Marcin Kuc

Pedagogika opiekuńczo - wychowawcza z socjoterapią

Rok II Semestr I Nr albumu 4868

Terapeutyczna funkcja literatury

- praca z dziećmi i młodzieżą -

Prowadzący zajęcia

Mgr B. Rzeźniekiewicz

Wałbrzych 2005

1. Definicja terapii, biblioterapii

„Dzieci są jak podróżnicy, którzy

przybyli do nieznanego kraju,

o którym nic nie wiedzą”

„Dzieci, które potrzebują miłości w największym

stopniu, zawsze proszą o nią w najbardziej pozbawiony

miłości sposób”

Jon Locke

W okresie gwałtownego rozwoju techniki i środków masowego przekazu zmienia się rola książki w dziedzinie kultury. Staje się ona jednym z kanałów przekazu informacji obok telewizji, filmu, fonografii, prasy czy internetu, podczas gdy przez wiele wieków była jedynym trwałym jej nośnikiem. Przechowywała wiedzę, tradycję kulturową, uczyła, bawiła, rozwijała. Oczywiście taką rolę odgrywała też sztuka, ale nigdy nie zagrażała ona popularności książki, lecz tylko ją uzupełniała podnosząc jej rangę. Obecnie książka zmuszona jest "podzielić się" swoją rolą w społeczeństwie.

Literatura od wieków towarzyszy człowiekowi. Zawsze wykorzystywano ją przede wszystkim w procesie dydaktycznym i wychowawczym. W tym drugim aspekcie odpowiednio dobrana książka przyczynia się do kształtowania pożądanych postaw i cech charakteru oraz ułatwia realizowanie wytyczonych przez nas celów wychowawczych. Szczególnie znany i ceniony jest wpływ baśni na wychowanie. Takimi celami stawianymi wobec wychowania przez literaturę mogą być także cele terapeutyczne, gdyż dawno już zauważono, że książka działa kojąco i jest jednym ze środków, który pomaga zapomnieć o codzienności, stanowi relaks w ciągłym pośpiechu i nerwowości. Może też łagodzić cierpienia spowodowane chorobą, bądź innymi zaburzeniami, pomóc w rozwiązaniu niejednego trudnego problemu, przywrócić równowagę wewnętrzną, poprawić samopoczucie. Odpowiednio dobrana lektura służy człowiekowi do samorealizacji, pomaga w samookreśleniu, ułatwia zmianę własnych przekonań, pomaga w znalezieniu nowych celów życiowych. Książka może wpłynąć na poprawę poczucia własnej wartości, akceptację siebie takim, jakim się jest, uznanie własnych ograniczeń i zdolności, co może prowadzić do większej aktywności w życiu.

Trudności dnia codziennego, choroby, stresy powodują, że ludzi potrzebujących wsparcia psychicznego jest coraz więcej. Dotyczy to także młodzieży szkolnej, która nie radzi sobie z codziennymi problemami. Sposobem walki z trudami życia wykorzystywanym z coraz większym powodzeniem staje się terapia pedagogiczna oraz biblioterapia.

Terapia pedagogiczna - therapeia - leczenie - „wywodzi się z medycyny, która terapię określa jako działanie za pomocą środków medycznych na przyczyny i objawy choroby w celu przywrócenia pacjentowi zdrowia. Z punktu pedagogicznego oznacza ona głownie opiekę i wsparcie. Dlatego pojęcie terapii pedagogicznej, które wiąże się ściśle z terminologią pedagogiki specjalnej, będzie oznaczało oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych - dydaktycznych i wychowawczych, na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się. Terapia pedagogiczna jest rodzajem interwencji wychowawczej, która pozwala uzyskać istotnie pozytywne zmiany w sferze emocjonalno - motywacyjnej oraz w strukturze wiedzy i umiejętności dziecka. Ma również na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich negatywnych konsekwencji, zajmuje się, bowiem usuwaniem bezpośrednich przyczyn trudności, wyrównywaniem braków edukacyjnych dziecka i przywracaniem właściwego podejścia do nauki. Równocześnie przyczynia się do przyjęcia odpowiednich norm społecznych oraz wykształcenia mechanizmów przystosowawczych, postaw i umiejętności. Zmierza do ułatwienia wyboru właściwych wzorców, usuwając lub łagodząc istniejące zaburzenia”.

Biblioterapia natomiast jako dyscyplina naukowa nie ma długiej tradycji, choć - jak podaje bibliotekoznawca z krakowskiej WSP Lidia Ippoldt - „termin ten pojawił się po raz pierwszy w Polsce już w latach trzydziestych dwudziestego wieku; określano nim "działalność terapeutyczną, w której główne narzędzia działania stanowi książka" . Pojęcie biblioterapii zostało przypomniane w latach sześćdziesiątych. W "Encyklopedii wiedzy o książce" z 1971 r. czytamy:, „Biblioterapia - stosowanie lektury książek i innych materiałów drukowanych jako środka terapeutycznego w leczeniu chorych". Według "Encyklopedii współczesnego bibliotekarstwa polskiego" z 1976 r. biblioterapia to "dział psychologii czytelnictwa znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii". Wyjaśnienie dwóch greckich słów : biblion - książka i therapeo - leczę tworzy najprostszą definicję biblioterapii: leczenie książką. „Po raz pierwszy termin biblioterapia pojawił się we wrześniu 1916 r. w Atlantic Month, a użył go Samuel McChorda Crothers, choć już w roku 1904 E. Kathleen Jonem - pierwsza kształcona bibliotekarka - zaczęła stosować książki w leczeniu chorych umysłowo w Waverly. Jako metoda terapeutyczna biblioterapia weszła do praktyki już po I wojnie światowej. Jej podstawy sformułował Mikołaj Rubakin, który od 1919 r. w Lozannie w Instytucie Bibliopsychologii zapoczątkował badania nad reakcjami indywidualnych czytelników. Specjalizując się w psychologii czytelnictwa, wskazywał na szerokie możliwości wykorzystania drukowanych materiałów w pracy z czytelnikiem chorym”.

Szersze definicje wskazują na rolę pomocy psychicznej, świadczonej za pośrednictwem lektury, w opanowywaniu doraźnych reakcji chorego i rozwiązywaniu jego problemów życiowych, zwłaszcza w sytuacji choroby, zmian w zachowaniu, zaburzeń systemu nerwowego i psychiki. J.M. Clarke i E. Bostle podkreślają, że terapia czytelnicza oznacza „terapeutyczne stosowanie książek i innych materiałów względem pojedynczych osób lub grup osób". E. Tomasik natomiast zwraca uwagę na to, że „biblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książki lub materiałów niedrukowanych (obrazów, filmów itp.) prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych (...) Koniecznym elementem, biblioterapii jest międzyosobowy kontakt indywidualny (biblioterapeuty z jedną osobą) bądź grupowy”. Zdaniem Wity Szulc "biblioterapia jest to wykorzystywanie książki do pomagania ludziom stojącym w obliczu poważnych problemów życiowych przez osoby, które dobrze znają i książki, i ludzi”.

