Nowiny Lekarskie 2005, 74, 2, 93–98

PRZEMYSŁAW LISI SKI, JOWITA RISSOP-GIERSZEWSKA

SKUTECZNO

DZIAŁANIA PRZECIWBÓLOWEGO

KLASYCZNEJ METODY LECZENIA BÓLÓW KR GOSŁUPA

I METODY MCKENZIEGO W OCENIE WŁASNEJ PACJENTÓW

COMPARISON OF RESULTS ANTI-PAIN TREATMENT BY CLASSIC METHOD

OF LUMBAR SPINE EXERCISES AND MCKENZIE SYSTEM

Katedra i Klinika Rehabilitacji Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Wanda Stryła

Streszczenie

Wst p. Dolegliwo ci bólowe spowodowane przeci eniem jego struktur najcz ciej wyst puj w cz ci l d wiowej.
Cel pracy. Celem przeprowadzonych bada było okre lenie i porównanie wpływu, jaki na charakter bólu maj dwie metody kinezyterapeutycz-
ne stosowane w terapii bólu kr gosłupa l d wiowego spowodowanego przepuklin j dra mia d ystego.
Materiał i metoda. Grup badan stanowiło 30 osób z rozpoznanym zespołem bólowym kr gosłupa l d wiowego spowodowanym przepuklin
j dra mia d ystego. Osoby uczestnicz ce w badaniu poddano standardowemu badaniu klinicznemu oraz poproszono o okre lenie nat enia bólu
(VAS) i zakresu jego promieniowania. Nast pnie badanych podzielono na dwie równe liczebnie grupy i poddano terapii.. Po 15 dniach popro-
szono uczestników badania o ponowne ustosunkowanie si do zmian w nat eniu i lokalizacji bólu, a ponadto przeprowadzono ponowne bada-
nie kliniczne.
Wyniki. Chorzy z obu grup stwierdzili zmiany w charakterze bólu. Grupa wicz ca metod McKenziego cechowała si wi ksz liczb pacjen-
tów opisuj cych swój ból jako lekki po zako czeniu terapii.
Wnioski. Obie analizowane metody leczenia wywieraj wpływ na charakter dozna bólowych. W przypadku metody McKenziego zmiany te
wydaj si bardziej ewidentne. Ocena efektywno ci obu metod wymaga dalszych bada na znacznie wi kszym materiale klinicznym.

SŁOWA KLUCZOWE: terapia, kr gosłup l d wiowy, ból.

Summary

Introduction. Pain of the spine is the most frequently present in the lumbar part. Its reason is overload.
The aim of the study. Definition and comparison of the efficiency of anti-pain treatment of classic exercises used in accidents of low back pain,
and McKenzie system.
Material and method. Thirty patients with pain problems were investigated in clinical terms and additionaly we checked CT and NMR imag-
ines. Results showed that the reason of pain was medial protrusion of nucleus pulposus. We asked all participants to define a level of pain by
VAS scale and localization of pain before the treatment. Next we divided patients in two groups. After 15 days of therapy we investigated all
participants again and once more they defined a level of pain and localization of pain.
Results. All patients stated that a level of pain depressed after therapy but in the second group more people defined pain as a not so serious.
Conclusions. Both two methods are useful but a McKenzie acting faster and needed next investigation later.

KEY WORDS: therapy, lumbar spine, pain.

Wst p

Okolica l d wiowo-krzy owa to rejon najcz stszego

wyst powania dolegliwo ci bólowych kr gosłupa [1, 2].
W wietle danych literaturowych [1, 2, 3], za najcz stsze
przyczyny wyst powania bólu uwa a si zmiany prze-
ci eniowo-zwyrodnieniowe, b d ce efektem oddziały-
wania na kr gosłup obci e zwi zanych z prac zawo-
dow [1, 2, 3] lub trybem ycia. Warto nadmieni , e w
ostatnich latach coraz cz ciej wyst powanie bólu kr -
gosłupa l d wiowego wi zane jest z siedz cym trybem

ycia [1, 2, 3].

Brak ruchu eliminuje wiele naturalnych bod ców kine-

tycznych korzystnie stymuluj cych cały narz d ruchu, a w
szczególno ci kr gosłup i umo liwiaj cych utrzymanie
prawidłowej elastyczno ci i stanu od ywienia wi zadeł

kr gosłupa, kr ków mi dzykr gowych oraz siły i wytrzy-
mało ci mi ni stabilizuj cych kr gosłup [1, 2, 3].

ródłem bólu kr gosłupa mo e by jakakolwiek jego

przeci ona struktura, jednak e wydaje si , e wiod c rol
odgrywaj tutaj uszkodzenia kr ka mi dzykr gowego.

