zapewnienie statkowi powietrznemu służby kontroli ruchu lotnicze-
go jest przekazywana z jednego organu kontroli lub stanowiska kontroli do następnego.

Punkt przyziemienia (Touchdown). Punkt, w którym nominalna ścieżka schodzenia przecina drogę startową.

Uwaga.— Punkt przyziemienia zdefiniowany powyżej jest tylko punktem odniesienia, a niekoniecznie rze-

czywistym punktem, w którym statek powietrzny dotknie drogi startowej.

Punkt wspólny (Common Point). Punkt na powierzchni ziemi wspólny dla dwóch statków powietrznych,

wykorzystywany jako podstawa do opisania minimów separacji podłużnej (np. znaczący punkt nawigacyjny,
punkt drogi RNAV, pomoc nawigacyjna, pozycja (fix)).

Uwaga.— Punkt wspólny nie jest wykorzystywany dla celów operacyjnych lub w łączności pilot/kontroler.

Rada dla zapobieżenia kolizji (Traffic avoidance advice). Rada udzielana przez organ służb ruchu lotniczego,

określająca manewry pomagające pilotowi uniknąć kolizji.

Radar (Radar). Radiowe urządzenie wykrywające, podające informacje o odległości, azymucie i/lub kącie wznie-

sienia obiektów.

Radar dozorowania (Surveillance radar). Urządzenie radarowe wykorzystywane do określania pozycji statku po-

wietrznego w odległości i azymucie.

Radar pierwotny (Primary radar). System radarowy, który wykorzystuje odbite sygnały radiowe.

Radar pierwotny dozorowania (PSR) (Primary surveillance radar). Radarowy system dozorowania, który wyko-

rzystuje odbite sygnały radiowe.

Radar precyzyjnego podejścia (PAR) (Precision approach radar). Urządzenie radaru pierwotnego używane do

określenia pozycji statku powietrznego podczas podejścia końcowego jako poziomych i pionowych odchyleń
tego statku od nominalnej ścieżki podejścia oraz jego odległości od punktu przyziemienia.

Uwaga.— Radary precyzyjnego podejścia są przeznaczone do umożliwienia pilotom prowadzenia pilotów

statków powietrznych za pomocą radia podczas końcowej fazy podejścia do lądowania.

Radar wtórny (Secondary radar). System radarowy, w którym sygnał radiowy wysłany z jednej stacji radarowej

powoduje wysłanie sygnału radiowego z innej stacji.

Radar wtórny dozorowania (SSR) (Secondary surveillance radar). Radarowy system dozorowania wykorzystujący

nadajniki/odbiorniki (urządzenia zapytujące) i transpondery.

Regulowanie przepływu (Flow control). Przedsięwzięcia mające na celu uregulowanie przepływu ruchu statków

powietrznych wlatujących do danej przestrzeni powietrznej, lecących wzdłuż danej trasy lub do danego lotniska
tak, aby zapewnić efektywne wykorzystanie przestrzeni powietrznej.

Rejon informacji powietrznej (FIR) (Flight information region). Przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach,

w której jest zapewniona służba informacji powietrznej i służba alarmowa.

#

Rejon kontrolowany lotnisk(a) (TMA) (Terminal control area). Część obszaru kontrolowanego, ustanawiana

zwykle u zbiegu tras ATS w pobliżu jednego lotniska lub kilku ważniejszych lotnisk.

Rodzaj RCP (RCP type). Oznaczenie (np. RCP 240), które przedstawia wartości przyporządkowane do parametrów

RCP dla czasu, ciągłości, dostępności i integralności przekazania łączności.

Rozdział 1.

Określenia

1-11

22/11/07

Rodzaj RNP (RNP type). Wartość graniczna wyrażona jako odległość w milach morskich od planowanej pozycji, w

granicach której lot będzie wykonywany przez minimum 95% ogólnego czasu lotu.

Przykład. — RNP 4 określa nawigacyjną dokładność plus lub minus 7,4 km (4 NM), uwzględniając 95-
procentową wartość ogólnego czasu lotu.

