Boryś W., Wstęp, [w:] Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków, s. 5-10.

E

TYMOLOGIA

– gr. etymos ‘prawdziwy’; 1: dział językoznawstwa badający pochodzenie

wyrazów; 2: objaśnienie pochodzenia konkretnego wyrazu i jego znaczenia



Zadania badań etymologicznych:

- odtworzenie pierwotnej motywacji wyrazu (bezpośredniej podstawy derywacyjnej)

- wykrycie i objaśnienie struktury wyrazu

- wskazanie morfemów słowotwórczych

- odtworzenie przypuszczalnego pierwotnego znaczenia

- wyjaśnienie dalszego rozwoju semantycznego



Cele studiów etymologicznych:

- wykrycie i objaśnienie procesów językowych, które zachodziły przed setkami i
tysiącami lat



Trud badań etymologicznych:

- dysponowanie szczątkami poszczególnych rodzin wyrazowych

- rozproszenie szczątków po różnych, oddalonych geograficznie pokrewnych językach



Skutki niekompletnych danych:

- kilka prawdopodobnych wersji objaśnień etymologicznych jednego wyrazu

- wiele objaśnień mało prawdopodobnych, mylnych, dopuszczających dowolne lub
błędne zestawienia wyrazów pozornie tylko bliskich

- obecność w objaśnieniach elementów subiektywnych

- brak ostatecznego wyjaśnienia genezy poszczególnych wyrazów

 Nierzadko także wyrazy powstałe przed kilkudziesięciu laty, a nawet te powstające w

czasach współczesnych, mogą mieć niejasne pochodzenie.

S

ŁOWNIKI ETYMOLOGICZNE

– zwykle są podsumowaniem pewnego etapu rozwoju badań

etymologicznych leksyki danego języka; bywają też słowniki, których autorzy ignorują pewne
dokonania innych badaczy



Przez wiele dziesięcioleci jedynym polskim słownikiem etymologicznym było dzieło
Aleksandra Brücknera (wydanie pierwsze: 1927) – dziś słownik ten jest przestarzały



Etymologia polska i słowiańska rozwinęła się znacznie w XX wieku – ogromna ilość
słowników



Słownik etymologiczny języka polskiego Franciszka Sławskiego, wydawany zeszytami
w latach 1952-1982 – odbicie badań dwudziestowiecznych polskich, słowiańskich i
indoeuropejskich badań, uważane za najlepsze tego typu dzieło; niedokończone:
doprowadzone do litery Ł (łżywy)



Słownik etymologiczny języka polskiego Andrzeja Bańkowskiego, dwa tomy
obejmujące wyrazy A-P – dużo dobrych pomysłów, ale też częste ignorowanie
objaśnień stanowiących trwały dorobek nauki



Nowy słownik etymologiczny języka polskiego Krystyny Długosz-Kurczabowa, 2003 –
pierwszy pełny słownik etymologiczny po dziele Brücknera; dużo wyrazów
pominiętych, etymologia wcale nie zajmuje najważniejszego miejsca

Have Fun! pannakac



Istniała potrzeba opracowania nowego słownika etymologicznego języka polskiego,
który wykorzystałby cały dorobek polskich i słowiańskich badan etymologicznych



Jednotomowy Słownik etymologiczny języka polskiego – cel: przedstawienie

pochodzenia słownictwa należącego do podstawowego zasobu leksykalnego
współczesnego literackiego języka polskiego, w tej jego części, która wymaga analizy
etymologicznej, czyli jest dla użytkownika języka polskiego nieprzejrzysta

 4600 artykułów słownikowych
 Objaśniono więcej wyrazów niż jest artykułów (umieszczano wybrane

wyrazy pochodne)

 W skład słownika weszły przede wszystkim wyrazy rodzime oraz

wybrane zapożyczenia z innych języków, głównie wczesne,
średniowieczne, a także wybrane zapożyczenia późniejsze, zwłaszcza z
innych języków słowiańskich

 Wyrazami hasłowymi uczyniono tylko etymologicznie nieprzejrzyste

wyrazy pospolite należące do słownictwa ogólnego, niektóre ze
słownictwa potocznego, niektóre dziś przestarzałe

 Cytowane słownictwo dialektyczne ma charakter pomocniczy,

dokumentuje obecność danego wyrazu w języku ludowym

 Nazwy własne służą wsparciu dokumentacji objaśnianego wyrazu

pospolitego

 Informacja o danym wyrazie obejmuje:

o Przytoczenie jego postaci fonetycznych
o

Informację

o

podstawowych

znaczeniach

współczesnych

o

W razie potrzeby informację o znaczeniach
historycznych i dialektycznych

o

Chronologię wyrazu

o Ewentualnie chronologię postaci fonetycznych
o

Chronologię znaczeń

Nowoczesna etymologia wymaga, by wyraz był objaśniany na gruncie języka, w którym
powstał – należy więc ustalić, na jakim gruncie dany wyraz powstał. W ustaleniach takich
pomagają ewentualne odpowiedniki słowiańskie.