Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 1 z 25

C

E

S

A

R

S

T

W

O

R

Z

Y

M

S

K

I

E

Konstytucja raweńska
(Teodozjusz)

426 r. n. e

Ustaliła pisma prawników, których pisma miały przed
sądem moc obowiązującą
(Papinian, Pulus, Gajus i Modestyn)

Codex Gregorianus

Ok. 291 r.

Zawierał konstytucje cesarskie od Hadriana do
Dioklecjana

Codex Hegemogeniaus

Późniejsza konstytucje

Codex Theodosianus

438 r.
Obowiązywał od 1.1.439r.

• Utrzymywał moc obowiązującą wcześniejszych

kodeksów

• Składał się z 16 ksiąg podzielonych na tytuły

284- 305 panowanie Dioklecjana
306- 337 panowanie Konstantyna; 313 równouprawnienie chrześcijan
378- 395 panowanie Teodozjusza I
378 klęska Rzymian pod Adrianopolem
395 podział cesarstwa: Wschód- Arkadiusz, Zachód- Honoriusz
293- 305 tetrarchia
ius publice respondendi ex auctoritate principis- opinie prawne autoryzowanych jurystów miały za sobą

autorytet cesarski

W

I

Z

Y

G

O

C

I

Codex Euricianus

475 r.

• najstarszy pomnik prawa wizygockiego
• pierwszy znany nam spis praw ludu germańskiego
• wydany dla ludności gockiej
• wprowadzał do praw Gotów rzymskie konstrukcje

prawne jak np. testament, podatek od darowizny,
oprocentowana pożyczkę czy użycie dokumentu w
praktyce sądowej

Breviarium Alarici

2. 2. 506 r.

• Zagwarantował prawną odrębność ludności

rzymskiej

• dla ludności galo-rzymskiej

Lex Visigothum
Recceswintiana

654 r.

• Zniósł dotychczasowy dualizm prawny
• Był podstawowym źródłem prawa hiszpańskiego

aż do XIX w.

Cechy prawa wizygockiego:

• Indywidualizacja i subiektywizacja odpowiedzialności karnej
• Ograniczenie zemsty rodowej
• Przeważała kara śmieci, kary okaleczające i kary na ciele
• Proces karny (środki dowodowe z prawa rzymskiego) i cywilny
• Ustawodawstwo antyżydowskie

376 r. n. e Wizygoci przekroczyli Dunaj
378 r. klęska pod Adrianopolem
408 r. Wizygoci wkroczyli na terytorium Italii
410 król Alaryk I wtargnął do Rzymu
418 – 507 r. stolica Wizygotów: Toloza
507 r.- po przegranej wojnie z Frakami Wizygoci przenieśli ośrodek władzy d Toledo na Półwyspie Iberyjskim

O

S
T

R

O

G

O

Edictum Theodorici

Ok. 508 r.

• Wydany dla całej ludności
• Pierwszy przykład prawodawczej działalności

władców barbarzyńskich

• Regulował kwestie prawne najbardziej sporne w

praktyce sądowej

• Opierał się głownie na źródłach prawa rzymskiego
• Brak krwawej zemsty i odpowiedzialności

zbiorowej

• Zróżnicowanie społeczne miał wpływ na stopień

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 2 z 25

C

I

represji karnej

Ok. 453 – 473 państwo Ostrogotów w Panonii
554 likwidacja państwa przez Justynian

B

U

R

G
U
N
D

O

W

I

E

Zbiór prawa króla
Gudonbada

Zbiór praswa króla
Sigismunda

517 r.

• Księga królewskich konstytucji

Cechy prawa:

• Elementy prawa germańskiego w prawie rodzinnym
• Zwyczaj zawierania małżeństwa w drodze kupna lub przez porwanie
• Prawo rozwiązania małżeństwa wyłącznie dla męża gdy żonie udowodniono cudzołóstwo, zajmowanie

sie czarami lub zbezczeszczenie grobu

• Pewna swoboda testowania
• Germańska instytucja krwawej zemsty, organiczna tylko do osoby sprawcy: wyjątek kradzież koni
• Przeważały kary publiczne
• Kara śmierci za: mężobójstwo, kradzież, cudzołóstwo żony i gwałt na kobiecie.
• Występowały kary mutylacyjne, z możliwością wykupu
• Germański system kar pieniężnych: wysokość zależna od pozycji społecznej poszkodowanego
• Brak rozróżnienia na proces karny i cywilny
• Przeprowadzenie dowodu spoczywało na pozwanym
• Dowód ze świadków oraz dokumentów nie odgrywał większej roli
• Ważnym środkiem dowodowym: ordalia, zwłaszcza pojedynek
• Zeznania na torturach: niewolnicy i kolonowie

L

O
N

G

O

B

A

R

D

O

W

I

E

Edictus Rothari regis

22.11. 643 r. w Pawii

• 388 artykułów
• W języku łacińskim z longobardzkim

nazewnictwem prawnym

Edykt Liutpranda

1 poł. VIII w.

• Możliwość stosowania przy pewnych czynnościach

prawnych prawa rzymskiego na równi z prawem
longobardzkim

Cechy prawa:

• Longobardzka fara
• Prawo majątkowe: wspólnotowy charakter, ograniczone prawo dysponowania majątkiem, dziedziczenie

bez testamentowe

• Snochactwo
• Brak złego zamiaru wpływał na wykurczenie wróżdy- kara kompozycyjna
• Nie znało usiłowania jako przestępstwo
• Kara śmierci bez możliwości wykupienia się
• Kary na ciele
• Kara pozbawienia wolności
• Przysięga i ordalia

B

I

Z

A

N

C

J

U

M

Corpus Iuris Civilis

529, zastąpiony w 534 r.

• KODEKS obejmuje obowiązujące wówczas

konstytucje cesarskie

• DIGESTA albo PANDEKTA: 1500 dzieł prawników

rzymskich w układzie rzeczowym w 50 księgach

• INSTITUTIONES rodzaj podręcznika prawa

rzymskiego

• NOVELLAE LEGES zbór konstytucji cesarskich

Ekloga Leona III

726 r.

• Podręcznik zawierający rozstrzygnięcie w

najczęściej występujących przypadkach

• Mocno ograniczono prawa ojca rodziny (patria

potestas)

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 3 z 25

• Większa surowość w prawie karnym
• System okaleczeń fizycznych

Bazyliki Leona VI

IX w.

• Podzielone na 60 ksiąg w 6 tomach
• Zredagowane w języku grackim
• Najobszerniejszy zbiór praw bizantyjskich

Nomokanony

• Zbiór postanowień władzy świeckiej i duchownej

sporządzony za Justyniana

M
O
N
A
R
C
H
I
A

K
A
R
O
L
I
Ń
S
K
A

Lex Salica Francorum

• Zredagowane w języku łacińskim; zwroty we

frankijskim; glosa malberska

• Kazuistyczne ujęcie przepisów
• wysokość kary zależna od cech ofiary; status

społeczny; płeć

• Wergled: odpowiedzialność całego rodu
• Postępowanie sądowe wstrzymano po

wystąpieniu pokrzywdzonego ze skargą

• Rachinburgowie i thungins
• Ordalia w postaci gorącej wody, przysięga przy

udziale 12 świadków

Kapitularze

1. Capitularia legibus

addenda

• Uzupełniały lub zmieniły prawa szczepowe
• Treść: przede wszystkim walki króla z praktyka

krwawej zemsty

2. Capitularia missorum

• Instrukcje dla wysłanników królewskich (Missi

dominici)

3. Capitularia per se

scribenda

• Kapitularze właściwe, miały obowiązywać na

obszarze całości lub części państwa i zawierały
uregulowania przeważnie z dziedziny prawa
publicznego

Zbiory prawa
zwyczajowego

• Prawo zwyczajowe

okręgu Clermont
Filipa de Beaumonoir
ok. 1280 r.

• Przepisy prawa rzymskiego i kanonicznego

umiejętnie wstawił w przepisy prawa
zwyczajowego

• Pacta sunt servanda
• Należy do najcenniejszych spisów prawa

zwyczajowego z Xii w.

• Coutume de Paris

1510 r.

• Wspólność majątkowa małżonków

Cechy prawa:

• Środkiem dowodowym: zeznania świadków
• Wyeliminowano z procesu ordalia
• Kara śmierci
• Kara długoletniego więzienia
• Grzywna
Voluntas regis superma lex- wola władcy najwyższym prawem
Legaliści:

1. Najwyższe zwierzchnictwo lenne
2. Zwierzchnictwo nas wszystkimi sądami w kraju
3. Najwyższa i suwerenna władza w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych na wzór uprawnień

cesarza (rex est imperator in regno suo)

R
Z
E
S

N

I

E

M

Zwierciadło saskie

1220- 1235

• Obowiązywanie:

o W Prusach do czasu

wejścia w życie

• Autorem: Eike von Repkow
• Zbiór prawa zwyczajowego jaki obowiązywał w

SAKSONII

• Składało się z 2 części:

o Prawa ziemskiego- Landrecht

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 4 z 25

Z
A

I

E
C

K

A

Powszechnego
Prawa Krajowego w
1794 r.

o W Saksonii do 1863

r.

o Na innych

obszarach Niemiec
do wejścia BGB z
1896 r.

255 artykułów w 3 księgach
Stosunki między wolną ludnością w prawie

cywilnym

o Prawa lennego- Lehnrecht

86 artykułów
Relacje między seniorami a wasalami

• Cechy:

o Osłabienie kary kompozycyjnej zwiększono kare

publiczną (m.in. kary na skórze i włosach)

o Utraciły znaczenia: wola ugody poszkodowanego

ze sprawcą, pozycja społeczna ofiary

o Punkt ciężkości przeniesiony z ofiary na sprawce

przestępstwa

o Odróżniało działanie świadome (kara publiczna)

od niezamierzonego (kara kompozycyjna)

o Element winy jaki przesłanki odpowiedzialności

karnej

o Ordalia: próba gorącego żelaza, gorącej wody i

zimnej wody

o Legitimatio per subsequens- legitymacja dzieci

nieślubnych przez następstwo małżeństwa

Landfrydy

• „pokoje boże”
• Na ważniejszym kryterium oceny przestępstwa

stało się złamanie ustawionego przez władcę
pokoju na obszarze państwa, za które mogła ona
wymierzać karę śmierci

• Kara śmierci za: zabójstwo, rabunek, zgwałcenie

kobiety, cudzołóstwo, podpalenie, herezje a także
kradzież.

