SŁOWNIKI I GRAMATYKI DOBY ŚREDNIOPOLSKIEJ

1. Słownik łacińsko-polski Jana Mączyńskiego, Królewiec 1564 r.:

• liczy ok. 20 000 haseł polskich

• zawiera także słownictwo potoczne i regionalne (głównie z Sieradzkiego, skąd pochodził), kwalifikatory: jako mówią, jako zową itp.

• nie był purystą, zanotował wiele zapożyczeń łacińskich, czeskich i niemieckich

2. Słownik łacińsko-grecki Ambrożego Calepina, XVI w.:

• w kolejnych wydaniach uzupełniany był o liczne języki narodowe

• od 1574 r. w bazylejskich i lyońskich wydaniach wersji 9-, 10- i 11- języcznej znalazł się i j. polski

• autor działu polskiego nie jest znany (przypuszczano, że był to Mączyński)

• ponad 12 000b haseł polskich

• zawiera wiele wyrazów potocznych, regionalizmów i wulgaryzmów

3. Słownik łacisko-polsko-niemiecki Mikołaja Volckmara, Gdańsk 1596 r.:

4. Słownik łacińsko-polsko-grecki Grzegorza Knapiusza, XVII w.:

• autor, jezuita, opracował słownik, który mógłby być wykorzystywany w szkołach jezuickich

• jest to pierwszy wielki słownik, który podaje na pierwszym miejscu (ułożone w kolejności alfabetycznej) wyrazy polskie, a dopiero potem ich odpowiedniki łacińskie i greckie

• Knapiusz bardzo starannie dobierał hasła wyrazowe, zwracając uwagę na czystość i rodzimość słownictwa, na ich przynależność do ogólnopolskiego języka literackiego oraz na przyzwoitość

• Liczy ok. 50 000 haseł! Ta imponująca liczba jest wynikiem tego, że autor w stopniu bez porównania większym niż jego poprzednicy oprał się na źródłach literackich (Kochanowskim, Skardze, Kórnickim, Wujku). Wykorzystał liczne dzielą naukowe, czerpiąc z nich stosowną terminologię.

• Słownik zyskał dużą popularność, dopiero Linde w początkach XIX w. zdobył większą sławę jako leksykograf

5. Słownik francusko-łacińsko-polski, dział francusko-laciński - Piotr Danet, dział polski - Franciszek Kola, Warszawa 1743 (tom I) i 1745 (tom II):

• Kola to uczony pijar, dział polski dodał do już istniejącego słownika francusko-lacińskiego księdza Daneta

• ok. 50 000 haseł

6. Słownik francusko-niemiecko-polski Michała Abrahama Trotz'a, 1744 (tom I) i 1747 (tom II)

• w 1764 r. wyszedł tom trzeci pod tytułem Nowy dykcyjonarz, to jest Mownik polsko-niemiecko-francuski

• Trotz wprowadził wiele dziś już powszechnie przyjętych nowości: numerowanie znaczeń oraz zastosowanie nowoczesnych kwalifikatorów

• Nie znana jest dokładna liczba haseł, ale nie ulega wątpliwości, że jest on bogatszy w wyrazy od wszystkich poprzednich

1. Gramatyka języka polskiego Piotra Statoriusa-Strojeńskiego, Kraków 1568:

• Statorius to przybysz z Francji, nauczyciel, a potem rektor kalwińskiego, a później ariańskiego gimnazjum w Pińczowie, jeden z tłumaczy Biblii brzeskiej (1563)

• Zadanie było trudne, bo brakowało jakichkolwiek wzorów, a norma polskiego języka literackiego nie była jeszcze całkowicie ustalona

• Statorius swój opis gramatyczny oparł głównie na materiale Rejowego Wizerunku, a ponadto uwzględnił utwory Kochanowskiego i język potoczny

2. Gramatyka Mikołaja Volckmara, Gdańsk 1954:

• otwiera długa listę gramatyk i innych podręczników przeznaczonych dla uczących się języka polskiego Niemców pomorskich

3.Klucz do polskiego i niemieckiego języka Jeremiasza Rotera, Wrocław 1616:

• podobnie jak na Pomorzu dzieło Volkmara, tak na Śląsku, drugim obszarze dwujęzycznym, gramatyka Rotera otwiera szereg innych gramatyk j. polskiego

3. Przewodnik do języka polskiego Michała Kuschiusa, Wrocław 1646

4. Gramatyka Franciszka Mesgniena-Menińskiego, Gdańsk 1649:

• Dzieło wybitne

5. Gramatyka Macieja Dobrackiego, Oleśnica 1668

6. Gramatyka Jana Karola Woyny, Gdańsk 1690

7. Gramatyka Bartłomieja Kazimierza malickiego, Kraków 1699

8. Gramatyka Jana Ernesta Müllenheima, Brzeg 1717

9. Gramatyka Jerzego Monety, Gdańsk 1720

10. Gramatyka Jerzego Schlaga, Wrocław 1734

11. Gramatyka Karola Fryderyka Müllera, Królewiec 1750

---