W roku 1966 Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy podjęło oficjalną definicję biblioterapii. Jest to „użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych jako pomocy terapeutycznej w medycynie i psychiatrii; także poradnictwo w rozwiązywaniu problemów osobistych przez ukierunkowane czytanie”.

„W biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury. Różni się ona od poradnictwa czytelniczego tym, że jest procesem dłuższym, wymagającym dużego zaangażowania osobistego ze strony bibliotekarza i głębszej znajomości utworów literackich oraz książek z literatury popularnonaukowej. Biblioterapia nie jest nastawiona na usuwanie objawów chorobowych. Natomiast może pomóc w odnalezieniu się w nowej, trudnej sytuacji, jaką jest choroba lub niepełnosprawność. Może przyczynić się do zmiany samopoczucia, postaw i sposobu akceptacji siebie i innych osób. W swych założeniach i sposobie realizacji celów terapeutycznych zbliżona jest do psychoterapii oraz do terapii pedagogicznej rozumianej jako:

• Element pedagogiki korekcyjnej (specjalne nauczanie i wychowanie),

• Element profilaktyki społecznej, służącej usuwaniu następstw niepowodzeń szkolnych, które mogą wynikać z zaburzeń rozwojowych, zahamowań, negatywizmu, nerwic szkolnych, zachowań aspołecznych i in.”.

2. Na czym polega terapeutyczna funkcja literatury?

„Czytamy książki, by odkryć, kim jesteśmy
To, co inni ludzie robią, myślą i czują
jest bezcennym przewodnikiem
w zrozumieniu, kim jesteśmy
i kim możemy się stać”

Ursula K. LeGuin

"Książka jest jak ogród, który można włożyć do kieszeni”

W biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury. Współcześni psychologowie stwierdzają, że „śledząc losy bohaterów utworów literackich będących w sytuacjach zbliżonych do sytuacji osób uczestniczących w warsztatach, możne wpłynąć na zmianę zachowań, sposobu myślenia, można doprowadzić do twórczego i aktywnego działania oraz pomóc we właściwym funkcjonowaniu w rodzinie, szkole, wśród rówieśników”. Książki wykorzystywane w procesie biblioterapeutycznym pełnią różne funkcje. „Danuta Gostyńska, autorka wielu publikacji z dziedziny biblioterapii, wymienia:

• Materiały uspokajające, do których zalicza się książki przygodowe, tak zwane młodzieżowe, baśnie, fantazy, literaturę humorystyczną,

• Materiały pobudzające książki o tematyce awanturniczo-przygodowej, wojenne, podróżnicze, popularnonaukowe,

• Materiały refleksyjne, czyli powieści obyczajowe, biograficzne, książki zawierające wątek romansowy, psychologiczne i socjologiczne.”

„Poszczególne grupy profesjonalistów wiąż się na ogół z określonymi typami biblioterapii. Jednym z takich typów jest biblioterapia rozwojowa, która stosuje książki, materiały wyobrażeniowe i dydaktyczne do potrzeb zwykłych użytkowników, niemających żadnych problemów emocjonalnych. Tego rodzaju grupy prowadzone są przez bibliotekarza, nauczyciela lub innego profesjonalistę. Celem zajęć jest pobudzenie normalnego rozwoju, samorealizacja i wspieranie zdrowia uczestników, a wszystko po to, aby osiągnęli oni poczucie szczęścia. Biblioterapia rozwojowa prowadzona jest w szkole, bądź w środowisku otwartym i ma pomagać w rozwiązywaniu problemów, które niesie życie oraz przyczyniać się do rozwoju człowieka. Polega ona na specjalnym, terapeutycznym wychowaniu przez książkę lub materiał ją zastępujący. Miejscem spotkań są szkoły, biblioteki, ośrodki dzienne, a terapeutami - nauczyciele, bibliotekarze i pracownicy socjalni”.

„Instytucjami, w których biblioterapia może być stosowana to szpitale dla przewlekle chorych, gdzie terapii wymagają osoby, które mają problemy z samoakceptacją i gdzie biblioterapią powinni być objęci także członkowie ich rodzin i przyjaciele, instytucje wychowawcze, gdzie rolę biblioterapeuty pełnią głównie nauczyciele, którzy pomagają uczniom pod względem rozwojowym i leczniczym oraz czasami w więziennictwie. Pacjenci przebywający na krótszym leczeniu znajdą w biblioterapii możliwość rekreacji i samokształcenia”.

„Odpowiednio dobrana literatura może pełnić następujące funkcje, a mianowicie:

• Kompensacyjną, gdzie właściwie dobrane książki wynagradzają braki danej osoby, np. w przypadku osób niepełnosprawnych kompensują zablokowaną potrzebę ruchu poprzez literaturę przygodową lub sportową

• Profilaktyczną, która poprzez wypełnienie wolnego czasu wartościowymi treściami spędzać czas w pozytywny sposób, oraz pozwala zapobiegać niewłaściwym zachowaniom

• Stymulacyjną, gdzie twórczość, ekspresja samego siebie daje radość tworzenia, poczucie zdolności i szczęścia

• Identyfikacyjną, która polega na identyfikacji z postaciami literackimi oraz doskonali proces terapeutyczny. W fazie identyfikacji powinien najpierw nastąpić etap afektu do bohatera, wyrażenie zgody lub niezgody z jego opiniami, obawa o jego los, ekspresja homonimiczności, przyjemności bycia podobnym do bohatera

• Kataraktyczną, która polega na odreagowaniu napięcia i katharsis, kiedy w słowach występują emocje, a także agresja w stosunku do bohatera lub autora

• Samopoznawczą, która jest etapem wglądu, kiedy to następuje samopoznanie, zrozumienie siebie i rozumienie innych i wreszcie integracja. To odkrywanie i pogłębianie wewnętrznego świata czytelnika w trakcie kontaktu z dziełem literackim. Poznając siebie człowiek staje się bardziej tolerancyjny dla własnych i cudzych wad. Literatura piękna wpływa na wzbogacenie przeżyć, uczy współczucia dla osób słabszych, starszych czy też upośledzonych. Tego nie jest w stanie zapewnić żadna książka naukowa"