• Sposoby wykonania kary śmierci: ścięcie,

powieszenie, łamanie kołem, spalenie, zakopanie
żywcem

• Kary mutylacyjne za: zranienie bluźnierstwo i

krzywoprzysięstwo

• Przy ocenie sprawcy element subiektywny: brano

pod uwagę stosunek psychiczny sprawcy do
popełnionego przestępstwa

• Wina powoli uznana za podstawę

odpowiedzialności karnej

• ne bis in idem
• zasada prawdy materialnej
• sędziowie byli zobowiązani do wykrycia

rzeczywistych okoliczności sprawy karnej

• postępowania z urzędu

P

O

L

S

K

A

Księga elbląska

XIII w.

• powstała na potrzeby zakonu krzyżackiego
• w języku staroniemieckim
• większość przepisów dotyczyła prawa karnego i

postępowania sądowego

• słabe występowanie elementów subiektywnej

strony przestępstwa

• istniała odpowiedzialność zbiorowa wsie (Opola)
• przedstawia dość szczegółowo przebiegu

postępowania sądowego

• dokładne opisy ordaliów: próby zimnej wody,

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 5 z 25

gorącego żelaza

• teksty psalmów i modlitw

Statuty Kazimierza
wielkiego

Lata 60 XIV w.

• statuty piotrkowsko-wiślickie
• w języku łacińskim; w połowie XV w.

przetłumaczone na język polski

• normy prawa zwyczajowego poprzedzone

regułami z prawa kanonicznego i rzymskiego

• maxime iuris:

1. prawo nie działa wstecz
2. nikt nie może czerpać korzyści z

popełnionego bezprawia

3. nikt swego prawa nie może zostać

podstępnie pozbawiony

4. nikomu nie wolno odmówić prawa do

obrony, która jest prawem naturalnym

5. nie należy wzruszać sprawy prawomocnie

zakończonej

6. powód powinien pozwać do sądu właściwego

dla pozwanego

7. zasada poszanowania cudzej rzeczy

(własności)

8. w sądach nie powinno być pośpiechu w

sądzeniu sprawy

9. powinnością człowieka jest powstrzymać się

od złego

10. obowiązkiem sędziego jest bezstronność,

uczciwości sprawiedliwość

Statut Jana Łaskiego

1506 r.

• podstawa programu egzekucji „praw i dóbr”
• składał się z 2 części:

I.

zatwierdzone przez króla przywileje
szlacheckie, statutu Kazimierza Wielkiego,
edykty królewskie, uchwały sejmowe i traktaty
międzynarodowe

II.

nieoficjalna; pomniki prawa niemieckiego,
które stanowiły źródło prawa obowiązującego
w polskich miastach i sądownictwie wiejskim

Formula processus

1523 r.

• udana reforma postępowania sądowego
• możliwości odwołania się od wyroku sadu

ziemskiego do króla

K
R
Ó

L

E
S
T

W
O

C
Z
E
C
H

Maiestas Carolina

Pod koniec XIII w.

• normy czeskiego prawa zwyczajowego; wiele

zapożyczeń z prawa rzymskiego i kanonicznego

• nowością: sądy miały stosować tylko to prawo,

które w nim zawarto

• nie został zatwierdzony przez stany

o princeps legibus solutus est- cesarz nie jest

związany prawem

Lura et constitutiones
Regni Bohemiae

1500 r.

• Statut ziemski przyjęty i ogłoszony przez stany
• W 1527 r. łacińskie tłumaczenie
• Zastąpiony zbiorem z 1549 r.

K
R

Ó

W

Ę

G

Kodeks Werböczego
Tripartitum (opus
iuris)

1514 r.

• Nie został promulgowany
• Był wykorzystywany w praktyce sądowej
• Głównie przepisy prawa prywatnego

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 6 z 25

L

E
S
T

W
O

I

E

R

Praxis Criminalis

1687 r.

• Składał sie z 2 części:

I.

Prawo procesowe

II.

Prawo karne materialne

• Nigdy formalnie nie weszła w życie, znalazła

zastosowanie w orzecznictwie sądów na
Węgrzech

R
U

Ś

K

I

J

O
W

S

K
A

R
O
S
J
A

Dogowory

Dogowor księcia Olega
911 r.

• Pierwszy w średniowiecznej Europie układ

międzynarodowy

Oprycznina

Proces majątkowego wywłaszczania bojarstwa, jako grupy społecznej niezależnej
od cara, jak i metoda sprawowania władzy oparta na terrorze, zastraszaniu i
fizycznej likwidacji opozycji

Ruska Prawda

1) Krótka Prawda

a. Prawda Jarosława 1 poł XI w.
b. Prawda Jarosłowiczów
• Przeważają przepisy z dziedziny prawa karnego i

procesu

2) Obszerna Prawda

a. Nowa redakcja Krótkiej Prawdy
b. Statut Włodzimierza Monomacha z początku XIIw.
• Ponadto przepisy z zakresu prawa zobowiązań,

rodzinnego i spadkowego

• Utrzymywała wprost legalność krwawej zemsty
• Ograniczono prawa do stosowania wróżdy
• Zredagowana w sposób prosty i kazuistyczny
• Brala pod uwaga nastawienie sprawcy
• Brak konstrukcji obrony koniecznej
• Kary pieniężne, płacone również na rzecz księcia (wira), jak i poszkodowanej

strony

• Banicja i konfiskata mienia
• Środki dowodowe: przysięga, ordalia (próba żelaza i wody), naoczni

świadkowie

Sudiebniki

1497 r.

• Jednolity dla całego państwa zbioru praw
• Przepisy dotyczące sądownictwa i postępowania

sądowego, prawa karnego i cywilnego

• Kara śmierci i kary cielesne jak bicie knutem

1550 r.

• Uzupełniał poprzedni m.in. wprowadzał karę

wiezienia

Sobornoje ułożenjie

1649 r.

• 967 artykułów w 25 rozdziałach
• Było swoista „konstytucja” rosyjskiego

samodzierżawia

• Obowiązywało w Rosji do 1835 r.

R
E
N
E
S
A
N
S

P
R
A
W
A

R

Z
Y

M

S

K

I

E

G
O

Szkoła bolońska

1088 r.

• Rozkwit na przełomie XII i XIII w.

Glosatorzy

• Nauczanie prawa rzymskiego polegające na egzegezie czyli lekturze i

objaśnianiu tekstów justyniańskich słowo po słowie w celu pełnego ich
zrozumienia

• Była wpisywana osobiście przez profesora
• Postacie: Irnerius, Azo, Quattuor Doctores

Komentatorzy

• Mos italicus docendi
• Zmierzali do takiej interpretacji alby wyłonić z niej normy ogólne
• Obszerne traktaty
• Szukano ogólnych zasad
• Bartolus de Saxoferrato, Baldus de Ubaldis
• Nemo bonus iurista nisi bartolista

Humanizm

• Powrót do źródeł prawa rzymskiego

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 7 z 25

prawniczy

• Celem humanistów było odtworzenie antycznej kultury prawnej opartej na

kodyfikacji justyniańskiej z VI w. i innych źródłach prawa rzymskiego

• Przyczyny recepcji prawa rzymskiego:

o Służyła ujednoliceniu prawa, co wpisywało się w proces powstawania w Europie

scentralizowanych monarchii narodowych

o Prowadziła do rozszerzenia się zakresu przedmiotowego norm prawnych
o Sprzyjała lepszemu zabezpieczeniu interesów mieszczaństwa
o Pozwalała na usystematyzowanie i kodyfikację obowiązującego prawa na bazie ogólnych

pojęć prawa rzymskiego

o Prowadziła do powstania zawodowej grupy wykształconych prawników

• Drogi przenikania prawa rzymskiego w Niemczech:

o Przez działalność jurystów i fakultetów prawa
o Za pośrednictwem orzecznictwa sądów
o W ustawodawstwie władców terytorialnych

R
Z
E
S
Z
A

N

I

E
M

I

E
C
K
A

Constitutio Criminalis
Carolina

1532

• Jako ustawa ogłoszona przez cesarza Karola V
• Autor: Johann von Schwarzenberg und Hohenlandberg
• Złożona z 219 artykułów
• przedmowa do ustawy zawierała tzw. Klauzulę salwotoryjną; tylko

„stare zwyczaje”

• przejęła rzymsko-włoski system prawa karnego materialnego oparty

na:

o określeniu publicznego charakteru kary
o przyjęciu winy jako podstawy odpowiedzialności karnej
o definicji przestępstwa jako bezprawia godzącego w porządek

publiczny

• znosiła całkowicie system kar kompozycyjnych
• największą wagę przykładała do podmiotowe a nie przedmiotowej

strony przestępstwa

• odróżniała winę umyślną (dolus) od winy nieumyślnej (culpa)
• obszerna typizacja deliktów
• podchodziła do przestępstwa od strony materialnej
• stosowanie analogii
• proces karny (inkwizycyjny) oparty na:

o zasady publiczno prawnej w ściganiu przestępstw

postępowanie z urzędu

o zasada prawdy materialnej

celem wykrycie całej prawdy o przestępstwie i jego sprawcy

o zasada racjonalnych środków dowodowych

przyznanie sie do winy
zeznania świadków
dowody rzeczowe (corpus delicti)

