1

Kompetencje służb, inspekcji, straży podczas prowadzenia akcji

przeciwpowodziowej. Zagrożenie powodziowe, podstawy prawne

oraz plan ochrony przed powodzią. Sposoby wykonywania

zabezpieczeń przeciwpowodziowych.

Rozdział 1
mgr Henryk Ferster

Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego
Opolski Urząd Wojewódzki
E-Mail: [e-mail]

Rozdział 2

mgr inż. Jerzy Janik

Starszy Inspektor Wojewódzki

,

Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania
Kryzysowego Opolskiego Urzędu Wojewódzkiego,
e-mail: [e-mail]

Rozdział 3

mgr Przemysław Cyprys

starszy inspektor
Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego
Opolski Urząd Wojewódzki
[e-mail]

Rozdział 1

Kompetencje służb, inspekcji, straży podczas prowadzenia akcji
przeciwpowodziowej.

mgr Henryk Ferster

Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego
Opolski Urząd Wojewódzki
E-Mail: [e-mail]

1.1. Zagadnienia ogólne

Zagadnienia ochrony przed powodzią reguluje ustawa z dnia 18 lipca 2001r „Prawo

wodne” Dz. U. nr 239, poz. 2019 z 2005r z późniejszymi zmianami.

Art. 81 powyższej ustawy określa organy administracji rządowej i samorządowej jako

odpowiedzialne za ochronę przed powodzią i suszą. Zapis w takim brzmieniu jest

bardzo nieprecyzyjny, nie określa, jakie to są organy, ani też ich kompetencji i zadań.

Na mocy zapisów innych aktów prawnych można jako organy odpowiedzialne za

ochronę przed powodzią wymienić:

2

1. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej – organ administracji rządowej,

odpowiada za odprowadzanie wód i gospodarowanie urządzeniami

retencjonowania wody.

2. Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych – organ administracji

samorządowej,

odpowiada

za

budowę

i

utrzymanie

wałów

przeciwpowodziowych oraz odwodnienie terenu doliny za wałami.

3. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – organ administracji rządowej,

odpowiada za prognozy oraz monitoring meteorologiczny i hydrologiczny.

4. Organy samorządu lokalnego, tj. wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast,

Starostowie, oraz organy administracji rządowej wojewodowie odpowiadają za

organizację ochrony przeciwpowodziowej.

5. Jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz Obrona Cywilna Kraju

odpowiadają za prowadzenie akcji interwencyjnej i ratunkowej.

1.2. Szczegółowe zadania RZGW (na przykładzie RZGW Wrocław)

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej jest państwową jednostką budżetową podległą

Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. RZGW działają na podstawie

przepisów wspomnianej ustawy Prawo wodne, statutu nadanego przez Ministra

Środowiska zarządzeniem nr 19 z 5 czerwca 2007r oraz innych szczegółowych

przepisów.

Jednym z podstawowych zadań RZGW jest ochrona przeciwpowodziowa, polegająca

w szczególności na zachowaniu istniejących i tworzeniu nowych systemów retencji

wód, w tym budowie nowych i rozbudowie istniejących zbiorników retencyjnych,

budowie suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów. Bardzo ważnym

zadaniem RZGW jest sterowanie przepływem wód. W czasie zagrożenia

powodziowego dyrektor RZGW wydaje decyzję określającą wielkość zrzutu wody ze

zbiornika; decyzja taka podlega w ciągu 6 godzin uzgodnieniu z właściwym

wojewodą.

Realizując zadania wynikające z obowiązujących przepisów w RZGW we Wrocławiu

powołano Ośrodek Koordynacyjno-Informacyjny Ochrony Przeciwpowodziowej,

którego podstawowymi zadaniami są:

3

- sporządzanie studiów ochrony przed powodzią dla wydzielonych zlewni, które

w oparciu o posiadane dane oceniają możliwość wystąpienia zagrożenia

powodziowego, określają kierunki ochrony biernej i czynnej, określając równocześnie

kierunki koniecznych i niezbędnych inwestycji przy równoczesnym szacowaniu ich

kosztów;

- koordynowanie planów ochrony przeciwpowodziowej, w tym działań operacyjnych

na obiektach ochrony przed powodzią;

- informowanie i edukacja społeczeństwa oraz jednostek administracji publicznej

w zakresie działalności przeciwpowodziowej.

W tym miejscu należy wspomnieć o Dyrektywie Parlamentu Europejskiego w sprawie

oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, tzw. „Dyrektywa powodziowa”.

W dyrektywie tej próbuje się ujednolicić definicje zagrożeń powodziowych, jak

również definicje samej powodzi. Parlament Europejski dążył w swej Dyrektywie do

wyznaczenia pewnych standardów przy określaniu zagrożenia, ocenie ryzyka jak

również podjęcia koniecznych środków zaradczych. Bardzo ważnym zagadnieniem

poruszonym w Dyrektywie jest ocena ryzyka powodzi, powierzchni gdzie występuje

zagrożenie oraz konieczność opracowania map zagrożeń. Mapy te winny być

opracowane do końca 2013 r.

Najważniejsze informacje dotyczące działalności RZGW Wrocław.

1. Obszar działania RZGW Wrocław zaznaczono kolorem żółtym

4

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu obejmuje dorzecze Odry od

Kędzierzyna-Koźla (km 98,60) do ujścia Nysy Łużyckiej (km 542,40) oraz fragmenty

dorzeczy Łaby i Dunaju. Źródła Odry znajdują się na terytorium Czech w Górach

Oderskich, na 112,4 km od źródeł Odra wpływa na terytorium Polski. RZGW we

Wrocławiu obejmuje obszar blisko 40 tys. km² na terenie województw:

dolnośląskiego, oraz częściowo opolskiego, lubuskiego, śląskiego i wielkopolskiego.

Granice dorzeczy wyznaczają działy wodne, rozdzielające zlewiska trzech mórz:

Bałtyckiego, Północnego i Czarnego. Obszar działania RZGW Wrocław podzielono,

dla potrzeb właściwego zarządzania na 12 obszarów bilansowania wód, są to:

2. Obszary bilansowania wód RZGW Wrocław

RZGW Wrocław zarządza również obszarami szczególnie chronionymi, należą do

nich:

•

Park Narodowy Gór Stołowych o powierzchni 6,3 km²

•

Karkonoski Park Narodowy o powierzchni 5,6 km²

•

21 Parków Krajobrazowych o powierzchni 344,9 km²

•

46 Obszarów Chronionego Krajobrazu o powierzchni 727,9 km²

•

130 Rezerwatów Przyrody o powierzchni 12 km²

5

•

4 obszary „Natura 2000” specjalnej ochrony ptaków

•

15 specjalnych obszarów „Natura 2000” ochrony siedlisk.

Na obszarze działania RZGW Wrocław znajduje się 10 zbiorników retencyjnych:

Lp

Nazwa

Rzeka

Województwo Powierzchnia Pojemność

1.

Bukówka

Bóbr

Dolnośląskie

199 ha

16,79 mln m³

2. Dobromierz

Strzegomka

Dolnośląskie

111 ha

11,35 mln m³

3.

Kozielno

Nysa Kłodzka

Opolskie

346 ha

16,4 mln m³

4.

Mietków

Bystrzyca

Dolnośląskie

905 ha

71,85 mln m³

5.

Nysa

Nysa Kłodzka

Opolskie

2077 ha

123,4 mln m³

6.

Otmuchów

Nysa Kłodzka

Opolskie

2058 ha

130,4 mln m³

7.

Słup

Nysa Szalona

Dolnośląskie

486 ha

38,69 mln m³

8.

Sosnówka

potok Czerwonka

Dolnośląskie

180 ha

14,00 mln m³

9.

Topola

Nysa Kłodzka

Dolnośląskie

345 ha

26,50 mln m³

10.

Turawa

Mała Panew

Opolskie

2080 ha

106,2 mln m³

Ponadto w zarządzie RZGW Wrocław znajduje się 11 zbiorników suchych. Zbiorniki

te są szczególnie ważne ze względu na możliwość gromadzenia w nich nadmiaru

wody, co w sytuacji zagrożenia powodziowego pozwala na znaczne ograniczenie strat

oraz daje czas na ostrzeżenie ludności z terenów zagrożonych.

6

RZGW Wrocław wykonuje te zadania realizując swój cel podstawowy, tj. ochronę,

przed powodzią obszarów, którymi zarządza.

1.3. Szczegółowe zadania WZMiUW (na przykładzie WZMiUW Opole)

Główne zadania Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych wynikają

z przywołanej powyżej ustawy Prawo wodne art. 11 ust.1 pkt 4 „prawa właścicielskie

w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa wykonuje

marszałek województwa, jako zadanie z zakresu administracji rządowej wykonywane

przez samorząd województwa – w stosunku do wód istotnych dla regulacji stosunków

wodnych na potrzeby rolnictwa, służących polepszeniu zdolności produkcyjnej gleby

i ułatwieniu jej uprawy.” Do szczegółowych zagadnień należących do kompetencji

Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych można zaliczyć:

• wykonywanie zadań związanych z ochroną przed powodzią;

Lp.

Nazwa

obiektu

Rzeka

Województwo

Powierzchnia

Zbiornika

Pojemność

Całkowita

1.

Bolków

Rachowicka Woda

Dolnośląskie

23,1 ha

0,87 mln m³

2.

Cieplice

Wrzosówka

Dolnośląskie

214,3 ha

4,93 mln m³

3.

Kaczorów

Kaczawa

Dolnośląskie

25,3 ha

1,08 mln m³

4. Krzeszów I

Zadma

Dolnośląskie

29,1 ha

0,61 mln m³

5. Krzeszów II

Zadma

Dolnośląskie

30,0 ha

0,52 mln m³

6. Międzygórze

Wilczka

Dolnośląskie

6,7 ha

0,83 mln m³

7.