Post powanie terapeutyczne w zespołach bólowych

kr gosłupa o wspomnianej etiologii jest zagadnieniem
skomplikowanym z uwagi na zmienn dynamik procesu
chorobowego. Podstawowe pytanie, jakie nale y sobie
postawi w przypadkach patologii kr ka mi dzykr go-
wego to, czy problem mo na potraktowa zachowawczo
czy te konieczny jest zabieg operacyjny. W wietle
rozwa a teoretycznych i obserwacji klinicznych, za
bezwzgl dne wskazanie do zabiegu operacyjnego uwa a
si takie przemieszczenie j dra mia d ystego, które
uciskaj c na korzenie nerwowe powoduje wyst pienie

P. Lisi ski, J. Rissop-Gierszewska

94

niedowładu, zaburze czucia, zaburze mikcji i defekacji
oraz funkcji seksualnych [4, 5, 6]. Ból natomiast jako
odosobniony objaw jest tylko wzgl dnym wskazaniem
do operacji i tylko w przypadkach, w których zawiodło
leczenie zachowawcze. Leczenie zachowawcze bólu
kr gosłupa najcz ciej w praktyce polega na farmakote-
rapii bazuj cej na niesterydowych lekach przeciwzapal-
nych, lekach rozlu niaj cych odruchowo napi te mi nie
przykr gosłupowe lub sterydach. Jednak e stosunkowo
cz sto obserwuje si brak pozytywnych efektów takiej
terapii, a ponadto istnieje mo liwo pojawienia si
szeregu niepo danych objawów ubocznych. Przyczyn
wyst powania braku pozytywnych efektów farmakotera-
pii mo e by brak koniecznych, z punktu widzenia etio-
logii omawianego schorzenia, działa profilaktycznych
ze strony chorego. Działania takie opieraj si generalnie
na jednej podstawowej zasadzie unikania dodatkowych
przeci e , czyli odci enie kr gosłupa. Warto powtó-
rzy , e najcz stsz przyczyn bólu jest ucisk struktur
bogatych w receptory bólowe i mechanoreceptory przez
wysuni t mas j dra mia d ystego.

Czy istnieje wi c mo liwo likwidacji wspomnianego

ucisku, a przez to zmniejszenie lub zniwelowanie bólu?
Obserwacje kliniczne dotycz ce efektów stosowania metod
fizjoterapeutycznych udzielaj na tak postawione pytanie
odpowiedzi pozytywnej i to bez wzgl du na rodzaj metody
[7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18].

Kwesti otwart pozostaje tylko skuteczno po-

szczególnych metod oraz czas, jaki chory musi po wi -
ci na poddanie si okre lonej terapii w celu poprawy
stanu zdrowia.

Klasyczna metoda leczenia dolegliwo ci bólowych kr -

gosłupa l d wiowego [7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14] polega na
stosowaniu po kolei, ró norodnych pod wzgl dem metody-
ki, procedur fizjoterapeutycznych uwzgl dniaj cych stopie
nat enia bólu.

Zasadniczo w pierwszym okresie leczenia, kiedy ból

jest najsilniejszy zaleca si choremu przyj cie tzw. po-
zycji antalgicznej, która najcz ciej polega na le eniu na
plecach z ugi tymi w biodrach i kolanach ko czynami
dolnymi. Tak wi c znosi si lordoz l d wiow , a nawet
doprowadza si do kyfotyzacji cz ci l d wiowej kr go-
słupa, wychodz c z zało enia, e powoduje to odbarcze-
nie korzeni nerwowych dzi ki zwi kszeniu rednicy
otworów mi dzykr gowych i kanału kr gowego. Jedno-
czasowo dopuszcza si stosowanie leków przeciwbólo-
wych i rozlu niaj cych napi te odruchowo mi nie.

W okresie drugim, charakteryzuj cym si złagodze-

niem objawów bólowych pacjent mo e ju si samo-
dzielnie porusza , jednak e bezwzgl dnie powinien
korzysta z kul łokciowych w celu odci enia kr gosłu-
pa l d wiowego. Terapia polega wówczas na stosowaniu
zabiegów cieplnych, pr dowych, magnetycznych, czyli
szeroko poj tej fizykoterapii o działaniu przeciwbólo-
wym. Leczenie kinezyterapeutyczne sprowadza si do

wicze izometrycznych mi ni tułowia, których celem

jest uzyskanie stabilizacji kr gosłupa i zapobie enie
nawrotowi dolegliwo ci.