Rozdział, rozdzielać (Allocation, allocate). Przyznawanie częstotliwości, kodów SSR itd. Państwu, organowi lub

służbie. Przyznawanie 24-bitowych adresów statków powietrznych Państwu lub upoważnionej władzy rejestra-
cji znaków ogólnych.

Rozdzielone operacje równoległe (Segregated parallel operations). Jednoczesne operacje na równoległych lub

prawie równoległych oprzyrządowanych drogach startowych, w których jedna droga startowa jest używana wy-
łącznie do podejść, a druga droga startowa — wyłącznie do odlotów.

Rozgłaszanie (Broadcast). Nadawanie wiadomości dotyczących żeglugi powietrznej, które nie są adresowane do

określonej stacji lub określonych stacji.

Ruch lotniczy (Air traffic). Ruch wszystkich statków powietrznych podczas lotu oraz na polu manewrowym lotni-

ska.

Ruch lotniskowy (Aerodrome traffic). Wszelki ruch na polu manewrowym lotniska i ruch wszystkich statków po-

wietrznych wykonujących loty w pobliżu lotniska.

Uwaga.— Statek powietrzny jest w pobliżu lotniska, gdy znajduje się w kręgu nadlotniskowym, względnie

wchodzi w ten krąg lub wychodzi z niego.

Ruchoma służba lotnicza (Aeronautical mobile service). Służba ruchoma między stacjami lotniczymi a stacjami

pokładowymi lub między stacjami pokładowymi, w której mogą uczestniczyć stacje statków ratowniczych. Do
służby tej mogą być również włączone radiolatarnie wskazujące miejsce zagrożenia, pracujące na częstotliwo-
ściach używanych w niebezpieczeństwie i sytuacjach zagrożenia.

Segment podejścia początkowego (Initial approach segment). Segment procedury podejścia według wskazań przy-

rządów między pozycją (fix) rozpoczęcia podejścia początkowego a pozycją (fix) rozpoczęcia podejścia pośred-
niego lub — gdzie jest to stosowane — pozycją (fix) lub punktem rozpoczęcia podejścia końcowego.

Separacja proceduralna (Procedural separation). Separacja stosowana w przypadku, gdy jest zapewniana kontrola

proceduralna.

Separacja radarowa (Radar separation). Separacja stosowana, gdy informacja o pozycji statków powietrznych jest

uzyskiwana z urządzeń radarowych.

Służba alarmowa (Alerting service). Służba ustanowiona w celu zawiadamiania właściwych organizacji o statkach

powietrznych potrzebujących pomocy w zakresie poszukiwania i ratownictwa oraz w celu współdziałania z tymi
organizacjami w razie potrzeby.

Służba automatycznej informacji lotniskowej (ATIS) (Automatic terminal information service). Automatyczne

dostarczanie bieżących rutynowych informacji przylatującym i odlatującym statkom powietrznym, nieprzerwa-
nie przez 24 godziny lub przez określoną część tego okresu:

Służba automatycznej informacji lotniskowej (D--ATIS) (Data link-automatic terminal information servi-
ce). Dostarczanie ATIS linią przesyłania danych.

Foniczna służba automatycznej informacji lotniskowej (Foniczny ATIS) (Voice-automatic terminal infor-
mation service). Dostarczanie ATIS poprzez ciągłe i powtarzające się foniczne rozgłaszanie.

Służba doradcza ruchu lotniczego (Air traffic advisory service). Służba zapewniana w przestrzeni powietrznej ze

służbą doradczą w celu zapewnienia w miarę możliwości separacji między statkami powietrznymi wykonujący-
mi loty według planów lotu IFR.

1-12

Zarządzanie Ruchem Lotniczym (PANS-ATM)

22/11/07

Służba dozorowania ATS (ATS surveillance service). Wyrażenie używane do określenia służby zapewnianej

bezpośrednio za pomocą systemu dozorowania ATS.

