Sienkiewicz Wilowska, J. A. (2012). Terapeutyczna funkcja muzyki. Wychowanie w

Przedszkolu, 3(704), 24-28.

1

Julia Anastazja Sienkiewicz Wilowska

Terapeutyczna funkcja muzyki

Słowa kluczowe:
choreoterapia, ekspresja siebie, kontakty interpersonalne, muzykoterapia, poznawanie siebie

Wstęp

Muzyka, tak jak wszelkie inne dziedziny sztuki,

może wspomagać rozwój

dziecka i poprawiać jego funkcjonowanie. Nie jest bowiem tak, że czerpanie

przyjemności z muzyki jest zarezerwowane jedynie dla nielicznej grupy specjalistów,

mających odpowiednie przygotowanie albo dla szczególnie w tym kierunku

uzdolnionych. Muzyka towarzyszy nam na

co dzień w formie muzycznych audycji

radiowych, w sklepach, kawiarniach i podczas koncertów. Towarzyszy dzieciom

podczas różnorodnych zajęć przedszkolnych, balików, przedstawień teatralnych.

Formy kontaktu z muzyką, sposoby jej odbioru oraz wykorzystywania jej

rozwojowych funkcji mogą być różnorodne – bowiem „drogi do muzyki mogą być

różne, a w konsekwencji różne mogą być kontakty z nią” (Przychodzińska-

Kaciczak, rok, s. 174).

Sposoby wykorzystywania muzyki w terapii i edukacji d

zieci są wielorakie.

Zajęcia muzyczne mogą polegać na wspólnym słuchaniu muzyki, ilustrowaniu przy

jej pomocy swojego nastroju, pisaniu

opowiadań inspirowanych muzyką,

przygotowywaniu

przedstawień muzycznych, zajęć rytmicznych, wspólnym

muzykowaniu,

śpiewaniu, tańcu. Wszystkie one jednak nie tylko są formą

przyjemnego spędzania czasu, ale także przyczyniają się do poprawy

funkcjonowania

społecznego, emocjonalnego i poznawczego dziecka, a wiec

sprzyjają rozwojowi dziecka. Ponadto ułatwiając rozumienie swoich stanów i emocji

oraz ich ekspresję pełnią też funkcję terapeutyczną.

Oddziaływanie terapeutyczne z wykorzystaniem muzyki nazywane jest

muzykoterapią. Pokrewną dziedziną oddziaływania arteterapeutycznego jest

choreoterapia,

metoda wykorzystująca taniec, którego w oczywisty sposób istotnym

elementem jest muzyka.

Techniki stosowane w muzykoterapii i choreoterapii

Sienkiewicz Wilowska, J. A. (2012). Terapeutyczna funkcja muzyki. Wychowanie w

Przedszkolu, 3(704), 24-28.

2

Różnorodność

technik

i

ćwiczeń

stosowanych

podczas

zajęć

muzykoterapeutycznych jest ogromna. Jak pisze Lidia Kataryńczuk-Mania (2005, s.

185):

„warsztaty muzykoterapeutyczne pozwalają na uwalnianie emocji i uczą ich

właściwego wyrażania. W zależności od przyjętej formy i zdiagnozowanych potrzeb

celem ich jest odprężenie, relaks, wyciszenie, oderwanie od codzienności (presji,

stresu, hałasu), ale również pozytywny wysiłek twórczy” .

Podczas przygotowywania warsztatów muzykoterapeutycznych bardzo ważne

jest ustalenie,

dla jakiej grupy są one przeznaczone, w jakim wieku są uczestnicy,

jakie mają problemy, a jakie zasoby (umiejętności, mocne strony), jakie są ich

dotychczasowe doświadczenia w kontaktów z muzyką. Szczególnie istotne jest też

zdecydowanie, jaki cel terapeutyczny ch

ce się osiągnąć. Czy mają to być warsztaty

relaksacyjne, trening radzenia sobie ze stresem,

czy też uczestnicy mają uczyć się

współpracy, nawiązywania kontaktów w grupie, wyrażania siebie podczas

spontanicznej ekspresji?

Muzyka, także połączona z ruchem, staje się narzędziem komunikacji,

szczególnie w przypadku osób mających problemy z werbalizacją swoich przeżyć

(małe dzieci, osoby starsze, chore). Wreszcie, zajęcia z wykorzystaniem muzyki

mogą służyć utrwalaniu pozytywnych wzorców zachowań. L. Kataryńczuk-Mania

(2005, s. 186)

stwierdza: „szczególne znaczenie ma muzyka dla dzieci: może

określać odpowiednio ich zachowania, stanowi zatem uniwersalną komunikację.