Dalsze zmniejszenie intensywno ci bólu umo liwia

przej cie do nast pnego etapu leczenia kinezyterapeu-
tycznego, polegaj cego na stosowaniu wicze dyna-
micznych mi ni tułowia i ko czyn dolnych zwi kszaj -
cych ich sił i wytrzymało , a tak e poprawiaj cych
zakres ruchomo ci kr gosłupa. wiczenia te cz sto za-
wieraj w swojej metodyce pozycje i ruchy akcentuj ce
kyfoz kr gosłupa l d wiowego z przyczyn wspomnianych
powy ej. Oprócz kinezyterapii stosuje si bez przerwy
w tej fazie leczenia wybrane zabiegi fizykoterapeutyczne
o działaniu przeciwbólowym. Ostatecznie pacjent obli-
gowany jest do systematycznego wykonywania wyuczo-
nych wicze w celu utrzymania sprawno ci i zapobie-

enia nawrotowi choroby.

Reasumuj c, jest to metoda długotrwała, wymagaj ca

od pacjenta znacznej samodyscypliny. Ponadto, wymaga
przynajmniej w pierwszym okresie czasowego ograniczenia
aktywno ci zawodowej. W opinii wielu chorych, leczonych
na Oddziale Dziennego Pobytu, wła nie czynnik czasu
i ograniczona dost pno do o rodków prowadz cych le-
czenie fizjoterapeutyczne zmniejsza efektywno opisanego
powy ej, klasycznego sposobu leczenia bólu kr gosłupa
wywołanego przepuklin j dra mia d ystego. Taki stan
rzeczy jest powodem poszukiwania alternatywnych, bar-
dziej dost pnych sposobów leczenia w omawianych przy-
padkach klinicznych.

Jedn z najbardziej popularnych w ostatnich latach

metod leczenia bólów kr gosłupa o wspomnianej etiolo-
gii jest metoda nowozelandzkiego terapeuty Robina
McKenziego. Generalnie istot tej metody jest systema-
tyczne powtarzanie ruchu danej cz ci kr gosłupa w
kierunku zgodnym z kierunkiem, w którym przemie ciło
si j dro mia d yste uszkodzonego kr ka mi dzykr -
gowego [15, 16, 17]. Przykładowo, skoro najcz ciej j -
dro mia d yste przesuwa si do tyłu i boku, zalecany jest
równie w tych sytuacjach ruch przeprosiny tułowia w
kierunku tylno-bocznym, co powoduje w efekcie repozy-
cj przemieszczonego j dra mia d ystego [18, 19, 20, 21].
Klinicznym wykładnikiem tak prowadzonej terapii jest
zmniejszenie zakresu promieniowania i intensywno ci od-
czuwanego bólu, okre lane w literaturze [20, 21] jako feno-
men centralizacji.

Tak wi c metoda McKenziego cz sto akcentuje lor-

doz l d wiow w przeciwie stwie do metody klasycz-
nej. Czy zatem tak dwie ró ne metody mog w równym
stopniu łagodzi dolegliwo ci bólowe?

Cele pracy

1. Okre lenie zmian zachodz cych w charakterze do-

legliwo ci bólowych kr gosłupa l d wiowego w trakcie
prowadzonej przez pi tna cie dni klasycznej kinezytera-
pii.

2. Okre lenie w ten sam sposób zmian zachodz cych

w charakterystyce bólu podczas stosowania metody
McKenziego.

3. Porównanie dora nych efektów obu stosowanych

technik terapeutycznych.

Skuteczno działania przeciwbólowego klasycznej metody leczenia bólów kr gosłupa i metody McKenziego ...

95

Materiał i metoda

Badaniami obj to 30 chorych w wieku 20–55 lat ( 43 ±

4) skar cych si na dolegliwo ci bólowe kr gosłupa l d -
wiowego. Ból zlokalizowany był w cz ci l d wiowej
kr gosłupa i wykazywał tendencj do promieniowania w
kierunku ko czyn dolnych. Czas trwania dolegliwo ci
bólowych od momentu ich wyst pienia do momentu rozpo-
cz cia terapii wynosił rednio 3 miesi ce.