„W czasie pracy z tekstem każda osoba przechodzi przez pewne etapy procesu biblioterapeutycznego, którymi są:

• Diagnoza - zarówno rozpoznanie problemów pacjenta (wychowanka), jak i przewidywanie skutków planowanego działania terapeutycznego

• Dobór literatury ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną

• Postępowanie terapeutyczno-wychowawcze - czytanie indywidualne lub zbiorowe (niekiedy tylko słuchanie) wzbogacone dodatkowymi formami pracy - którego celem jest wywarcie odpowiedniego wpływu na pacjenta (wychowanka), to znaczy:

• Identyfikacja odbiorcy z bohaterem literackim lub sytuacją

• Refleksja odbiorcy nad czytanym tekstem, samym sobą i sytuacją, w jakiej aktualnie się znajduje

• Katharsis - rodzaj oczyszczenia, odreagowania

• Wgląd w samego siebie

• Zmiana w postawach i zachowaniu”.

Oddziaływanie książek na uczestnika biblioterapii musi być przez biblioterapeutę wnikliwie zaplanowane. Zdaniem prezesa Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego Ireny Boreckiej "książki mogą wydobywać z podświadomości czytelnika zarówno radosne, jak i przykre przeżycia. (...) Literatura odpowiednio włączona w proces terapeutyczny może stać się czynnikiem redukującym stresy powstałe w wyniku choroby, pobytu w szpitalu czy też niepełnosprawności. Za jedno z najważniejszych zadań biblioterapii uważa się pomoc w intelektualnym uaktywnianiu się pacjenta lub wychowanka poprzez dostarczanie takich bodźców, które umożliwiają mu twórcze, aktywne działanie." W biblioterapii wykorzystuje się głośne i ciche czytanie ze zrozumieniem, metody pracy z tekstem literackim wypracowane przez filologów oraz bibliotekarzy. Korzysta się również z innych metod, na przykład metodyki dramy i inscenizacji.

Dobór lektur oraz metod i form pracy zależy przede wszystkim od tego, kto potrzebuje biblioterapii, gdzie ona się odbywa (szpital, szkoła czy placówka penitencjarna) i kto ją prowadzi. Celem biblioterapii wychowawczej jest korygowanie postaw, kompensacja i samorealizacja. Uczestnikami procesu biblioterapii wychowawczej są uczniowie, studenci - ludzie zdrowi w sensie medycznym, ale mający kłopoty życiowe, takie jak: strata kogoś bliskiego, rozwód, problemy w pracy, brak pieniędzy, bezrobocie, niepowodzenia w szkole, brak akceptacji w środowisku. Biblioterapeutami bywają lekarze współpracujący z bibliotekarzami, pedagodzy specjalni, bibliotekarze szkolni, nauczyciele nauczania początkowego, wychowawcy klas prowadzący zajęcia korekcyjno-wyrównawcze, pedagodzy szkolni oraz inni nauczyciele, którzy ukończyli odpowiednie szkolenie.

„Literatura ma za podstawowe zadania rozbudowywać zainteresowania czytelnicze dzieci, zaspokajać ciekawość, udzielać odpowiedzi na ważne pytania, przekazywać wartości moralne, dostarczać wielu wzruszeń oraz kształtować smak estetyczny. Literaturę możemy wykorzystać w terapii w celu przekazania wiedzy, wzbogacenia doświadczenia, ukazania innych wzorów myślenia, odczuwania, działania. W efekcie oddziaływania umiejętnie dobranej literatury pogłębieniu ulega samoobserwacja, co może prowadzić do bardziej świadomego kierowania sobą - kontrolowania bodźców wyzwalających zachowanie. Dzieci wychowujące się w rodzinach współuzależnionych od alkoholu czy innych dysfunkcjonalnych mogą budować swoje doświadczenia osobiste nie tylko poprzez życie we własnej rodzinie, ale także poprzez czytanie o innej, książkowej rodzinie. Przebywanie w rodzinie zakreślonej ręką pisarza pozwala doświadczać dzieciom innym emocji, wzbogaca ich wiedzę, kompensuje niedostatki.”

„Literatura daje także wzory osobowe. Dziecku takie wzory są niezbędne. Dzięki nim uczy się, jakie cele wybierać i jak je realizować. Wybiera te, które są zgodne z jego potrzebami, wymogami aktualnej sytuacji. Takim wzorem może być bohater książkowy. W wyniku zmiany sposobu myślenia powstają inne emocje, pozytywne, i inne zachowania, bardziej adekwatne. Wszystkie te zdobyte kompetencje dają czytelnikowi poczucie kontroli nad sytuacją, zwiększają wachlarz jego sposobów radzenia sobie, co zwrotnie wzmacnia poczucie własnej wartości i wpływa korzystnie na utrwalenie się innego sposobu myślenia. Pogłębiając samoświadomość, dziecko uczy się wzmacniać swoje mocne strony.”

„Książka służy terapii także w innym aspekcie, a mianowicie może dawać wsparcie poprzez akceptację. Dzieje się tak szczególnie wówczas, gdy dziecko jest w takiej samej sytuacji jak bohater. Szczęśliwe zakończenie buduje nadzieję i wiarę w sukces. Bohater książkowy daje wsparcie, nie jestem sam, inni są w podobnej sytuacji, samotne dziecko tą drogą może otrzymać namiastkę tak potrzebnej mu przyjaźni. Książka i jej bohaterowie mogą kompensować. Dając chwilowe ukojenie, uspokajają, budzą nadzieję na spełnienie potrzeb, oczekiwań. Literatura kompensująca to taka, która doraźnie pozwala znosić cierpienie, łagodzi je”.

L I T E R A T U R A

Buduje zasoby osobiste Siła do radzenia sobie z problemami

Daje wzory zachowań Radość z życia

Daje wsparcie w sytuacjach trudnych Zaspokojenie ciekawości

Kompensuje wszelkie niedostatki Poznanie nowego świata, postaci

Relaksuje Nadzieja i optymizm

„Obraz, jaki tworzy dziecko pod wpływem sugestii autora, jest zawsze jego samodzielnym wytworem. W momencie, gdy bohater ma swoją tożsamość, zachodzi interakcja między nim a dzieckiem. Początkowo doświadcza go w kontakcie, później następuje proces naśladowania lub identyfikacji - internalizacja. Dziecko dokonuje zmiany, restrukturyzacji własnych przekonań, zachowań i przejmując wiele cech modela, z wola staje się nim samym. W okresie dzieciństwa i młodości podatność na wzory jest szczególna”, zatem działanie biblioterapeutyczne musi być przez prowadzącego świadome i odpowiednio zaplanowane.