Poprzez współpracę z psychoterapeutą, rodzicami terapia muzyczna wspomaga

różne przeżycia wzmacniające pozytywne wzory zachowań„.



Warsztaty muzykoterapeutyczne

W

literaturze

znaleźć

można

wiele

propozycji

warsztatów

muzykoterapeutycznych. Bardzo często jednak arteterapeuci sami przygotowują

zajęcia, uwzględniając w nich specyfikę grupy, z którą pracują, czas trwania i cel

terapeutyczny. W tym celu korzystać mogą z bardzo wielu technik, takich jak:

ćwiczenia muzyczno-rytmiczne, słuchanie muzyki (audycje muzyczne), śpiew,

wspólne muzykowanie, ćwiczenia wokalne i oddechowe. Indywidualnej ekspresji

sprzyja możliwość bezpośredniego, cielesnego kontaktu z instrumentem,

wypróbowywania jego możliwości. Dotyczy to nawet najprostszych instrumentów,

przeznaczonych dla małych dzieci. Podczas zajęć mają one bowiem możliwość

poznania ich i

wypróbowania, jak różne mogą mieć zastosowania, jaką rozmaitość

Sienkiewicz Wilowska, J. A. (2012). Terapeutyczna funkcja muzyki. Wychowanie w

Przedszkolu, 3(704), 24-28.

3

dźwięków wydają, jak są zbudowane i jaka istnieje zależność między ich działaniem,

a rodzajem wydawanego dźwięku.

Muzykę można wykorzystać do ilustrowania nastroju lub wspierania jego

zmiany. W tym celu wykorzystuje się nagrania muzyczne wybrane przez samo

dziecko z przedstawionej mu ofert

– wtedy poprzez utwór dziecko komunikuje swoje

odczucia i nastrój. Wyboru może też dokonać terapeuta - ma on wtedy na celu

osiągnięcie konkretnego efektu terapeutycznego, np. wyciszenie czy uspokojenie

dziecka

jego aktywizację, poprawę nastroju, pobudzenie do działania. Muzyka

stosowana w tego typu ćwiczeniach jest bardzo różnorodna. Często są to utwory z

obszaru tak zwanej muzyki klasycznej, popularne piosenki

, ale także nierzadko

muzyka ludowa, etniczna, regionalna (tańce szkockie, muzyka celtycka, żydowska,

flamenco).



Warsztaty choreoterapeutyczne

Z muzykoterapią silnie związana jest choreoterapia, terapia tańcem zazwyczaj

wykorzystuje bowiem muzykę. Mogą to być zarówno proste ćwiczenia rytmiczne, jak i

różnego typu układy taneczne. Dwie bardzo popularne techniki to taniec

spontaniczny

bez przygotowanego wcześniej układu oraz taniec w kręgu. Pierwsza

z nich umożliwia spontaniczną, nieskrępowaną ekspresję, druga sprzyja

nawiązywaniu relacji w grupie. Terapia tańcem łączy ruch, taniec i muzykę,

pozwalając odnaleźć swój indywidualny sposób ekspresji, poznać swoje emocje,

zwiększyć akceptację siebie i nawiązywać różnorodne w charakterze interakcje z

drugim człowiekiem.

Terapia tańcem wykorzystuje nie tylko spontaniczną ekspresję, na przykład

swobodny taniec z towarzyszeniem muzyki

wyrażający emocje. Innego rodzaju

przykładem może być sytuacja, w której dziecko wyraża swój nastrój za pomocą

gestów towarzyszących odpowiednio dobranej muzyce (dziecko ją wybiera). Może

też dostać zadanie wyrażenia nastroju przeciwnego do tego, w którym się znajduje

(smutne, zdystansowane dziecko dostaje zadanie przedstawienia radości

stymulowanej ekspresyj

ną, energetyczną muzyką).



Warsztaty mieszane

Wiele ćwiczeń wykorzystywanych podczas zajęć arteterapeutycznych ma

charakte

r pośredni między muzykoterapią a choreoterapią. Jeśli bowiem ich

uczestnik

porusza się, słuchając specjalnie w tym celu dobranej melodii, jest to

Sienkiewicz Wilowska, J. A. (2012). Terapeutyczna funkcja muzyki. Wychowanie w

Przedszkolu, 3(704), 24-28.