Dolegliwo ci bólowe dotyczyły 21 kobiet, z czego

15 wykonywało prac siedz c , a tylko 6 kobiet praco-
wało zawodowo fizycznie. Spo ród 9 m czyzn podda-
nych badaniu 6 opisało swoj prac zawodow jako
siedz c , a trzech jako fizyczn . Wi kszo badanych
znajdowała si w czwartej i pi tej dekadzie ycia. Struk-
tur wiekow uczestnicz cych w badaniu osób przed-
stawia tabela I.

Tabela I. Struktura wieku badanych
Table I. An age structure of participants

Wiek w latach

Liczba osób

%

20–30

3

10

31–40

13

43,3

41–50

14

46,7

Wszyscy pacjenci przed rozpocz ciem terapii pod-

dani zostali badaniu podmiotowemu, polegaj cemu na
dokładnym zebraniu informacji dotycz cych momentu
i okoliczno ci wyst pienia bólu, jego lokalizacji i zmienno-

ci pod wpływem ruchów kr gosłupa i pozycji ciała, do-

tychczasowego przebiegu choroby i metod jej leczenia.
Pytania dotyczyły tak e charakteru pracy zawodowej i pre-
ferowanych form sp dzania czasu wolnego.

Nast pnie przeprowadzono badanie przedmiotowe,

w którym ocenie poddano kształt krzywizn kr gosłupa,
napi cie mi ni przykr gosłupowych, zakres ruchomo ci
w płaszczy nie strzałkowej badane testem Schobera oraz
wpływ, jaki na nat enie i zakres promieniowania bólu
wywiera ruch w okre lonym kierunku. Okre lono na-
st pnie bolesno przy ucisku wyrostków kolczystych
i poprzecznych kr gów l d wiowych. Rutynowymi
metodami neurologicznymi zbadano czucie powierz-
chowne, gł bokie i ewentualne wyst powanie objawów

wiadcz cych o ucisku na korzenie nerwowe.

W ostatnim etapie post powania diagnostycznego

oceniono wyniki bada obrazowych (RTG, KT, NMR),
które potwierdziły postawion uprzednio, na podstawie
badania przedmiotowego, diagnoz – wyst powanie
przepukliny tylno-bocznej j dra mia d ystego na po-
ziomie L4-L5 b d L5-S1. Weryfikacji rozpoznania
klinicznego dokonano równie w oparciu o wyniki ba-
dania elektroneurofizjologicznego (EMG, ENG, krzywe
pobudliwo ci czuciowej).

Najistotniejszym, z uwagi na postawione cele, eta-

pem badania klinicznego było samookre lenie przez
pacjentów poziomu intensywno ci bólu oraz jego lokali-
zacji, ze szczególnym uwzgl dnieniem zakresu promie-
niowania w ko czynach dolnych. Narz dziami badaw-

czymi były w tym przypadku wizualna analogowa skala
bólu (VAS) oraz diagram graficzny lokalizacji dolegli-
wo ci. Po zako czeniu badania, chorzy zostali podziele-
ni losowo na dwie liczebnie równe grupy terapeutyczne

wicz ce metod klasyczn i metod McKenziego.

Procentowy udział badanych ze wzgl du na płe w

obu grupach terapeutycznych przedstawia tabela II.

Tabela II. Udział płci w obu metodach terapeutycznych
Table II. Sex participation in two therapeutic methods

Płe

Liczba

chorych –

metoda

tradycyjna

%

Liczba

chorych –

metoda

McKen-

ziego

%

Cało

Kobiety

11

73,0

10

66,7

70

M czy ni

4

27,0

5

33,3

30,0

U wszystkich chorych z obu grup stosowano ł cznie

z wiczeniami takie same zabiegi cieplne (sollux czer-
wony) i pr dowe (TENS) na cz

l d wiow kr gosłu-

pa. Terapia trwała 15 dni i zako czyła si powtórzeniem
badania klinicznego. Podsumowaniem terapii było po-
proszenie pacjentów ponownie o ocen jej skuteczno ci
w oparciu o analogow skal bólu VAS oraz podanie
aktualnej lokalizacji bólu.