Służba informacji powietrznej (Flight information service). Służba ustanowiona w celu udzielania wskazówek i

informacji użytecznych dla bezpiecznego i sprawnego wykonywania lotów.

Służba kontroli lotniska (Aerodrome control service). Służba kontroli ruchu lotniczego dla ruchu lotniskowego.

#

Służba kontroli obszaru (Area control service). Służba kontroli ruchu lotniczego dla lotów kontrolowanych, wy-

konywanych w obszarach kontrolowanych.

Służba kontroli ruchu lotniczego (Air traffic control service). Służba ustanowiona w celu:

a) zapobiegania kolizjom:

1) między statkami powietrznymi w locie, i

2) statków powietrznych na polu manewrowym: z przeszkodami i innymi statkami powietrznymi; i

b) usprawniania i utrzymywania uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego.

Służba kontroli zbliżania (Approach control service). Służba kontroli ruchu lotniczego dla lotów kontrolowanych

przylatujących lub odlatujących statków powietrznych.

Służba ruchu lotniczego (ATS) (Air traffic service). Wyrażenie ogólne oznaczające odpowiednio: służbę informa-

cji powietrznej, służbę alarmową, służbę doradczą ruchu lotniczego, służbę kontroli ruchu lotniczego (służba
kontroli obszaru, służba kontroli zbliżania lub służba kontroli lotniska).

Spodziewany czas podejścia (Expected approach time). Czas przewidywany przez ATC, o którym przybywający

statek powietrzny w wyniku opóźnienia opuści pozycję oczekiwania w celu wykonania podejścia do lądowania.

Uwaga.— Aktualny czas opuszczenia pozycji oczekiwania będzie zależny od zezwolenia na podejście.

Stacja lotnicza (Aeronautical station). Stacja naziemna ruchomej służby lotniczej. W pewnych przypadkach stacja

lotnicza może być umieszczona np. na pokładzie statku wodnego lub platformie morskiej.

Stała służba lotnicza (AFS) (Aeronautical fixed service). Służba telekomunikacyjna między określonymi punktami

stałymi, przeznaczona głównie do zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi powietrznej oraz regularnego, sprawne-
go i ekonomicznego działania służb ruchu lotniczego.

Stała stacja lotnicza (Aeronautical fixed station). Stacja stałej służby lotniczej.

Standardowy dolot według wskazań przyrządów (STAR) (Standard instrument arrival). Wyznaczona zgodnie z

przepisami dla lotów według wskazań przyrządów (IFR) trasa dolotu, łącząca znaczący punkt nawigacyjny,
zwykle na trasie ATS, z punktem, od którego może być rozpoczęta opublikowana procedura podejścia według
wskazań przyrządów.

Standardowy odlot według wskazań przyrządów (SID) (Standard instrument departure). Wyznaczona zgodnie z

przepisami dla lotów według wskazań przyrządów (IFR) trasa odlotu, łącząca lotnisko odlotu lub określoną dro-
gę startową lotniska z określonym znaczącym punktem nawigacyjnym, zwykle na wyznaczonej trasie ATS, od
którego zaczyna się faza lotu po trasie.

#

Strefa kontrolowana lotniska (Control zone). Przestrzeń powietrzna kontrolowana rozciągająca się od powierzch-

ni ziemi do określonej górnej granicy.

Strefa normalnych operacji (NOZ) (Normal operating zone). Przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach,

rozciągająca się po obu stronach linii centralnej radiolatarni kierunku ILS i/lub końcowej linii drogi podejścia
MLS. Przy niezależnych równoległych podejściach tylko wewnętrzna połowa strefy normalnych operacji jest
brana pod uwagę.

Rozdział 1.

Określenia

1-13

22/11/07

Symbol pozycji (Position symbol). Zobrazowanie w postaci symbolu na wskaźniku sytuacji, pozycji statku

powietrznego, pojazdu lotniskowego lub innego przedmiotu, otrzymanej po automatycznym przetworzeniu
danych o pozycji uzyskanej z każdego źródła.

