Nurty polskich ugrupowań lewicowych na przełomie XIX i XX wieku, XIX wiek Polska

Lewica - zwyczajowe określenie sił politycznych dążących do zmian polityczno-ustrojowych, społecznych i gospodarczych, przeciwstawiających się tzw. "tradycyjnemu porządkowi społecznemu", przeciwnicy prawicy. Zalicza się do nich środowiska o poglądach socjalistycznych. Z ideami socjalizmu spotykała się polska młodzież studiując na uniwersytetach rosyjskich. Poznawała tam ruch narodnicki (Narodnicy- działacze rosyjskiego ruchu demokratycznego którzy idee antyfeudalne łączyli z krytyką burżuazyjnego postępu, głosząc hasła przygotowania powstania chłopskiego, obalenia caratu i wprowadzenia swoistej formy socjalizmu). a także czytywała pierwsze broszury socjalistyczne, będące tłumaczeniami tekstów Marksa i Engelsa. Pierwsi polscy socjaliści, jako główne zadanie wyznaczyli sobie przekazanie idei socjalizmu robotnikom oraz nauczenie ich zorganizowanego działania. Na zebraniach omawiano i czytano pisma socjalistyczne oraz tłumaczono w przystępny sposób idee marksizmu. Formą organizowania stały się Kasy Oporu, w których robotnicy gromadzili fundusze na potrzeby ewentualnego strajku. Jednocześnie ukształtowało się środowisko emigracji politycznej w Szwajcarii. Polskie ugrupowania socjalistyczne czerpały zarówno z dorobku zachodnioeuropejskiego ruchu robotniczego (w tym przede wszystkim z utopii socjalistycznych, jak i z idei wypracowanych przez jego rosyjski odłam .W polskim ruchu socjalistycznym, niemal od początku jego istnienia, ze względu na specyficzną sytuację geopolityczną, najistotniejszym elementem programu, przesądzającym o tożsamości danego ugrupowania, był stosunek do problemu odzyskania niepodległości. Według tego kryterium można było wyróżnić socjalizm narodowy (który programowo łączył walkę o prawa robotników i o niepodległość narodu i państwa polskiego) oraz międzynarodowy (który odcinał się od problemu niepodległości Polski, uznając go za podrzędny w stosunku do tryumfu światowego socjalizmu poprzez obalenie ustroju kapitalistycznego). Pierwszą partią socjalistów "międzynarodowych" była założona w 1882 roku przez Ludwika Waryńskiego i koncentrująca swą działalność na obszarze Królestwa Polskiego Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat. Podkreślała ona potrzebę stosowania terroru i sabotażu oraz strajków - tą drogą chciała realizować naczelny cel, jakim było, rzecz jasna, obalenie światowego spisku kapitalistycznego. Ten profil działalności nie należał do najdyskretniejszych i musiał zaniepokoić władze. Skutki były łatwe do przewidzenia - już po trzech latach - w 1885 przywódcy i członkowie organizacji zostali wyłapani i po krótkim pokazowym procesie - straceni. W latach 1888 - 1893 istniała, nawiązująca do tradycji tak zwanego Wielkiego Proletariatu, partia Drugi Proletariat, pod przywództwem Kulczyńskiego. W roku powstania Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy przyłączyła się do tego ugrupowania, ze względu na jego bliskość programową. W międzyczasie, w 1889, część członków Drugiego Proletariatu założyła pod przywództwem Feliksa Marchlewskiego Związek Robotników Polskich, który odcinał się od stosowanego przez swoją partię - matkę indywidualnego terroru i skupił się na działalności pomocowej, tworząc kasy oporu robotników. Jednak dwie najważniejsze dla konkurencyjnych nurtów polskiego socjalizmu partie powstały dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych XIX wieku. W dniach 17 - 23 listopada 1892 roku miał miejsce zjazd socjalistów polskich w Paryżu, w trakcie którego proklamowano utworzenie Polskiej Partii Socjalistycznej. Wśród założycieli byli między innymi Piłsudski, Konarkiewicz i Wojciechowski. Głównym celem było odzyskanie niepodległości, partia miała jednak szczegółową wizję wyzwolonej Polski. Zamierzała wprowadzić m.in. postępową ordynację wyborczą, niezależne samorządy, progresywny podatek dochodowy, szeroki wachlarz swobód obywatelskich, swobodny i bezpłatny dostęp do sądów, obowiązkowe nauczanie oraz, oczywiście, ustawodawstwo robotnicze. W tym zwłaszcza rozbudowane gwarancje socjalne i refundację opieki zdrowotnej dla ofiar wypadków w miejscu pracy. W 1893 w kraju powstawały pierwsze struktury regionalne PPS - to jest PPS Zaboru Pruskiego i Polska Partia Socjaldemokratyczna (PPSD) na terenie Galicji i Śląska Cieszyńskiego, które przyjęły do realizacji założenia programu brukselskiego. W tym samym roku powstała główna przeciwniczka ideowa PPS - Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL). Odrzucała ona założenie, że można połączyć dwie sprawy: niepodległość i interesy robotników. Podkreślała zamiast tego jedność dążeń robotników polskich i rosyjskich, uznając wszelkie roszczenia niepodległościowe za niepotrzebne, a wręcz szkodliwe. Akcentowała swój ponadnarodowy charakter. Nie niepodległość, a obalenie absolutyzmu i wywalczenie praw dla klasy robotniczej w strukturach państwa rosyjskiego stanowiły jej główny cel. Do jego realizacji miało dojść drogą rewolucji, po zakończeniu której zapanowałaby dyktatura zwycięskiego proletariatu. Rewolucja w Rosji rzeczywiście wybuchła w 1905. Następne 2 lata były pierwszym prawdziwym sprawdzianem sił konkurujących partii. W PPS-ie w roku 1906 nastąpił rozłam, w wyniku którego powstały dwie nowe partie - skrzydła. Były to PPS - Frakcja Rewolucyjna - wierna założeniom z Brukseli i ideałom niepodległości oraz PPS Lewica o charakterze proletariackim. Rewolucja upadła, wbrew nadziejom zaangażowanego w nią SDKPiL. W 1918 doszło do połączenia SDKPiL i PPS Lewicy. Powstał nowy byt - Komunistyczna Partia Robotników Polskich.