Polski Ł

ą

cznik cz.1

Aktorzy:

Halina Szyma

ń

ska - Małgorzata Foremniak

Roman Czerniawski - Marcin Tro

ń

ski

Wilhelm Canaris - Jerzy Kamas
Oscar Reile - Witold Pyrkosz
Hugo Bleicher - Krzysztof Kowalewski


Samochody ze zgaszonymi

ś

wiatłami zatrzymały si

ę

dwie przecznice dalej.

ś

ołnierze zeskakiwali na

ziemi

ę

, mieli buty owini

ę

te szmatami, aby nie zdradził ich stukot podkutych obcasów. Jedni podbiegli do

głównego wej

ś

cia do budynku kliniki w pobli

ż

u obserwatorium w Pary

ż

u. Inni okr

ąż

yli budynek i obstawili

tylne drzwi. Ludzie, po których przyjechali, nie mieli

ż

adnej szansy ucieczki.

Za

ż

ołnierzami podszedł do wej

ś

cia porucznik Abwehry Hugo Bleicher. To on miał aresztowa

ć

gro

ź

nego

alianckiego szpiega, ukrywaj

ą

cego si

ę

w wynaj

ę

tym mieszkaniu na najwy

ż

szym pi

ę

trze kliniki. Na jego

znak jeden z

ż

ołnierzy podniósł wielki młot i uderzył w zamek. Drzwi rozpadły si

ę

i

ż

ołnierze wtargn

ę

li do

wn

ę

trza.

Kapitan Roman Czerniawski pracował do pó

ź

na w nocy. Przed poło

ż

eniem si

ę

spa

ć

zebrał kartki z

meldunkami wywiadowczymi, jakie tego dnia, 17 listopada 1941 roku kurier przywiózł z Cherbourga.
Zm

ę

czenie sprawiło,

ż

e nie zszedł do piwnicy, aby wło

ż

y

ć

papiery do skrytki pod podłog

ą

. Wrzucił je tylko

do szafy i poło

ż

ył si

ę

spa

ć

. Była godzina trzecia nad ranem.

Nie spał długo. Zerwał si

ę

z łó

ż

ka nie wiedz

ą

c, czy hałas w przedpokoju jest jaw

ą

czy snem. Chwil

ę

pó

ź

niej zobaczył niemieckiego

ż

ołnierza mierz

ą

cego do niego z pistoletu maszynowego. Krzykn

ą

ł:

Czerniawski: Jestem oficerem polskiego sztabu, wykonuj

ę

zadania wojskowe!

śą

dam, abym był

traktowany jak wi

ę

zie

ń

wojenny!

Zza

ż

ołnierzy wysun

ą

ł si

ę

m

ęż

czyzna w nieprzemakalnym płaszczu i berecie na głowie.

Bleicher: Co za dziwne

żą

danie?! Niech pan si

ę

ubierze, panie Armand!

Niemiec znał jego pseudonim, a wi

ę

c akcja była dobrze przygotowana. Wiedzieli, kogo szukaj

ą

i kogo

schwytali.

Twarz i głos m

ęż

czyzny w nieprzemakalnym płaszczu i berecie wydawały si

ę

Czerniawskiemu znajome.

Po chwili przypomniał sobie, gdzie go widział. Poprzedniego dnia, gdy był na kolacji ze swoj

ą

przyjaciółk

ą

Violett

ą

, do ich stolika podszedł pijany m

ęż

czyzna. Miał na sobie ten sam płaszcz i beret. Chciał przysi

ąść

si

ę

, ale Violetta nie zgodziła si

ę

na to. Odszedł zataczaj

ą

c si

ę

. A teraz stał z pistoletem w dłoni. Czy

ż

by

był to przypadek?

Wiele lat pó

ź

niej Czerniawski wyja

ś

nił to dziwne zdarzenie.

Zawieziono go od hotelu "Edward VII", gdzie mie

ś

ciła si

ę

kwatera tajnej policji. Stamt

ą

d po dokładnej

rewizji przewieziono go do podparyskiego wi

ę

zienia Fresnes. Tam miał czeka

ć

na wyrok.