Mirsk

Długi Potok

Dolnośląskie

99,6 ha

3,92 mln m³

8. Mysłakowice

Łomnica

Dolnośląskie

101,0 ha

3,65 mln m³

9.

Sobieszów

Kamienna

Dolnośląskie

200,0 ha

6,74 mln m³

10.

Stronie Śl.

Morawka

Dolnośląskie

24,5 ha

1,38 mln m³

11. Świerzawa

Kamiennik

Dolnośląskie

30,6 ha

1,77 mln m³

7

• utrzymywanie i eksploatacja urządzeń melioracyjnych oraz rzek, kanałów, wałów

przeciwpowodziowych, przepompowni;

• koordynowanie i realizowanie zadań z zakresu budowy i modernizacji obiektów

hydrotechnicznych zabezpieczenia przeciwpowodziowego;

• planowanie i koordynowanie zamierzeń gospodarki wodnej i melioracji;

• organizowanie i nadzór nad realizacją „Wojewódzkiego Programu Małej Retencji

Wodnej”;

• pomoc przede wszystkim dla gmin w zakresie nadzoru robót eksploatacyjnych,

konserwacyjnych i melioracji szczegółowej.

Najważniejsze informacje dotyczące działalności WZMiUW w Opolu.

Bardzo ważnym zadaniem WZMiUW w Opolu są sprawy związane z wykonywaniem

i utrzymywaniem melioracji cieków wodnych znajdujących się na styku Polski

i Czech. Wojewódzki Zarząd posiada 7 oddziałów w: Brzegu, Głubczycach,

Kluczborku, Krapkowicach, Nysie, Oleśnie, Opolu i Prudniku. Przy każdym

z oddziałów znajdują się magazyny przeciwpowodziowe wyposażone w podstawowy

sprzęt i worki wykorzystywane przy prowadzeniu akcji przeciwpowodziowej. Sprzęt

ten wydawany jest nieodpłatnie jednostkom samorządu terytorialnego w czasie

prowadzenia akcji.

W administrowaniu WZMiUW w Opolu znajduje się:

• 2 903 km rzek

• 358 km wałów przeciwpowodziowych

• 6 zbiorników

• 5 stacji pomp

• 2646 przepustów wałowych

• 150 budowli piętrzących.

8

1.4. Szczegółowe zadania IMiGW (na przykładzie IMiGW we

Wrocławiu)

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej został utworzony uchwałą Rady Ministrów

z połączenia Państwowego Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego z Instytutem

Gospodarki Wodnej. IMiGW działa w oparciu o statut zatwierdzony przez Ministra

Środowiska z lutego 2006r oraz w oparciu o przywoływaną powyżej ustawę Prawo

wodne i ustawę z 25 lipca 1985r o jednostkach badawczo-rozwojowych. Nadzór nad

instytutem sprawuje Minister Środowiska, siedzibą Instytutu jest Warszawa. Instytut

posiada 7 rejonów obejmujących swym zasięgiem działania określone regiony kraju.

3. Oddziały terytorialne Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej

Podstawowym zadaniem statutowym Instytutu jest prowadzenie na terytorium

Rzeczypospolitej monitoringu procesów zachodzących w atmosferze i hydrosferze.

Monitoring jest prowadzony w celu sprawowania skutecznej osłony hydrologicznej

i meteorologicznej, mającej na celu prognozowanie, a w razie konieczności wczesne

ostrzeganie przed możliwymi niekorzystnymi zjawiskami naturalnymi występującymi

w atmosferze i hydrosferze. Swoje podstawowe zadania określone w statucie Instytut

realizuje poprzez Państwową Służbę Hydrologiczno-Meteorologiczną. Do jej zadań

należy:

• wykonywanie zadań w zakresie osłony hydrologicznej i meteorologicznej;

Rejon Biuro Prognoz

I

Szczecin

II

Gdynia

III

Białystok

IV

Poznań

V

Centralne Warszawa

VI

Wrocław

VII

Kraków

9

• utrzymywanie i rozwój systemu pozyskiwania, przetwarzania i przesyłania danych

meteorologicznych i hydrologicznych dla wyznaczonego obszaru;

• gromadzenie danych historycznych i opracowywanie na ich podstawie symulacji

zdarzeń;

• udział w pracach organizacji europejskich i światowych w zakresie meteorologii

i hydrologii z uwzględnieniem zagrożeń naturalnych.

1.5. Zadania wojewody

Zadania i uprawnienia wojewody są uregulowane w ustawie z 05.06.1998

„O administracji rządowej w województwie” Dz. U. nr 80, poz. 872 z późniejszymi

zmianami.

Wojewoda jest:

• przedstawicielem Rady Ministrów w województwie,

• zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej,

• organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego,

• organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu

administracyjnym,

• reprezentantem Skarbu Państwa.

Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów w terenie odpowiada za wykonywanie

polityki rządu na obszarze województwa, a szczególnie za:

• wykonywanie przez organy administracji zespolonej zadań wynikających z ustaw

oraz innych aktów prawa;

• wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego zadań z zakresu

administracji rządowej wynikających z obowiązującego prawa, w tym

porozumień;

• zapewnienie współdziałanie całej administracji rządowej i samorządowej

działającej na obszarze województwa i kierowanie jej działalnością w zakresie

szeroko rozumianego bezpieczeństwa, a także zwalczania klęsk żywiołowych

i innych nadzwyczajnych zdarzeń oraz usuwania ich skutków;

10

• ocenę stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego, opracowanie planów ochrony

przed powodzią oraz ogłoszenie i odwołanie pogotowie lub alarm

przeciwpowodziowego.

Wojewoda jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra

właściwego do spraw wewnętrznych i administracji. Jest to w zasadzie suwerenna

decyzja Prezesa Rady Ministrów, nie wymaga żadnych uzgodnień, opinii lub

porozumień. Sejmik województwa będący najważniejszym organem samorządu

terytorialnego uczestniczy w powoływaniu wojewody. Widać więc, że władza

wojewody jest bezpośrednim przedłużeniem administracji rządowej.

Wojewoda jako przedstawiciel rządu w terenie odpowiada za szeroko rozumiane

bezpieczeństwo, w tym bezpieczeństwo przeciwpowodziowe.

Za bezpieczeństwo mieszkańców gminy odpowiada wójt (burmistrz, prezydent

miasta), starosta natomiast odpowiada za bezpieczeństwo mieszkańców powiatu.

Kompetencje te wzajemnie się zazębiają; gdy zagrożenie dotyczy jednej gminy

działaniami zapobiegawczymi kieruje wójt (burmistrz, prezydent miasta), gdy jednak

zagrożenie dotyczy kilku gmin obowiązek koordynowania akcją przejmuje starosta.

Natomiast, gdy kataklizm swym zasięgiem obejmuje co najmniej dwa powiaty akcję

koordynuje wojewoda. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że starosta nie przejmuje

obowiązków wójta kierującego akcją na swym terenie, starosta tylko koordynuje

i wspiera swoimi siłami prowadzoną przez wójtów akcję ratowniczą; podobna jest rola

wojewody: to nie on kieruje akcją w terenie, jego obowiązkiem jest nadzór

i koordynacja działań organów samorządu terytorialnego.

Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym wojewoda jest organem właściwym

w sprawach zarządzania kryzysowego, realizuje swoje zadania w tym zakresie poprzez

właściwą komórkę urzędu wojewódzkiego, jaką jest Wydział Bezpieczeństwa

i Zarządzania Kryzysowego, a jako organ pomocniczy ma Wojewódzki Zespół

Zarządzania Kryzysowego. W skład zespołu wchodzą przedstawiciele administracji

rządowej i samorządowej oraz inne osoby zaproszone przez przewodniczącego,

którym z mocy ustawy jest wojewoda, ma on całkowitą dowolność tworzenia

struktury jak i składu zespołu. Wojewoda ma jeszcze jeden bardzo znaczący i ważny

organ wykorzystywany w sprawach związanych z zarządzaniem kryzysowym, jest to

Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego. Centrum stanowi część składową

11

Wydziału Bezpieczeństwa, jest komórką, która zbiera informacje o sytuacji

w województwie, tam też uruchamia się wszelkie procedury przewidziane na

zdarzenia kryzysowe. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym oddaje w ręce wojewody

zagadnienia związane z szeroko rozumianym bezpieczeństwem a więc obroną

narodową (NSPK), obroną cywilną (system ostrzegania i alarmowania, formacje OC),

a także z zarządzaniem kryzysowym, tj. ochroną infrastruktury krytycznej,

planowaniem cywilnym i koordynowaniem lub kierowaniem akcją w sytuacji

kryzysowej.

1.6. Podsumowanie

Możliwość pojawienia się zagrożenia powodziowego jest sygnalizowana przez

odpowiednie służby IMiGW w stosownych komunikatach lub ostrzeżeniach.

Informacja taka jest przesyłana do służb wojewody, tzn. do Wojewódzkiego Centrum

Zarządzania Kryzysowego, oraz do innych służb, w tym do RZGW. Dyrektor RZGW,

jak już wspominałem wcześniej, jest odpowiedzialny między innymi za podejmowanie

działań związanych z ochroną przed powodzią. Działania te można określić jako:

standardowe (normalne) lub nadzwyczajne (alarmowe).

Do działań standardowych zaliczamy m. in. okresowe kontrole techniczne budowli

hydrotechnicznych, opracowywanie map z wyznaczonymi obszarami zagrożonymi

zalaniem. Do działań takich zaliczyć należy również opracowywanie danych

historycznych dotyczących powodzi, a także dokonywanie analiz i ocen zagrożenia.