• tortury:

o w ograniczonym zakresie
o nie można było formułować pytań sugerujących

• stworzyła podstawy do powstania nauki prawa karnego; nakładała na

sędziów obowiązek zwracania się w przypadkach budzących
wątpliwości o opinię znawców prawa przy wyższych trybunałach
sądowych lub uczonych wydziałów prawniczych

• kara worka- polegająca na obwożeniu sprawcy ojcobójstwa po

miejscach publicznych, rwaniu jego ciała obcęgami, a następnie
topieniu go związanego w worze razem ze zwierzętami
symbolizującymi zdradę: psem, kogutem, wężem i kotem

Constitutio Criminalis
Theresiana

1768

• kodyfikacja austriacka
• wyrastała z ducha Caroliny

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 8 z 25

• składała sie z 2 części:

I.

zawierała przepisy procesowe i ogólne pojęcia prawa karnego

II.

katalog przestępstw i kar

• brak formalnej (legalnej) definicji przestępstwa
• wprowadzała winę umyślną w postaci winy pośredniej (dolus

indirectus)

• cel kary w postaci poprawy (resocjalizacji) sprawcy przestępstwa
• kwalifikowana kara śmierci
• kara śmierci za: bluźnierstwo, nierząd wbrew naturze i cudzołóstwo;

karane samobójstwo- konfiskata majątek

• proces inkwizycyjny
• formalna teoria dowodowa
• dopuszczano tortury: strappado (pociąganie na linie), buty

hiszpańskie (miażdżenie stóp) i rozciąganie na drabinie połączone z
przypalaniem ciała

• w 1776 r. w Austrii zniesiono tortury

F

R

A

N

C

J

A

Ordonansa Ludwika
XIV

XVI w. • z Blois z 1579 r.

o brak zgody rodziców na małżeństwo elementem unieważniającym

małżeństwo

• o postępowaniu cywilnym z 1667 r.

o postępowanie sądowe pisemne
o powód musiał w piśmie procesowym określić sąd oraz teść skargi
o pozew doręczał woźny sądowy w obecności 2 świadków
o powód wysyłam pozwanemu skargę
o dochodziło do wymiany pism między stronami
o sąd mógł wydać wyrok na podstawie ustnej rozprawy i

przedstawionych przez strony dowodów

o głównymi dowodami były zeznania świadków, przysięga i

dokumenty

o sędzia przesłuchiwał protokolarnie stronę
o odmowa odpowiedzi = przyznanie roszczeń powoda
o akta sprawy podstawa do wydania wyroku
o od wyroku przysługiwała apelacja: w ciągu 3 lat i 6 miesięcy gdy

wygrywający wezwał przeciwnika do jej wniesienia, w braku
wezwania w ciągu 10 lat

o kasacja do Rady Królewskiej

• o postępowaniu karnym z 1670 r.

o utrwalił zasady inkwizycyjnej procedery karnej
o w pełni rozwinięta kodyfikacja formalnego prawa karnego
o proces karny rozpoczynało tzw. Postępowanie informacyjne- na

wniosek organu państwowego, pisemnego doniesienia
denuncjatora, skargi pokrzywdzonego lub własnej inicjatywy sądu

o przy ocenie zeznań świadków brano pod uwagę ich pozycję

społeczną i dobrą reputację

o zebrany materiał dowodowy przedstawiano prokuratorowi, który

w ciągu 3 dni był zobowiązany wystąpić z wnioskiem do sądu,
prokurator wydawał decyzje (dekret) o przesłuchaniu
podejrzanego

o przesłuchanie najpóźniej 24 h od aresztowania
o prokurator wnioskował o wydanie wyroku skazującego
o końcowe przesłuchanie oskarżonego w obecności pełnego składu

sądu

o sąd mógł zarządzić przeprowadzenie postępowania dowodowego

(na wniosek oskarżonego?)

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 9 z 25

o oskarżony nie mógł korzystać z obronny poza pojedynczymi

wypadkami

o środki dowodowe: bezpośrednie i pośrednie- poszlaki

bezpośrednie:

• przyznanie się do winy
• zeznania świadków
• opinie biegłych
• dokumenty
• wizja lokalna

poszlaki dzieliły się na 3 grupy:

• poszlaki oczywiste (kara śmierci)
• poszlaki bliskie (tortury)
• poszlaki odległe (kara pieniężna)

o tortury

przygotowawcze / przedwstępne

• po wydaniu wyroku skazującego
• miały doprowadzić do wydanie wspólników

o możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej osób

prawnych m.in. miast czy cechów

• o handlu z 1673 r.
• o darowiznach z 1731 r.
• o testamentach 1735 r.

Sądownictwo

DELEGOWANE

• sądy patrymonialne (panów

feudalnych)

• sądy prewotalne
• sądy baliwialne
• parlament paryski (obok

którego powstały sądy
prowincjonalne)

• kasacja do Rady Stron

Procesowych

ZASTRZEŻONE DLA KRÓLA

• placety (prośba do króla)
• listy opieczętowane (rozkaz-

ograniczenie czyjeś wolności,
sazanie na wyganiane,
umieszczenie w odosobnionym
miejscu)

• ewokacja (prawo króla do

wywołania każdej sprawy
sądowej)

• listy committimus (decyzje króla

o właściwości sądów)

• listy łaski( król mógł orzekać o

ziemnie, złagodzeniu,
zaostrzeniu lub zniesieniu
orzeczonej przez sąd

kary

R

E
F

O
R
M
Y

P
R

A

W

A

W

O

K
R

E
S

I

E

O

Ś

W

I

E
C
E

N

I

A

Założenia ideowe
oświecenia

• empiryzm (doświadczenia; postęp nauki i wiedzy); F. Bacon
• racjonalizm (rozum); R. Descartes
• w centrum zainteresowania jednostką
• koncepcja” praw człowieka”; J. Locke (nienaruszalność zdrowia i życia

jednostki, jej wolność i własność); Monteskiusz(arbitralność orzekania
kar; 4 kategorie przestępstw; przeciwko religii, obyczajom, pokojowi
publicznymi i bezpieczeństwo, adekwatna kara)

• wpływ encyklopedystów (istotą prawa zabezpieczenia trzech cnót

obywatelskich: „uczciwego życia, nieszkodzenia drugiemu i dania
każdemu co mu się należy”, kara adekwatna)

Absolutyzm
oświecony

• władca instytucją państwa
• państwo nie było narzędziem samowoli królewskiej
• władcę wiązały prawa zawarte w wydanych przez niego kodeksach, które

gwarantowały: wolności osoby i majątku oraz wolność wyznania i
sumienia

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 10 z 25

• reforma stosunków społecznych polegająca na ograniczeniu powinności

feudalnych chłopów

• w 1781 r. Józef II wydał patent tolerancyjny, który przyznał protestantom

i prawosławnym swobodę wykonywania kultu religijnego

• kodyfikacja prawa w duch postulatów ideologii oświecenia i prawa natury

Deklaracja Praw
Człowieka i
Obywatela (25
sierpnia 1789)

• 2 kategoria praw: prawa polityczne i prawa osobiste
• Nietykalność osobista
• Lex retro non agit i formalna definicja przestępstwa: nullum crimen sine

lege

• Domniemanie niewinności
• Kary proporcjonalne do stopnia społecznej szkodliwości przestępstwa

Doktryna prawa
natury

• Prawa naturalne jako nienaruszalne prawa człowieka (Cicero, św. Tomasz

z Akwinu, H. Grocjusz, D.Diderot, S. Pufendorf)

• Nowożytną koncepcja prawa natury zapoczątkowali teologowie katoliccy

Hiszpanii; tzw. Szkoła w Salamance. Szkołę założył Francisco de Vitoria, a
przedstawicielem był Francisco de Suarez

• Nowożytna koncepcja prawa natury zakłada, że osoba posiada

przyrodzone prawa naturalne do których zaliczono w szczególności
równość i wolność jednostki. Porządek prawny oparty na zasadach
egalitaryzmu i liberalizmu.

• Do fundamentalnych nakazów prawnych zaliczała:

o Zasadę nienaruszalności własności prywatnej
o Obowiązek wynagrodzenia wyrządzonej szkody
o Dotrzymywanie umów
o Obowiązek ukarania sprawcy przestępstwa

Szkoła humanitarna

• Ustrój społeczny powinien odpowiadać na potrzeby jednostki i przynosić

jej korzyści

• Użyteczność kary z punktu widzenia interesów społeczeństwa i samego

sprawcy przestępstwa

• Nieracjonalne i nieużyteczne kary śmierci i kary okaleczające
• C. Beccarii

K
O
D
Y

F

I

K
A
C

J

E

K

A

R

N

E

Leopoldina

1786

• Ustawa karna dla Toskanii
• Wydana przez księcia Piotra Leopolda Habsburga
• Składała się z 119 artykułów
• Obejmowała zarówno kwestie z dziedziny prawa karnego

materialnego jak i procesowego

• Nie była ustawa pełną; odsyłała do przepisów obowiązujących
• Nie była dziełem nowoczesnym w porównaniu do Józefiny
• Za cel; naprawienia powstałej szkody, poprawa sprawcy i ochrona

społeczeństwa z użyciem środków prewencji

• Była pierwszym kodeksem karnym, który całkowicie znosił karę

śmierci!