3. Na czym polega terapia poprzez baśń?

„Baśnie, baśnie

na zdrowie dzieciom

z zaczarowanym serduszkiem

królewny i ropuchy

dziecięcy uniwersytet

bez dwój i bez piątek”

„Baśń jest to jeden z podstawowych gatunków epiki ludowej literatury. To fantastyczna opowieść o nadnaturalnych postaciach i zjawiskach, odzwierciedlająca ludowe wierzenia, poglądy, stosunki międzyludzkie, ludową mądrość; baśń literacka, jako zapisany i artystycznie ujednolicony odpowiednik baśni ludowej, najwcześniej była znana w literaturze indyjskiej.” „Jest ona niewielkich rozmiarów utwór o treści fantastycznej, nasycony cudownością związaną z wierzeniami magicznymi, ukazujący dzieje ludzkich bohaterów, swobodnie przekraczających granicę pomiędzy światem poddanym motywacjom realistycznym a sferą działania sił nadnaturalnych.”

Baśnie obok bajek i mitów należą do ożywiających psychikę ludzką spuścizny duchowej ludzkości. Są one zapisem pewnego rodzaju doświadczeń, z którymi zapoznać powinno się każde dziecko, aby móc rozwijać i utrzymać zdrowie psychiczne. Ich wychowawcza, rozwojowa i terapeutyczna rola znana jest od starożytności. Baśń jest utworem wynikającym z przeżyć mieszkających świat zewnętrzny ze światem wewnętrznym. „pierwsze baśnie to utwory mityczne, odzwierciedlające naiwne wierzenia w zjawiska nadprzyrodzone. Później gatunek ten przybrał formę baśni folklorystycznej, by aktualnie funkcjonować jako gatunek literacki.”

„Niezaspokojone potrzeby dziecka jak potrzeba miłości i wolności zderzają się w życiu z ograniczeniami, rozczarowaniami i frustracją, którą trudno zaakceptować. Dziecko ma urządzenia ochronne, które pozwalają mu wędrować w świat wyobraźni, tam gdzie prawda, dobro i piękno wydają mu się bardziej realne niż rzeczywistość dnia codziennego. W tym ujęciu baśń jest ukrytym zespołem wartości życiowych, zapisem wzorów zachowań, na tyle uniwersalnych, że mogą być one usymbolizowanie i usystematyzowane w specjalny językowy system, zadany do odczytania każdemu człowiekowi. Baśń pomaga dziecku ratować własną tożsamość przed naciskiem zewnętrznych, a za pomocą wyobraźni może ono dać sobie radę z dylematami moralnymi.”

„Baśń, tak jak każda forma twórczości, jest zwierciadłem duszy. Jej specyfika polega na tym, że może być tworzona przez każdego. Dlatego baśń jest pomocna w poznaniu wewnętrznego świata. Ułatwia dostęp wychowawcom, psychologom, terapeutom do problemów, które nie mogą być wypowiedziane ze względu na ograniczenia rozwojowe, bezpośredni zakaz, lęk czy wstyd. Dynamika baśni ukryta jest w jej konstrukcji, opartej na trzech próbach. Powtarzanie błędu jest dla każdego dziecka frustrujące, toteż baśń symbolizuje i racjonalizuje błądzenie, nadając mu rangę wychowawczą, terapeutyczną i rozwojową. Dziecko poprzez wielokrotne próby wyobrażeniowego, intelektualnego i emocjonalnego utożsamiania się z głównymi bohaterami oczyszcza uczucia z ambiwalencji i ambitendencji. Może kompensować wiele swoich niezaspokojonych potrzeb. Świat baśni jest odwrotnym lub nieco skrzywionym obrazem widzialnej rzeczywistości.”

Podsumowując posługiwanie się baśnią pomaga dziecku:

1. Odreagowanie emocjonalnych problemów - katharsis, redukcję napięcia psychicznego dziecka wynikającego z bezradności i zależności od dorosłych

2. Budowanie własnej tożsamości

3. Kompensację niezaspokojonych potrzeb

4. Radzenie sobie z przeszłością, teraźniejszością i przyszłością

5. Regresję pozytywną, odłączenie się od aktualnych, trudnych do zniesienia problemów dla nabrania życiodajnych sił potrzebnych do dalszego życia.

„W utworach tych możemy znaleźć próbę odpowiedzi na dwa podstawowe pytania, jakie człowiek sobie stawiał od stuleci: jaki jest ten świat, jakie reguły nim rządzą i jak sobie poradzić z zagrożeniami. Baśnie są po to, aby uczynić świat bardziej zrozumiałym lub by pokrzepić serca, dzisiaj spełniają głównie tą drugą rolę. W perspektywie psychologicznej baśnie są najstarszą literaturą kompensacyjną, przez pokolenia sprawdzonym sposobem przynoszenia ulgi. Uciekając w świat baśni, młodzi ludzie odnajdują swoje marzenia, które są antidotum na trudną i często smutną rzeczywistość, inną niż oczekiwana. Poprzez magię, marzenia na jawie ulega redukcji napięcie i wyzwalają się optymistyczne oczekiwania”. Świat baśni jest umowny, nierealny, o czym szybko dowiadują się słuchacze”.

B A Ś Ń

Kompensacja niedostatków Radość i zadowolenie

Daje uczucie bezpieczeństwa i uznania Nadzieja i optymizm

Daje wsparcie Chwilowa ucieczka od rzeczywistości

Umożliwia przezwyciężenie egocentrycznego sposobu myślenia

„W każdej baśni eksponuję się wartości moralne poprzez jednoznaczne pokazanie, kogo i za co spotyka nagroda lub kara. Uniwersalnymi wartościami, które występują stale, są dobro, szlachetność, piękno, wrażliwość na los ludzi i zwierząt, solidarność. Prawdomówność, podobnie jak wiedza jest wartością uznawaną, ceni się raczej spryt, nawet oszustwo, ale w dobrych intencjach. Celami, do których należy dążyć, ą bogactwo, zdrowie i zdobycie odpowiedniego partnera. Szczęście natomiast rozumiane jest jako osiągnięcie tych celów. Atmosfera w baśni cechuje się dużym nasyceniem różnych doznań od strachu, współczucia, trwogi, obawy, żalu, krzywdy do uspokojenia, zadowolenia i radości. Fabuła wzbudza silne emocje, wywołuje przyjemne napięcie, jest rozrywką. W baśniach jest dużo miłości, ale też i okrucieństwa, dużo strachu i radości, wszystko to sprzyja przeżywaniu, wzbudza radość życia”.