System dozorowania ATS (ATS surveillance system). Wyrażenie ogólne, oznaczające w różnych przypadkach

ADS-B, PSR, SSR lub wszelki porównywalny system naziemny, który umożliwia identyfikację statków
powietrznych.

Uwaga.— Porównywalnym systemem naziemnym jest ten, dla którego, poprzez zastosowanie porównawcze

lub inną metodologię, wykazano, że posiada on poziom bezpieczeństwa i charakterykę identyczną jak lub lepszą niż
monoimpulsowe SSR.

Ścieżka schodzenia (Glide path). Profil schodzenia ustalony dla prowadzenia statku powietrznego w płaszczyźnie

pionowej podczas wykonywania podejścia końcowego.

Śnieg (na powierzchni ziemi) (Snow (on the ground)).

a) Suchy śnieg (Dry snow). Śnieg, który może być zwiany

,

gdy leży luźno, lub który po ściśnięciu w dłoni

rozpada się po zwolnieniu ucisku; ciężar właściwy mniejszy niż 0,35;

b) Mokry śnieg (Wet snow). Śnieg, który ściśnięty w dłoni zlepia się oraz tworzy lub ma tendencję do tworze-

nia bryły; ciężar właściwy od 0,35 do 0,5 wyłącznie;

c) Ubity śnieg (Compacted snow). Śnieg, który został zagęszczony w jednolitą masę niepoddającą się dalsze-

mu zagęszczeniu i który przy podnoszeniu zlepia się lub rozkrusza na kawałki; ciężar właściwy od 0,5
wzwyż.

Telekomunikacyjna stacja lotnicza (Aeronautical telecommunication station). Stacja telekomunikacyjnej służby

lotniczej.

Topniejący śnieg (Slush). Śnieg nasycony wodą, który uderzony z góry obcasem lub czubkiem buta rozbryzguje

się; ciężar właściwy od 0,5 do 0,8.

Uwaga.— Połączenia lodu, śniegu i/lub stojącej wody mogą, zwłaszcza, gdy pada deszcz, deszcz i śnieg lub

śnieg, tworzyć substancje o ciężarach właściwych powyżej 0,8. Substancje te na skutek dużej zawartości wo-
dy/lodu, będą miały raczej wygląd bardziej przeźroczysty niż mętny i przy większych ciężarach właściwych będą
łatwo odróżnialne od topniejącego śniegu.

Trasa ATS (ATS route). Określona trasa przeznaczona do kanalizowania przepływu ruchu według potrzeby, w celu

zapewnienia służb ruchu lotniczego.

Uwaga 1.— Wyrażenie „trasa ATS” jest używane na określenie odpowiednio: drogi lotniczej, trasy ze służbą

doradczą, trasy kontrolowanej lub niekontrolowanej, trasy dolotu lub odlotu itp.

Uwaga 2.— Trasa ATS jest określana przez charakterystyki, które zawierają: oznacznik trasy ATS, kąt drogi

do lub od znaczących punktów nawigacyjnych (punktów drogi RNAV), odległość między znaczącymi punktami
nawigacyjnymi, wymagania dotyczące meldunków i najmniejszą bezpieczną wysokość bezwzględną określoną
przez właściwą władzę ATS.

Trasa nawigacji obszarowej (Area navigation route). Trasa ATS, ustanowiona dla statków powietrznych, które

mogą stosować nawigację obszarową.

Trasa ze służbą doradczą (Advisory route). Wyznaczona trasa, na której służba doradcza ruchu lotniczego jest do-

stępna.

Uwaga.— Służba kontroli ruchu lotniczego zapewnia pełniejszą służbę niż służba doradcza ruchu lotnicze-

go; przestrzeni i tras ze służbą doradczą nie ustanawia się więc w przestrzeni powietrznej kontrolowanej, lecz
służbę doradczą ruchu lotniczego można zapewniać poniżej i powyżej obszarów kontrolowanych.

Użytkownik (Operator). Osoba, organizacja lub przedsiębiorstwo zajmujące się lub zamierzające zajmować się ope-

racjami statków powietrznych.