Ważnym zadaniem RZGW jest bieżąca działalność administracyjna polegająca na

opracowywaniu projektów planów ochrony przeciwpowodziowej, wyznaczaniu granic

obszarów bezpośrednio zagrożonych powodzią. Obszary takie zgodnie z Prawem

wodnym podlegają znacznym ograniczeniom pod względem ich zagospodarowania

i sposobu użytkowania. Prawo wodne w art. 82 wyróżnia obszary potencjalnie

zagrożone powodzią i obszary bezpośrednio zagrożone powodzią, czyli tereny miedzy

wałami. Na obszarach tych nie wolno wykonywać żadnych budowli lub prac

mogących utrudnić przepływ wody. Dyrektor RZGW może nakazać usunięcie drzew

i krzewów oraz wskazać sposób zagospodarowania gruntów. W przypadku wykonania

robót niezgodnych z tymi ograniczeniami starosta może w drodze decyzji

12

administracyjnej nakazać przywrócenie stanu poprzedniego na koszt tego, kto je

wykonał.

Do działań nadzwyczajnych można zaliczyć udział w pracach zespołu zarządzania

kryzysowego, zbieranie i udostępnianie informacji o aktualnej sytuacji hydrologicznej,

nadzór i kontrola stanu technicznego urządzeń ochrony przeciwpowodziowej oraz

współudział w ewakuacji ludności i mienia.

Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych jest jednostką podporządkowaną

Marszałkowi Województwa. WZMiUW planuje, nadzoruje i wykonuje urządzenia

melioracyjne, w tym budowle i wały przeciwpowodziowe. Do zadań WZMiUW

należy również utrzymywanie magazynów ze sprzętem przeciwpowodziowym. Sprzęt

ten jest bezpłatnie użyczany podczas czynnej ochrony przed powodzią.

Jak już wspominałem główny ciężar akcji przeciwpowodziowych spoczywa na

organach administracji właściwych szczebli. Wójt, zgodnie z art. 31a Ustawy

z 05.06.1990 „O samorządzie gminnym” – Dz. U. nr 141, poz.1591 z 2001r

z późniejszymi zmianami, ma obowiązek opracować plan ochrony przed powodzią

administrowanej gminy i w razie zagrożenia ogłosić pogotowie powodziowe lub alarm

przeciwpowodziowy. Takie same obowiązki nakłada Ustawa z 05.06.1998

„O samorządzie powiatowym” na starostę, a Ustawa z 05.06.1998 „O administracji

rządowej w województwie” Dz. U. nr 80, poz. 872 z późniejszymi zmianami nakłada

ten obowiązek na wojewodę. Powyższe zapisy prawa szczególny nacisk kładą na

opracowanie planów ochrony przed powodzią, a także na ostrzeganie i organizację

zaplecza technicznego do akcji zabezpieczającej przed zalaniem i do działań

przeciwpowodziowych.

Jak widać z powyższego główny ciężar, tak przeciwdziałania powodzi jak

i prowadzenia akcji przeciwpowodziowej. spoczywa na organach administracji

publicznej właściwego szczebla. Organy te mają do pomocy wszystkie służby,

inspekcje i straże niezbędne przy prowadzeniu działań. Musimy bowiem pamiętać, że

powódź to nie tylko wezbrane wody zalewające nasz dobytek, ale to bardzo często

brak energii elektrycznej, zagrożenie epidemiologiczne, awarie oczyszczalni ścieków

czy też problemy z chorymi lub padłymi zwierzętami. Dlatego też w skład zespołu

zarządzania kryzysowego wchodzą przedstawiciele takich służb jak: Inspekcja

Weterynaryjna, Inspekcja Handlowa, Sanepid, Ochrona Środowiska. Każda z tych

służb i inspekcji odpowiada za swój odcinek akcji, za całość odpowiedzialność ponosi

13

organ administracji publicznej. Należy pamiętać, że powoływane zespoły i grupy mają

jedynie charakter doradczo-pomocniczy, decyzję zawsze podejmuje jednoosobowo

przedstawiciel administracji właściwego szczebla.

Kompetencje poszczególnych organów, tak administracji publicznej jak i innych służb

czy inspekcji, nie są niestety nigdzie wyraźnie określone, ustawa; „Prawo wodne” jak

i ustawa „O zarządzaniu kryzysowym” nie precyzują dokładnie kompetencji

i uprawnień poszczególnych organów. Wiele uregulowań trzeba szukać w aktach

prawnych określających kompetencje innych organów.

Rozdział 2
Zagrożenie powodziowe, podstawy prawne oraz plan ochrony przed
powodzią.

mgr inż. Jerzy Janik

Starszy Inspektor Wojewódzki,
Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania
Kryzysowego Opolskiego Urzędu Wojewódzkiego,
e-mail: [e-mail]

2.1. Zagrożenie powodziowe

Zagrożenie powodziowe jest jednym z wielu zagrożeń z jakimi boryka się ludzkość

na przestrzeni swoich dziejów. Powodzie w zależności od ich skali, zawsze

powodowały znaczne straty materialne, potrafiły zniweczyć dorobek wielu pokoleń a

często odbierały życie wielu ludziom. W naszych czasach, szczególnie powódź w

lipcu 1997 r., pokazała jak niszczycielskim żywiołem może być woda,

uświadamiając nam jednocześnie potrzebę budowy technicznych systemów

ochronnych,

jak

i

konieczność

dobrego,

wcześniejszego

przygotowania

organizacyjnego do działań przeciwpowodziowych.

Właściwa ochrona przeciwpowodziowa to ciągłe realizowanie następujących

podstawowych 3 strategii:

- strategia 1 „Trzymać powódź z dala od ludzi”,

- strategia 2 „Trzymać ludzi z dala od powodzi”,

- strategia 3 „Nauczyć się żyć z powodzią”,

Podstawowe środki umożliwiające realizację strategii 1 to:

- zbiorniki retencyjne,

14

- obwałowania,

- poldery i suche zbiorniki przeciwpowodziowe,

- umiejętność sterowania wodami wezbraniowymi przy użyciu budowli i urządzeń

hydrotechnicznych.

Podstawowe środki umożliwiające realizację strategii 2 to:

- uwzględnianie linii zalewów w planach zagospodarowania przestrzennego,

- ograniczanie stref zabudowy na terenach zalewowych,

- określenie warunków, jakie muszą spełniać obiekty dopuszczone do realizacji na

terenach zalewowych.

Podstawowe środki umożliwiające realizację strategii 3 to:

- lokalne systemy ostrzeżeń powodziowych,

- systemy reagowania na powódź,

- zabezpieczenie istniejących obiektów na wypadek powodzi,

- systemy odwadniające,

- powszechna edukacja i informacja o powodziach i sposobach zapobieganiu ich

skutków.

Aby skutecznie ograniczać skutki powodzi, a w szczególności zapewnić wysoki

stopień bezpieczeństwa ludzi i ich mienia na wypadek wystąpienia powodzi, należy

obligatoryjnie podejmować szereg przedsięwzięć, kwalifikujących je do zadań z

zakresu bezpieczeństwa publicznego.

Przedsięwzięcia te znalazły odbicie w zapisach obowiązującego prawa, w którym

obowiązki dotyczące ochrony przeciwpowodziowej zapisano w podstawowych

ustawach regulujących funkcjonowanie organów administracji publicznej rządowej i

samorządowej, szczególnie szczebla wojewódzkiego, powiatowego i gminnego.

Ochrona przeciwpowodziowa posiada także swoje odzwierciedlenie w zapisach

prawa wodnego oraz w zapisach innych ustaw i rozporządzeń, związanych z

zarządzaniem kryzysowym a także działalnością poszczególnych służb

ratowniczych, szczególnie Państwowej Straży Pożarnej.

Powódź to klęska żywiołowa i w zależności od jej zasięgu mówimy o skali tej

klęski. Realizacja ochrony przeciwpowodziowej, wymaga więc wcześniej

zaplanowanych działań, gdyż zgodnie z ustawową definicją powodzi, powoduje ona

zagrożenie dla ludności lub mienia, co wymaga już uruchamiania procedur

związanych z zarządzaniem kryzysowym, w obliczu klęski żywiołowej.

15

Zgodnie z art. 9 ust.1 pkt 10) ustawy Prawo wodne - cyt: „Powódź - to takie

wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub morzu,

podczas którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne

albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenie dla ludności lub mienia” – koniec cyt.

Chcąc więc skutecznie realizować ochronę przeciwpowodziową na każdym szczeblu

zarządzania kryzysowego, należy mieć na uwadze fakt, że mamy do czynienia ze

zjawiskiem bardzo groźnym a to wymaga aby w odniesieniu do działań

przeciwpowodziowych, zidentyfikować podstawowe rodzaje działań operacyjnych

a w dokumentach planistycznych, zawrzeć procedury odnoszące się do tych działań.

Część z nich to działania, które są podejmowane nie tylko podczas zagrożenia

powodziowego, lecz także podczas i innych sytuacji kryzysowych. W działaniach

przeciwpowodziowych można wyróżnić 4 następujące, podstawowe rodzaje tych

działań:

1. Prognozowanie, ostrzeganie i alarmowanie, monitoring i analizy.

2. Przeprowadzanie wód powodziowych i techniczne działania zabezpieczające.

3. Akcja ratownicza na terenach zalanych.

4. Logistyczne zabezpieczenie działań.

Ad 1). Prognozowanie, ostrzeganie i alarmowanie, monitoring i analizy, podczas

działań przeciwpowodziowych obejmują:

Przyjmowanie i analizowanie:

- komunikatów z IMGW o sytuacji hydrometeorologicznej i prognozie jej rozwoju,

- informacji o ogłoszonych przez jednostki samorządu terytorialnego stanach

pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego,

- informacji o powstałych zagrożeniach na terenach zalanych,

- informacji o przebiegu działań prowadzonych przez uczestników akcji

ratowniczych, ze szczególnym uwzględnieniem problemów w ich przebiegu

Monitorowanie:

- działań ratowniczych prowadzonych przez władze administracji publicznej

(zespoły zarządzania kryzysowego i pozostałe jednostki ratownicze),

- przejezdności dróg oraz innych tras transportowych w rejonie prowadzenia akcji

ratowniczej,

- wielkości i rodzaju szkód powstałych na terenach zalanych,

- wielkości sił i środków użytych do akcji ratowniczej.