„Stwierdzono, że rzeczywistość kreowana w baśniach jest zgodna z myśleniem dziecka, dzięki czemu pomaga mu zrozumieć świat i siebie, wprowadza porządek i ład, pokazując, jakie reguły rządzą światem. Dając uporządkowany obraz świata, przewidywalny, tym samym buduje w dzieciach poczucie bezpieczeństwa. Dzięki baśniom następuje też przezwyciężenie egocentrycznego sposobu myślenia. Dzięki baśniom rozwijają się zasoby językowe, stymulowana jest empatia, a przede wszystkim bawią”.

Wielu pedagogów, terapeutów itd. wykorzystuje baśnie do diagnozy. „Poprzez wybór ulubionego bohatera dociera się do nieuświadomionych problemów dziecka. Technika ta jest także przydatna w pracy w grupie, mówi o tym jak jest dane dziecko przez nią postrzegane. Za pomocą baśni poznajemy ja realne i ja idealne obrazu samego siebie. Poza tym baśnie wykorzystywane do odgrywania ról umożliwiają odreagowanie napięć, poznanie wzorów modeli, z którymi można się identyfikować. W psychoterapii dorosłych wyzwalają spontaniczność. Baśń w terapii może być bardzo różnie stosowana:

• Odczytywana jako wzorzec określonych zachowań

• Projekcja własnych doznań przy dokańczaniu historyjek lub układaniu nowych

• Pomaga wejrzeć we własne problemy

• Może służyć socjalizacji

• Wzmacnia wnętrze”.

4. Jaką funkcje terapeutyczna spełnia bajka?

„Istnieje wiele chorób duszy,

których punkt wyjścia stanowią

bajki i poezje wczesnego dzieciństwa”

Wilhelm Stekel

Bajka jest to podstawowy gatunek ustnej twórczości ludowej, ukształtowany w starożytności. To utwór epicki pisany prozą lub wierszem, zawierający naukę moralną, czasem o charakterze satyrystycznym. Występuje w formie rozbudowanej jako bajka narracyjna, oraz w zwartej i zwięzłej jako bajka epigramatyczna. Bajka jest formą przypowieści na temat charakterów, postaw ludzkich i sytuacji społecznych, powtarzalnych i powszechnych, której bohaterami są postacie ludzkie, zwierzęta, rośliny, przedmioty. Najbardziej rozpowszechniona jest bajka zwierzęca, w której zwierzęta występują jako konwencjonalne znaki ludzkich postaw i działań. Są one maskami typowych cech psychologiczno -moralnych (np. lis — chytrość).

„W języku potocznym pojęć - baśń i bajka, używa się zamiennie, jednak jako utwory literackie mają innych charakter. Bajka jest krótkim dowcipnym utworem, najczęściej poetyckim. Bajka terapeutyczna jest utworem kierowanym do dzieci, głównie w wieku od 4 do 9 lat, w którym świat jest widziany z dziecięcej perspektywy, występują tam czarodziejskie postacie, ale inaczej niż w baśni - magia rzadko pomaga rozwiązać trudne sytuacje. Celem bajek terapeutycznych, które opierają się zawsze na założeniach określonego kierunku psychoterapeutycznego, jest uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych i wspieranie we wzroście osobistym”.

Podstawowe funkcje bajki to:

• „Pomaganie swojemu odbiorcy odnaleźć się w wyimaginowanym świecie. Jest swoistym antidotum na wszelkie źródła lęków i udręki. W przeciwieństwie do baśni zawsze jednak poucza i moralizuje

• Jest ukierunkowana na dobre zakończenie - poczucie bezpieczeństwa

• Jest krótka i zrozumiała dla dziecka

• Magiczność, bohaterowie i substraty świata prezentowane na sposób epicki

• Doniosła rola w rozwoju emocjonalnym dziecka

• Staje się wręcz światem dziecka, współgra ona ze światem dziecka, z jego wyobraźnią i przyczynia się do rozwoju jego intelektualnej kreatywności”.

B A J K A

Nadprzyrodzeni przeciwnicy Rozwój kreatywności

Zaczarowane postacie Rozwój intelektualny

Nadludzkie zadania Rozwój emocjonalny

Nadludzcy pomocnicy Poczucie bezpieczeństwa

Magiczne przedmioty

Nadludzka potęga i widza ludzka

Zjawiska nadprzyrodzone

„Realizacja tych zadań jest możliwa przede wszystkim dzięki mechanizmowi naśladownictwa i modelowaniu wzorca, jakim jest dla dziecka bohater bajki. Cechą charakterystyczną wszystkich bajek jest, bowiem to, że dla dziecka bohaterowie wyposażeni są w cechy upodabniające ich do małego czytelnika, dzięki czemu może nastąpić przeniesienie doświadczeń bohatera na dziecko. Dzięki temu dziecko może otrzymać zastępcze wzmocnienie poczucia własnej wartości, utrwala skuteczne sposoby działania, myśli pozytywnie. Wzmacnia to wiarę dziecka we własne siły, umożliwia zbudowanie pozytywnego obrazu siebie, zmniejszenie lęku oraz zastępcze zaspokojenie potrzeb psychicznych i uzyskanie dobrego samopoczucie”.

5. Biblioterapia młodzieży niedostosowanej

„Dobrze myśli się

tylko sercem”

Atrakcyjność zajęć biblioterapeutycznych wśród tej grupy polega głównie na traktowaniu książki jako pomocy w kontaktach interpersonalnych. Zajęcia dają możliwość swobodnego i twórczego wypowiadania się, jest w nich miejsce na właściwy kontakt, dzielenie się najgłębszymi przeżyciami czy uczuciami. Możliwości takie daje obcowanie z literaturą w połączeniu z grupą rówieśników i terapeutą.

„Szczególną grupę stanowią dzieci nieprzystosowane społecznie zwłaszcza, dlatego, iż wiele jest przyczyn niedostosowania i coraz więcej jest takich dzieci w szkołach masowych. Uczniowie ci nie potrafią dostosować się do wymogów regulaminu szkolnego, mają zaburzone normy moralne i społeczne, są zaniedbani wychowawczo, mają niskie oceny, często wdają się w konflikty z otoczeniem, nie czytają, sporadycznie przychodzą do biblioteki szkolnej. Praca terapeutyczna z wykorzystaniem literatury w tej grupie czytelników jest utrudniona z powodu niechęci do czytania.