• Postępowanie opierało się na zasadach procesu inkwizycyjnego,

zostało zmodyfikowane:

o Postępowanie karne zmierzające do wykrycia sprawcy było

publiczne

o Wzmocniono prawa podsądnego, który mógł korzystać z

obrońcy (możliwość obrońcy urzędu)

o Oskarżony mógł zadawać pytania świadkom
o Oskarżony lub obrońca mógł żądać odpisów materiału

dowodowego

o Przesłuchanie w obecności obrońcy
o Sąd miał obowiązek uwzględnić okoliczności przemawiające

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 11 z 25

na korzyść oskarżonego

o Rozdzieliła role procesowe na 3 niezależne podmioty:

Publicznego oskarżyciela
Sędziego śledczego
Sądu orzekającego o winie lub karze

o Całkowite zniesienie tortur

Constitutio Criminalis
Josephina

1787

• Austriacki kodeks karny
• Pierwsza nowoczesna ustawa karna czasów nowożytnych
• Obejmowała wyłącznie prawo karne materialne
• Odchodziła od traktowania ustawa karnej jako zbioru dyrektyw i

wskazówek sędziów

• Zawierała zwięzłe przepisy, które precyzyjni określały znamiona

poszczególnych rodzajów przestępstw i kary za nie grożące

• nullum crimen sine lege oraz nulla poena sine lege
• formalna definicja przestępstwa i odrzucenie zasady arbitralności

sędziego przy wymierzaniu kary

• zniesienie kary śmierci w postępowanie zwyczajowym
• wprowadzenie różnych rodzajów kar pozbawiania wolności,

proporcjonalnych do charakteru przestępstwa

• przyznanie pierwszeństwa teorii odstraszania
• znaczne obniżenie wysokości kar za przestępstwa przeciwko

Kościołowi, religii i dobrym obyczajom

Karnoprocesowa
ordynacja kryminalna

1788

• austriacka ordynacja Józefa II
• w miejsce inkwizycji generalnej wprowadzał urzędowe śledztwo

wstępne, którego zadaniem było ustalenie sprawcy przestępstwa

• po jego zako0ńczeniu podejrzanego przekazywano sądowi

kryminalnemu, które przeprowadzał artykułowane przesłuchania,
utrwalone w postaci protokołu

• sąd nie przeprowadzał jawnej publicznej rozprawy głównej, lecz

orzekał na podstawie dowodów na piśmie w aktach sprawy

• oskarżony nie miał prawa do korzystanie z usług obrońcy
• obowiązek uwzględnienia okoliczności przemawiających za

niewinnością oskarżonego

• brak prawa do domowy zeznań; w celu m.in. wymuszenie tzw. Kara za

nieposłuszeństwo

• zezwalała w ograniczonym zakresie na swobodna ocenę dowodów

przez sędziego w sytuacji, gdy zachodziły uzasadnione wątpliwości co
do wiarygodności zebranych w sprawę środków dowodowych; mógł
on wtedy odmówić im waloru „prawnego dowodu” o uwolnić
oskarżonego od winy

Ustawa karna
zachodniogalicyjska

1796

• kara śmierci w wąskim zakresie
• zarówno prawo materialne jak i procesowe
• w dziedzinie prawa karnego materialnego wyraźny regres ustawy

zachodzniogalicyjnskiej w stosunku do Józefiny: rozszerzenie
karalności przestępstw przeciwko religii i zwiększenie ustawowego
wymiaru kar za tego typu przestępstwa

• przywrócenie pominiętej przez Józefinę instytucji przedawnienia

ścigania przestępstw i wykroczeń

• negatywna teoria dowodowa (swobodna ocena dowodów przez

sędziego w pewnym stopniu)

Franciscana

1803

• w znacznej mierze kopia Ustawy karnej zachodniogalicyjskiej

K C

Bawarski kodeks
cywilny

1756

• trzecia część zbioru prawa pod nazwą Codex Maximilianeus
• przejmował ogólne idee prawa natury

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 12 z 25

O
D

Y

F

I

K

A

C

J

E

Y

W

I

L

N

E

• rozbieżność między prawno naturalnymi założeniami kodeksu a jego

marytryczną zawartością (deklaracja prawnej równości płci + prawo
karcenia żony)

• obejmował 4 księgi: o prawie osobowym, rzeczowym, spadkowym i

obligacyjnym

Patent o małżeństwie
Józefa II

16. 01.
1783

• pierwszy świecki kodeks prawa małżeńskiego, wydanym w państwie

katolickim (Austria)

• wprowadził państwowe prawo małżeńskie
• małżeństwo kontraktem cywilnym a nie sakramentem
• nie ustanowił ani obligatoryjnej ani fakultatywnej świeckiej formy

zawarcia małżeństwa; obowiązywała forma wyznaniowa

Kodek cywilny
zachodniogalicyjnski

1797

• pierwszy całościowy austriacki kodeks prawa cywilnego
• prawno naturalny charakter

Landrecht pruski

1794

• całościowa kodyfikacja prawa pruskiego
• 19 194 artykułów
• Prawno naturalne źródła podane we wstępie
• Cześć cywilna składała się z 2 grup przepisów

o Przepisy obejmujące prawa indywidualne jednostek
o Materia prawa związków i korporacji

• Cześć karna składała się z:

o Części wstępnej (ogólne pojęcia prawa karnego, legalne definicja

przestępstwa)

• System kar nie oznaczonych powrócił do kwalifikowanej kary śmierci w postaci

łamania kołem i spalenia na stosie

• Kara pozbawienia wolności w szerokim zakresie
• Kara konfiskaty majątku

Francuskie
ustawodawstwo czasów
rewolucji

• Prawo cywilne

o W dziedzinie prawa małżeńskiego osobowego dekrety z września 1792 r.

(obowiązkowe śluby cywilne, obniżono wiek przyszłych małżonków
mężczyźni 154 lat, kobiet 13, niesiono zgodę rodziny na zawarcie
małżeństwa, prawo do rozwodu)

• Prawo karne

o Dekret 1789 r. wprowadzono jawność rozprawy sądowej, prawo do

korzystania w procesie z obrońcy oraz zniesiono tortury

o 1791 całościowa reforma procedury karnej; zasady jawności ustności i

kontradyktoryjności procesu oraz swobodna ocena dowodów przez
sędziego, system gwarancji procesowych oskarżonego instytucja sądów
przysięgłych

A
N
G
L
I
A

Wielka Deklaracja
Wolności

1215

• Jan bez Ziemi
• Zawierała

o Powołanie ogólnej rady Królestwa
o Prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi
o Nietykalność osobista każdego wolnego człowieka
o Prawo do sądu
o Prawo do swobodnego opuszania i powrotu do Anglii
o Zakaz zawierania małżeństw z osobami o nierównej pozycji

społecznej

o Wymóg zgody rodziny na zawarcie związku małżeńskiego
o Zakaz całkowitej konfiskaty majątku
o Obowiązek nakładania kar tylko na podstawie przysięgi

uczciwych mieszkańców

Parlament Angielski:

• Powstał w 1264 r. po przekształceniu ogólnej rady

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 13 z 25

• Skład: wzywani imiennie przez króla Barnowie, przedstawiciele rycerstwa i miast wzywanie przez

urzędników królewskich

• Uprawnienia: wyrażenie zgody na wprowadzenie nowych podatków i prawo wnoszenie petycji do tronu,

uprawnienia sądownicze

• Instytucja impeachmentu
Petition of Right

1628

Zakazywała królowi:

• Nakładania i ściągania podatków bez zgody parlamentu
• Samowolnego więzienie poddanych bez wyroku sądowego

Per special mandatum domini regis- (absolutyzm) królowie stosowali praktykę aresztowania poddanych na
mocy swej arbitralnej władzy
Instrument rządzenia

1653

• Jedyna w dziejach Anglii spisana konstytucja

Test Act

1673

• Ustawa wymagała od każdego urzędnika złożenia oświadczenia

potępiającego katolicki dogmat „o przeistoczeniu”

• Zniesiony a 1828 r.

Habeas Corpus Act

1679

• Ustawa, która ostatecznie zerwała z praktyką samowolnego

stosowania aresztu przez króla

• Pojawiła się wyraźna gwarancja w postaci prawa do odpowiadania

przed sądem z tzw. Wolnej stopy

• Kaucja pieniężna (poręczenie majątkowe ma mocy wyroku sądu)

Bill of Rights

1689

• Uzależnienie ważnych decyzji państwach od zgody parlamentu
• Brak możliwości stosowanie przez króla suspensy i dyspensy
• Zakazywał sądom ustalania na postawie ustawy Habeans Corpus zbyt

wygórowanych kaucji

• Niedopuszczalne wymierzanie okrutnych i nieużytecznych kar
• Po raz pierwszy pojawiła się konstytucyjna zasada wolnych wyborów

do parlamentu oraz zagwarantowano wolność wypowiedzi posłów w
parlamencie

Act od Settlement
(ustawa sukcesyjna)

1701

• Król jest związany prawem tworzonym przez parlament
• Wprowadzała gwarancje niezawisłości sędziowskiej
• „król panuje lecz nie rządzi”
• Kontrasygnata; odpowiedzialność ministra:

o Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna)

Prawo wytoczenia impeachmentu przeciwko

ministrowi

o Odpowiedzialność polityczna (parlamanetarna)

Rząd mógł prowadzić swą działalności dopóty, dopóki

posiadał zaufanie większości parlamentarnej

S Ą D O W N I C T W O

Sądy westminiesterskich

• Sędziowie westminiesterskich orzekali przy udziale ławy przysięgłych (tak jak

sędziowie pokoju)

• Przybywający na sesję assyzalną sędziowie królewscy wywodzili się z trzech

centralnych sądów, zwanych westminsterskimi. Były nimi:

1. Sąd Spraw Pospolitych (Court of Common Pleas)

Najwcześniej jako stały trybunał sądowy
Pierwszeństwo nad pozostałymi sądami
Posiadał wyłączne kompetencje w dziedzinie niektórych sporów
Wynagrodzenie sędziów: procent od pobieranych opłat sądowych

2. Sąd Ławy Królewskeij (Court of King’s Bench)

W sprawach karnych, a także skargi przeciwko urzędnikom
Do końca XIV w część rady królewskiej

3. Sąd Szachownicowy (Court of Exchequer)

W pewnym stopniu kierował się przy wyrokowaniu zasadami

słuszności

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 14 z 25

Sąd Kanclerski

• Wyłonił sie z rady królewskiej
• Rozsądzanie spraw kierowanych do monarchy
• Gdy, żadne inne środki nie prowadzały do zaspokojenia ich słusznego żądania
• Oparcie petycji na przesłankach moralnych powodowało, że podstawę

kanclerskiego rozstrzygnięcia stanowiły zasady słuszności (equity), uczciwości i
naturalnej sprawiedliwości. Wprowadzał je kanclerz z rzymsko- kanonicznej
konstrukcji prawa naturalnego, jak również z przesłanej czysto rozumowych.