Opracowywanie:

16

- analiz dotyczących trafności prognoz czasu przebiegu, wysokości i zasięgu fali

powodziowej oraz efektywności działań ratowniczych,

- dokumentacji prowadzonych działań

- okresowych informacji o sytuacji na obszarach objętych powodzią oraz przebiegu

akcji przeciwpowodziowej,

Przekazywanie uczestnikom działań przeciwpowodziowych:

- danych i informacji, niezbędnych będących wynikiem w/w działań,

- zarządzeń, decyzji, poleceń i wytycznych otrzymanych od szefa, zastępców i

członków zespołu zarządzania kryzysowego – w tym komunikatów związanych z

ostrzeganiem i alarmowaniem ludności

W/w czynności wykonywane najczęściej przez służbę dyżurną i analityków

zorganizowanych w centrach zarządzania kryzysowego, są bardzo istotne gdyż

bezpośrednio rzutują na jakość i skuteczność pozostałych podstawowych działań

operacyjnych. Stąd też należy przywiązywać do nich szczególną wagę podczas

opracowywania dokumentów planistycznych.

Ad 2). Przeprowadzanie wód powodziowych i techniczne działania zabezpieczające

obejmują:

- wszelkie działania polegające na sterowaniu dostępnymi środkami technicznymi,

przepływem wód wezbraniowych w taki sposób, aby ograniczyć do minimum

zalewanie terenów zamieszkałych oraz takich, których zalanie spowoduje znaczne

straty materialne a także zagrozi środowisku naturalnemu,

- wszelkie działania na budowlach hydrotechnicznych (np. podwyższanie wałów,

zabezpieczanie budowli na terenach zalewowych workami lub innymi osłonami,

wprowadzanie wód powodziowych na tereny niezamieszkałe, itp.), celem

ograniczenia do minimum zalewanie terenów zamieszkałych oraz takich, których

zalanie spowoduje znaczne straty materialne a także zagrozi środowisku

naturalnemu.

Ad 3). Akcja ratownicza na terenach zalanych obejmuje:

- wszelkie działania w okresie bezpośrednio poprzedzającym zalanie terenu jak i po

jego zalaniu, zmierzające do maksymalnego ograniczenia zagrożenia życia i zdrowia

ludzi oraz zminimalizowania strat materialnych jak i zagrożeń środowiska

naturalnego

Ad 4). Logistyczne zabezpieczenie działań obejmuje:

17

- wszelkie działania w okresie bezpośrednio poprzedzającym zalanie terenu jak i po

jego zalaniu, mające na celu stworzenie właściwych, techniczno - zaopatrzeniowych

warunków do prowadzenia w/w operacyjnych działań przeciwpowodziowych.

Dobrze opracowany plan operacyjny ochrony przed powodzią, jest więc bardzo

ważnym elementem ochrony przeciwpowodziowej, od którego często zależy

skuteczność podejmowanych działań.

2.2. Podstawowe przepisy prawne dotyczące realizacji ochrony przeciwpowodziowej.

Warunkiem skutecznej realizacji ochrony przeciwpowodziowej jest między innymi

właściwy stan koryt rzek i ich dolin, a także odpowiedni stan techniczny zbiorników

retencyjnych, jak i budowli piętrzących na rzekach. Zarządcą głównych rzek wraz

ze zlokalizowanymi budowlami piętrzącymi zlokalizowanymi w ich korytach, jest

Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej i jego oddziały terenowe. Zarządcami

pozostałych mniejszych rzek i budowli ochronnych, są samorządy wojewódzkie i

zarządcy prywatni. Szczegółowo obowiązki w/w zarządców w zakresie ochrony

przeciwpowodziowej określa ustawa z dnia 18 lipca 2001 r Prawo wodne (tekst

jednolity - Dz. U. z 2005 r. Nr 239 poz. 2019)

Cały dział V tej ustawy – „Ochrona przed powodzią oraz suszą” – a także zapisy w

innych częściach ustawy , zawierają informacje niezbędne do sporządzenia planów

przeciwpowodziowych. Obszerność tych zapisów oraz wiele odnośników do

związanych z ustawą aktów wykonawczych, powoduje że omówienie tych

zagadnień może być przedmiotem odrębnych szkoleń.

Obowiązek

podejmowania

działań

przeciwpowodziowych

przez

organy

administracji publicznej dla terenu województwa, powiatu i gminy, w tym

obowiązek opracowania planów operacyjnych ochrony przed powodzią wynika z :

Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie (Dz. U.

Nr 80 poz. 872 z późn. zmianami), gdzie m. in. zapisano cyt.:

„........Art. 15. Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za

wykonywanie

polityki

rządu

na

obszarze

województwa,

a

w

szczególności:...............4)

zapewnia

współdziałanie

wszystkich

jednostek

organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze

województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia,

zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i

18

utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także

zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz

zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w ustawach,

4a) dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa,

opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje

pogotowie i alarm przeciwpowodziowy,..................” – koniec cyt.

Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. Nr 142 poz.

1590

z

2001r.

z

późn.

zmianami),

gdzie

m.

in.

zapisano

cyt.:

„........Art. 14. 1. Samorząd

województwa

wykonuje

zadania

o

charakterze

wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie:..................................

9) gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności

wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych,.....”,

koniec cyt.

Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. Nr 142 poz.

1592 z 2001r. z późn. zmianami), gdzie m. in. zapisano cyt.: „.........Art. 4. 1. Powiat

wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w

zakresie:................ 16) ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i

utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i

zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz

środowiska,...................................................................................................................

Art. 34................1a. Starosta opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią

oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy....”, koniec cyt.

Ustawy z dnia 5 czerwca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. Nr 142 poz. 1591

z 2001r. z późn. zmianami), gdzie m. in. zapisano cyt.: „.......Art. 7. 1. Zaspokajanie

zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności

zadania własne obejmują sprawy:..................................................................................

14)

porządku

publicznego

i

bezpieczeństwa

obywateli

oraz

ochrony

przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania

gminnego magazynu przeciwpowodziowego,................................................................

Art. 31a. Wójt opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i

odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy.........”, koniec cyt.

Z w/w tylko wybranych zapisów prawa wynika, że szczególny nacisk położono

właśnie na opracowanie planów operacyjnych ochrony przed powodzią, oraz na

19

ostrzeganie i alarmowanie a także organizację zaplecza techniczno-materiałowego do

działań przeciwpowodziowych.

Ważne jest uświadomienie sobie faktu, że powodzi towarzyszą często inne

zagrożenia związane np. z: utrudnieniami komunikacyjnymi, brakiem łączności,

odcięciem dostaw wody czy energii, awariami urządzeń sanitarnych, itp.

Powoduje to, konieczność wkomponowania procedur postępowania podczas działań

przeciwpowodziowych, w ogólne procedury i zasady postępowania na wypadek

powstania sytuacji kryzysowej. Stąd też, bardzo istotnymi przepisami prawa

regulującymi całą sferę działań przygotowawczych, planistycznych i operacyjnych,

są:

- ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz.

558 z późn. zmianami),

- ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89,

poz. 590),

wraz z wydanymi do nich aktami wykonawczymi.

Ustawy te zawierają także informacje na temat zadań i struktur szczebla centralnego

podczas działań w sytuacji kryzysowej, a także zasady ich współdziałania ze

strukturami niższego szczebla administracji publicznej, oraz zawierają podstawowe

dane o rodzaju i zawartości wymaganych dokumentów planistycznych w

zarządzaniu kryzysowym. Znajomość zapisów zawartych w tych ustawach,

warunkuje możliwość dobrego opracowania planu przeciwpowodziowego.

Ochrona przeciwpowodziowa ma odzwierciedlenie jeszcze w innych aktach

prawnych,

lecz

podstawowe

znaczenie

dla

organizacji

i

działań

przeciwpowodziowych mają wszystkie dotychczas wymienione ustawy.

2.3. Plan operacyjny ochrony przed powodzią.

2.3.1. Cel opracowania planu operacyjnego ochrony przed powodzią i jego

struktura.

Plan operacyjny ochrony przed powodzią – zwany dalej PLANEM, niezależnie od

szczebla zarządzania sytuacją kryzysową (krajowy, wojewódzki, powiatowy czy

gminny) - stanowi jedno z podstawowych narzędzi szefów zespołów zarządzania

kryzysowego i głównych uczestników działań przeciwpowodziowych, wchodzących

20

w skład tych zespołów, podczas działań przeciwpowodziowych, o skali

wymagającej koordynacji akcji ratowniczej.

PLAN ma zastosowanie do operacyjnych działań przeciwpowodziowych w fazie

reagowania, aż do momentu wstępnego szacowania strat poprzedzającego

bezpośrednio fazę odbudowy.

PLAN powinien być spójny z planem reagowania kryzysowego oraz planem

ratownictwa opracowywanym prze jednostki organizacyjne Państwowej Straży

Pożarnej, a także uwzględniać współdziałanie z zarządcami wód i pozostałymi

uczestnikami działań przeciwpowodziowych.

PLAN gminny powinien uwzględniać przede wszystkim bezpośrednie działania

zapobiegawczo-ratownicze na określonym terenie oraz elementy współdziałania ze

starostą, który koordynuje działania ratownicze w przypadku wystąpienia

zagrożenia na obszarze więcej niż jednej gminy.

PLANY powiatowe, wojewódzkie czy krajowe powinny przede wszystkim

uwzględniać elementy koordynacji działań prowadzonych bezpośrednio przez

gminy i pozostałe jednostki ratownicze na terenach zalanych, ze szczególnym

uwzględnieniem wsparcia organizacyjnego i logistycznego tych jednostek.