Kapitan Roman Czerniawski od lipca 1940 roku kierował siatk

ą

wywiadowcz

ą

działaj

ą

c

ą

we Francji. W

ci

ą

gu kilku miesi

ę

cy udało mu si

ę

wci

ą

gn

ąć

do współpracy 150 francuskich patriotów, którzy zbierali

informacje o ruchach niemieckich wojsk, przygotowaniach do inwazji na Wielk

ą

Brytani

ę

, sile garnizonów.

Pracowali nadzwyczaj wydajnie. Zdarzało si

ę

,

ż

e jednego dnia trzykrotnie przekazywali przez radio

meldunki do Londynu. Polskie władze wojskowe potrafiły doceni

ć

sukcesy kapitana Czerniawskiego. W

pa

ź

dzierniku 1941 roku przysłano po niego samolot Lysander, który wyl

ą

dował na opuszczonym lotnisku

pod Pary

ż

em i zabrał Czerniawskiego do Anglii. Tam stawił si

ę

przed naczelnym wodzem, generałem

Władysławem Sikorskim, który odznaczył go krzy

ż

em Virtuti Militari. Był pierwszym w tej wojnie

pracownikiem słu

ż

b specjalnych uhonorowanym tak wysokim odznaczeniem. 11 pa

ź

dziernika wsiadł do

samolotu na lotnisku w Londynie, aby powróci

ć

do Francji. Przywoził szczegółowe wytyczne, jakie

informacje maj

ą

szczególne znaczenie dla alianckiego wywiadu.

Nad ranem 11 pa

ź

dziernika 1941 roku Czerniawski wyskoczył ze spadochronem w rejonie Tours i

stamt

ą

d przedostał si

ę

do Pary

ż

a. Ju

ż

wtedy niemiecka sie

ć

zaciskała si

ę

wokół niego. Zdradziła go

kobieta..


Kapitan Roman Czerniawski, szef wielkiej siatki wywiadowczej, która rozpracowała dyslokacj

ę

wszystkich niemieckich dywizji na terenie Francji został aresztowany 18 listopada 1941 roku.

ś

ołnierzami, którzy wtargn

ę

li do paryskiego mieszkania Czerniawskiego dowodził Hugo Bleicher. Kilka

tygodni wcze

ś

niej aresztował Matyld

ę

Carre, pseudonim Kotka, kochank

ę

Czerniawskiego. Natychmiast

zgodziła si

ę

współpracowa

ć

z Niemcami i zdradziła wszystkie tajemnice. Od tego momentu schwytanie go

było ju

ż

tylko spraw

ą

czasu.

Mijały miesi

ą

ce. Czerniawskiego nie przesłuchiwano. Uznał,

ż

e jest specjalnym wi

ęź

niem, z którym

Abwehra ł

ą

czy jakie

ś

plany, cho

ć

nie mógł odgadn

ąć

, jakie. Nie mylił si

ę

. Zainteresował si

ę

nim pułkownik

Abwehry Oscar Reile i postanowił wykorzysta

ć

go w swoim wielkim projekcie.

W pierwszych dniach marca 1942 roku Reile stawił si

ę

u swojego szefa admirała Wilhelma Canarisa, aby

zreferowa

ć

projekt.

Canaris: A któ

ż

to jest ten… Czerniawski, wobec którego to zamierza pan by

ć

tak wspaniałomy

ś

lny i

podarowa

ć

mu wolno

ść

? Za co?

Pułkownik Reile rozło

ż

ył teczk

ę

i wyci

ą

gn

ą

ł kartk

ę

z danymi, jakie udało mu si

ę

zebra

ć

na temat

Czerniawskiego.

Reile: Kapitan lotnictwa Roman Czerniawski, urodzony w 1910 roku, w słu

ż

bie wojskowej od 1928 roku.