4

aktywność zawierająca zarówno elementy muzykoterapii, jak i terapii tańcem. Oba

rodzaje arteterapii

sprzyjać mogą także wypracowaniu podobnych efektów

terapeutycznych. Jak pisze Danuta Konatkiewicz (2005, s. 34):

„choreoterapia jest

ściśle związana z muzykoterapią – obie są formą komunikacji niewerbalnej, (…) są

dobrym środkiem wyrazu uczuć, bezpośrednio działają na organizm”.

Terapeutyczne

oddziaływanie muzyki i tańca

Słuchanie i tworzenie muzyki pozwala na lepsze poznanie siebie, swoich

reakcji i relacji z innymi. W grupie dzieci może stanowić dobrą okazję do uczenia ich

zwracania uwagi na cudze potrzeby i

emocje. Tego typu zajęcia ułatwiają także

dostrzeganie

różnic pomiędzy poszczególnymi uczestnikami – dziecko zauważa, że

każdy może mieć odmienne odczucia związane z zasłyszanym utworem, a melodie

powstałe podczas spontanicznego muzykowania mogą się radykalnie różnić od

siebie w zależności od nastroju, temperamentu czy samopoczucia konkretnego

uczestnika. Zarówno w przypadku dorosłych, jak i dzieci, „muzyka wzmacnia własne

«ja», uczy współpracy, opanowania, uspokaja, pobudza, odwraca uwagę od bólu,

kłopotów. Daje poczucie tożsamości, poprawia jakość życia” (Kataryńczuk-Mania,

2005, s.186).

Wedle koncepcji muzykoterapii Gertrudy Orff muzyka służy jako medium

komunikacji. Po drugie,

kształtuje relacje w grupie i poprawia umiejętność

współdziałania. Po trzecie wreszcie, umożliwia integrację z innymi, w szczególności

osób chorych ze zdrowymi. Muzykoterapia jest wedle niej skuteczna zwłaszcza

dlatego, że mobilizuje siły pacjenta, który jest zaangażowany w proces

terapeutyczny. Wedle Gertrudy i Carla Orff

’ów każdy człowiek jest zdolny do

przeżywania muzyki i jej tworzenia, należy go tylko odpowiednio w tym wspierać (za:

Kowalska, Kowalski, 2005, s. 41-42).

Oddziaływanie terapeutyczne muzyki może być efektem aktywnego słuchania

muzyki lub jej tworzenia (improwizacje muzyczne, teatrzyk muzyczny, próby

wspólnego muzykowania). W pierwszej sytuacji osoby biorące udział w zajęciach

traktują muzykę jako wyraz swoich przeżyć, formę komunikatu; próbując zrozumieć i

zinterpretować słyszany utwór zaczynają lepiej rozumieć siebie. Muzyka umożliwia

bowiem

swobodną projekcję odczuć, przeżyć, spontaniczną refleksję.

Choreoterapia sprzyja z kolei lepszemu poznaniu

swoich reakcji i odczuć

związanych z ciałem. Pozwala lepiej poznać swoje „Ja cielesne”, zmienić stosunek

Sienkiewicz Wilowska, J. A. (2012). Terapeutyczna funkcja muzyki. Wychowanie w

Przedszkolu, 3(704), 24-28.

5

do siebie i do własnej cielesności. Jest to technika bardzo często wykorzystywana

jako terapia wspomagająca leczenie osób przewlekle chorych, niepełnosprawnych,

mających problemy z akceptacją siebie. Podczas różnych form tańca, „pacjent

powinien nauczyć się przeżywać swoje ciało, jego ruchy i siłę wyrazu tych ruchów

jako integralną całość. W ten sposób terapia taneczna wprowadza zmiany w

uczuciach, poznaniu, fizycznym funkcjonowaniu i zachowan

iu człowieka” (Jałocha,

2005, s. 101).

Choreoterapia jest też bardzo wartościową techniką stosowaną w pracy z

dziećmi. Jest dla nich bowiem okazją do spontanicznej ekspresji i zabawy, a z drugiej

strony pozwala im lepiej poznać siebie samego i innych. Dziecko obserwuje też przy

okazji swoje ciało, jego reakcje i indywidualne możliwości. Uczy się zatem je

akceptować, szanować i rozumieć, co ma istotny wpływ na jego stosunek do

własnego ciała w przyszłości. Ponieważ tego typu zajęcia są dla dziecka formą

zab

awy, zmiany zachodzące w ich trakcie są spontaniczne i następują „przy okazji”

wykonywania różnorodnych ćwiczeń.