PLAN nie powinien dublować procedur zawartych już planie reagowania

kryzysowego i niezależnych od charakteru zagrożenia np. dotyczących łączności,

udzielania pomocy społecznej, informowania opinii publicznej, itp. Powinien

zawierać tylko procedury i zbiory danych, charakterystyczne dla specyfiki zjawiska

powodziowego oraz wg potrzeb, zawierać odesłania do odpowiednich procedur i

danych planu reagowania kryzysowego. Szczególnie dotyczy to prowadzenia

działań ratowniczych w fazie reagowania, stąd też PLAN powinien stanowić aneks

funkcyjny do planu reagowania kryzysowego.

21

Rys. 1. Miejsce PLANU w strukturze planu reagowania kryzysowego

Przed przystąpieniem do opracowania PLANU, należy wykonać szereg analiz i

ustaleń. Jest to szczególnie ważne gdyż na różnych obszarach zjawiska powodziowe

zachodzą inaczej. Powoduje to, że w różnych miejscach prowadzenie działań

ratowniczych jest odmienne. Różnorodność geograficzno-krajobrazowa, oraz sposób

zagospodarowania terenu, wymusza inny rodzaj działań przeciwpowodziowych.

Przykładowo na terenach górzystych wezbrania wód są szybkie w porównaniu z

terenami nizinnymi. Powodzie na wybrzeżu morskim wynikające z naporu wód

morza do ujść rzek, mają inny charakter od pozostałych. Inne problemy wynikają z

prowadzenia akcji ratowniczej na terenach silnie zurbanizowanych a inne na

obszarach typowo wiejskich, itp...

Powyższe uwarunkowania pokazują, że nie da się opracować jednego,

uniwersalnego wzorca PLANU. Można jedynie mówić o jego podstawowej

zawartości i określić katalog czynności poprzedzających proces tworzenia PLANU.

Czynności te m. in. obejmują:

- powołanie zespołu zarządzania kryzysowego lub co najmniej wstępne określenie

jego podstawowego składu i zasad działania,

Plan reagowania kryzysowego

Treść planu

Załączniki

Załączniki funkcyjne

Aneksy funkcyjne

Odrębne plany

Instrukcje

Plan Ratownictwa

PLAN

Inne plany

Zaopatrzenie

w

wodę

Inne

instrukcje

Telefony, adresy

Procedura

użycia ..........

Inne, kolejne

załączniki

22

- ustalenie osoby lub zespołu osób do opracowania PLANU,

- skompletowanie i przeanalizowanie wszystkich aktów prawnych dotyczących

ochrony przeciwpowodziowej i zarządzania kryzysowego,

- inwentaryzację rzek, potoków, kanałów i urządzeń wodnych wraz z ustaleniem ich

prawnych zarządców,

- zidentyfikowanie technicznych zabezpieczeń przeciwpowodziowych wraz z oceną

ich stanu technicznego,

- zidentyfikowanie parametrów charakterystycznych dla stanów wód i punktów

pomiarowych realizowanych w ramach działalności Instytutu Meteorologii i

Gospodarki Wodnej,

- zidentyfikowanie obiektów ważnych dla funkcjonowania mieszkańców,

wymagających szczególnej ochrony na wypadek powodzi,

- ustalenie podstawowych jednostek organizacyjnych do działań

przeciwpowodziowych, konsultacje z przedstawicielami tych jednostek pod kątem

zapisów w PLANIE zasad ich udziału w akcji przeciwpowodziowej, ustalenie

zagadnień wymagających podpisania dodatkowych porozumień i umów,

- analiza w/w danych i ustaleń oraz opracowanie konspektu PLANU, ze wstępnym

określeniem jego zawartości, zgodnie z posiadanymi danymi oraz wg aktualnego

stanu organizacyjnego służb podejmujących działania w sytuacji kryzysowej.

Po wykonaniu w/w czynności można odpowiedzialnie przystąpić do opracowania

PLANU, a także określić podstawowe kierunki jego dalszych aktualizacji, mając na

uwadze np. wieloletnie plany modernizacji zabezpieczeń przeciwpowodziowych czy

zmiany struktur organizacyjnych w zarządzaniu kryzysowym.

23

2.3.2. Podstawowa zawartość PLANU

PLAN powinien składać się z następujących części:

- ogólnej - zawierającej podstawę prawną opracowania, ogólny opis struktury

PLANU

i

jego

zawartości,

wyszczególnienie

uczestników

działań

przeciwpowodziowych, zakres powiązań zapisów z planem reagowania

kryzysowego, opis sytuacji powodziowej, dla której podejmuje się działania

zgodnie z PLANEM, zasady jego aktualizacji,

- organizacyjnej - zawierającej zarządzenia, uchwały, porozumienia i umowy

regulujące zasady współdziałania uczestników działań przeciwpowodziowych a

także skład i regulamin pracy zespołu zarządzania kryzysowego,

- operacyjnej – zawierającej opis podstawowych zadań uczestników działań

przeciwpowodziowych, szczegółowe procedury przyjmowania i przekazywania

informacji związanych z zagrożeniem powodziowym i skutkami powodzi a

także procedury; ostrzegania i alarmowania, prowadzenia działań związanych z

przeprowadzaniem wód powodziowych i pracą urządzeń wodnych, prowadzenia

działań ratowniczych związanych z powodzią, dla których nie określono

odpowiednich procedur w planie reagowania kryzysowego i planie ratownictwa,

- technicznej – zawierającej podstawowe dane i parametry techniczne związane z

poziomem stanu wód, parametrami pracy urządzeń przeciwpowodziowych oraz

inne dane dotyczące terenów zalewowych, dane związane z przeprowadzaniem

fal powodziowych a także dane pozwalające na wcześniejsze prognozy skali i

zasięgu

powodzi,

uwzględniające

uwarunkowania

przestrzennego

zagospodarowania terenu.

Forma przedstawienia w/w zagadnień i danych (opisy, tabele, zestawienia, itp. –

jako załączniki do części tekstowych), powinna uwzględniać funkcjonalność

PLANU, jako narzędzia wspomagającego szybkie podejmowanie działań

ostrzegających i ratowniczo-koordynacyjnych.

Przykładowy spis treści takiego PLANU dla obszaru województwa:

Spis treści:

I. Część ogólna:

I.1. Objaśnienia skrótów użytych w treści

I.2. Podstawy prawne opracowania PLANU

24

I.3. Cel opracowania PLANU

I.4. Zasady aktualizacji PLANU

I.5. Adresaci PLANU

II. Część operacyjna.

II.1. Wykaz zadań związanych ze specyfiką zagrożenia powodziowego,

realizowanych przez Kierownictwo Zespołu oraz Zarządców rzek i

urządzeń wodnych.

II.2. Zadania CZK i sposób ich realizacji.

II.3. Tabele procedur i czynności operacyjnych.

II.4. Wykaz pojęć związanych ze specyfiką zagrożenia powodziowego.

III. Załączniki – wykaz.

Podczas wystąpienia zagrożenia powodziowego o charakterze lokalnym, często

wystarczające są działania ratownicze podejmowane jedynie przez jednostki

Państwowej Straży Pożarnej, czy też inne wyspecjalizowane służby, bez

konieczności uruchamiania procedur PLANU. Dlatego też ważne jest zamieszczenie

w PLANIE, definicji niektórych pojęć związanych ze specyfiką zagrożenia

powodziowego, zawartych w aktach prawnych lub innych dostępnych

opracowaniach np. w dostępnej ogólnie internetowej encyklopedii hydrologii

Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Niektóre pojęcia warto zdefiniować

samemu,

zawierając

w

nich

odniesienie

do

podejmowanych

działań

przeciwpowodziowych.

Przykłady kilku własnych definicji istotnych dla podejmowanych działań, które

zawiera PLAN dla województwa opolskiego:

Lokalne zagrożenie powodziowe - to wystąpienie powodzi lub sygnalizowana

komunikatami z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, możliwość

wystąpienia powodzi o skali i zasięgu, dla których działania podejmowane

samodzielnie przez gminne i powiatowe organy samorządowe w zakresie

określonym w ustawie o stanie klęski żywiołowej, są wystarczające dla utrzymania

bezpieczeństwa ludzi i zabezpieczenia mienia .

Stan pogotowia przeciwpowodziowego - ogłaszany jest dla danego terenu w

przypadku gdy z analizy informacji o możliwym zagrożeniu powodziowym, wynika,

że może nastąpić jego zalanie powodujące zagrożenie ludności i mienia. Ogłoszenie

stanu pogotowia przeciwpowodziowego, jest jednocześnie zobowiązaniem dla

właściwych terenowo organów administracji publicznej jak i pozostałych jednostek

25

organizacyjnych oraz ludności, do sprawdzenia przygotowania się, oraz samego

przygotowania na ograniczenie wszelkich skutków, spowodowanych ewentualną

powodzią. W czasie stanu pogotowia przeciwpowodziowego do zadań terenowej

administracji publicznej przede wszystkim należy:

-

dokonanie rekonesansu najbardziej zagrożonych terenów,

-

monitorowanie poziomu wód w rzekach,

-

przygotowanie sił i środków do udziału w akcji przeciwpowodziowej,

Ogłaszanie i odwołanie stanu pogotowia przeciwpowodziowego należy do zadań

wójtów i burmistrzów miast i gmin, prezydentów miast, starostów powiatów,

wojewodów.

Stan alarmu przeciwpowodziowego - ogłaszany jest dla danego terenu w

przypadku gdy z analizy informacji hydrometeorologicznych oraz obserwacji w

terenie wynika, że nastąpi lub już następuje jego zalanie wodami wezbraniowymi i

niezbędne jest już (lub będzie w niedługim czasie), podjęcie działań

ratowniczych i zabezpieczających, celem zminimalizowania zagrożenia ludzi i

mienia. Ogłoszenie stanu alarmu przeciwpowodziowego, jest jednocześnie

zobowiązaniem dla właściwych terenowo organów administracji publicznej jak i

pozostałych jednostek organizacyjnych oraz ludności, do działań ograniczających

wszelkie

skutki

spowodowane

powodzią.