Wyniki

Podczas badania przedmiotowego, poprzedzaj cego

terapi , u wszystkich pacjentów stwierdzono spłycenie
lordozy l d wiowej, wzmo enie napi cia mi ni przykr -
gosłupowych cz ci l d wiowej kr gosłupa oraz ograni-
czenie jej ruchomo ci w zakresie zgi cia mierzonego
testem Schobera. W badaniu neurologicznym nie stwier-
dzono u nikogo z badanych zaburze czucia powierzch-
niowego i gł bokiego. Objaw Lassque´a wyst pował
u wszystkich badanych przy uniesieniu ko czyny, w któ-
rej wyst powało promieniowanie bólu. Objaw ten wyst -
pował rednio powy ej 40 stopni uniesienia. Osłabienie
odruchu skokowego nieznacznego stopnia wyst powało
u prawie połowy badanych. Przeprowadzone po 15 dniach
terapii badanie ko cowe nie wykazało istotnych staty-
stycznie ró nic pomi dzy pacjentami wicz cymi w od-
mienny sposób w zakresie poprawy ruchomo ci kr gosłu-
pa, bolesno ci palpacyjnej poszczególnych kr gów, wiel-
ko ci lordozy l d wiowej czy stopnia napi cia mi ni
przykr gosłupowych.

Równie nie stwierdzono ró nic pomi dzy wielko ci

objawu Lasseque´a w ród uczestników obu programów
terapeutycznych. W stosunku do badania poprzedzaj cego
terapi nie odnotowano istotnych ró nic w wynikach prze-
prowadzonego badania ortopedycznego i neurologicznego
w obr bie obu grup terapeutycznych.

Natomiast dosy interesuj co przedstawiaj si

zmiany w zakresie intensywno ci odczuwanego bólu,
jakie zaszły na skutek terapii w obu grupach. Przykła-
dowo, w grupie wicz cej metod klasyczn , przed roz-
pocz ciem wicze , rozkład osób w kategoriach inten-

P. Lisi ski, J. Rissop-Gierszewska

96

sywno ci bólu – silny, redni i słaby – był identyczny.
Natomiast po ich zako czeniu 60% badanych okre liło
swój ból jako redni a 40% jako słaby. Zmiany w inten-
sywno ci bólu okre lone przy u yciu skali VAS w gru-
pie wicz cej metod klasyczn przedstawia tabela III.

Tabela III. Zmiany w nat eniu bólu w grupie wicz cej me-
tod klasyczn
Table III. Changes of pain intensity in classical treatment group

Skala VAS

Przed terapi

metod tradycyjn

Po terapii

metod tradycyjn

Ból silny (7–10)

5 (33,3%)

0

Ból redni (4–6)

5 (33,3%)

9 (60%)

Ból słaby (1–3)

5 (33,3%)

6 (40%)

VAS – wizualna analogowa skala bólu
VAS – visual analog scale of pain

Przy takiej samej wst pnej liczbowej kategoryzacji

intensywno ci bólu w grupie wicz cej metod McKen-
ziego odmiennie przedstawiaj si zmiany, jakie zaszły
w tym zakresie po 15 dniach wicze . Mianowicie tylko
33,3% badanych okre liło swój ból jako redni, a wszy-
scy pozostali jako słaby. Zebrane wyniki przedstawione
zostały w tabeli IV.

Tabela IV. Zmiany w nat eniu bólu w grupie wicz cej
metod McKenziego
Table IV. Changes of pain intensity in McKenzie treatment
group

Skala VAS

Przed terapi

McKenziego

Po terapii

McKenziego

Ból silny (7–10)

5 (33,3%)

0

Ból redni (4–6)

5 (33,3%)

5 (33,3%)

Ból slaby (1–3)

5 (33,3%)

10 (66,6%)

VAS – wizualna analogowa skala bólu
VAS – visual analog scale of pain

Drugi z opisywanych przez chorych elementów cha-

rakteryzuj cych ból, czyli zakres promieniowania do
ko czyny dolnej w grupie wicz cej metod klasyczn
nie uległ po 15 dniach terapii istotnym zmianom. Roz-
kład zakresu promieniowania bólu w tej grupie przed
i po terapii przedstawiony został w tabeli V.

Tabela V. Zakres promieniowania bólu w grupie wicz cej
metod klasyczn
Table V. The distance of pain radiation in classical treatment
group

Zakres

promieniowania

Przed terapi

Po terapii

Tylko w obr bie kr gosłupa
l d wiowego

0

0

Udo

3

4

Podudzie

10

9

Stopa

2

2

Odmiennie natomiast przedstawiaj si wyniki bada-

nia zmian w zakresie promieniowania bólu w grupie

wicz cej metod McKenziego. U wi kszo ci wicz -

cych wyst piło mianowicie skrócenie zakresu promie-
niowania po zako czeniu terapii. Otrzymane wyniki
zaprezentowano w tabeli VI.