VFR. Skrót oznaczający przepisy wykonywania lotów z widocznością.

1-14

Zarządzanie Ruchem Lotniczym (PANS-ATM)

22/11/07

VMC. Skrót oznaczający warunki meteorologiczne dla lotów z widocznością.

Warstwa przejściowa (Transition layer). Przestrzeń powietrzna zawarta między wysokością bezwzględną przej-

ściową a poziomem przejściowym.

Warunki meteorologiczne dla lotów według wskazań przyrządów (Instrument meteorological conditions). Wa-

runki meteorologiczne wyrażone widzialnością, odległością od chmur i pułapem chmur, mniejsze niż minima
warunków meteorologicznych ustalonych dla lotów z widocznością.

#

Uwaga 1.— Minima warunków meteorologicznych dla lotów z widocznością są podane w przepisach Za-

łącznika 2.

Uwaga 2.— W strefie kontrolowanej lotniska loty VFR mogą być wykonywane w warunkach meteorologicz-

nych dla lotów według wskazań przyrządów — zgodnie z warunkami określonymi w zezwoleniu kontroli ruchu
lotniczego.

Warunki meteorologiczne dla lotów z widocznością (Visual meteorological conditions). Warunki meteorologiczne

wyrażone widzialnością, odległością od chmur i pułapem chmur, równe lub większe od ustalonych minimów.

#

Uwaga.— Minima warunków meteorologicznych dla lotów z widocznością są podane w przepisach rozpo-

rządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 11 marca 2004 r. w sprawie szczegółowych technicznych przepisów ru-
chu lotniczego (Dz.U. Nr 44 poz. 414).

Wektorowanie (Vectoring). Zapewnianie statkom powietrznym prowadzenia nawigacyjnego przez podawanie

określonych kursów na podstawie wykorzystania systemu dozorowania ATS.

Widzialność (Visibility). Widzialność, przyjęta dla celów lotniczych, jest większa niż:

a) największa odległość, z której czarny obiekt odpowiednich rozmiarów, umieszczony w pobliżu ziemi, ob-

serwowany na jasnym tle, może być widziany i rozpoznany;

b) największa odległość, z której światła o wartości około 1000 kandeli mogą być widziane i zidentyfikowane

na nieoświetlonym tle.

Uwaga 1. — Wyżej wymienione odległości mają różne wartości w powietrzu o określonym współczynniku

tłumienia, przy czym wartość ujęta pod literą b) zmienia się wraz z oświetleniem, a wartość ujęta pod literą a)
jest przedstawiana jako meteorologiczny zasięg optyczny (MOR).

Uwaga 2. - Definicja ma zastosowanie w obserwacjach widzialności przekazywanej w regularnych i spe-

cjalnych lokalnych komunikatach, do obserwacji przeważającej i minimalnej widzialności przekazywanej w
komunikatach METAR i SPECI i do obserwacji widzialności przy powierzchni ziemi.

Widzialność przy ziemi (Ground visibility). Widzialność na lotnisku, podawana przez upoważnionego obserwatora

lub automatyczny system.

Widzialność w locie (Flight visibility). Widzialność do przodu z kabiny pilota podczas lotu statku powietrznego.

Właściwa władza ATS (Appropriate ATS authority). Odpowiednia władza, wyznaczona przez Państwo, odpowie-

dzialna za zapewnienie służb ruchu lotniczego w danej przestrzeni powietrznej.

#

Uwaga.— Ustanowiony odrębnym przepisem „Państwowy organ zarządzania ruchem lotniczym” odpowia-

da określeniu „Właściwa władza ATS”, które jest używane w treści niniejszego dokumentu.

Wpływ ziemi (Ground effect). Warunek polepszenia charakterystyki (siły nośnej) w wyniku wpływu powierzchni

ziemi na strumień powietrza wytworzony przez wirnik, gdy śmigłowiec lub inny statek powietrzny VTOL wy-
konuje lot przy ziemi.