W

czasie

stanu

alarmu

przeciwpowodziowego do zadań terenowej administracji publicznej przede

wszystkim należy:

-

monitorowanie poziomu wód w rzekach,

-

utrzymywanie sił i środków w gotowości do udziału w akcji

przeciwpowodziowej,

-

monitorowanie

stan

wałów

przeciwpowodziowych

oraz

urządzeń

hydrotechnicznych we współpracy z zarządcami tych obiektów,

-

monitorowanie stanu przygotowań do ewakuacji ludzi i inwentarza na

najbardziej zagrożonych terenach oraz wg potrzeb zarządzanie ewakuacji i

koordynowanie jej przebiegu,

-

monitorowanie i koordynowanie podjętych działań ratowniczych

Ogłaszanie i odwołanie stanu alarmu przeciwpowodziowego, należy do zadań

wójtów (burmistrzów) miast i gmin, prezydentów miast, starostów powiatów,

wojewodów.

26

Rozdział 3.

Sposoby wykonywania zabezpieczeń przeciwpowodziowych

mgr Przemysław Cyprys

starszy inspektor
Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego
Opolski Urząd Wojewódzki
[e-mail]

Strategia ograniczania skutków powodzi polega na próbie zmodyfikowania samej powodzi -

zmniejszenia wysokości kulminacji fali powodziowej, opóźnienia jej lub ograniczenia zasięgu

rozlewiska. Do podstawowych środków umożliwiających realizację tej strategii należą:

•

zbiorniki retencyjne

•

obwałowania

•

poldery i suche zbiorniki przeciwpowodziowe.

3.1. Urządzenia techniczne zabezpieczające przed powodzią

Urządzenia techniczne takie, jak zbiorniki retencyjne, poldery, obwałowania były przez wiele

lat praktycznie jedynymi stosowanymi narzędziami ochrony przed powodzią. Okazało się

jednak, że inwestowane w nie pieniądze nie przynoszą spodziewanych efektów ponieważ

straty powodziowe zamiast maleć wciąż rosną.

Można więc powiedzieć, że urządzenia techniczne obiecują więcej niż są w stanie dać w

praktyce tj. stwarzają wrażenie, że ich zastosowanie pozwoli uniknąć nie tylko strat, ale i

powodzi. Mimo, że nie jest to teoretycznie dalekie od prawdy, to należy pamiętać, że

skuteczność tych metod jest ograniczona.

1. Urządzenia te są projektowane na określoną wielkość powodzi, przed którą mają

chronić. Jeśli zdarzy się powódź mniejsza, wszystko jest w porządku, ale jeśli

powódź jest większa, to urządzenia nie pracują tak, jak powinny: woda przelewa

się przez wały, a zbiorniki i poldery zostają szybko wypełnione nie zmniejszając

kulminacji fali.

2. Urządzenia te pracują właściwie pod warunkiem, że są stale konserwowane i

naprawiane. Po latach bez powodzi zdarza się, że właściciel tych urządzeń

zaczyna uważać, że są ważniejsze sprawy niż ich konserwacja. Konsekwencje są

łatwe do przewidzenia. W samym dorzeczu Wisły, jeszcze przed powodzią w

1997 roku, stwierdzono, że w niedostatecznym stanie technicznym lub stanie

zagrażającym bezpieczeństwu obiektu jest blisko 70 śluz, zbiorników i jazów.

27

3. Urządzenia te wywołują tzw. syndrom pozornego bezpieczeństwa: ludzie

chronieni przez wały sądzą zwykle, że są całkowicie bezpieczni. W konsekwencji

są na katastrofę zupełnie nieprzygotowani.

Niezależnie od wszystkich zastrzeżeń pod adresem rozwiązań technicznych, stanowią one

bardzo ważny, element systemu ochrony przed skutkami powodzi.

3.2 Rodzaje urządzeń technicznych zabezpieczające przed powodzią

Zbiornik retencyjny (sztuczne jezioro zaporowe) - sztuczny zbiornik wodny, który powstał

w wyniku zatamowania wód

rzecznych

przez

zaporę wodną

. Zazwyczaj powstają one w

terenach

górskich

, gdzie koszt budowy zapory w węższej

dolinie

jest niższy. Zbiorniki te

mogą pełnić wiele funkcji, wśród których pewne nawet się wykluczają (np. funkcja

energetyczna i przeciwpowodziowa, funkcja zaopatrzenia w wodę i rekreacyjna). Utworzenie

sztucznego zbiornika wodnego powoduje znaczące zmiany lokalnego

środowiska

naturalnego

, często budowie zapór towarzyszą protesty ekologów.

Podział zbiorników sztucznych

1. Zbiorniki retencyjne – zbiorniki, których zadaniem jest magazynowanie wody w

okresach jej nadmiaru w celu wykorzystania jej w innym okresie. Zbiorniki

retencyjne charakteryzują się dużymi różnicami poziomów wody. Wahania stanów

zależą od wielkości dopływu wody ze zlewni oraz od potrzeb gospodarczych

użytkowników.

2. Zbiorniki wyrównawcze – specyficzny rodzaj zbiorników, funkcjonują one jako

zbiorniki pomocnicze przy dużych zbiornikach retencyjnych. Głównym zadaniem

zbiorników wyrównawczych jest magazynowanie tzw. przepływów szczytowych

ze zbiorników retencyjnych celem ich wyrównania.

3. Zbiorniki przepływowe – powstają w wyniku przegrodzenia rzek

jazami

, których

zadaniem jest utrzymanie w zasadzie stałego poziomu piętrzenia. Typowe

zbiorniki przepływowe nie maja zdolności retencyjnych i charakteryzują się w

zasadzie stałym poziomem piętrzenia.

4. Zbiorniki suche – zbiorniki przeciwpowodziowe. Budowle piętrzące, tworzące

zbiorniki suche mają urządzenia upustowe bez zamknięć. Rzeka swobodnie

przepływa przez czaszę zbiornika i urządzenia upustowe, do czasu gdy przepływ

28

staje się większy od zdolności przepustowych stopnia. Większe dopływy są

magazynowane w zbiorniku. Po przejściu fali powodziowej następuje stopniowe

opróżnienie zbiornika. Pomiędzy przejściami fal powodziowych czaszy

zbiorników najczęściej są wykorzystywane jako pastwiska.

Wał przeciwpowodziowy – sztuczne usypisko w kształcie

pryzmy

o przekroju poprzecznym

trapezu. Wznoszone wzdłuż

rzeki

w pewnym oddaleniu od jej

koryta

, które otaczając tereny

zalewowe wzdłuż rzeki (

międzywale

) tworzy większe koryto (a w praktyce czasami także

pewien rezerwuar) dla przewidywanych wód powodziowych, przeciwdziałając jednocześnie

rozlaniu się tych wód na chronione w ten sposób tereny sąsiednie (zobacz:

polder

). Zazwyczaj

ma znaczną długość, odpowiednio do ukształtowania doliny i chronionych przed zalaniem

terenów zagospodarowanych.

Wał może mieć różną konstrukcję, zależną od dostępnych materiałów oraz warunków

lokalnych. Generalnie przyjmuje formę trapezoidalną z rdzeniem wykonanym z

nieprzepuszczalnego materiału, np.

gliny

. Odpowiednia szerokość oraz właściwe

zagęszczenie materiału stanowiącego pryzmę wokół rdzenia pozwalają mieć pewność, że wał

wytrzyma napór wody przez przewidziany, zazwyczaj nie dłuższy niż kilka dni czas.

Obłożenie darnią ma zapobiegać wymywaniu przez wodę. Jednocześnie poważnym

zagrożeniem dla wałów są zwierzęta kopiące w wałach nory, bowiem może to prowadzić do

utraty spoistości konstrukcji i jej rozmycia.

Rozstawa między wałami przeciwpowodziowymi zależy od przepływu miarodajnego o

określonym prawdopodobieństwie wystąpienia Qp% (najczęściej wały projektuje się na wodę

stuletnią p=1%).

Polder przeciwpowodziowy - zwykle naturalny obszar zalewowy. W okresie wezbrania

rzeki

pozwala na rozlanie się z

koryta

nadmiaru wody i jej naturalną

retencję

Kanały powodziowe (ulgi) - są to urządzenia służące ochronie przeciwpowodziowej,

odprowadzające część wód powodziowych płynących korytem właściwym rzeki poza

zagrożony teren. Kanał jest budowany w przypadku gdy nie można zwiększyć przekroju

poprzecznego koryta rzeki, w celu zwiększenia jej przepustowości i przejęcia części

przepływu powodziowego odrębna trasą.

29

Rys. 1. Kanał ulgi

3.3 Sposoby wykonywania zabezpieczeń przeciwpowodziowych

Zbiorniki retencyjne

Zbiorniki retencyjne są zlokalizowane w korycie rzeki, w górnych częściach zlewni. Składają

się z zapory zatrzymującej wodę w zbiorniku i urządzeń pozwalających na regulowany

odpływ ze zbiornika. Umożliwiają one zatrzymanie wody, gdy w rzece jest jej nadmiar

(między innymi dla ochrony terenów znajdujących się poniżej) i zrzut w czasie, kiedy nie ma

jej w rzece zbyt wiele (dla zaopatrzenia w wodę, nawodnień itd.).

Koszty i wysiłek inwestycyjny przy projektowaniu i budowie zbiornika jest tak duży, że ten

rodzaj inwestycji znajduje się zwykle poza zasięgiem możliwości finansowych nawet kilku

gmin. W decyzji o budowie zbiornika i jego finansowaniu musi więc mieć poważny udział

budżet państwa i fundusze wojewódzkie. Tym bardziej, że jego zlokalizowanie wymaga

przeprowadzenia analizy możliwości retencyjnych w całej zlewni, a decyzja o budowie

powinna wynikać z wielu różnych potrzeb wszystkich gmin tego obszaru.