Sądy przysięgłych

• Przysięgli w Anglii mieli zatem długi czas status świadków, których zadaniem

było orzeczenie o winie podsądnego na podstawie posiadanej przez nich
wiedzy na temat rozstrzyganej sprawy.

• Dopiero w XVIII w. uzyskali oni status gremium niezależnego sądu i

powołanego do wyrokowania o winie sprawcy na podstawie okoliczności
sprawy, z którymi zapoznawali się dopiero na posiedzeniu sądu.

• Proces kształtowania się sądów przysięgłych w Anglii doprowadzał ostatecznie

do uformowanania sie trzech form udziału czynnika społecznego w wymiarze
sprawiedliwości:

1. Wielkiej ławy (grand jury)

Ława oskarżające
Złożona z 23 przysięgłych
Uznawała projekt oskarżenia za zasadny i odsyłał sprawę do

sędziego oraz ławy mniejszej albo umarzała postępowanie

2. Małej ławy (petty jury)

W sprawach karnych
12 przysięgłych decydujących w sposób jednomyślny o winie lub

niewinności oskarżonego

Karę wymierzał jedynie sędzia królewski

3. Ławy dla spraw cywilnych

Zadaniem: przyjęcie orzeczenia o istniejącym stanie faktycznym

sprawy

Cechy procesu
angielskiego

• Wyraźne rozdzielenie wyrokowanie między dwa podmioty: sędziów

przysięgłych (ustalenie winy) i sędziów zawodowych (orzeczenie kary)

• W większości spraw skargą pokrzywdzonego (od XII w. assyza grupy

rugowników- ściganie z urzędu)

• Środki dowodowe: przysięga, współ przysiężnicy, dokument i ordalia
• Z końcem XIII w. Ograniczono gremium przysięgłych do 12 i zobligowano do

podejmowania jednoznacznego orzeczenia: guilty lub non guity (winny lub
niewinny)

• Postępowanie ma l strukturę skargową
• Przebieg procesu:

o Raport mariański
o Akt oskarżenia i zażądanie wyraźnej deklaracji oskarżonego czy uważa

się za winnego bądź niewinnego -> alteracation

• Ograniczona kontradyktoryjność
• Przebieg procesu miał charakter jawny i ustny

Sąd Izby Gwiaździstej

1487 r.
do
1641 r.

• Do podstawowych zadań należało:

1. Zwalczanie przestępczości godzącej w porządek publiczny i

bezpieczeństwo Korony

2. Wydawania wyroków przez sędziów królewskich bez

uczestnictwa ławy przysięgłych

3. orzekanie kas o charakterze hańbiącym tj. kary pręgierza,

chłosty, piętnowania na tworzy raz kar mutylacyjnych. Nie mógł
orzekać kary śmierci.

Reformy sądownictwa w
XIX w.

• 1873 r. ustawa tzw. Judicature Act- przekształcenie angielskich sądów

centralnych w jeden Sąd Najwyższy (Supreme Court of Judicature)

• Sąd Najwyższy obejmował Wysoki Sąd Sprawiedliwości (High Court of Justice)

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 15 z 25

oraz Sąd Apeacyjny (Court of Appeal). Wyskoki Sąd Sprawiedliwości przejął
sprawy sądów westminsterskich i Sądów Kanclerskich.

• Instancja odwoławczą od Sądu Apelacyjnego stała się od 1876 r. Izba Lordów.

Źródła
Prawa

Common law

• Dualizm prawa angielskiego: common law i equity
• Źródłem common law były orzeczenia sądów westminiesterskich
• Podstawą orzecznictwa centralnych sądów królewskich było prawo

zwyczajowe

• Cechy common law

o Miało charakter jednolitego i powszechnego
o Było prawem sędziowskim, jego normy zostały określone w treści

orzeczeń sadowych

o Stanowił przykład prawa precedensowego

•

Od reform Henryka II w XII w ważnym instrumentem rozwoju common law była
procedura rytu (writ)- zgodnie z nią powód mógł zainicjować proces w drodze
prośby kierowanej do króla o wydanie rytu i spowodowania wszczęcie
postępowania sądowego

o System rytów polegający na tym, że uprawnianie materialno prawne

przysługiwało tylko wtedy, gdy istniał konkretny środek procesowy tj ryt
(ubi remedium, ibi ius), upodobniał prawo angielskie do rzymskiej skargi
(actio), dzięki której zapewniał stroni możliwość dochodzenia prywatnego
roszczenia

•

Oddziaływania prawa rzymskiego i prawa kanonicznego na common law było
ograniczone ze względu na to, że baronowie angielscy zgromadzenia na wiecu w
Merton (1236) jednomyślnie sprzeciwili się próbom jego zmiany przez przejęcie
zasad rzymsko- kanonicznych

Equity

• Powstało jako przejaw działalności Sądy Kanclerskiego
• Środek korygujący surowe i sztywne zasady common law
• Od XV w. możliwe tam gdzie common law było bezradne lub archaiczne
• Uznaniowy (dyskrecjonalny) charakter władzy sędziowskiej kanclerza

powodował, że dowolnie czerpał on podstawy do wyrokowania z prawa
rzymskiego, kanonicznego i prawa natury. Drogą więc orzecznictwa sądu
kanclerskiego przenikały do prawa angielskiego zasady kontynentalnego
systemu rzymsko- kanonicznego.

Statue law

• Działalność ustawodawcza
• W XIV w. ustaliła sie zasada, iż ustawodawstwo wymagało zgodnego

współuczestnictwa Izby Gmin, Izby Lordów i króla.

• Wydawana akty określano mianem assyz, konstytucji, kar swobód oraz od

XIV w.- statutów (ustaw)

• W XIX i XX w. ustawodawstwo szerzej ingerowało w dziedzinie prawa

materialnego przez wydawania tzw. statutów konsolidacyjnych
(consolidations acts), które zawierały kodyfikację poszczególnych działów
prawa

• Rola prawa stanowionego w Anglii wzrosła od 1965 r. przez powołanie

stałej Komisji do spraw reformy prawa (Law Reform Committee)

Zbiory
orzeczeń

• Records

o oficjalne protokoły sądowe
o najstarsze zachowane protokoły pochodzą z końca XII w.
o wpisywano do nich treść rytu na podstawie którego zostało wszczęte

postępowanie

• yearbooks

o źródłem poznania prawa angielskiego są także nieoficjalne zapisy

przebiegu postępowania, których autorzy pozostali anonimowi

o koncentrowali się oni niemal wyłącznie na kwestiach proceduralnych,

a w szczególności na argumentacji prawnej prezentowanej we
wstępnej fazie procesu

• reports

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 16 z 25

o z czasem yearbooks zostały przejęte przez relacje nazywane reports
o sporządzali je znani z imienia i nazwiska reporterzy, którymi byli

sędziowie lub pełnomocnicy stron

o często robili to na własny rachunek
o reporterzy w swoich zbiorach zamieszczali te orzeczenia, których

prawidłowość nie była kwestionowana

S
T
A
N
Y

Z
J
E
D
N
O
C
Z
O
N
E

A
M
E
R
Y
K
I

Deklaracja
Niepodległości

4.07.
1776

• w 1774 r. Pierwszy Kongres Kontynentalny
• 4 lipca 1776 r. ogłoszona Deklarację Niepodległości
• Poruszał w swej treści trzy podstawowe zagadnienia

prawnoustrojowe

o Deklarowała nienaruszalne i przyrodzone prawa, jakimi obdarzył

człowieka Bóg: prawo do życia, do wolności i do poszukiwania
szczęścia. Stwierdziła, że rząd przeciwstawiający się realizacji przez
człowieka jego naturalnych praw jest absolutna tyrania, która
społeczeństwo może obalić i stworzyć własną formę rządów

o W drugiej części zostały wymienione wszystkie wyrządzone

kolonie krzywdy, które spowodowały ustawy represyjne

o W trzecim fragmencie Deklaracja ogłasza, że kolonie stały wolne

od obowiązku posłuszeństwa wobec Korony i całkowicie
niepodległe

• Deklaracja Praw Wirginii z 26 czerwca 1776 r. byłą wzorem,

zawierała;

o Trójpodział władz
o Nakładania podatków tylko za zgodą przedstawicieli

społeczeństwa

o Zagwarantowanie wolności prawa jako bastionu swobód

obywatelskich

o Poręczenie wolności religii
o Prawo oskarżonego do odmowy zeznań
o Prawo oskarżonego do przedstawiania dowodów na swoją korzyść
o Prawo odpowiadania przez sądem złożonym 12 osobowej ławy

przysięgłych, której jednomyślny wyrok mógł stanowić podstawę
wyroku skazującego

o Zakaz ustanawiania przez sąd zbyt wysokiej kaucji
o Zakaz wymierzania okrutnych i bezużytecznych kar
o Stosowanie rewizji lub aresztowania tylko w przypadku

oczywistych dowodów popełnienie przestępstwa

o Pozbawienia wolności mogła nastąpić tylko na podstawie wyroku

sądu zgodnej z prawem

Konstytucja
federalne

17.09.
1787

• Utworzyła zgodnie z zasadą podziału władzy, organy federalne w

postaci:

1. Wybieranego dwuizbowego Kongresu (Izba Reprezentantów i

Senat) jako władzy ustawodawczej

2. Wybieranego w pośrednich wyborach prezydenta jako organu

rządowego

3. Najwyższego Sądu Federalnego

• Na szczeblu stanowym władza należała do zgromadzeń stanowych,

gubernatora i sądów stanowych

• Dokładnie rozgraniczała kompetencje Kongresu i legislatyw

stanowych

• Określał ściśle uprawnienia prezydenta i Sądu Najwyższego
• Prezydencki system rządów:

1. Ścisła separacja władzy ustawodawczej i wykonawczej
2. System check and balances

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 17 z 25

3. Brak odpowiedzialności politycznej prezydenta, jako szefa

rządowej administracji w postaci uchwały Kongresu o wotum
nieufności

Organizacja

sądownictwa

cechy

• Dualizm wymiaru sprawiedliwości
• Sądy federalne, sądy stanowe
• Własne sądownictwo i ustawodawstwo dla każdego z 50 stanów
• Rewizja stanowa (juducial review)- interpretacja ustawa Kongresu i

ustawa stanowych pod kątem ich zgodności z konstytucją federalną

• Prawo precedensowe- common law
• Zasady equity

Sąd Najwyższy
Stanów
Zjednoczonych

• Składa się z prezesa i ośmiu sędziów mianowanych przez prezesa za

zgodą Senatu

• Jego jurysdykcja jest możliwa w ściśle określonych sytuacjach;

1. Zarzut dotyczy naruszenia konstytucji federalnej przez ustawę

stanową

2. Zarzut dotyczy naruszenia konstytucji państwa przez orzeczenia

sądu stanowego

• Prawo rewizji sądowej (od 1803r.)- w przypadku konkretnego sporu

sądowego

Sądownictwo
federalne

sądy dystryktowe (sprawy cywilne i karne) federalne sądy
apelacyjne (złożone z sędziów zawodowych) Sąd Najwyższy
Stanów Zjednoczonych (trzecia instancja zarówno sądownictwa
federalnego jak i sądowego)

Sądownictwo
stanowe

Sądy dystryktowe (sprawy rozpoznaje sędzia zawodowy raz z małą ławą
przysięgłych

U
s
t
a
w
o
d
a
w
s
t
w
o

N
a
p
o
l
e
o
n
a

Kodeks cywilny

1804

• Był działam ustawodawczym przejmującym idee prawa baturym,

stanowił syntezę francuskiego prawa zwyczajowego z prawem
rzymskim

• Złożony z 2281 artykułów, był podzielony na trzy księgi na wzór

rzymskich

I.

Pierwsza księga- „O osobach” zawierała przepisy dotyczące
nabywania i utraty praw cywilnych, osobowego prawa
małżeńskiego, władzy ojcowskiej, adopcji, opieki i kurateli.

II.

Księga druga- „O majątkach i różnych rodzajach własności”
zawierała przepisy o własności i ograniczonych prawach
rzeczowych

III.

W księdze trzeciej „O różnych sposobach nabycia własności”
znalazły się przepisy prawa spadkowego, obligacyjnego i
małżeńskiego prawa majątkowego

• Wadą kodeksu był brak części ogólnej oraz oderwanie od siebie

jednorodnych materii pranych

• Zaletą był jasny i prosty sposób redakcji przepisów
• Zasadę różności wobec prawa i zasadę powszechności naruszały

przepisy, które utrzymywał dawne patriarchalny charakter
stosunków rodzinnych i małżeńskich. Zupełnie z praw cywilnych nie
korzystały kobiety zamężne, dzieci nieślubne. Kobiety podlegały
ograniczeniom i nierównemu traktowaniu (np. zamkniecie
cudzołożnicy w zamkniętym zakładzie poprawczym)

• Instytucja śmierci cywilnej (do 1854r) wobec osoby, która dopuściła

się ciężkiego przestępstwa i został skazana na karę ciężkiego
długoletniego więzienia. Śmierć cywilna powodowała utratę zdolności
prawnej i zdolności do czynności pranych.

Kodeks procedury
cywilnej

1806

• Opierał sie na postanowieniach ordonansu Ludwika XIV z 1667, który

zawierał elementy nowożytnego procesu cywilnego, takie jak:
kontradyktoryjność (sporność), ustność i jawność postępowania.

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 18 z 25

• Najważniejszym stadium postępowania przed sądem stał sie ustna i

publiczne rozprawa.

• Procedura napoleońska nie formułowała wprost żadnych zasad

ogólnych postępowania, można je było jednak wyprowadzić z
poszczególnych przepisów kodeksu. Do najważniejszych należały
zasady: równości stron, kontradyktoryjności, dyspozycyjności,
ustności, jawności, koncentracji materiału procesowego, swobodnej
oceny dowodów przez sędziego i formalizmu.

• Był podzielony na dwie części:

I.

Regulowała postępowanie sporne oraz egzekucyjne

II.

Zawierała przepisy dotyczące postępowania niespornego oraz
sądzenie polubownego

Kodeks handlowy

1807

• Za podstawę wydzielenie materii objętej prawem handlowym przyjął

nie kryterium podmiotowe, ale przedmiotowe, określając typologią
czynności handlowych niezależnie od wykonujących je podmiotów.

• Składał się z czterech ksiąg:

I.

Obejmowała prawo handlowej i wekslowe

II.

Przepisy o handlu morskim

III.

Prawo upadłościowe

IV.

Przepisy o jurysdykcji i organizacji sądów handlowych

• Zawierał pierwsza nowożytna regulacje spółki akcyjnej.

Kodeks procedury karnej 1808

• Najważniejsza cecha nowoczesnego mieszanego procesu karnego był

podział postępowania na dwa etapy

• Postępowania wstępne (przygotowawcze)

Cechy procesu inkwizycyjnego: postępowanie było tajne,

pisemne i bez udziału obrońcy, który dopiero od 1897 r.
mógł bronić podejrzanego na etapie śledztwa

• Rozprawa sądowa

Odbywało się postępowanie przed sądem oparte na

zasadach: jawności, ustności, kontradyktoryjności,
bezpośredniości i swobodnej oceny dowodów przez
sędziego

• Przebieg procesu:

• Prokurator wstrzymał śledztwo
• Sędzia śledczy prowadził śledztwo
• Prokurator sprawował nadzór, sporządzał akt oskarżenia
• Sąd na rozprawie najpierw wysłuchiwał pokrzywdzonego i

prokuratora, który odczytywał akt oskarżenia,

• następnie przedstawiano dowody oskarżenia,
• w dalszej kolejności przesłuchiwano świadków obrony,
• oskarżonemu lub jego obrońcy przysługiwało zawsze ostatnie

zdanie.

• Wydanie wyroku
• Orzekała ława przysięgłych złożona z 12 członków- stwierdzali

jedynie ze zaszedł stan faktyczny przedstawiony w akcie
oskarżenia

Kodeks karny

1810

• Podział na pojęcia ogólne prawa karnego i część szczegółową
• Podział przestępstw na:

o Zbrodnie

Zagrożone najcięższymi karami: karą śmieci, robót

publicznych, deportacji, pręgierza czy piętnowania,
kwalifikowana kara śmierci

Sprawy o zbrodnie sądziły wyłącznie trybunały

dystyktu z udziałem ławy przysięgłych

o Występki

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 19 z 25

Kary poprawcze lub grzywna
O występkach orzekał sądy policji poprawczej

o Wykroczenia

Kary policyjne

• Zawierał formalną definicja przestępstwa (nullum crimen sine lege)

oraz zezował na wymierzenie tylko takich kar jakie przewidywała
ustawa (nulla poena sine lege)

E
U
R
O
P
E
J
S
K
A

M
Y
Ś
L

C
Y
W
I
L
I
S
T
Y
C
Z
N
A

X
I
X

W

Szkoła historyczna
Pandektystyka

• Friedrich Carl von Savigny

o Prawo nie może być narzucone odgórnie przez ustawodawcę
o Prawo stanowiło skutek organicznego rozwoju społeczeństwa, a nie

racjonalnej woli ustawodawcy.

o Dzieła Savign’ego:

O powołaniu naszych czasów do ustawodawstwa i nauki

prawa

Historia prawa rzymskiego w wiekach średnich
System dzisiejszego prawa rzymskiego

• Postawą prawoznawstwa nie jest ahistoryczny racjonalizm, który odkrywa

wieczne i absolutne prawo natury, ale naukowe badanie procesu powstania
norma prawnych. Podstawowym zatem założeniem szkoły historycznej było
stworzenia spójnego systemu prawnego drodze opracowania zmieniających
się na przestrzeni wieków norm prawnych, wyrażających specyficzne
właściwości konkretnego społeczeństwa i narodu.

• Z czasem szkoła historyczna podzieliła się na dwa nurty: romanistyczny i

germanistyczny

• Przedstawiciele kierunku romanistycznego powoli odeszli od historyzmu i w

swych badaniach skupili się na analizie „czystego” prawa rzymskiego. Rozmach
prowadzonych wówczas praz naukowych, polegający na modernizacji prawa
rzymskiego, doprowadził do powstawania systemu pojęć i instytucji prawnych,
zwanego pandektystycznym. Doszło w ten sposób do drugiej niejako recepcji
prawa rzymskiego. Pandektyści udoskonalili systematykę prawa cywilnego,
wprowadzając pięcioczęściowy podział na: część ogólną, prawo rodzinne,
rzeczowe, obligacyjne i spadkowe. Opierając się na formalno dogmatycznym
podejściu do prawa opracowali katalog abstrakcyjnych pojęć prawnych w
rozmiarach niespotykanych do tej pory.- jurysprudencja pojęć.

Pozytywizm
prawniczy

• Badania nad prawem ograniczały do ustawowych tekstów prawnych. Metoda

badawcza przedstawicieli pozytywizmu prawniczego polegała na analizie norm
prawa pozytywnego w sposób czysto dogmatyczny, czyli formalnej
systematyzacji przepisów w ramach obowiązującego porządku prawnego i
wyłącznie w kontekście prawa stanowionego, bez żadnych odniesień do jego
pozaprawnych źródeł jak np. molarność i etyka.