Uwaga.— Dla większości śmigłowców efektywność wirnika zwiększa się pod wpływem ziemi do wysokości

odpowiadającej w przybliżeniu jednej średnicy wirnika.

Wskaźnik lokalizacji (Location indicator). Czteroliterowa grupa kodowa sformułowana zgodnie z przepisami

ICAO i przydzielona miejscowości lokalizacji stałej stacji lotniczej.

Rozdział 1.

Określenia

1-15

22/11/07

Wymagana charakterystyka łączności (RCP) (Required communication performance). Określenie wymagań

charakterystyki dla łączności operacyjnej w celu wsparcia określonych funkcji ATM.

Wymagana charakterystyka nawigacyjna (RNP) (Required navigation performance). Określenie charakterystyki

nawigacyjnej niezbędnej do wykonywania lotów w granicach określonej przestrzeni powietrznej.

Uwaga.— Nawigacyjna charakterystyka i wymagania są określone dla poszczególnego rodzaju RNP i/lub

zastosowania.

Wysokość bezwzględna (Altitude). Odległość pionowa poziomu, punktu lub przedmiotu rozpatrywanego jako

punkt, mierzona od średniego poziomu morza (MSL).

Wysokość bezwzględna decyzji (DA) lub wysokość względna decyzji (DH) (Decision altitude or decision height).

Określona wysokość bezwzględna lub wysokość względna przy podejściu precyzyjnym, albo przy podejściu z
prowadzeniem pionowym, na której rozpoczyna się procedurę po nieudanym podejściu, jeżeli nie nawiązano
wzrokowego kontaktu z terenem, niezbędnego do kontynuowania podejścia.

Uwaga 1.— Wysokość bezwzględna decyzji (DA) jest odniesiona do średniego poziomu morza, a wysokość

względna decyzji (DH) jest odniesiona do wzniesienia progu drogi startowej.

Uwaga 2.— Wymagany kontakt wzrokowy z terenem oznacza widzenie części pomocy wzrokowych lub strefy

podejścia w czasie wystarczającym dla oceny przez pilota pozycji statku powietrznego i szybkości jej zmiany w
odniesieniu do wymaganego toru lotu. W operacjach kategorii III, gdzie obowiązuje względna wysokość decyzji,
niezbędny kontakt wzrokowy z terenem jest określony dla konkretnej procedury i operacji.

Uwaga 3.— Gdy oba wyrażenia są używane, wówczas mogą być one dla wygody podawane jako „wysokość

bezwzględna/względna decyzji” i w skrócie „DA/H”.

Wysokość bezwzględna przejściowa (Transition altitude). Wysokość bezwzględna, na lub poniżej której pozycja

statku powietrznego w płaszczyźnie pionowej jest określana w odniesieniu do wysokości bezwzględnych.

Wysokość bezwzględna zapewniająca minimalne przewyższenie nad przeszkodami (OCA) lub wysokość względna

zapewniająca minimalne przewyższenie nad przeszkodami (OCH) (Obstacle clearance altitude or obstacle
clearance height). Najniższa wysokość bezwzględna lub najniższa wysokość względna nad wzniesieniem odno-
śnego progu drogi startowej albo nad wzniesieniem lotniska — stosownie do przypadku — wykorzystywana w
celu zachowania odpowiednich kryteriów przewyższenia nad przeszkodami.

Uwaga 1.— Wysokość bezwzględna zapewniająca minimalne przewyższenie nad przeszkodami jest odniesio-

na do średniego poziomu morza, a wysokość względna zapewniająca minimalne przewyższenie nad przeszko-
dami jest odniesiona do wzniesienia progu drogi startowej lub — w przypadku podejść nieprecyzyjnych — do
wzniesienia lotniska lub wzniesienia progu drogi startowej, jeżeli znajduje się ono więcej niż 2 m (7 ft) poniżej
wzniesienia lotniska. Wysokość względna zapewniająca minimalne przewyższenie nad przeszkodami dla podej-
ścia z okrążeniem jest odniesiona do wzniesienia lotniska.