Poldery

Poldery są znanymi od dawna urządzeniami chroniącymi przed powodzią. Od zbiorników

retencyjnych różnią się tym, że woda gromadzona jest nie za zaporą przecinającą koryto

rzeki, ale na odgrodzonych wałem od koryta rzeki, naturalnych terenach zalewowych,

wykorzystywanych na co dzień rolniczo. Wlot wody do polderu to zwykle odpowiednio

umocnione obniżenie wału, oddzielającego koryto od zbiornika. Ich podstawowym zadaniem

jest lokalne zmniejszenie kulminacji fali powodziowej. Gromadzą one dużo mniejszą ilość

wody niż zbiorniki retencyjne i zazwyczaj nie są wyposażone w urządzenia umożliwiające

elastyczne regulowanie wlotem wody do polderu i jej zrzutem po przejściu powodzi. Po

drugiej wojnie światowej zbudowano ich w Polsce niewiele. Presja rolników i planistów na

udostępnienie tych terenów dla potrzeb rolnictwa i budownictwa, spowodowała likwidację

części polderów działających jeszcze przed wojną.

30

Najkorzystniejszą lokalizacją polderów są widły rzek, ujścia dopływów i tereny depresyjne.

Istnieje wiele obszarów rolnych i leśnych, które można wykorzystać jako dodatkowe tereny

retencyjne obniżając obwałowania rzeki w ich sąsiedztwie (poldery otwarte - rys.2). Spotyka

się też poldery odgrodzone od rzeki zamknięciem, otwieranym w przypadku zagrożenia

powodziowego (polder zamknięty). Przy budowie tego typu polderów stosuje się oprócz

urządzeń wlotowych oraz upustowych (rys.3) odpowiedni system odwadniający, który działa

po przejściu fali powodziowej. Tworząc poldery można zapewnić obszarom z wyższymi

wymogami ochronnymi, np. terenom gęsto zasiedlonym lub z ważnymi obiektami

przemysłowymi, osiągnięcie niezbędnego stopnia ochrony.

Rys 2. Polder otwarty

Rys 3. Polder zamknięty

31

Wały przeciwpowodziowe

Wały przeciwpowodziowe są to budowle ziemne, ograniczające zasięg i profil czynny

wielkiej wody, chroniąc teren nadrzeczny od zalania. Z funkcji jakie spełniają wały

projektowane i budowane są gdy:

- teren zalewowy jest płaski i rozległy i gdy nie można zastosować innego sposobu

obniżenia kulminacji wezbrania powodziowego,

- nie można uregulować właściwego koryta, które przepuściłoby bezpiecznie wielką

wodę,

- przyrost wezbrania znaczenie przewyższ naturalne brzegi zwartego koryta,

- ochrona przed zalewaniem miasta, osiedla, zakładu przemysłowego, użytków

rolnych, szlaków komunikacyjnych i innych terenów o dużej wartości.

Oprócz zalet takich jak prostota wykonania, niski koszt i bezpośrednia skuteczność

przeciwdziałania powodziom stosowanie wałów na również pewne skutki negatywne:

- koncentrują wielka wodę rzeki wskutek czego powiększają prędkość przepływu,

- zmniejszają profil przepływu wielkiej wody, a przez to zwiększają bezpośrednio

wysokość kulminacji,

- odcinają od rzeki rozległe tereny zalewowe, zmniejszają retencję dolinową, co w

konsekwencji powoduje zwiększenie kulminacji wielkiej wody niezależnie od

zmniejszenia powierzchni czynnego koryta wielkiej wody

- na skutek ograniczenia przekroju czynnego wielkiej wody teren między wałami

intensywnie kolmatuje (kolmatacja - namulanie, metoda sztucznego podnoszenia

poziomu terenu przez osadzanie zawiesin (namułów) nanoszonych przez wodę), co

prowadzi do stałego zmniejszania profilu przepływowego i wzrastania kulminacji.

Rodzaje wałów przeciwpowodziowych pod względem pełnionych zadań:

- wały o pełnej ochronie – nie dopuszczają do przelania się przez koronę wody

stuletniej lub o mniejszym prawdopodobieństwie. Wytworzony profil koryta jest

praktycznie bezpieczny i przepuści maksymalny przepływ.

- wały o częściowej ochronie – możliwe jest przelanie się wód większych od wody

przyjętej za podstawę obliczeń rozstawy wałów w projekcie, z tym, że

prawdopodobieństwo tej wody jest większe niż 1%.

32

Dla osiedli, zakładów przemysłowych , ważnych szlaków komunikacyjnych miarodajną jest

woda notowana w okresie od pięćdziesięciu do stu lat czyli o prawdopodobieństwie 1 – 2%.

Liczby te oznaczają stopień ochrony przeciwpowodziowej dla chronionych obiektów, gdy za

podstawę projektowanych urządzeń i wielkości wałów przyjmuje się przepływ wielkiej wody

o tej częstotliwości.

Tabela 1. przepływy miarodajne dla projektowania wałów na wielką wodę

Rodzaj obszaru

chronionego

Częstość przepływu

w roku

Prawdopodobieństwo

pojawienia się

[%]

Bezpieczeństwo

[%]

Duże miasta

1:1000

0,1

99,9

Przedmieścia dużych
miast, duże zakłady
przemysłowe

1:500

0,2

99,8

Małe miasta
nieprzemysłowe

1:200

0,5

99,5

Osiedla wiejskie i
większe grupy domów

1:100

1,0

99,0

Tereny rolnicze o
wysokiej kulturze rolnej

1:50

2,0

98,0

Tereny rolnicze o
średniej kulturze rolnej

1:25

4,0

96,0

Tereny rolnicze o niskiej
kulturze rolnej

1:10

10

90,0

3.4 Zasady umiejscawiania wałów (trasowanie i rozstaw wałów)

Trasę wałów należy obrać tak aby przy określonych kosztach inwestycyjnych uzyskać

maksymalne zabezpieczenie obiektów przed zalaniem.

Ze względu na usytuowanie rozróżnia się dwa rodzaje rozstawy wałów:

- rozstawa hydrauliczna – jest to rozstawa najmniejsza stosowana gdy koryto jest

zwarte, uregulowane i umocnione. Przy tej rozstawie przepłynie tylko woda

miarodajna bez zapasu, będąca podstawą dla projektu obwałowania,

- rozstawa ekonomiczna – jest to rozstawa stosowana gdy koryto nie jest

ustabilizowane. Trasę wałów prowadzi się po terenie nie naruszonym tak aby

woda nie rozmyła wałów, w przeciwnym razie trzeba dodatkowo ubezpieczyć

brzegi koryta lub trwale umocnić odwodna skarpę wału.

33

Na brzegach wklęsłych należy wał przybliżyć do koryta właściwego, zachowując zgodność

kierunków łuków, lecz nie bliżej nie bliżej niż 10,0 m od linii brzegowej. Łuki trasy wałów

powinny być łagodniejsze od łuków brzegów koryta rzeki.

Profil podłużny wału

W profilu podłużnym wały ochronne zakładane są najczęściej wg zwierciadła wielkiej wody

stuletniej. Koronę wałów wznosi się ponad poziom wody miarodajnej o 0,5 – 1,3 m.

Przewyższenie powinno być tym większe, im większy jest ciek. Należy również uwzględnić

większe przewyższenie na odcinkach gdzie tworzą się zatory lodowe lub istnieją warunki do

tworzenia się wysokiej fali.

Przekrój poprzeczny wału

Typowym przekrojem poprzecznym wałów jest przekrój trapezowy pojedynczy lub

trapezowy złożony. Szerokość korony wału przyjmuje się w zależności od jego wysokości.

Powinna ona wynosić przynajmniej 2,0 m dla wałów o wysokości do 2,0 m , a 3 ,0 m dla

wałów o wysokości powyżej 2,0 m. Jeżeli na koronie przewiduje się komunikację to

szerokość korony należy dostosować do jej rodzaju.

Nachylenie skarp wałów zależy od rodzaju gruntu użytego do ich budowy, lecz skarpy nie

powinny być bardziej strome niż 1:2. Większe nachylenie wymaga szczegółowego

usadowienia. O nachyleniu skarp decyduje przede wszystkim krzywa filtracji w korpusie

wału, która w żadnym wypadku nie powinna przecinać odpowietrznej skarpy wału.

Rys.4. Typowy przekrój wału przeciwpowodziowego:
1 – pas ochronny
2 – stopa odwodna
3 – ławeczka
4 – skarpa odwodna
5 – oś wału

34

Wały o wysokości większej niż 4,0 m należy rozszerzyć po stronie odpowietrznej ławą o

szerokości co najmniej 2,0 m. Jeżeli przewiduje się dwukierunkowy ruch na wale ochronnym

w czasie powodzi lub przy utrzymywaniu wału, należy ławę poszerzyć do 3,0 m. Zamiast

stosować ławy, można poszerzyć stopę wału i złagodzić nachylenie skarpy, co umożliwi

koszenie traw. Ławy wykonywane są z gruntu bardziej przepuszczalnego niż korpus wału,

aby zapobiec spiętrzeniu wody w korpusie. Koronę wału należy odwodnić przez nadanie jej

spadku w stronę rzeki 2-5% i zabezpieczyć przed działaniem czynników atmosferycznych

oraz mechanicznymi uszkodzeniami. Jeśli nie daje się specjalnego ubezpieczenia korony,

należy ja obsiać mieszanka traw. Ubezpieczenia trwałe korony są wzorowane na budowach

nawierzchni drogowych. Ławy trzeba przystosować do przyjęcia wody ze skarpy powyżej

leżącej i z korony samej ławy, która powinna mieć nachylenie w stronę odpowietrzną

również 2-5% oraz sprowadzić odpływ od podstawy wału.