Pierwszorzędną czynnością jest spowodowanie akceptacji książki przez tzw. "opornych". Książka musi zainteresować od pierwszej strony wartkością akcji, powinna przyciągać wzrok, bohaterowie powinni być w tym samym wieku lub odrobinę starsi od odbiorcy. Czytelnicy z tej grupy mają różne oczekiwania emocjonalne; jedni szukają książek, które ich zaintrygują, zaniepokoją, inni zaś będą szukać w lekturze uspokojenia i bezpieczeństwa. Zaleca się tutaj książki niedawno wydane, których akcja jest osadzona we współczesnych realiach i opisuje znane otoczenie.

Wszelkie narzucanie tekstu literackiego, formy pracy nad nim i czasu spotkań terapeutycznych spotyka się z negacją ze strony nieprzystosowanych. Najchętniej widzianymi przez nich formami pracy są te, które wyzwalają własną inwencję twórczą, a więc:

• Konkursy literackie pozwalające na tworzenie własnych tekstów (wierszy, opowiadań),

• Inscenizacje teatralne pozostawiające aktorom możliwość dowolnego interpretowania tekstu,

• Zastosowanie materiałów audiowizualnych, które postrzegane są przez młodzież jako atrakcyjniejsze i nowocześniejsze,

• Zastosowanie czasopism związanych z muzyką czy filmem oraz komiksów o znaczącej wartości artystycznej i literackiej (komiksy Gościnnego z serii "Asterix", Rosińskiego z serii "Thorgal" czy Christy "Kajko i Kokosz").

Słowo pisane wśród dzieci niedostosowanych społecznie pełni dwie podstawowe funkcje: kompensacyjną i psychoterapeutyczną. Funkcja kompensacyjna umożliwia wyrównanie poczucia niższej wartości wywołanej niedoborami przeżyć z dzieciństwa, stąd zapotrzebowanie u tych dzieci na baśnie i fantazje. Książki o tematyce baśniowej i przygodowej umożliwiają ucieczkę od świata pełnego zagrożeń i trudności w świat marzeń i fantastycznych przygód. Umożliwiają kompensację braków emocjonalnych, takich jak brak miłości rodzicielskiej, przyjaźni, wtedy, gdy ukazują ciepło domu rodzinnego, szlachetność rodziców, wzorową atmosferę domową.

Funkcja psychoterapeutyczna lektury przejawia się ułatwianiem akceptacji odmienności i adaptacji do warunków życia w placówkach opiekuńczo - wychowawczych. Za pomocą książki można łagodzić niepożądane stany psychiczne jak lęk, nuda czy osamotnienie, apatia czy zobojętnienie. Z drugiej zaś strony czytanie wyłącza ze zbiorowości, pozwala na przeżywanie, myślenie i czucie na własny rachunek, co jest szczególnie upragnione przez dzieci z domów dziecka”.

6. „Być znaczy czuć. Czuć to rozumieć, kochać, akceptować”

Nauczycielom powierzamy swoje pociechy nie tylko po to, aby nauczyli ich nowych tajników naszego świata, ale również po to, aby pomogli dziecku zrozumieć siebie i otaczający go świat. Efektywność oddziaływań wychowawczo - dydaktycznych zależy od:

• Autentyczności i kongruencji wychowawcy

• Pełnej akceptacji i bezwarunkowego nastawienia pozytywnego do ucznia

• Wrażliwego, precyzyjnego, empatycznego zrozumienia tego co uczeń odczuwa, o co mu naprawdę chodzi

Postawa ta jest szczególnie potrzebna w przypadku dziecka, którego zachowanie zostało zaburzone np. przez lęk przed nauczycielem lub lęk przed publicznym wystąpieniem w klasie, albo też przez poczucie winy. Odpowiednia postawa oraz proces biblioterapii mogą przeciwdziałać emocjom wywierający niekorzystny wpływ na samopoczucie, stan zdrowia dziecka oraz na jego kontakty społeczne z otoczeniem. Zarówno praca z dziećmi w szkole jak i z dziećmi przewlekle chorymi jest niezmiernie ważna dla ich przyszłości. Biblioterapia dzieci przewlekle chorych jest czasami jedyną drogą, gdzie nigdy nie wolno „budować nadziei na wyzdrowienie. Lecz powinno się natomiast eliminować beznadziejność” „Terapia i leczenie dzieci przewlekle chorych wymaga postępowania szczególnego, gdyż oprócz ratowania zdrowia biologicznego trzeba jeszcze w sobie i w pacjencie budować sens tego trudu”. „ Dziecko chore dziś za pare lat stanie się chorym dorosłym. Ważne jest więc, aby tak je przygotować do radzenia sobie z chorobą i jej skutkami, by przywrócić je społeczeństwu, by w przyszłości jako samodzielny człowiek mogło sobie radzić w życiu”. „Zmniejszenie napięcia psychoruchowego dziecka mamy szansę osiągnąć przez zastosowanie różnych technik relaksacyjnych, które doskonale pomagają w odnalezieniu przez dziecko wewnętrznej równowagi. Praca nad powolnym przekształcaniem się typu psychicznego dziecka polega na oddziaływaniu na jego ambicję, na wzmacnianie odwagi, pobudzenia tendencji do demonstrowania własnych racji. Przyczynia się to do budzenia coraz większej pewności siebie i daje dziecku poczucie usamodzielnienia się, co powoduje większą swobodę wypowiedzi, coraz lepsze ich formułowanie.”

Nigdy bowiem nie możemy zapomnieć o tym, iż „każdy człowieku jest jedyny i niepowtarzalny. W tym całym wszechświecie nie ma drugiej takiej samej osoby. W głębi każdy jest skończony i doskonały. Ale bardzo niewiele osób ma świadomość tej doskonałości i niepowtarzalności. Poznając siebie mamy większe możliwości poznania drugiego człowieka. Lepiej radząc sobie ze światem zewnętrznym, możemy głębiej zaglądać w siebie, nawiązywać lepsze kontakty międzyludzkie, odczytywać potrzeby naszych bliskich i przyjaciół, rozwijać satysfakcjonujące nas związki. Uspokojenie umysłu pozwoli także na wniknięcie w istotę obecnych konfliktów i na próbę ich rozwiązania. W spokoju bowiem łatwiej można dostrzec własne błędy i łatwiej rozpocząć pracę nad ich eliminowaniem. Jest takie miejsce w głębi każdego z nas, w którym jest tyle dobra, że obdarzyć nim można cały świat. Kiedy dociera się do tego miejsca, wszyscy i wszystko staje się nim samym ... „.