Podczas terapii tańcem dochodzi do zwiększenia fizycznej integracji

uczestnika

– poszerza on repertuar swoich gestów, zmniejszają się napięcia,

zaczyna lepiej postrzegać siebie. Następuje także rozwój umysłowy – poprzez

poszerzenie wiedzy o sobi

e. W ogromnym stopniu doskonalą się także umiejętności

komunikacji niewerbalnej (poprzez ge

sty i ruchy), ale także – pośrednio –

werbalnej. Z

e względu na lepsze umiejętności rozpoznawania swoich emocji,

kierowania nimi, wyrażania ich w adekwatny sposób, poprawia się samokontrola

emocjonalna (za

: Jałocha, 2005, s. 107).

Podczas towarzyszącej tańcowi ekspresji uczestnik ma możliwość poznania

własnych reakcji, zaobserwowania tego, co sprawia mu największą trudność, a jakie

zachowanie czy gest są dla niego naturalne. Zwiększa się także poczucie własnej

indywidualności i niezależności, przy równoczesnej poprawie umiejętności

współdziałania w grupie. Uczestnik widzi bowiem, że sposoby zachowania,

reagowania na działania innych i związane z nimi odczucia mogą być bardzo różne.

M

a także możliwość dostrzeżenia związku między własnymi emocjami, działaniami i

odczuciami.

Jeśli nauczy się wyrażać siebie poprzez ruch i taniec, prezentowanie

własnego zdania i odczuć, będzie dla niego łatwiejsze także w codziennym życiu,

szczególnie w nowych sytuacjach,

Sienkiewicz Wilowska, J. A. (2012). Terapeutyczna funkcja muzyki. Wychowanie w

Przedszkolu, 3(704), 24-28.

6

Wszystkie te czynniki szczególne znaczenie mają podczas pracy z małymi

dziećmi. Ich znajomość siebie, swoich procesów emocjonalnych, umysłowych,

związków między zdarzeniami, odczuciami, które wywołują, a późniejszym

zachowaniem jest bardzo ograniczona. Dzieci w mniejszym stopniu rozumieją też

reakcje własnego ciała i ich związek z odczuwanymi emocjami (na przykład napięcie

odczuwane w ciele jako skutek stresu). Terapia tańcem, zwłaszcza organizowana w

grupach,

może im pomóc poznać siebie i zwiększyć swoją samoświadomość. Uczy

się bowiem ono rozumieć relacje między ekspresją ciała, odczuciami jakie wywołuje,

rekcjami emocjonalnymi i poznawczymi. Prezentowanie od

czuć przeciwnych do

od

czuwanych pozwala zwiększyć repertuar swoich emocji (przykładem może być

polecenie: zaprezentuj ruchem i gestem

smutek, radość, złość), ale także wpływać

na aktualny nastrój (prezentowanie emocji przeciwnych do odczuwanych zmienia je

w pewnym zakresie).

Społeczne skutki muzykoterapii i choreoterapii

Zajęcia grupowe z wykorzystaniem muzyki i tańca sprzyjają nawiązywaniu

kontaktów w grupie. Przebiegają w przyjaznej atmosferze, ułatwiają więc

nawiązywanie relacji z rówieśnikami. Ma to szczególne znaczenie dla tych dzieci,

które są nieśmiałe, wycofane i mają różnego typu problemy z nawiązywaniem relacji.

Zajęcia choreoterapeutyczne są dla dziecka okazją do wyrażania siebie w

bezpiecznych warunkach, w życzliwej, pełnej akceptacji, nie nastawionej na

ocenianie atmosferze. Działania dziecka są doceniane, a jego potrzeba

spontanicznego ruchu nie jest tłumiona.



umożliwia wyrażanie swoich emocji,
nastroju



ułatwia poznawanie innych osób –
uczestników tych samych zdarzeń



wpływa na odczuwane emocje i
nastroje, wzmacnia je lub osłabia



wspólne muzykowanie rozwija postawę
twórczą



dzieciom uzdolnionym muzycznie daje
okazję do prawdziwej twórczości



pozwala lepiej poznać swoje

ciało

i Ja cielesne (fizyczny obraz siebie)



ułatwia nawiązywanie kontaktów z

innymi osobami



pozwala na zaobserwowanie związków

pomiędzy procesami emocjonalnymi i

poznawczymi, a funkcjonowaniem ciała



umożliwia spontaniczną ekspresję

ruchową



poszerza repertuar gestów i zachowań

MUZYKOTERAPIA

CHOREOTERAPIA

Ryc. 1. Terapeutyczne oddziaływanie muzyki.
Źródło: opracowanie własne.