Uko

ń

czył Wy

ż

sz

ą

Szkoł

ę

Wojenn

ą

w Warszawie. W 1939 roku przedostał si

ę

do Pary

ż

a. Uko

ń

czył Ecole

Superier de Guerre. Był szefem wywiadu w polskiej dywizji. Po kl

ę

sce Francji pozostał tam i na polecenie

polskiego dowództwa zorganizował siatk

ę

szpiegowsk

ą

. Wyj

ą

tkowo sprawn

ą

. Rozpracowali wszystkie

nasze dywizje do szczebla batalionu wł

ą

cznie. Zebrali wszystkie dane na temat naszych lotnisk. Teraz on

i jego 64 ludzi znajduj

ą

w naszym wi

ę

zieniu pod Pary

ż

em.

Canaris: I pan proponuje,

ż

eby go wypu

ś

ci

ć

na wolno

ść

?

Reile: Panie admirale, licz

ę

,

ż

e pewnego dnia szef polskiego rz

ą

du w Londynie, generał Sikorski mógłby

wykorzysta

ć

meldunek radiowy Czerniawskiego, aby zaproponowa

ć

nam wspólne przedsi

ę

wzi

ę

cia wobec

posuwaj

ą

cej si

ę

naprzód Armii Czerwonej.

Canaris: Zakłada pan,

ż

e wojska rosyjskie wejd

ą

na ziemie polskie?

Reile: Panie admirale, sytuacja na froncie wschodnim nie napawa optymizmem…

Pułkownik Oscar Reile, członek antyhitlerowskiej organizacji spiskowej, dobrze znał pogl

ą

dy swojego

szefa. Admirał Canaris uwa

ż

ał,

ż

e wojna, jak

ą

rozp

ę

tał Hitler, zako

ń

czy si

ę

unicestwieniem Niemiec.

Ugruntował si

ę

w tym przekonaniu, gdy wojska Wehrmachtu, odnosz

ą

c wcze

ś

niej

ś

wietne sukcesy w

Zwi

ą

zku Radzieckim, zostały w grudniu 1941 roku zatrzymane i odrzucone spod Moskwy. Oznaczało to,

ż

e wojna błyskawiczna zamieniła si

ę

w wojn

ę

na wyczerpanie, a tej Niemcy, maj

ą

c mniejsze rezerwy

ludzkie i surowcowe, wygra

ć

nie mogły. W grudniu 1941 roku Hitler popełnił te

ż

nast

ę

pny bł

ą

d.

Lekcewa

żą

c pot

ę

g

ę

gospodarcz

ą

Stanów Zjednoczonych wypowiedział wojn

ę

mocarstwu zza oceanu.

Wojna prowadzona na dwóch frontach, na wschodzie i zachodzie Europy, musiała zako

ń

czy

ć

si

ę

kl

ę

sk

ą

.

Realna stawała si

ę

gro

ź

ba,

ż

e wojska radzieckie, spychaj

ą

c Wehrmacht na zachód, przekrocz

ą

granice

Rzeszy. Canaris i spiskowcy zacz

ę

li coraz bardziej gor

ą

czkowo szuka

ć

mo

ż

liwo

ś

ci uratowania Niemiec

przed katastrof

ą

, jak

ą

byłoby wkroczenie wojsk radzieckich. Uznali,

ż

e jedyn

ą

szans

ą

jest obalenie Hitlera,

aresztowanie jego podwładnych odpowiedzialnych za zbrodnie wojenne i utworzenie demokratycznego
rz

ą

du, który podj

ą

łby rozmowy pokojowe z wrogami Rzeszy. Dlatego Canarisa tak zainteresował projekt

pułkownika Reilego. Pytał:

Canaris: Jak

ą

mamy gwarancj

ę

,

ż

e Czerniawski zechce zastosowa

ć

si

ę

do naszych

ż

ycze

ń

?

Reile: Wierz

ę

w jego ideowo

ść

. Współpraca z nami jest dla niego form

ą

walki z bolszewizmem, A poza

tym… w naszych wi

ę

zieniach pozostaje 64 jego współpracowników. Stan

ą

si

ę

zakładnikami.

Canaris: Zgadzam si

ę

na pana projekt zwolnienia Czerniawskiego. Prosz

ę

, aby poinformował pan o tym

równie

ż

generała von Stülpnagela.

Reile: Tak jest, panie admirale.