BIBLIOTERAPIA

Diagnozowanie Postępowanie terapeutyczno - wychowawcze

Dobór literatury Czytanie

Identyfikacja Przeżycia Katharsis Wgląd

Zmiana postaw w postawach lub w zachowaniu się

7. Moja propozycja literatury dla dzieci

• Baśnie

„Jaś i Małgosia” to baśń braci Jakuba i Wilhelma Grimm. Jest ona jedną z najważniejszych baśni stosowanych w edukacji i terapii jak wskazuje Irena Borecka. „Baśń ta przygotowuje czytelnika do tego, że przyjdzie kiedyś w jego życiu pora rozluźnienia więzi między rodzicami a dzieckiem. Dorastając dziecko będzie musiało nauczyć się samodzielnego podejmowania ważnych dla niego decyzji. Dla dorosłych czytelników w baśni zawarte jest przesłanie, że jeśli rodzice odpowiednio przygotują swoje dzieci do życia poza rodzinnym kręgiem to, tak jak baśniowi bohaterowie, powrócą one do rodzinnego gniazda, aby dzielić się osiągnięciami rodzicami swoimi osiągnięciami, radościami, troskami i sukcesami. W trakcie literatury dziecko uświadamia sobie znaczenie podstawowych wartości - miłości rodzeństwa, wzajemnego przywiązania. W terapii baśń pozwala na rozwijanie wyobraźni dziecka, kształtowania jego zachowań oraz wartościowania”.

„Śnieżka” również braci Grimm ma wiele walorów wychowawczych i terapeutycznych - tak mówi Irena Borecka. „Może być, zatem wielokrotnie wykorzystywana zarówno w biblioterapii, jak i w terapii pedagogicznej. Baśń tą można wykorzystać w różnorodnych ćwiczeniach usprawniających, koordynujących sprawność całego ciała poprzez ćwiczenia graficzno - ruchowe, ruchowe, doskonalące orientację przestrzenną itd. doskonałe są one dla dzieci z zaburzeniami lateralizacji, dysgrafików. Poprzez mnogość ćwiczeń dzieci na zajęciach wspaniale się bawią odgrywając role krasnoludków, przy czym w bardzo szybkim tempie integrują się z grupą. Baśń ta pozwala dziecku oderwać się od problemów dnia codziennego oraz w zaspokojeniu podstawowych potrzeb psychicznych.

„O krasnoludkach i sierotce Marysi” Marii Konopnickiej to doskonała baśń do zajęć terapeutycznych, terapii pedagogicznej i psychoterapii. „Tekst Konopnickiej może pełnić wiele funkcji - od tekstu relaksującego po aktywizujący. Jest zarówno muzyczny jak i plastyczny. Budzi wyobraźnię i zachęca do twórczego działania. Jest tak skonstruowany, że może służyć do wyciszenia silnych emocji dziecka i pobudzać jego słowną i plastyczną wyobraźnię. Celem poszczególnych zajęć może być zarówno uwrażliwienie dziecka na piękno otaczającej przyrody, jak i na otaczających je ludzi. Bawiąc się tekstem Konopnickiej dziecko nie jest już tylko biernym odbiorcą utworu. Staje się jego aktywnym współtwórcą. Niemal każdy fragment tego utworu otwiera przed dzieckiem ogromne możliwości przeżywania. Spotkanie z tym utworem jest, zatem szalenie ważne w czytelniczej edukacji”.

Baśń o „Muminkach” autorstwa Tove Jansson stała się „jakby aksjologicznym przewodnikiem dla dzieci i ich rodziców. Jest wspaniała lekturą i sięgać po nią można w chwilach wewnętrznych dylematów i rozterek, jak i po to, aby świetnie się bawić bez względu na wiek. Świat Muminków jest metaforycznym, zminiaturyzowanym światem. Jego przestrzeń - Dolinę Muminków, zamieszkują postacie fantastyczne, ludzie i zwierzęta. Dla małego czytelnik wyobraźnia jest czymś, co kompensuje brak zainteresowania ze strony dorosłych. Pozwala także stwarzać wyimaginowanych przyjaciół, jeżeli brakuje prawdziwych. Pozwala walczyć i zwyciężyć to, co w rzeczywistości budzi lęk i opór. Poszczególne opowiadania mogą się przyczynić do integracji wewnętrznej dziecka, do podjęcia przez nie walki o nadanie sensu swojej egzystencji”.

• Bajki

„Ufuś” jedna z bajek Marii Molickiej to bajka, która racjonalizuje lęk dziecka i oswaja z sytuacją lub obiektem wzbudzającym lęk. Bajka ta powoduje, iż dziecko, które „jest apatyczne, bierne lub nadmiernie pobudzone, chaotyczne w działaniu, co przecież negatywnie wpływa na radzenie sobie w różnych sytuacjach” zapoznaje się z obiektem wzbudzającym u niego lęk poprzez postępowanie jego bohatera. Odpowiednio wprowadzone w terapię dziecko oswaja się z lękiem, a jego zachowania obronne przed niepokojem zanika. Uświadamia sobie, że lęk można przezwyciężyć.

„Czarodziejska łąka” to bajka B. Lewickiej, dzięki której kształtuje się u dziecka pozytywną samoocenę. Bajka reguluje napięcie emocjonalne, niweluje postawy lękowe itd. dziecko pracujące z tekstem odpręża się, czuje się bezpiecznie i wreszcie aprobuje swoje niedoskonałości. Uświadamia sobie swoją wartość, rangę otaczającego go świata, staje się spokojniejsze i radosne. Jest to bajka przeznaczona dla dzieci, których niepowodzenia szkolne wzbudzają w dziecku winę i przygnębienie, przez co dziecko staje się agresywne, apatyczne i oderwane od świata.

„Biały duch Uh” jest bajką napisana przez G. Ortner, dzięki której dziecko uzmysławia sobie, że porażki i błędy, niepowodzenia są nieuniknionym elementem natury człowieka. „Tomek i czarny kruk” to bajka tego samego autora, która stosuje się w procesie terapeutycznym z dziećmi agresywnymi. Wskazuje oba nowe wzory zachowań, sposoby radzenia sobie w sytuacji wywołującej złość.

„Prowadzone zajęcia biblioterapeutyczne z zastosowaniem bajek terapeutycznych pomagają w zmianie przekonań, sądów w stosunku do siebie i innych osób. Przyczyniają się do budowania poczucia własnej wartości u dziecka, co wiąże się z większą odpornością na frustracje i niepowodzenia”. „Właściwie dobrana bajka terapeutyczna może wspomagać również proces leczenia i proces powrotu do zdrowia, zmniejszając napięcie emocjonalne, dając poprawę samopoczucia np. bajka B. Rybaka „Dzień Śmieszka”. Może przyczynić się do kształtowania odpowiedniej postawy wobec siebie. Inspirowane baśniami i bajkami terapeutycznym zajęcia stymulują dziecięcą wyobraźnię, fantazję, rozwijają wrażliwość i aktywizują dziecko”.