Uwaga 2.— Gdy oba wyrażenia są używane, wówczas mogą być one, dla wygody podawane jako „wysokość

bezwzględna/względna zapewniająca minimalne przewyższenie nad przeszkodami” i w skrócie „OCA/H”.

Wysokość względna (Height). Odległość pionowa poziomu, punktu lub przedmiotu rozpatrywanego jako punkt,

mierzona od określonego poziomu odniesienia.

Wzniesienie (Elevation). Pionowa odległość punktu lub poziomu na powierzchni ziemi albo punktu lub poziomu

związanego z tą powierzchnią, mierzona od średniego poziomu morza.

Wzniesienie lotniska (Aerodrome elevation). Wzniesienie najwyższego punktu pola wzlotów.

Zabezpieczenie przerwanego startu (Stopway). Określona prostokątna powierzchnia w terenie na końcu rozporzą-

dzalnej długości rozbiegu, przygotowana do zatrzymania się statku powietrznego w przypadku przerwanego
startu.

Załącznik (Annex). Wyrażenie „Załącznik” wraz z odpowiednim numerem oznacza określony załącznik do Kon-

wencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym.

1-16

Zarządzanie Ruchem Lotniczym (PANS-ATM)

22/11/07

Zarządzanie przepływem ruchu lotniczego (ATFM) (Air traffic flow management). Służba ustanowiona w celu

przyczyniania się do bezpiecznego, uporządkowanego i szybkiego przepływu ruchu lotniczego poprzez zapew-
nianie wykorzystania w maksymalnym stopniu pojemności ATC i aby wielkość tego ruchu była zgodna z po-
jemnością deklarowaną przez właściwą władzę ATS.

Zarządzanie ruchem lotniczym (ATM) (Air traffic management). Dynamiczne, zintegrowane zarządzanie ruchem

lotniczym i przestrzenią powietrzną w sposób bezpieczny, ekonomiczny i sprawny przez zapewnienie urządzeń
i jednolitych służb współdziałających ze sobą.

Zakłócenia radarowe (Radar clutter). Niepożądane sygnały zobrazowane na wskaźniku sytuacji.

Zakręt podstawowy (Base turn). Zakręt wykonywany przez statek powietrzny podczas podejścia początkowego,

między końcem drogi odlotu a początkiem drogi podejścia pośredniego lub końcowego. Kierunki tych dróg nie
są przeciwne.

Uwaga.— Zakręty podstawowe mogą być wyznaczone do wykonywania w locie poziomym lub podczas zni-

żania, stosownie do warunków ustalonych dla każdej indywidualnej procedury.

Zakręt proceduralny (Procedure turn). Manewr, w którym wykonywany jest zakręt od wyznaczonej linii drogi i po

którym następuje zakręt w kierunku przeciwnym w celu umożliwienia statkowi powietrznemu wejścia na kieru-
nek przeciwny wyznaczonej drogi.

Uwaga 1.— Zakręty proceduralne są wyznaczane jako lewe lub prawe, w zależności od kierunku zakrętu po-

czątkowego.

Uwaga 2.— Zakręty proceduralne mogą być wyznaczane do wykonywania w locie poziomym lub podczas

zniżania, stosownie do warunków ustalonych dla każdej indywidualnej procedury.

Zależne równoległe podejścia (Dependent parallel approaches). Jednoczesne podejścia na równoległe lub prawie

równoległe oprzyrządowane drogi startowe, gdy są ustanowione minima separacji radarowej między statkami
powietrznymi znajdującymi się na przedłużeniu sąsiednich linii centralnych dróg startowych.

Zasady grupowania danych (Data convention). Zbiór uzgodnionych zasad określających sposób lub kolejność

łączenia wielu danych dla zestawienia informacji w zwarty i treściwy komunikat.

Zasięg widzenia wzdłuż drogi startowej (Runway visual range (RVR)). Odległość, w granicach której pilot statku

powietrznego znajdującego się na podłużnej osi drogi startowej może widzieć oznaczenia na powierzchni drogi
startowej albo światła wyznaczające drogę startową lub światła wyznaczające jej oś.