Nazwisko generała Karla Heinricha von Stülpnagela, wojskowego gubernatora Pary

ż

a, padło

nieprzypadkowo. Był jednym z aktywnych działaczy antyhitlerowskich. Za udział w spisku przeciwko
Hitlerowi w 1944 roku został skazany na

ś

mier

ć

i powieszony na rze

ź

nickim haku.

Pułkownik Reile przyszedł do celi Czerniawskiego w marcowy dzie

ń

1942 roku.

Reile: Jestem pułkownik Oscar Reile z Abwehry. Mog

ę

usi

ąść

?

Czerniawski: Tak, prosz

ę

.

Reile: Przyszedłem, aby zaproponowa

ć

panu zmian

ę

pana poło

ż

enia, które, przyznam, jest nie do

pozazdroszczenia. Wkrótce zostanie pan skazany na

ś

mier

ć

jako polski szpieg.

Reile mówił płynnie po polsku, gdy

ż

przed wojn

ą

przez wiele lat był szefem oddziału Abwehry w Gda

ń

sku.

Reile: Chciałbym panu pogratulowa

ć

sukcesów. Jak ustalili

ś

my, pana siatka odkryła rozmieszczenie

wszystkich naszych 22 dywizji na terenie Francji, do szczebla batalionu wł

ą

cznie. Zebrał pan materiały o

stu lotniskach, o sytuacji we wszystkich portach. Gratuluj

ę

, panie kapitanie.

Czerniawski: Dzi

ę

kuj

ę

, ale chyba nie po to pan tu przyszedł.

Reile: W istocie. Pragn

ę

panu przypomnie

ć

,

ż

e schwytali

ś

my wi

ę

kszo

ść

ludzi z pana organizacji. W

naszych wi

ę

zieniach znajduje si

ę

65 osób. Post

ę

powanie s

ą

dowe przeciwko nim nie zostało wszcz

ę

te.

Ale je

ż

eli do tego dojdzie, to - zgodnie z prawem wojennym - nale

ż

y oczekiwa

ć

wyroków

ś

mierci.

Czerniawski: Jak mam to rozumie

ć

, panie pułkowniku? Jako pierwszy mog

ę

oczekiwa

ć

kary

ś

mierci.

Reile: Niech mi pan powie, jakie motywy skłoniły pana do działalno

ś

ci szpiegowskiej przeciwko Niemcom?

Czerniawski: Jako polski oficer czułem si

ę

do tego zobowi

ą

zany.

Reile: Czy powa

ż

nie pan my

ś

li,

ż

e dla Polski byłoby korzystne, gdyby Rosja wygrała wojn

ę

? Czy pa

ń

ski

kraj miałby wówczas kształt i przyszło

ść

, której pan sobie

ż

yczy?

Ja, podobnie jak zdecydowana wi

ę

kszo

ść

Niemców, uwa

ż

am Rosj

ę

i komunizm za najwi

ę

kszego wroga

Europy. Mam nadziej

ę

,

ż

e dostrze

ż

e pan wspólny interes Polski i Niemiec w działaniu przeciwko

Zwi

ą

zkowi Radzieckiemu. Niech pan to przemy

ś

li, panie kapitanie. Wróc

ę

tutaj.

Tak t

ę

rozmow

ę

przedstawił w pami

ę

tniku Roman Czerniawski. Tak te

ż

zapami

ę

tał j

ą

pułkownik Reile. On

jasno okre

ś

lił, do czego zmierza. Nie ujawnił tylko,

ż

e działał na polecenie admirała Wilhelma Canarisa.

Szef Abwehry ju

ż

wcze

ś

niej podj

ą

ł prób

ę

nawi

ą

zania kontaktu z rz

ą

dem polskim w Londynie. Ł

ą

czniczk

ą

miała by

ć

Halina Szyma

ń

ska,

ż

ona polskiego dyplomaty pracuj

ą

cego przed wojn

ą

w Berlinie.