Tabela VI. Zakres promieniowania bólu w grupie wicz cej
metod McKenziego
Tabel VI. The distance of pain radiation in McKenzie treatment
group

Zakres

promieniowania

Przed terapi

Po terapii

Tylko w obr bie
kr gosłupa l d wiowego

0

3

Udo

3

9

Podudzie

10

3

Stopa

2

0

Dyskusja

Ocena skuteczno ci działania przeciwbólowego wybra-

nych metod Kinezyterapeutycznych, stosowanych w lecze-
niu zmian wywołanych przepuklin j dra mia d ystego,
jest zadaniem niezwykle trudnym i mo e budzi w tpliwo-

ci, je eli jedynymi kryteriami oceny s subiektywne okre-
lenia intensywno ci oraz zakresu promieniowania bólu.

W przedstawionych badaniach skoncentrowano si na oce-
nie efektywno ci działania przeciwbólowego dwóch naj-
cz ciej stosowanych metod w terapii bólów kr gosłupa,
czyli metody klasycznej [7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14], która
cieszy si w ród pacjentów i terapeutów zasłu onym uzna-
niem i nowszej – zdobywaj cej coraz szersze uznanie –
metody McKenziego [15, 16, 17, 18, 19, 20, 21].

Trudno ustosunkowania si do skuteczno ci wy-

mienionych metod wynika z braku jednolitej, obiektyw-
nej, klinicznej metody oceny poziomu bólu. Stosowane
cz sto w tym celu porównywanie stopnia swobody ru-
chu, czyli elastyczno ci kr gosłupa [2, 3, 7, 8, 9, 10, 11,
12, 13, 14] b d siły mi ni przykr gosłupowych [3, 7,
8, 9, 10, 11, 12, 13, 14], dostarcza tylko po rednich da-
nych o efektach stosowania wybranej metody. Poprawa
siły mi niowej czy te zakresu ruchomo ci daje prze-
słanki do przypuszczenia, i w przyszło ci osi gni ta
poprawa poszczególnych parametrów mo e zapobiec
ponownemu wyst pieniu bólu lub, co istotniejsze, kieru-
nek i zakres ruchu kr gosłupa wywiera po zako czeniu
leczenia mniejszy wpływ na nasilenie bólu.

Podobnie w przypadkach, w których bólowi towa-

rzysz ewidentne oznaki uszkodzenia korzeni nerwo-
wych czy te samych nerwów obwodowych (niedowła-
dy, zaburzenia czucia, osłabienie odruchów ci gnistych
czy te okostnowych) za obiektywny wyró nik skutecz-
no ci leczenia mo na by przyj

ust powanie wy ej

wymienionych objawów. Jednak e ust powanie deficy-
tów neurologicznych jest bardzo powolne z uwagi na
czas potrzebny do regeneracji uszkodzonej tkanki ner-
wowej. W praktyce klinicznej obserwuje si cz sto zja-
wisko wcze niejszego ust powania bólu w stosunku do

Skuteczno działania przeciwbólowego klasycznej metody leczenia bólów kr gosłupa i metody McKenziego ...

97

zanikania deficytów neurologicznych. Obiektywnym spo-
sobem oceny skuteczno ci prowadzonej terapii mog by
tak e wyniki bada dodatkowych RTG, KT, NMR czy te
bada elektrofizjologicznych [22]. Jednak e bezwarunkowe
odnoszenie wyników tych bada do faktu nasilenia czy te
zmniejszenia dozna bólowych mo e budzi zastrze enia.
St d te , w sytuacjach konieczno ci bie cego monitoro-
wania procesu leczenia fizjoterapeutycznego to wła nie
zmiana charakteru bólu staje si wska nikiem poprawno ci
i trafno ci leczenia Zmiany w charakterze bólu s mo liwe
do zarejestrowania tylko przez samego chorego. Warto
zaznaczy , e aby leczenie fizjoterapeutyczne chorego z bó-
lami kr gosłupa odniosło spodziewany efekt potrzebna jest
jego współpraca, a b dzie to mo liwe tylko w przypadku
ewidentnego zmniejszenia podstawowej dolegliwo ci cho-
rego, czyli bólu. Oczywi cie nie umniejsza to znaczenia
wyników bada przedstawionych powy ej.

Tak wi c, podstaw prowadzonych rozwa a stało

si okre lenie przydatno ci skali VAS oraz opisu zmiany
zakresu promieniowania bólu w okre laniu skuteczno ci
terapii bólu jako metod prostych aczkolwiek cechuj -
cych si du doz subiektywizmu.

