1

Nazwa ośrodka:

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

Tytuł pakietu:

Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe

Grupa:

Prawo Pracy

Autor:

Krystyna Kwapisz - Agencja INPRESS PR

Data:

26.06.2011r.

Wstęp

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, że 52% światowej populacji aż jedną trzecią
dorosłego życia przebywa w pracy, aktywnie uczestnicząc w wytwarzaniu dóbr dla potrzeb
ogółu społeczeństwa. Wykonywaniu pracy towarzyszą z reguły niebezpieczne, szkodliwe
i uciążliwe czynniki. Obowiązkiem pracodawcy jest podejmowanie działań, zwłaszcza
technicznych i organizacyjnych, likwidujących lub co na najmniej ograniczających
powodowane przez te czynniki zagrożenia zawodowe. Właściwe rozpoznanie zagrożeń i tych
czynników oraz związanego z nimi ryzyka stanowi podstawę do podejmowania różnorodnych
działań profilaktycznych. Pracodawcy bądź nawet pracownicy, zatrudnieni w małych i
średnich przedsiębiorstwach, którzy samodzielnie podejmują się oceny ryzyka zawodowego,
powinni dokładnie przeanalizować miejsce pracy i określić, co mogłoby spowodować
wypadek lub niekorzystnie wpływać na ich zdrowie oraz przebywających i pracujących
wspólnie innych osób.
Istniejący podział na czynniki występujące w środowisku pracy pozwala na rozróżnienie
(zgodnie z definicjami przyjętymi w Polskich Normach - oznaczanych symbolem PN – norm o
zasięgu krajowym, przyjętych w drodze konsensu i zatwierdzonych przez krajową jednostkę
normalizacyjną – Polski Komitet Normalizacyjny (PKN). Normy PN są powszechnie
dostępne, ale nie bezpłatne, zaś ich dystrybucję kontroluje PKN.) trzech rodzajów czynników:



czynniki niebezpieczne – to czynniki których oddziaływanie na pracującego
bezpośrednio prowadzi lub może prowadzić do urazu;



czynniki szkodliwe – to czynnik, których oddziaływanie na pracującego bezpośrednio
prowadzi lub może prowadzić do schorzenia;



czynniki uciążliwe - to czynniki, których oddziaływanie na pracującego może
spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie powoduje jednak trwałego
pogorszenia stanu zdrowia.

Każdy z wymienionych wyżej rodzajów czynników charakteryzuje się innym stopniem
oddziaływania na pracowników, różne mogą też być jego konsekwencje. Niemniej jednak
należy pamiętać, iż zasady określania charakterystyk czynników powodują, że czynnik, który
w danej chwili jest jedynie uciążliwy – przekształcić się może w czynnik szkodliwy, ten zaś –
w czynnik o charakterze niebezpiecznym.

Podział czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych

Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka w sposób najczęściej nagły

mogą spowodować u niego uraz (wypadek przy pracy). Do grupy tej zaliczamy kilka
podstawowych typów zagrożeń:
- zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi,
- zagrożenia elementami ostrymi i wystającymi,
- zagrożenia związane z przemieszczaniem się ludzi,
- zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym,
- zagrożenia poparzeniem,
- zagrożenia pożarem lub/i wybuchem.

2

Czynniki szkodliwe i uciążliwe działające na pracownika przez o dłuższy okres mogą
spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika lub zmiany
w stanie jego zdrowia a w konsekwencji doprowadzić do choroby zawodowej. Czynniki
te dzielimy na cztery podstawowe typy:

1. Czynniki fizyczne
-

hałas (ustalony i nieustalony, hałas infradźwiękowy, hałas, ultradźwiękowy),

-

mikroklimat,

-

promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafioletowe),

-

promieniowanie jonizujące,

-

promieniowanie laserowe,

-

pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości),

-

pole elektrostatyczne,

-

pyły przemysłowe,

-

wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka przez kończyny górne).

2. Czynniki chemiczne

a) podział w zależności od działania na organizm ludzki

-

substancje toksyczne,

-

substancje drażniące,

-

substancje uczulające,

-

substancje rakotwórcze,

-

substancje mutagenne,

-

substancje upośledzające układ rozrodczy,

b) odział w zależności od rodzajów działania na organizm człowieka:

-

przez drogi oddechowe,

-

przez skórę i błony śluzowe,

-

przez przewód pokarmowy.

3. Czynniki biologiczne
-

mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki)
i wytwarzane przez nie toksyny i alergeny,

-

makroorganizmy roślinne i zwierzęce.

