ZABÓR PRUSKI
Sytuacja zaboru pruskiego w końcu XIX wieku oceniana z perspektywy możliwości rozwoju kulturalnego i artystycznego była trudna. Polakom mieszkającym w tym zaborze przyszło walczyć o narodowe i materialne przetrwanie. W roku 1894 rozpoczęła działalność tzw. hakata - pruska organizacja nacjonalistyczna mająca za cel odbieranie Polakom ziemi, przedsiębiorstw i fabryk, zmuszenie części poddanych pruskiego państwa do wyniesienia się z ojcowizny, a zniemczenie pozostałych. Kontynuowane były także działania, zapoczątkowane już w latach siedemdziesiątych, określane mianem Kulturkampfu (tj. „wojny kulturalnej"). Zmierzały one do narzucenia Polakom języka i kultury niemieckiej i całkowitej germanizacji-ludności polskiej w zaborze. Godziły także w Kościół katolicki, odgrywający znaczną rolę w kultywowaniu języka narodowego i tradycji. Szkolnictwo było już zgermanizowane w całości - obowiązywał surowy zakaz nauczania i posługiwania się językiem polskim w szkołach.
ZABÓR ROSYJSKI
Już w latach osiemdziesiątych XIX wieku, po okresie względnej łaskawości caratu i polityki ograniczonych reform, zaostrzył się antypolski kurs władz zaborczych. Polacy byli przez carat uważani za „naród buntowników", co zresztą potwierdzał liczny udział konspiratorów polskich we wszystkich dziewiętnastowiecznych ruchach wolnościowych. Około roku 1890 mieszkańcy zaboru rosyjskiego mieli więc stale do czynienia z nękającymi działaniami carskiej policji politycznej, zwanej Ochraną, nieustannie tropiącej wszelkie przejawy nieprawomyślności, a za sprawą rzeszy szpiclów i prowokatorów obecnej prawie wszędzie. Mnożyły się aresztowania i procesy polityczne. Dla kultury polskiej w zaborze rosyjskim niezwykle groźna była prowadzona z uporem i konsekwentnie akcja rusyfikacyjna.
W okresie Młodej Polski, można było zaobserwować znaczne ożywienie życia politycznego, wyrażające się w powstawaniu licznych stronnictw i partii, organizowaniu się ruchu niepodległościowego i rewolucyjnego. Liga Polska przekształca się w Ligę Narodową. W tym samym czasie dwie odmienne tendencje w polskim ruchu robotniczym prowadzą do wyłonienia się dwu partii: Polskiej Partii Socjalistycznej i Socjaldemokracji Królestwa Polskiego, która w 1900 roku przekształci się w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy. W 1897 roku na terenie zaboru powstaje Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe. Wyraźne ożywienie organizacyjne i partyjne nastąpi w latach 1905-1907 w związku z wydarzeniami rewolucyjnymi. Strajk szkolny, strajk powszechny, zamachy bombowe, procesy socjalistów i wyroki śmierci, utworzenie Organizacji Bojowej PPS i rozłam w tej partii na PPS-Lewicę i PPS-Frakcję Rewolucyjną.
Sytuacja polityczna zaboru rosyjskiego stałe zagrożenie i dotkliwe objawy niewoli - sprzyjała kontynuacji pozytywistycznego stylu myślenia o funkcjach literatury i sztuki. Zagrożone w swym bycie kulturalnym społeczeństwo myślało o literaturze w kategoriach jej służebności wobec życia narodowego. Z tego głównie względu hasła wyzwolenia sztuki od obowiązku „rządu dusz", tj. oddziaływania patriotycznego, wychowawczego, moralnego trafiały w Warszawie i całym Królestwie na grunt mało podatny. Nakazem patriotycznym było walczyć na terenie kultury o podtrzymanie integracji narodowej, przeciwdziałać naciskom zaborcy, służyć społeczeństwu radą, jak zachować stan niezależności duchowej w warunkach niewoli.
ZABÓR AUSTRIACKI
W odróżnieniu od zaborów pruskiego i rosyjskiego, w Galicji - jak potocznie zwano zabór austriacki - znacznie większe swobody polityczne i narodowe sprzyjały rozwojowi kultury i przyswajaniu najnowszych prądów europejskich. Zabór austriacki szczycił się autonomią i jak powszechnie sądzono - przychylnością cesarza Franciszka Józefa I. Ludność polska monarchii austro-węgierskiej miała własny, tzw. krajowy rząd we Lwowie, dwa uniwersytety - krakowski i lwowski, polskie szkolnictwo. Mieszkańcy Galicji nie musieli walczyć z naciskami zmierzającymi do ograniczenia roli kultury i języka polskiego, cenzura austriacka w porównaniu z bezwzględną cenzurą rosyjską mogła się wydawać wcieleniem łagodności. Zezwalano na manifestacje narodowe, obchodzenie rocznic i świąt narodowych, kult niepodległej przeszłości. W tych warunkach literatura i sztuka mogły się czuć uwolnione od obowiązków wychowawczych i pariotycznych, które w zaborach rosyjskim i pruskim wymuszała sytuacja uciemiężonego narodu. Swobody polityczne sprzyjały także mnożeniu się jawnych i tajnych partii i organizacji, zakazywanych i prześladowanych w pozostałych zaborach. W Galicji, ze względu na brak rozwiniętego przemysłu, mniej liczny był ruch robotniczy, bardziej zaś chłopski.