Znał j

ą

z dyplomatycznych przyj

ęć

, na których bywała z m

ęż

em. W Polsce spotkali si

ę

w listopadzie 1939

roku, gdy Halina Szyma

ń

ska, wykorzystuj

ą

c nadarzaj

ą

c

ą

si

ę

okazj

ę

, podeszła do Canarisa, aby prosi

ć

o

pomoc w odnalezieniu m

ęż

a. Zgodził si

ę

. Po kilkunastu dniach zaprosił j

ą

do byłego konsulatu

niemieckiego w Poznaniu.

Canaris: Niewiele mogłem si

ę

dowiedzie

ć

o pani m

ęż

u. Nie ma go ju

ż

w Berlinie, gdy

ż

została dokonana

wymiana dyplomatów. Mo

ż

na mie

ć

tylko nadziej

ę

,

ż

e udało mu si

ę

przedosta

ć

do którego

ś

z pa

ń

stw

neutralnych.

Co do pani, to nie radz

ę

wraca

ć

do Warszawy. Gestapo zna pani nazwisko i bez w

ą

tpienia ju

ż

pani

szukaj

ą

. Powinna pani wyjecha

ć

do Szwajcarii.

Szyma

ń

ska: Nie b

ę

dzie mnie na to sta

ć

. Jak przejad

ę

przez granic

ę

?

Canaris: Mog

ę

si

ę

zobowi

ą

za

ć

do najdalej id

ą

cej pomocy. Przyjedzie po pani

ą

mój oficer i zawiezie pani

ą

do Berlina, a pó

ź

niej dalej, do Szwajcarii. Tam b

ę

dzie pani bezpieczna.

Szyma

ń

ska: Jestem tutaj w Poznaniu z dzie

ć

mi.

Canaris: To oczywiste,

ż

e pojad

ą

z pani

ą

. Samochód b

ę

dzie na was czekał.

Halina Szyma

ń

ska dzi

ę

ki pomocy Canarisa dojechała do Berna, gdzie zgłosiła si

ę

do polskiej ambasady i

opowiedziała o współpracy z Canarisem. Polecono jej kontynuowa

ć

t

ę

znajomo

ść

. Spotykali si

ę

w

Szwajcarii. Pocz

ą

tkowo z Canarisem, pó

ź

niej z jego wysłannikiem. Halina Szyma

ń

ska stała si

ę

ł

ą

czniczk

ą

mi

ę

dzy Canarisem a rz

ą

dem brytyjskim. Czy szef Abwehry równie

ż

tak

ą

rol

ę

wyznaczył Czerniawskiemu?

Pułkownik Oscar Reile wielokrotnie przychodził do celi kapitana Romana Czerniawskiego, aby namówi

ć

go do współpracy z Abwehr

ą

. Proponował działanie przeciwko Zwi

ą

zkowi Radzieckiemu, gdyby Armia

Czerwona wkroczyła na polskie ziemie w po

ś

cigu za cofaj

ą

cymi si

ę

wojskami Wehrmachtu.

W czerwcu 1942 roku Czerniawski zgodził si

ę

zosta

ć

agentem Abwehry. Powiedział do Reilego:

Czerniawski: Przemy

ś

lałem pana słowa. Rzeczywi

ś

cie nie

ż

yczyłbym sobie, aby Polska dostała si

ę

pod

re

ż

ym komunistyczny.

Reile: Czy oznacza to,

ż

e uwzgl

ę

dnia pan mo

ż

liwo

ść

współpracy z nami?

Czerniawski: Zgłaszam gotowo

ść

, po sfingowanej ucieczce do Anglii, prowadzi

ć

tam działalno

ść

wywiadowcz

ą

przeciwko wszystkim wrogim Niemcom mocarstwom, z wyj

ą

tkiem Polski, ale mam warunki,

moim zdaniem, nie do przyj

ę

cia przez pana.

Reile: Niech

ż

e je pan wymieni, chocia

ż

by dla zaspokojenia mojej ciekawo

ś

ci.

Czerniawski: Mój pierwszy warunek to zapewnienie rz

ą

du niemieckiego,

ż

e gdy w wyniku mojej akcji i

ewentualnej pomocy czynników polskich przyczynimy si

ę

do zwyci

ę

stwa nad komunizmem, to Polska

b

ę

dzie miała uprzywilejowany status w traktacie pokojowym. Ponadto chciałbym, aby wszyscy

aresztowani moi ludzie zyskali status wi

ęź

niów wojennych i zostali przewiezieni do obozu je

ń

ców.