• Pozytywizm głosił:

1. Prawa ludzki są stanowione a nie „odkrywane”
2. Ustawa jest przejawem nieograniczonej woli ustawodawcy
3. Ustawa jest jedynym źródłem prawa
4. Nie ma związku między prawem a molarności
5. Badanie pojęć prawnych odbywa się wyłącznie na gruncie prawa

pozytywnego

• Pozytywizm ustawowy =szkoła egzegezy
• Pozytywizm naukowy= niemiecki pozytywizm naukowy

Naturalizm
prawniczy.
Socjalizacja prawa

• Kierunki socjalne krytykowały absolutyzowanie autonomii i wolności jednostki

oraz postulowały ograniczenie prawa indywidualnych za względu na dobro
ogółu. W imię ochrony słabszych domagały się częściowego odejścia od
systemu liberalnego. Godziły się na szerszą ingerencję państwa w życie
gospodarcze i obrót pranych. Antyindywidualistyczne nastawiania nowych

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 20 z 25

prądów w europejskim prawoznawstwie prowadziło do powstania prawnych
koncepcji, takie jak: nienaruszalność prawa własności czy swoboda umów.
Podważały one konstrukcje praw podmiotowych.

Jurysprudencja
interesów

• Rudolf Ihering
• Prawo stanowił środek do realizacji jednostkowych i grupowych celów oraz

zapewniało ich obronę.

Szkoła wolnego
prawa

• Herman Kantorowicz, Eugen Huber
• Aby wypełnieni luki w ustawie następowało w drodze prawotwórczej

działalności sędziego.

• Szkoła wolnego prawa zakładała zatem, że sędzia może dokonywać wykładni

prawa w sposób niezależny od woli ustawodawcy

• Twórcze uzupełnienie luk nie mogło być w sposób dowolny, sędziego wiązały

zasady interpretacji określone przez teorię prawa.

D
O
K
T
R
Y
N
A

P
R
A
W
A

K
A
R
N
E
G
O

W

X
I
X

W

Szkoła klasyczne

• Inspiracja Immanuelem Kantem;

o Imperatyw kategoryczny
o Społeczeństwo, które odstąpi od zasady bezwzględnej

sprawiedliwości, nie będzie przestrzegał ojej w przyszłości. Wskutek
tego niemożliwe stanie się molarne postępowanie człowieka.

o Kant odrzucał jako celowość kary funkcję odstraszającą. Celowość kart

uzasadniał teorią tzw. Odwetu etycznego.

• Anselm Feuerbach

o Za cel państwa uznawał zabezpieczenie porządku publicznego
o Przymus państwowy tylko dla tych, którzy nie zważali na wolności i

prawa innych

o Stworzył własna teorię kary: tzw. Przymusu psychologicznego
o Szczególny akcent położył na ustawowe zagrożenie karą nullum

crimen sine lege, nulla peona sinne lege- gwarancje obywatelskie w
państwie.

• Legalizm represji karnej
• Woluntaryzm i determinizm
• Dwutorowość nauki o winie
• Koncepcja celowej i proporcjonalnej do przestępstwa kary

Szkoła
antropologiczna

• Cesare Lombroso, Enrico Ferri
• Na podstawie pewnych cech biologicznych i psychicznych można określić typ

człowieka jako potencjalnego przestępcy z urodzenia

• Dopuszczał nawet stosowanie środków zabezpieczających wobec tego rodzaju

obrony jeszcze przed popełnieniem przestępstwa

• Przesuwała punkt ciężkości z przestępstwa na osobie sprawcy
• Przestępstwo jako przyrodniczą konieczność

Szkoła
socjologiczna

• Franciszek Liszt
• Przestępstwo jako zjawisko społeczne
• Przestępstwo jako wynik działania niezależnych od woli sprawcy czynników

zewnętrznych

• O stopniu represji karnej decydowała osobowość sprawcy
• Postulowali wprowadzenie tzw. środków zabezpieczających

E
U
R
O
P
E
J

K
O
D
Y
F
I
K

P
R
A
W
A

D
O

1
9
1
8

Model monarchii
konstytucyjnej

Do
1848

• Oktrojowana
• Silna władza królewska
• Współudział dwuizbowego parlamentu w ustawodawstwie
• Zagwarantowanie w konstytucji podstawowych praw jednostki
• Niedemokratyczny system wyborczy izb parlamentu

Koncepcje
ustrojowe Wiosny

1848
/

• Prymat konstytucji i ustaw
• Związanie aparatu państwowego prawem

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 21 z 25

S
K
I
E

A
C
J
E

Ludów

1849

• Abstrakcyjna sądowo-konstytucyjna kontrola legalności ustaw
• Suwerenność narodu
• Trójpodział władz
• Niezależność sądownictwa i niezawisłość sędziów
• Szeroki katalog praw i wolność obywatelskich
• Sądowo- konstytucyjna ochrona praw zasadniczych obywateli
• Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za bezprawne działania

jego funkcjonariuszy

• Laicki charakter państwa
• Samorządowa struktura
o Projekty konstytucyjne Wiosny Ludów:

Całkowite zniesienie kary śmierci
Jawnego i ustnego procesu
Udziału sędziów przysięgłych w sprawach kryminalnych
Przyznania prawa do żądania odszkodowania za bezprawne

pozbawienie wolności

Ustroje monarchiczne w
dobie porewolucyjnej

• Rzesza Niemiecka: dwuizbowy parlament (Sejm Rzeszy i Rada Rzeszy)
• Austria: dwuizbowa Rada Państwa (Izba Posłów i Izba Panów),

Trybunał Państwa (Reichsgericht), Trybunał Administracyjny

• Rosja; absolutyzm cesarski (samodzierżewienie)- trzy zasadnicze

reformy Aleksandra II 1) wiejska 2) samorządowa 3) sądownicza,
absolutyzm cesarski obaliła rewolucja lutowa w 1917r.

K O D E K S Y P R A W A C Y W I L N E G O
ABGB. Austriacki
kodeks cywilny

1811

• Twórca: Franciszek Zeiller
• Nowele ABGB: 1914, 1915, 1916
• Obejmował 1502 paragrafy, dzielił sie na trzy działy

I.

O prawie osobowym

II.

O prawie rzeczowym

III.

Przepisy wspólne prawom osobowym i rzeczowym

• Charakterystyczne regulacje prawne:

Mieszany, wyznaniowo- świecki system osobowego prawa

małżeńskiego (za Patentem o małżeństwie Józefa II)

Ograniczenie praw cywilnych kobiet zamężnych
Przejęcie z prawa mojżeszowego instytucji listu rozwodowego dla

Żydów

Zezwolenie władzy państwowej na zawarcie przez Żyda

małżeństwa (zniesione w 1859r.)

Własność podzielona

Zwód praw
Cesarstwa
Rosyjskiego

1832

• Wszedł w życie 1 stycznia 1835 r.
• Kodeks w 15 tomach zbierał przepisy z prawie wszystkich dziedzin

prawa

BGB. Niemiecki
kodeks cywilny

1896

• Obowiązywał od 1.01.1900
• Był typowym produktem pandektystyki, która zbudowana głównie na

bazie instytucji prawa rzymskiego, ale i częściowo na zasadach
prawno naturalnych

• Pewnym odejściem od założeń pozytywizmu prawniczego i metody

formalno dogmatycznej były te postanowienia, które ograniczały
autonomię woli stron w kształtowaniu stosunków umownych
przepisami o charakterze „klauzul generalnych”, „pojęć nie
dookreślonych” oraz „norm kauczukowych”.

• Charakterystyczne regulacje prawne;

o Nowoczesny podział materii prawnej na cześć ogólna prawa

cywilnego i szczegółowa- 2385 paragrafów i podział na 5 ksiąg
(cześć ogólna, prawo zobowiązań, prawo rzeczowe, prawo
rodzinne i prawo spadkowe)

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 22 z 25

o Równouprawnienie w prawie cywilnym obu płci
o Laicki system prawa małżeńskiego osobowego
o Koncepcja prawa własności jako pełnego i wyłącznego

władztwa nad rzeczą – w formie negatywnej definicji

ZGB. Szwajcarski
kodeks cywilna

1907

• Twórca; Eugen Huber
• Składał się z czterech ksiąg (prawo osobowe, rodzinne, spadkowe i

rzeczowe)

• Niejako piątą księgę stanowił inkorpowane do kodeksu prawo

obligacyjne

• Zamiast części ogólnej kodeks zawierał wstęp złożony z dziesięciu

artykułów, które zawierały ogólne maksymy odnoszące się do prawa
osobowego i obligacyjnego

Ustawa o
przywilejach i
hipotekach w
Królestwie
Polskim

1818

• Hipotekę staropolska (i pruska) opierała sie na zasadach jawności i

szczegółowości

• Wprowadzała ona pierwsza na ziemiach polskich nowoczesna

organizację ksiąg hipotecznych (wieczystych)

• Przyjęła zasadę, że wszelki obrót prawny dotyczący nieruchomości

powinien odbywać się za pośrednictwem ksiąg hipotecznych

Kodeks cywilny
Królestwa
Polskiego

1825

• Utrzymał przepisy ustawy o hipotekach
• Był w istocie nieznaczącą nowelizacja tych przepisów Kodeksu

Napoleona, które nie znalazły społecznej akceptacji tj. prawa
hipotecznego i prawa małżeńskiego

• Wprowadzał mieszany system małżeństwa

Ustawa o
małżeństwie
Królestwa
Polskiego

1836

• Wyznaniowy system osobowego prawa małżeńskiego
• Małżeństwo mieszane możliwe wyłącznie przed duchownym

prawosławnym

K O D E K S Y K A R N E

Austriacki kodeks
karny

1852

• Unowocześniona wersja Franciszkany
• Utrzymano karę śmierci przez powieszeni
• Wprowadzenie za wzornictwem francuskim trójpodziału przestępstw

Niemiecki kodeks
karny

1871

• Za podstawę odpowiedzialności karnej przyjął winę w postaci zamiaru

bezpośredniego (dols directus), a także zamiaru ewentualnego (dolus
eventualis), aczkolwiek nie zawierał ustawowej definicji tej formy
winy umyślnej.