Wał musi wytrzymać uderzenia ciał pływających, kry lodowej, znosić falowanie wody,

wielodniowe piętrzenia itp. W tych szczególnych przypadkach chroni się skarpy wału przez

wykonanie odpowiedniego trwałego ubezpieczenia. W wielu przypadkach, z uwagi na brak

dostatecznej wiedzy o właściwościach gruntu i podłoża, zmianach warunków naturalnych,

niedokładność metod obliczeniowych projektuje się wymiary wałów o 50-100% większe niż

to wynika z obliczeń. Jest to uzasadnione tym, że m.in. stateczność wałów może ulec

zmniejszeniu, gdy myszy, krety i inne zwierzęta drążą otwory w korpusie wału do pewnej

głębokości. Wały są niszczone również przez zwierzęta domowe jak i przez ludzi.

W obrębie zabudowań mogą wystąpić trudności z obwałowaniem ze względu na brak

miejsca. Wówczas funkcje wałów pełnią budowle oszczędniejsze co do obrysu, wykonane z

różnych materiałów np: mur oporowy, lub kombinacja muru oporowego z umocnieniem

skarpy.

3.5 Technologia budowy wałów

Podłoże pod budowę wału należy przygotować przez ścięcie i wykarczowanie drzew, zdjęcie

humusu oraz usunięcie słabszych warstw gruntu, które mogłyby mieć wpływ na zbyt powolne

osiadanie nasypu lub zwiększenie przesiąków. Wał powinien być wykonany na nośnym

podłożu, a jego korpus musi być dobrze związany z podłożem.

35

Zdjęty humus deponuje się na poboczu, by użyć go ponownie do zabezpieczenia skarp.

Oczyszczone podłoże wału dobrze jest przeorać, a po nasypaniu pierwszej warstwy wału –

przewałować.

Do odspojenia ziemi używa się koparek, do transportu materiału samochodów o ładowności

10 ton i więcej lub taśmociągów. Na mniejszych odległościach stosuje się zgarniarki i

spychacze. Rodzaj użytego sprzętu zależy od tego, czy gromadzi się rezerwy materiałowe, jak

również od miejsca budowy. Przy rezerwie wąskiej i długiej lub przy złożu płytkim materiał

trzeba składować i dopiero z hałd ładować na środki transportu, przy małych odległościach

można grunt przesuwać spychaczami bezpośrednio na korpus wału. W czasie przesuwania

ziemi spychacze częściowo zagęszczają materiał. Oprócz tego drugi spychacz, jeżdżący

wzdłuż wału, wyrównuje warstwy i dogęszcza je.

Przy niedokładnym i niestarannym prowadzeniu prac ten sposób zagęszczania może być

niedostateczny, szczególnie przy gruntach zwięzłych.

Do zagęszczania nasypów służą walce palczaste, pneumatyczne, wibracyjne itp. Dowóz

gruntu samochodami po usypanym korpusie również powoduje zagęszczenie nasypu,

jednakże nie jest ono równomierne i należy stosować dogęszczanie innym środkiem.

Równomierne zagęszczenie jest warunkiem koniecznym do uzyskania stabilności wału i

zmniejsza przesączalność wody. W tym celu należy doświadczalnie ustalić grubość

sypanych warstw w zależności od rodzaju gruntu i używanego sprzętu. Badanie przeprowadza

się na budowie, na próbnej warstwie o grubości zmieniającej się od 0,20 do 1,0 m, przy

wariantowo założonych przejazdach walca. Wbudowane warstwy w korpusie wału powinny

być ułożone w nachyleniu poprzecznym w stronę międzywala około 5%, aby sprawnie

odprowadzać wodę opadową z warstwy w czasie budowy.

Wały budowane z gruntów sypkich należy zagęszczać przy odpowiednim stopniu ich

wilgotności, co osiąga się zwykle przez równoczesne skrapianie wodą zagęszczanej warstwy.

Przy gruntach ilastych i gliniastych należy zwrócić uwagę na to, by grunt wbudowany był

dobrze rozdrobniny. W przeciwnym wypadku przy zgarnianiu dużych brył mogą powstać

niebezpieczne puste miejsca (kawerny) w korpusie.

36

3.6 Wykorzystanie nowych technologii w wykonywaniu zabezpieczeń

przeciwpowodziowych

Tradycyjne sposoby budowy wałów przeciwpowodziowych lub ich remontów polegają na

przemieszczaniu dużych mas ziemnych. Pozyskiwanie mas ziemnych z reguły odbywa się w

miejscach oddalonych od placu budowy, w trudnych warunkach terenowych (jazda ciężkim

sprzętem po rozmytej i niestabilnej koronie wału istniejącego lub po grząskich terenach

polderów), ich wbudowywaniu w korpus wału, darniowaniu i obsiewaniu skarp roślinnością.

Proces ten jest wyjątkowo kosztowny, długotrwały oraz w znacznym stopniu ingerujący w

środowisko naturalne.

W przypadku przecieków wałów podczas podwyższonych stanów wód w celu ich

zabezpieczenia stosuje się okładanie tych miejsc workami z piaskiem.

Do budowy lub remontu wałów przeciwpowodziowych można wykorzystać długie,

elastyczne geotub z geotkaniny hydraulicznie napełniane refulatem (urobek z pogłębiania

dna) pozyskiwanym z dna rzeki lub innego naturalnego zbiornika wodnego.

Mogą być użyte jako rdzenia przy budowie nowych wałów i jako solidnego wzmocnienia

przy remoncie istniejących wałów przeciwpowodziowych, grobli, zapór, tam oraz do ochrony

brzegów morskich. Zastosowanie ich zmniejsza w znacznym stopniu koszty inwestycyjne,

skraca czas realizacji inwestycji oraz minimalizuje zniszczenia środowiska naturalnego.

Każda geotuba posiada dodatkowe wstęgi (wąsy) z jednej lub obu stron. Zadaniem ich jest

eliminowanie erozji powierzchniowej wywołanej dużym przepływem wody oraz falowaniem.

Pomysł ten został zgłoszony do Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej przez

Przedsiębiorstwo GEOTEX Sp. z o.o.

Sposób budowy nowych wałów przeciwpowodziowych przy wykorzystaniu elastycznych

geotub z geotkaniny polega m.in. na tym, że są one układane obok siebie warstwami tak, aby

kolejna napełniana refulatem geotuba układana była na wzdłużnej wstędze (wąsie)

poprzedniej, natomiast każda następna warstwa zawierała co najmniej o jedną elastyczną

geotubę mniej.

37

Rys.5. Schemat wykorzystanie geotub do budowy wału przeciwpowodziowego

Usuwanie przecieków i naprawa wałów przeciwpowodziowych już istniejących polega na

układaniu elastycznych geotub wzdłuż jednej i/lub drugiej stopy wału oraz w miejscach

występowania przecieków. Dobrze jest układać geotuby jedną na drugą począwszy od stopy

wału, przy czym geotuba wyżej usytuowana musi być ułożona na wzdłużnej wstędze (wąsie)

niżej usytuowanej geotuby.

Rys..6. Schemat wykorzystanie geotub do usuwania przecieku w wale przeciwpowodziowym

Najlepsze zabezpieczenie przeciwpowodziowe daje wybudowanie na rzece takiego zbiornika

retencyjnego posiadającego taką retencje przeciwpowodziową aby kulminację fali stuletniej

obniżyć do kulminacji dwudziestoletniej lub dwudziestopięcioletniej oraz wybudowanie

wałów przeciwpowodziowych. Jednakże koszty projektowania i budowy zbiornika są tak

duże, że ten rodzaj inwestycji znajduje się zwykle poza zasięgiem możliwości finansowych

nawet kilku gmin. W jego finansowaniu powinien mieć poważny udział

budżet państwa i

38

fundusze wojewódzkie. Ponadto lokalizacja zbiornika wymaga przeprowadzenia analizy

możliwości retencyjnych w całej zlewni. W związku z tym, że zbiornik jest obiektem

wielkopowierzchniowym jego lokalizacja wiąże się również z wywłaszczeniami gruntu pod

jego budowę.

Budowa wałów przeciwpowodziowych w porównaniu do budowy zbiornika retencyjnego jest

prostsza do wykonania, jej koszt jest znacznie niższy. Jednakże budowa samych wałów nie

zapewnia całkowitej ochrony przed powodzią. Tylko połączenie budowy zbiorników

retencyjnych z wałami przeciwpowodziowymi powinno w pełni zapewnić ochronę

przeciwpowodziową

Literatura:

1. Ustawy:

- „Prawo wodne” Dz. U. nr 239 poz. 2019 z 2005r

- „O zarządzaniu kryzysowym” Dz. U. nr 89, poz. 590 z 2007r

- „O stanie klęski żywiołowej” Dz. U. nr 62 poz. 558 z 2002r

- „O samorządzie w województwie” Dz. U. nr 142 poz. 1590 z 2001r

- „O samorządzie gminnym” Dz. U. nr 142 poz. 1591 z 2001r

- „O samorządzie powiatowym” Dz. U. nr142 poz. 1592 z 2001r

- „ O administracji rządowej w województwie” Dz. U. nr 80 poz. 872 z

1998r

2. Strony internetowe:

- Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej

- Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu

- Ośrodka Koordynacyjno-Informacyjnego Ochrony Przeciwpowodziowej (OKI) we

Wrocławiu

http://oki.rzgw.wroc.pl/

- Przedsiębiorstwa Geotex Sp. z o.o

http://www.geotex.com.pl/ofirmie/o3.html

- Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Opolu

- Wikipedia , wolna encyklopedia

http://pl.wikipedia.org/

3. Grocki R., Czamara W.: „Metody ograniczania skutków powodzi” – seria:

Ograniczanie Skutków Powodzi w Skali Lokalnej, Biuro koordynacji Projektu

banku Światowego, Wrocław 2001.

4. J. Wołoszyn, W.Czamara, R. Eliasiewicz, J. Krężel Regulacja rzek i potoków.

Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław 1994, s.477 - 514