#

Zbiór Informacji Lotniczych — Polska (AIP Polska) (Aeronautical Information Publication — Poland (AIP

Poland)). Publikacja wydawana przez państwowy organ zarządzania ruchem lotniczym, zawierająca informacje
lotnicze o charakterze trwałym, istotne dla żeglugi powietrznej, a dotyczące Rejonu Informacji Powietrznej
Warszawa.

Zbliżenie statków powietrznych (Aircraft proximity). Sytuacja, w której według opinii pilota lub personelu służb

ruchu lotniczego, odległość między statkami powietrznymi, a także ich względne pozycje i prędkość są takie, że
bezpieczeństwo tych statków powietrznych mogło być niezapewnione. Zbliżenie statków powietrznych klasyfi-
kuje się następująco:

Ryzyko kolizji (Risk of collision). Stopień zagrożenia, kiedy w rezultacie zbliżenia się statków powietrznych
powstało poważne niebezpieczeństwo kolizji;

Bezpieczeństwo niezapewnione (Safety not assured). Stopień zagrożenia, kiedy w rezultacie zbliżenia się
statków powietrznych bezpieczeństwo tych statków może być zagrożone;

Brak ryzyka kolizji (No risk collision). Stopień zagrożenia, kiedy w rezultacie zbliżenia się statków powietrz-
nych ryzyko kolizji nie występuje;

Zagrożenia nie określono (Risk not determined). Stopień zagrożenia w rezultacie zbliżenia się statków po-
wietrznych, kiedy nie można określić ryzyka kolizji ze względu na brak wystarczającej informacji lub nie-
wiarygodne albo sprzeczne dowody.

Rozdział 1.

Określenia

1-17

22/11/07

Zezwolenie kontroli ruchu lotniczego (Air traffic control clearance). Upoważnienie dowódcy statku powietrznego

do postępowania zgodnie z warunkami określonymi przez organ kontroli ruchu lotniczego.

Uwaga 1.— Zamiast wyrażenia „zezwolenie kontroli ruchu lotniczego” w tekście jest często stosowana dla

wygody skrócona forma „zezwolenie”.

Uwaga 2.— Do skróconej formy wyrażenia „zezwolenie” mogą być dodane słowa „na kołowanie”, „na

start”, „na odlot”, „na lot po trasie”, „na podejście” lub „na lądowanie” w celu wskazania tej części fazy lotu,
do której odnosi się zezwolenie kontroli ruchu lotniczego.

Złożony plan lotu (Filed flight plan). Plan lotu bez ewentualnych zmian przedstawiony organowi ATS przez pilota

lub jego upoważnionego przedstawiciela.

Uwaga.— Gdy użyto słowa „depesza” wraz z wyżej wymienionym hasłem, to określa ono treść i formę zło-

żonego planu lotu zgodnie z przekazem.

Znaczący punkt nawigacyjny (Significant point). Ustalone miejsce geograficzne wykorzystywane do określania

przebiegu trasy ATS lub toru lotu statku powietrznego albo do innych celów nawigacyjnych i ATS.

Znak rozpoznawczy statku powietrznego (Aircraft identification). Grupa liter, cyfr lub ich kombinacja, która jest

albo identyczna ze znakiem wywoławczym statku powietrznego, stosowanym w łączności powietrze–ziemia,
lub stanowi równoważnik kodowy tego znaku i która jest stosowana w celu umożliwienia zidentyfikowania
statku powietrznego w łączności ziemia–ziemia między służbami ruchu lotniczego.

Zobrazowanie pozycji (Position indication). Zobrazowanie, nie w postaci symbolu i/lub symbolu na wskaźniku

sytuacji, pozycji statku powietrznego, pojazdu lotniskowego lub innego przedmiotu.

Zobrazowanie sytuacji (Situation display). Elektroniczne zobrazowanie ukazujące pozycję i ruch statku

powietrznego oraz, w razie potrzeby, inne informacje.