Interpretacja uzyskanej zmiany intensywno ci bólu

w skali VAS w grupie wicz cej metod klasyczn nie
jest jednoznaczna. U nikogo z wicz cych w tej grupie
nie stwierdzono braku bólu po 15 dniach terapii. Ponadto
wi kszo wicz cych okre liła po zako czeniu okresu
obserwacji swój ból jako redni. Dodatkowo zakres
promieniowania bólu przed i po leczeniu był bardzo
podobny. Warto jednak e zauwa y , e nikt z tej grupy
nie opisał swojego bólu po zako czeniu badanego okre-
su terapii jako silny (Tab. III). Tak wi c 15-dniowa tera-
pia mo e wydawa si całkowicie nieskuteczna, je eli
oceniana b dzie tylko przez pryzmat obecno ci bólu
i jego zakres. Jednak e istotna wydaje si pewna tenden-
cja do zmiany intensywno ci bólu, która mo e sugero-
wa , e w przypadku dłu szego okresu prowadzenia
leczenia efekty mogłyby by bardziej korzystne. O ko-
nieczno ci dłu szego leczenia z wykorzystaniem tej
metody wiadczy mo e tak e brak zmian w wynikach
badania klinicznego. Warto jednak pami ta , e w kla-
sycznym uj ciu wymagany czas dla tej formy leczenia to
4–6 tygodni [7, 8, 9], a w prowadzonym badaniu lecze-
nie trwało zaledwie 15 dni. Poza tym, je eli przyj

, i

metoda ta nie powoduje szybkiej repozycji wysuni tego
j dra mia d ystego, które de facto jest przyczyn bólu
[10, 11], to logicznym wydaje si powolne ujawnianie
pozytywnych efektów tej terapii. Warto przypomnie
o akcentowanej w tej metodzie kyfotyzacji cz ci l d -
wiowej kr gosłupa, co według niektórych autorów opó -
nia mo e proces repozycji wysuni tego j dra mia d ys-
tego [12, 13, 14].

Analiza wyników bada otrzymanych w grupie wi-

cz cej metod McKenziego w zakresie intensywno ci
bólu i zakresu jego promieniowania wydaje si bardziej
jednoznaczna. Oczywi cie grupa badana była stosunko-
wo nieliczna i otrzymane wyniki mog w pewnym sensie
by przypadkowe. Jednak e z uwagi na fakt, e grupa ta

miała podobn charakterystyk w ocenie klinicznej oraz
w podobny sposób opisywała nat enie bólu i jego zakres
jak grupa wicz ca metod klasyczn , otrzymane wyniki
mog sugerowa odmienny, szybszy mechanizm działania
przeciwbólowego. Wi kszo wicz cych w tej grupie
okre liła po 15 dniach swój ból jako lekki, co odbiega od
odczu chorych z grupy wicz cej metod klasyczn . Opis
zakresu promieniowania bólu do ko czyny dolnej w tej
grupie zdaje si sugerowa , e ból uległ u wi kszo ci bada-
nych istotnemu skróceniu, co mo e potwierdza znany
z literatury fenomen centralizacji dozna bólowych. Jed-
nak e, podobnie jak w grupie wicz cej metod klasyczn ,
zmiany w charakterze dozna bólowych nie znalazły po-
twierdzenia w wynikach badania klinicznego. Wytłuma-
czeniem tego faktu mo e by stosunkowo krótki czas lecze-
nia, a tak e długotrwało procesu chorobowego ( rednio
trzy miesi ce). Jak wiadomo, metoda McKenziego jest tym
bardziej skuteczna, im wcze niej w stosunku do wyst pie-
nia objawów bólowych zostanie zastosowana [15, 17, 18,
19, 20, 21].

Wnioski

1. Zarówno klasyczna metoda leczenia bólów kr go-

słupa, jak i metoda McKenziego mog przyczynia si
do zmiany charakterystyki dozna bólowych kr gosłupa
spowodowanych przepuklin j dra mia d ystego i to
w stosunkowo krótkim czasie od momentu rozpocz cia
terapii.

2. W przypadku bólów kr gosłupa trwaj cych kilka

miesi cy uzyskanie pozytywnych efektów terapii wyma-
ga dłu szego ni 15 dni okresu leczenia.

3. Jednoznaczne okre lenie, która z metod podda-

nych analizie jest bardziej skuteczna wymaga przepro-
wadzenia bada na znacznie wi kszej grupie chorych
i przy dłu szym okresie leczenia, co jest celem dalszych
bada autorów tego doniesienia.

Pi miennictwo

1.