4. Czynniki psychofizyczne
-

obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),

-

obciążenie psychonerwowe.

Regulacje prawne

Regulacje prawne związane z czynnikami szkodliwymi, niebezpiecznymi i uciążliwymi
zawiera szereg aktów prawnych. Najważniejsze z nich to:



Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks pracy Kodeks pracy ( DZ.U. 1974, nr 24,
poz. 141, tekst ujednolicony 2001.05.17, z późn. zm.) w szczególności rozdział VI
stanowiący o profilaktycznej ochronie zdrowia, który nakłada na każdego pracodawcę
obowiązek przeprowadzania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia
oraz informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną
pracą;



Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 lipca 2010r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników

3

szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2010, nr 141, poz. 950, z późn.
zm.) określające najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia czynników szkodliwych
dla zdrowia w środowisku pracy;



Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 lutego 2008r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz
ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. 2008, nr
48, poz. 288, z późn. zm.);



Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011r. – w sprawie badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ( Dz. U. 2011, nr 33, poz. 166,
z późń. zm.), regulujące zasady i częstotliwość dokonywania badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy;

Wyżej wymienione nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011r. w sprawie
badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2011, nr
33, poz. 166, z późn. zm.) określa zasady przeprowadzania badań i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia człowieka w środowisku pracy. Rozporządzenie weszło w życie
3 marca 2011 roku.

Określa ono również:



tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy;



przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych (monitoring);



obowiązek rejestrowania i przechowywania wyników badań i pomiarów;



obowiązek udostępniania wyników badań i pomiarów pracownikom;



wzory dokumentów: Rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na
stanowisku pracy oraz Kartę badań i pomiarów czynników szkodliwych;



wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary.

Podobnie jak dotychczas, to pracodawca zapewnia wykonanie badań i pomiarów czynnika
szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy i powinien to uczynić nie później niż w
terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności.

Pracodawca również jest obowiązany wskazać czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku
pracy, rozpoznać źródła ich emisji oraz określić warunki pracy, które mają wpływ na poziom
stężeń lub natężeń tych czynników lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych
czynników, a następnie zapewnić (zlecić) wykonanie pomiarów stężeń lub natężeń tych
czynników.

W przypadku występowania szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego
została ustalona wartość NDSP (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe - wartość
stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w
środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie), pracodawca jest obowiązany
zapewnić we własnym zakresie pomiary ciągłe stężenia tego czynnika za pomocą urządzeń
lub z uwzględnieniem procedur spełniających wymagania określone w normie PN-EN
482:2009 (norma podaje ogólne wymagania dotyczące procedur pomiarów stężeń czynników
chemicznych w powietrzu na stanowisku pracy. Wymagania te dotyczą wszystkich procedur
pomiarowych, niezależnie od właściwości chemicznych lub postaci fizycznej (gaz, para,
zawiesina) czynnika i niezależnie od stosowanej metody pobierania próbek i metody analiz.
Wymagania tej normy dotyczą wszystkich etapów procedury pomiarowej, włącznie z
transportem i przechowywaniem próbek. Również obowiązujące procedury z wykorzystaniem
przyrządów z bezpośrednim odczytem) lub normie ją zastępującej. W przypadku narażenia na

4

pył zawierający azbest, badania i pomiary wykonuje się co najmniej raz na trzy miesiące.
Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów nie przekroczyły 0,5 wartości NDS
(Najwyższe Dopuszczalne Stężenie – wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie
na pracownika w ciągu 8–godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu
pracy, określonego w kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno
spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych
pokoleń), częstotliwość ta może być zmniejszona do okresu 6-miesięcznego.

Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów szkodliwych dla zdrowia czynników
chemicznych lub pyłów, o których była wyżej mowa, wykonanych w odstępie co najmniej
dwóch lat, a w przypadku czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym - co
najmniej sześciu miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości NDS pracodawca może odstąpić od
wykonywania badań i pomiarów.

Badania i pomiary promieniowania optycznego nielaserowego wykonuje się, jeżeli są
eksploatowane źródła tego promieniowania inne niż źródła światła służące do oświetlania
pomieszczeń lub stanowisk pracy, stosowane w przeznaczonych dla nich oprawach
oświetleniowych oraz w odpowiedniej odległości od eksponowanych części ciała.

Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów promieniowania optycznego nielaserowego
albo laserowego, wykonanych w odstępie dwóch lat, poziom ekspozycji nie przekraczał 0,4
wartości MDE (Maksymalne Dopuszczalne Ekspozycje na promieniowanie optyczne),
pracodawca może odstąpić od wykonywania pomiarów.

Badania i pomiary pól lub promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości z zakresu
od 0 Hz do 300 GHz wykonuje się w przypadku występowania w miejscach wykonywania
pracy stref ochronnych, określonych w przepisach rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia
30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w
środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003, nr 192,
poz. 1883).

W przypadku występowania mikroklimatu zimnego albo gorącego, badania i pomiary
wskaźników mikroklimatu wykonuje się raz w roku. Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań
wartości wskaźników mikroklimatu nie przekraczały wartości dopuszczalnych dla 8-
godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy pracodawca może wykonywać je raz na dwa
lata.

Badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w
środowisku pracy należy przeprowadzić również każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w
wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania
pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły
okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie.

Pracodawca

niezwłocznie

powinien

poinformować

pracowników

narażonych

na

oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy o aktualnych
wynikach badań i pomiarów oraz udostępnić im te wyniki i wyjaśnić ich znaczenie.

Wyniki badań i pomiarów pracodawca ma obowiązek przechowywać przez okres 3 lat,
licząc od daty ich wykonania, a ponadto powinien prowadzić na bieżąco rejestr czynników
szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy. Ponadto wyniki badań i
pomiarów powinny być niezwłocznie udostępniane pracownikowi, byłemu pracownikowi, ich
przedstawicielowi ustawowemu lub pełnomocnikowi, na jego pisemne żądanie.

5

W razie stwierdzenia przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń
czynników szkodliwych dla zdrowia zakłady pracy obowiązane są do:



wprowadzenia środków technicznych, zmian technicznych i organizacyjnych, w tym
odpowiednie środki ochrony zbiorowej, wpływających na ograniczenie stężeń i natężeń
czynników szkodliwych dla zdrowia co najmniej do poziomu określonego jako
najwyższy dopuszczalny (NDS i NDN);



podejmowanie przedsięwzięć zmierzających do ograniczenia narażenia pracowników
na szkodliwe dla zdrowia czynniki przez zastosowanie odpowiednich środków ochrony
indywidualnej;



zapewnienie wzmożonej opieki lekarskiej dla osób narażonych.

Pracodawca powinien zapewnić pracownikom informacje o istniejących zagrożeniach, przed
którymi będą chronić ich środki ochrony indywidualnej oraz informacje o tych środkach i
zasadach ich stosowania.
Przy pracach stwarzających niebezpieczeństwo, gdy wymaga tego sytuacja, do kierowania
ludźmi wykonującymi te prace powinny być stosowane sygnały bezpieczeństwa – ręczne lub
komunikaty słowne.

PARP pragnie dołożyć wszelkich starań, aby zamieszczane w serwisie informacje w jak
największym stopniu spełniały Państwa oczekiwania. Serdecznie zapraszamy do zgłaszania
interesujących Państwa zagadnień, jak również opinii dotyczących dostępnych na stronie
materiałów pod adres

[e-mail]

, co pozwoli nam poznać Państwa sugestie i na

bieżąco modyfikować zawartość serwisu. Zachęcamy także KONSULTANTÓW KSU do
wypełnienia ankiety o nazwie „Ocena przydatności pakietów/produktów”, dostępnej po
zalogowaniu się do strefy wewnętrznej serwisu, w module „Ankiety”.

Bibliografia:

 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks pracy Kodeks pracy ( DZ.U. 1974, nr 24,

poz. 141, tekst ujednolicony 2001.05.17, z późn. zm.);

 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011r. – w sprawie badań i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ( Dz. U. 2011, nr 33, poz. 166, z
późń zm.);

 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 lipca 2010r. zmieniające

rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2010, nr 141, poz. 950, z późn.
zm.);

 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 lutego 2008r. zmieniające rozporządzenie w

sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz
ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. 2008, nr 48,
poz. 288, z późn. zm.);

 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003. w sprawie

dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów
sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003, nr 192, poz. 1883, z późn. zm.);

 Polska Norma PN-EN 482:2009;
 Polska Norma PN-N-18004:2001;
 Polska Norma PN-80/Z-08052;
 www.prawnik-online.eu;
 www.ciop.pl;
 www.bhp-platforma.pl;
 www.kadry.infor.pl;
 www.portalbhp.pl.