P

ozycja Ameryki jako czo∏owego Êwiatowe-
go eksportera zbó˝ zale˝y g∏ównie od gór-

nej warstwy gleby, nie przekraczajàcej naj-
cz´Êciej gruboÊci 30 cm. Warstwa ta jest
zazwyczaj erodowana, lecz mo˝e byç na no-
wo uzupe∏niona poprzez akumulacj´ materii
organicznej, proces wietrzenia, prac´ d˝d˝ow-
nic i dzia∏anie mikroorganizmów oraz inne
czynniki. DoÊwiadczenie uczy, ˝e na utworzenie 1 cm górnej
warstwy gleby potrzeba prawie 12 lat, a znacznie wi´cej na
obszarach o ma∏ych opadach atmosferycznych. Jednak˝e cen-
tymetr gleby mo˝na utraciç w ciàgu mniej ni˝ 4 lat niegospodar-
nych praktyk rolniczych, na przyk∏ad nadmiernego wypasu
zwierzàt, preferowania monokultury i niszczenia pokrywy gle-
bowej. Silne i cz´ste deszcze zmywajà górnà warstw´ gleby
zw∏aszcza tam, gdzie teren jest nachylony, a roÊlinnoÊç wy-
st´puje sporadycznie. Erozja wietrzna jest szczególnie destruk-
cyjna podczas przed∏u˝ajàcych si´ okresów suszy, jak ta pami´t-
na susza w latach trzydziestych, która doprowadzi∏a do upadku
rolnictwa na znacznych obszarach Wielkich Równin.

Zniszczenia spowodowane przez nià by∏y tak du˝e, ˝e po-

wo∏ano Soil Conservation Service (S∏u˝b´ Ochrony Gleb), prze-
mianowanà ostatnio na Natural Resources Conservation Servi-
ce (S∏u˝b´ Ochrony Zasobów Naturalnych). Od 1982 roku
NRCS systematycznie mierzy erozj´ i inne cechy gleb w ca-
∏ym kraju. Mapa utworzona na podstawie bazy danych z Natio-
nal Resources Inventory (Wykaz Krajowych Zasobów Ârodowi-
ska) uwidacznia, ˝e na wi´kszoÊci obszarów, gdzie ziemi´
uprawia si´ ekstensywnie, warunki glebowe si´ poprawiajà lub
przynajmniej przeci´tny wskaênik erozji nie roÊnie. W 1992 ro-
ku na 68% gruntów ornych, czyli na obszarze o 21% wi´kszym
ni˝ w 1982 roku, poziom erozji spowodowanej wiatrem i wodà
by∏ znoÊny. Sytuacja ta wynika∏a ze stosowania p∏odozmianu

i lepszych metod uprawy gleby. Du˝e znaczenie mia∏y wysi∏ki
Conservation Reserve Program (Programu Ochrony Gruntów
Rezerwowych), zgodnie z którym rzàd p∏aci farmerom za odstà-
pienie od u˝ytkowania gruntów ornych wra˝liwych na zagro-
˝enia Êrodowiska.

Niemniej w 1992 roku nadmiernie erodowana by∏a pewna

cz´Êç gruntów ornych na 3/5 wschodnich obszarów kraju –
szczególnie w po∏udniowym Iowa, pó∏nocnym Missouri, cz´-
Êciach zachodniego i po∏udniowego Teksasu oraz w wi´kszo-
Êci wschodniego Tennessee i na terenach podgórskich. (Jed-
nak obszary te mia∏y mniejszà przeci´tnà erozj´ w 1992 ni˝
w 1982 roku.)

Wielkie Równiny, region rolnictwa mieszanego – uprawy ro-

Êlin i wypas zwierzàt – jest wcià˝ jednym z obszarów o najbar-
dziej niestabilnym Êrodowisku w USA. Ostatni raport U.S. Geo-
logical Survey wykazuje, ˝e je˝eli Êrodowisko b´dzie
dostatecznie suche, to wielkie obszary o rzadkiej roÊlinnoÊci
w tym regionie – rozciàgajàce si´ od Sand Hills w Nebrasce
do wydmowego Monahans w pó∏nocno-wschodnim Teksasie –
mogà si´ rozszerzyç i po∏àczyç w rozleg∏à pustyni´ podobnà do
Sahary. Pustynnienie znacznych obszarów nastàpi∏o podczas
silnej suszy w latach szeÊçdziesiàtych XIX wieku. W latach
trzydziestych naszego stulecia Êwie˝o zrekultywowane gleby
znowu by∏y zagro˝one, lecz na szcz´Êcie spad∏y deszcze.

Rodger Doyle

Â

WIAT

N

AUKI

Grudzieƒ 1996 17

W LICZBACH

Erozja gleb na gruntach ornych w USA w latach 1982–1992

PRZYROST
O PONAD 3

PRZYROST
OD 0.5 DO 3

MA¸A ZMIANA
(–0.5 DO 0.5)

UBYTEK
OD 0.5 DO 3

UBYTEK
O PONAD 3

BRAK GRUNTÓW ORNYCH
LUB ZIEMIE REZERWOWE
W 1982 I 1992 ROKU

PONAD 95% GRUNTÓW
PA¡STWOWYCH

ZMIANY W GÓRNEJ WARSTWIE GLEB (TONY NA AKR ROCZNIE)

èRÓD¸O: National Resources Inventory, Natural Resources Conservation Service, U.S. Department of Agriculture

RODGER DOYLE