Kirkaldy-Willis W.H., Hill R.J.: A more precise diagnosis for
low back pain. Spine, 1997, 4, 102-9.

2.

Anderson J.A.D.: Low back pain cause and prevention of long
term handicap. Int. Rehab. Med., 1981, 81-92.

3.

Białachowski J., Stryła W.: Analiza wybranych cech antro-
pometrycznych i rodzaju pracy zawodowej u chorych z prze-
puklin j dra mia d ystego cz ci l d wiowej kr gosłupa.
Post. Rehab., 2002,1, 37-8.

4.

Hanley E.N., Shapiro D.E.: The development of low back
pain after excision of a lumbar disc. J. Bone Joint Surg., 1989,
71, 719-21.

5.

Hulme A.: The surgical approach to thoracic intervertebral
disc protrusions. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry, 1960, 23,
133-7.

6.

Kiwerski J.: Czynniki warunkuj ce wynik leczenia operacyj-
nego zespołów bólowych kr gosłupa l d wiowego. Chirurgia
Narz du Ruchu i Ortopedia Polska, 1996, LXI, (3), 229-36.

7.

Manniche C., Bentzen I.: Clinical trial of intensive muscle
training for low back pain. Lancet, 1988, 2, 1473-6.

P. Lisi ski, J. Rissop-Gierszewska

98

8.

Tancred B., Tancred G.: Interpretation of exercise pro-
grammes for prevention and treatment of low back pain.
Physiotherapy, 1996, 23, (3), 168-73.

9.

Williams W.: Examination and conservative treatment for
disk-lesion in the lower spine. Clin. Orthop., 1995, 5, 28-40.

10.

Bolach B., Ko niewski M., Bolach E.: Niektóre czynniki wa-
runkuj ce skuteczno fizjoterapii chorych z dyskopati od-
cinka l d wiowego kr gosłupa. Fizjot., 2000, 8, (8), 16-9.

11.

Mach-Ossowska U.: Ocena efektów rehabilitacji chorych ze
zmianami zwyrodnieniowymi odcinka l d wiowego kr go-
słupa. Post. Rehab., 2000, 1, 29-30.

12.

Dziak A.: Post powanie diagnostyczne w bólach krzy a. Re-
hab. Med., 2001, 5, (4), 10-2.

13.

Elnaggar I.M., Nordin M., Sheikhzadeh A., Pamianpour M.,
Kahanowitz N.: Effects of spinal flexion and extension exer-
cises on low-back pain and spinal mobility in chronic me-
chanical low-back pain patients. Spine, 1991, 16, (8), 967-72.

14.

Cherkin D., Deyo R., Battie M., Street J., Barlow W.: A com-
parison of physical therapy, chiropractic, manipulation and
provision of an educational booklet for the treatment of pa-
tients with low back pain. Australian J. of Physiotherapy,
1999, 45, 1-5.

15.

Kokosz M.: Metoda McKenzie – jedna z dominuj cych me-
tod stosowanych w zachowawczym leczeniu dolegliwo ci bó-

lowych dolnego odcinka kr gosłupa. Fizjot., 1997, 5, (2),
35-41.

16.

Kokosz M.: Mo liwo ci zastosowania metody McKenzie
w leczeniu dolegliwo ci bólowych górnego odcinka kr go-
słupa. Fizjot., 1997, 5, (2), 28-35.

17.

Zydorowicz Z.: Przemieszczenie j dra mia d ystego wew-
n trz dysku. Fizjot., 2000, 8, (3), 6-10.

18.

Stengert T., Milanowska K.: Biomechaniczna diagnostyka
funkcjonalna metod McKenziego. Post. Rehab., 1994, 12,
(1), 59-65.

19.

Huijbregts P.A.: Mo liwo ci odprowadzenia przepukliny
kr ka mi dzykr gowego mity i fikcje. Rehab. Med., 2000, 4,
(2), 60-72.

20.

Donelson R., Silva G., Murphy K.: Centralization phenome-
non. Its usefulness in evaluating and treating referred pain.
Spine, 1990, 15, (3), 211-3.

21.

Gieremek K.: Zastosowanie metody McKenzie w terapii
pacjentów z dyskopati dolnego odcinka kr gosłupa. Post.
Rehab., 1994, (2), 32-40.

22.

Kinalski R.: Obiektywizacja elektromiograficzna wzmo o-
nego napi cia mi ni karku z zespołem szyjno-barkowym.
Post. Rehab., 1997, 11,(2), 67-71.