Działania terapeutyczne

z wykorzystaniem muzyki

Sienkiewicz Wilowska, J. A. (2012). Terapeutyczna funkcja muzyki. Wychowanie w

Przedszkolu, 3(704), 24-28.

7

W wielu sytuacjach dziecko, zwłaszcza rozpoczynające szkolną edukację,

musi zachowywać się w sposób zgodny z wymaganiami i przejawiać samokontrolę –

emocjonalną, ale także kontrolować swoje zachowania. Zajęcia, podczas których

wykorzystywane są muzyka i taniec są okazją do spontanicznej, pełniej pozytywnych

emocji ekspresji, która nie musi być tłumiona i ograniczana. Dla starszych dzieci i

dorosłych zajęcia takie są okazją do przywrócenia zdolności do spontanicznego

zachowania, reagowania, ruchu. Taniec jes

t bowiem poza wszystkim po prostu formą

zabawy.

Podsumowanie

Dzieci cechuje zazwyczaj bardziej spontaniczna ekspresja niż dorosłych.

Dlatego też nie przypadkiem spontaniczny ruch, taniec, śpiew i muzykowanie są

ważnym elementem dziecięcych zabaw. Pełnią one jednak nie tylko funkcję

relaksacyjną i ludyczną. Mogą stać się bowiem ważnym elementem ćwiczeń

terapeutycznych. Terapia ta nie musi dotyczyć poważnych zaburzeń i problemów.

Słuchanie muzyki i taniec uczyć mogą bowiem spontanicznej ekspresji, wspierać

samokontrolę emocjonalną, umożliwiać poznanie własnego ciała czy ułatwiać

kontakty z rówieśnikami. Dotyczy to wszystkich dzieci.

Zarówno muzykoterapia, jak i choreoterapia są jednymi z najchętniej

stosowanych w pr

acy z dziećmi technik arteterapeutycznych. Wynika to między

innymi z tego, że na repertuar wykorzystywanych przez nie środków składa się

ogromna różnorodność technik i metod oddziaływania – słuchanie muzyki, gra na

instrumentach,

śpiew, ćwiczenia rytmiczne, taniec i wiele innych. Oddziaływanie

muzyki jest po prostu bardzo szerokie.

Jak pisze Maria Przychodzińska-Kaciczak,

(1984, s. 295) muzyka

„zrodziła się ta sztuka z magii, wierzeń, z przeżywania

wzruszeń: radości, cierpień i uniesień, z poczucia piękna, z potrzeby intymności, ale

także potrzeby wypowiedzi i porozumienia, z zabawy, ale i z kontemplacji”.

Literatura

Jałocha, M. (2005). Taniec jako forma arteterapii. W: L. Kataryńczuk-Mania (red.), Metody i formy

terapii sztuką (s. 97-109). Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Kataryńczuk-Mania, L. (2005). Terapeutyczne warsztaty muzyczne. W: L. Kataryńczuk-Mania (red.),

Metody i formy terapii sztuką (s. 183-190). Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu
Zielonogórskiego.

Konatkiewicz, D. (2005). Sekrety tańca: muzyka i ruch jako elementy pedagogiki myślenia twórczego.

W: L.

Kataryńczuk-Mania (red.), Metody i formy terapii sztuką (s. 31-38). Zielona Góra:

Oficyna Wydawnicz

a Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Sienkiewicz Wilowska, J. A. (2012). Terapeutyczna funkcja muzyki. Wychowanie w

Przedszkolu, 3(704), 24-28.

8

Kowalska, E., Kowa

lski, M. (2005). Koncepcja muzykoterapii Gertrudy Orff i jej związki z systemem

pedagogicznym Carla Orffa. W: L.

Kataryńczuk-Mania (red.), Metody i formy terapii sztuką (s.

39-44).

Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Przychodzińska-Kaciczak, M. (1984). Zrozumieć muzykę. Warszawa: Nasza Księgarnia.