Reile: To jest do zrobienia.

Wynika z tego nadzwyczaj ciekawa sprawa. Czerniawski miał by

ć

ł

ą

cznikiem mi

ę

dzy antyhitlerowsk

ą

organizacj

ą

, a rz

ą

dem brytyjskim i polskim. Jaki był plan spiskowców?

Wobec zagro

ż

enia wtargni

ę

ciem Armii Czerwonej na terytorium Niemiec, spiskowcy planowali obalenie i

aresztowanie Hitlera. Nowy rz

ą

d, na czele którego stan

ą

łby jeden z działaczy antyhitlerowskich,

wyst

ą

piłby do Londynu o zawarcie pokoju. Jak

ą

rol

ę

przypisali autorzy tego planu rz

ą

dowi Sikorskiego?

Chcieli, aby polski rz

ą

d skierował przeciwko armiom radzieckim posuwaj

ą

cym si

ę

na zachód Armi

ę

Krajow

ą

i wojska przerzucone z Wielkiej Brytanii. Liczyli na antyradzieckie nastawienie polskich

dowódców i

ż

ołnierzy.

Tak projekt ten przedstawił w swoich pami

ę

tnikach pułkownik Reile. Pisał:

Reile: Dla admirał

ą

Canarisa decyduj

ą

ca była my

ś

l,

ż

e szef polskiego rz

ą

du w Londynie pewnego dnia

mógłby (…) zaproponowa

ć

niemieckiej Abwehrze wspólne przedsi

ę

wzi

ę

cia wobec posuwaj

ą

cej si

ę

naprzód Armii Czerwonej.

W czasie nast

ę

pnej wizyty Reilego w celi Czerniawskiego omówiono szczegóły ucieczki z wi

ę

zienia. Miała

nast

ą

pi

ć

14 lipca, w czasie

ś

wi

ę

ta narodowego Francji, kiedy ulice byłyby zatłoczone.

Reile: Najlepszym dniem dla pa

ń

skiej ucieczki b

ę

dzie 14 lipca.

Ś

wi

ę

to narodowe, Francuzi zapełni

ą

ulic

ę

.

Wsz

ę

dzie tłumy. B

ę

dzie pan przewo

ż

ony w odkrytym samochodem, który na bulwarze St. Germain zderzy

si

ę

z innym pojazdem niemieckim. Musi pan wykorzysta

ć

zamieszanie, wyskoczy

ć

, zmiesza

ć

si

ę

z

tłumem. B

ę

d

ę

pana oczekiwał w apartamencie przy Avenue Foche nr 19. Od tego momentu b

ę

dzie pan

bezpieczny. Z wi

ę

zienia wyjechali rano. Dwaj

ż

ołnierze pilnuj

ą

cy Czerniawskiego nie zostali wtajemniczeni

w plan ucieczki. Było oczywiste,

ż

e nie zawahaj

ą

si

ę

zastrzeli

ć

zbiega. Wszystko wi

ę

c zale

ż

ałoby od tego,

jak szybko zmiesza si

ę

z tłumem, co uniemo

ż

liwiłoby stra

ż

nikom oddanie strzałów.

Mijali kolejne ulice, ale na

ż

adnej nie doszło do kolizji. Czerniawski uznał,

ż

e Reile oszukał go. Gdy

samochód skr

ę

cił w ulic

ę

Foche'a i w oddali dostrzegł Reilego stoj

ą

cego przed domem, był ju

ż

pewien,

ż

e

Niemiec zakpił sobie z niego, ale w jakim celu? Po co przez kilka miesi

ę

cy namawiał go do współpracy ,

opracował plan ucieczki, aby w ostatnim momencie wszystko zmieni

ć

? Czerniawski nie potrafił sobie

odpowiedzie

ć

na te pytania. Wysiadł z samochodu i w eskorcie

ż

ołnierzy poszedł za pułkownikiem Reilem

na gór

ę

.

O co chodziło w tej grze niemieckiego kontrwywiadu?