• Za kodeksem Napoleona trójpodział przestępstw
• Nie zniósł kary śmierci (tylko za zabójstwo lub jego usiłowania na

osobie monarchy)

• Obniżono górną granicę pozbawienia wolności z 20 do 15 lat
• Za dobre sprawowanie można było być zwolnionym po odbyciu ¾

kary

Rosyjskie prawo
karne. Kodeks
Tagancewa

1903

• Kodeks kar głównych i poprawczych (1845)
• Nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege
• Kary dzieliły się na główne oraz poprawcze
• Był kodyfikacja nowoczesną, bazującą na założeniach szkoły

klasycznej

• Trójpodział przestępstw
• Subiektywna odpowiedzialność karna
• W sposób nowatorski rozwiązał kwestie winę, jako podstawy

odpowiedzialność karnej, wyróżniając dwie formy winy umyślnej:
zamiar bezpośredni (dolus directus) i zamiar ewentualny (dolus
eventualis) jak również win nieumyślną w podstacji abstrakcyjnej
definicji lekkomyślności i niedbalstwa

K O D Y F I K A C J E P R A W A P R O C E S O W E G O

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 23 z 25

Kodeksy
procedury karnej

• W miejsce procesu inkwizycyjnego w 2 poł. XIX w. przyjmowano zasady

nowoczesnego procesu mieszanego:

1) jawna i ustne rozprawa,
2) zasada kontradyktoryjności
3) zasada bezpośredniości
4) swobodna ocena dowodów przez sędziego
5) gwarancje procesowe oskarżonego

• Rosyjska ustawa o postępowaniu karnym (1864)

o Wyróżniała dwie fazy postępowania

1) Postępowanie wstępne (pierwiastkowe)-

• dochodzenie(władze policyjne) i śledztwo (sędzia śledczy-

inkwirent

• możliwość stosowania środków zapobiegawczych
• sędzia śledczy miał pełna swobodę w zbieraniu materiału

dowodowego

• po zakończeniu śledztwa prokurator sporządzał akt

oskarżenia

2) Postępowanie sądowe

• Oskarżony miał prawo do obrony
• Rozprawa polegała na wywodach stron i przedstawieniu

dowodów

• Sprowadzenie na rozprawę świadków obrony spoczywało

na samej stronie

• Austriacka ustawa o postępowaniu karnym (1873)

o Przygotowana przez Juiliusa Glasera
o Dzieliła postępowania karne na:

1) śledztwo wstępne

• obowiązkowe w przypadku zbrodni- na zasadzie tajności

2) rozprawę główną

• Jawna i ustna rozprawa, na której przeprowadzano

postępowanie dowodowe

o W przypadku większych przestępstw o winie orzekała ława przysięgłych

złożona z 12 członków- także wyrokowali w sprawach przestępstw
popełnionych drukiem

o sądy
o ustawa z 18.09.1918 r. – Austriacka ustawa karnoprocesowa

przewidywała możliwość złożenia dwóch rodzajów środków
odwoławczych od wydanego wyroku: zwyczajnych(apelacja i zażalenie) i
nadzwyczajnych (rewizja nadzwyczajna i wznowienie postępowania)

o w 1971 r. wprowadzono przepisy, które poprawiały prawo obrońcy do

zapoznania się z materiałem dowodowym zebranym już na etapie
śledztwa wstępnego

• Niemiecki kodeks postępowania karnego (1877 r.)

o O postępowaniu karnym i cywilnym
o Wprowadzał niezależność sądownictwa i niezawisłość sędziowska,

wyrokowanie w imieniu państwa oraz zakaz tworzenia sądów specjalnych

o Instytucja ławników i sędziów przysięgłych
o Ławnicy w liczbę dwóch (losowani z listy obywateli), wraz z sędzią

zawodowym orzekali o winie jak i karze

o Oddzieliła wyraźnie funkcję oskarżycielska od wyroku podejmowanego

przez niezawisły sąd

o Przyznanie sie do winy jako warunek skazania zostało uchylone
o Nowelizowana kilkakrotnie: 1964, 1975

Kodeksy
procedury

• Za procedurą francuska przejmowały takie zasady jak:

o Dyspozycyjności

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 24 z 25

cywilnej

o Kontradyktoryjności
o Jawności
o Ustności
o Koncentracji materiału procesowego
o Bezpośredniości
o Swobodniej oceny dowodów przez sędziego

• Niemiecka procedura cywilna (1877)

o Sąd był pierwszym obserwatorem walki procesowej stron
o Ocena była wolna od ustawowych reguł dowodowych
o Orzeczenie sąd opierał na materiale dowodowym
o Dopuszczała możliwość przeprowadzenia przez sąd dowodów z

urzędu, nawet wbrew woli stron

o Brak skutecznych środków przeciwko przewlekaniu procesu

• Austriacka ustawa o postępowaniu cywilnym (1895)

o F. Klein
o Przyznała sądowi w szerszym zakresie kierowanie procesem oraz

inicjatywę w gromadzeniu dowodów

o Sąd mógł na własny wniosek przeprowadzić dowód z urzędu
o Nowością było wprowadzenie do procesu cywilnego dowodu z

przesłuchania stron (w 1873r. ustawa o postępowanie w sprawach
drobiazgowych)

o Na ustawie austriackiej wzorował się polskie kodeks postępowanie

cywilnego z 1930 r.

P
R
A
W
O

W

PA
Ń
S
T
W
A
C
H

E
U
R
O
P
E
J
S
K
I
C
H

1
9
1
8
-
1
9
3
9

P
R
A
W
O

W

E
U
R
O
P
I
E

P
O

1
9
4
5

RFN

BGB

• Modyfikacje prawa zobowiązań
• Wprowadzono zmiany podstaw odpowiedzialności cywilnoprawnej

(odszkodowawczej)

• Ciężar dowodu winy nie spoczywał na poszkodowanym ale na

producencie

• Równouprawnienie kobiet i mężczyzn w dziedzinie prawa cywilnego

przyniosła dopiero ustawa z 18 czerwca 1957r. która jako ustawowy
ustrój majątkowy wprowadziła wspólnotę wyrównywania dorobków

o Zarówno mąż jak i żona dysponowali majątkiem samodzielnie
o Pracę kobiety w gospodarstwie domowym traktowano na

równi z pracą zawodową męża

• Reforma prawa małżeńskiego z 1976 r.

o Małżeństwo związkiem partnerskim dwóch równoprawnych i

jednakowo zobowiązanych osób- wyłącznie umową

o Klauza krzywdy zakazywała sądowi udzielenia rozwodu, mimo

rozpadu małżeństwa

o Sąd nie badał i nie stwierdzał winy za spowodowanie rozpadu

małżeństwa

o Wina nie była brana pod uwagę nie tylko przy orzeczeniu

rozwodu, ale także przy ustaleniu obowiązków

Skrypt

Skrypt

Skrypt

Skrypt źróde

róde

róde

ródeł prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z ksi

prawa z książki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

ki prof. Dziadzia by folle

Strona 25 z 25

alimentacyjnych

• Ustawa o partnerstwie życiowym (2001)

o Zezwala na prawną rejestracje w Niemczech związków

homoseksualnych

o Nie wprowadziła instytucji małżeństwa homoseksualnego

• Ustawa z 1969 r.

o Regulowała prawne położenie dzieci nieślubnych sądowe

stwierdzenie ojcostwa

o Udział w spadku nie przebiegał jednak w równych prawach z

dziećmi pochodzącymi z małżeństwa

• Ustawa z 1998 r.

o Zniosła całkowicie rozróżnienie na dzieci nieślubne i ślubne
o Równe prawa w zakresie dziedziczenia

Prawo karne

• Konstytucja z 1949 r.

o Zniesienie kary śmierci

• 1962 rządowy projekt kodeksu karnego

o Bogaty katalog środków poprawy sprawcy
o Zasadzał się na pojęciu kary jako odpłaty za wyrządzone przez

sprawcę bezprawie

o Nie znalazł poparcia w parlamencie

• W latach 1969- 1974 wydanie pięciu ustaw reformujących prawa

karne

• Reforma z 1973- dekryminacja przestępstw obyczajowych
• Ustawa aborcyjna 1976

Francja

Kodeks
Napoleona

• Ustawa z 13 lipca 1965 r.

o Zona miała prawo samodzielnego wyboru i wykonywanie

zawodu

o Przyznano jej prawo do majątku własnego

• Reforma prawa rodzinnego z 1975 r.

o przesłanki rozwodowe miały charakter obiektywny
o możliwe orzeczenie rozwodu na żądanie jednego z

małżonków, który bez umotywowania mógł wskazać pewne
okoliczność, które nie rokowały dalszego trwania małżeństwa

• pakt cywilny solidarności (PACS) 1999 r.

o znaczne obniżenie rangi małżeństwa

• zrównanie w prawach dzieci nieślubnych 1972, a w prawach

spadkowych 2001

Prawo karne

• kodeks karny 1992

o trójpodział przestępstw
o odpowiedzialność karna osób prawnych po warunkiem ze

przestępstwo zostało dokonane w imieniu osoby prawnej lub
przez jej organy lub przedstawicieli

• kodeks procedury karnej 1959 r.

ZSRR

Prawo cywilne

• prawo rzeczowe: pominięto zupełnie kategorię ograniczonych praw

rzeczowych

• prywatna własność- konstytucja z 1993r.
• prywatny obrót ziemią 2002
• przepisy dotyczące własności osobistej 1964
• prawo rodzinne- utrzymano założenie ze nie stanowi integralnej

części prawa cywilnego

o kodeks małżeński 1969

• kodeks postępowania cywilnego 1964 r.

Polska
Ludowa