ODDZIAŁYWANIE BAŚNI I BAJKEK TERAPEUTYCZNYCH

JEST NAJMOCNIEJSZE, GDY

• Stosowane są odpowiednie formy pracy wychowawczej, dydaktycznej i terapeutycznej

• Rozmawia się z dziećmi, inspiruje się je do zabawy

• Pokazuje się, co jest dobrem a co złem

• Ukierunkowuje się ich zachowanie

• Rozwija się ekspresję plastyczną i ruchową

• Poświęca im się bezcennie swoją uwagę

• Spotkania z dziećmi są dla nich przyjemne i radosne

8. Moja propozycja literatury dla młodzieży i dorosłych

„Istnieją we mnie tylko doznania.

Doznanie ogromnego smutku. Doznanie niepokoju, lęku i pustki.

Poczucie, że jestem chora. Wrażenie oczekiwania, którego nic nie może wypełnić.

Nic nie wiedziałam i to nic było gorsze niż wszystko”.

Wielu z nas interesuje się wieloma sprawami, które warunkują prawidłowe życie. Wiedza i znajomość poszczególnych faktów jednak jest moim zdaniem niczym w stosunku do doświadczenia, jakie spotyka nas w naszej codziennej egzystencji. Przy wyborze książki Wiesława Antochowa - „Mój los ostrzega” 1988 kierowałem się własnymi przeżyciami, jakie spotkały mnie podczas wypadku na sali gimnastycznej. Książka Antochowa to podręcznik silnej woli. Jest to opowieść nauczyciela wychowania fizycznego, który w wyniku nieostrożnej jazdy na rowerze doznał skomplikowanych złamań i urazu kręgosłupa. Autor bardzo drobiazgowo opisuje odczucia związane z pobytem w różnych placówkach leczniczych. Nie wstydzi się pokazać trudnych dni, momentów zwątpienia, złości na siebie i cały świat. Ukazuje niektóre mechanizmy funkcjonowania służby zdrowia i rolę pacjenta w zrutynizowanej opiece medycznej. Zamysłem autora było nie tylko podzielenie się z czytelnikami własnymi przeżyciami, ale także ostrzeżenie młodych ludzi przed nieprzemyślanymi zachowaniami i brawurą. Książka jest szczerą rozmową z czytelnikiem, zachęta dla niepełnosprawnych, aby nie rezygnowali z rehabilitacji i nie tracili wiary w możliwości własnego organizmu i coraz większe osiągnięcia medycyny. Gorąco polecam tę właśnie książkę.

Równie ciekawa a zarazem wymuszająca na czytelniku jest ksiązka - pamiętnik Lorene Russell - „Milcząca przemoc”. Jest to pamiętnik dziewczyny, która wielokrotnie doświadczała przemocy płynącej praktycznie ze wszystkich otaczających ją stron. Wstrząsające opisy patologicznych zachowań dziewczyny, jej rozpacz, wołanie o pomoc. Czytelnik uświadamia sobie i zaczyna odczuwać co czuje bohaterka tegoż pamiętnika. Poprzez taki zabieg autorka uwrażliwia, umoralnia i uduchowia czytelnika co motywuje go do przeciwstawienia się cierpieniu innym. Książka adresowana jest przede wszystkim do osób, których serce zamknięte jest na innych, którzy myślą egoistycznie, niegodziwie i niezgodnie z przyjętymi normami społecznymi.

Wielokrotnie spotkałem się wśród moich znajomych z uznaniem z ich strony dla książki „Pamiętnik narkomanki” Barbary Rosiek. Czytając tę książkę wielokrotnie musiałem składać w głowie migocące miliony myśli i pytań o los i postępowanie bohaterki. Książka ta wstrząśnie z pewnością nie jednym młodym człowiekiem i skutecznie uchroni go przed próbą „zakosztowania narkotyku”.

Inną książka, jaką wielokrotnie można zastosować na zajęciach, gdzie młodzież lub dorośli doznali zawodu miłosnego jest książka Beaty Ostrowickiej - „Zaledwie kilka dni”. Moim zdaniem dzięki tej książce wiele z osób otworzy się i powie o własnych emocjach związanych z nieudaną miłością, dzięki czemu może nastąpić zjawisko katharsis. Książka ta bowiem opowiada o nastolatce i jej dramatycznej miłości, pierwszych cierpieniach i pierwszych krokach w dorosłość. Sytuacje w jakich odnajduje się bohaterka są znane każdemu młodemu człowiekowi, toteż po książkę tą z pewnością będą sięgać wszyscy młodzi ludzie.

. . . . . . .

Bajki i baśnie terapeutyczne potrzebne są wszystkim dzieciom do prawidłowego rozwoju. Harmonia baśni daje nie tylko poczucie ładu, ale stanowi przygotowanie do kształtowania postaw moralnych i estetycznych. Bajka uwrażliwia na problemy innych, budzi współczucie i zrozumienie, uczy społecznych ról.

Dzięki baśniowym bohaterom łatwiej dzieciom zrozumieć otaczających ludzi oraz ich potrzeby, ułatwiają też porozumiewanie, bo oprócz dziecięcej wyobraźni baśnie rozwijają zasoby językowe dzieci. Są, więc swoistym elementarzem przygotowującym dziecko do życia w społeczeństwie.

Literatura

1. Irena Borecka - Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum, Wałbrzych 2002

2. I. Borecka: Biblioterapia w szkole. Poradnik dla nauczycieli. Legnica 1998

3. I. Borecka: Biblioterapia. Skrypt dla studentów. Wałbrzych 2001

4. I. Borecka - Z motylem w tle, Wałbrzych 2004

5. I. Borecka, Lilianna Piotrkowska - Zastosowanie biblioterapii i muzykoterapii w procesie dydaktyczno - wychowawczym i terapii pedagogicznej, Wałbrzych 1994

6. I. Borecka - Biblioterapia i praktyka, Warszawa 2001

7. Lidia Ippoldt - Biblioterapia w związkach z innymi naukami, "Biblioterapeuta" 2000 r. nr 4 (12)

8. Maria Molicka - Biblioterapia, Media Rodzina, Poznań 1999

9. Elżbieta Olechnowicz - Biblioterapia www.strumyk21.edu.pl

10. Iwona Zachciał - Terapeutyczna funkcja biblioteki szkolnej jako wspomaganie procesu wychowawczego szkoły, Gdańsk 2004,

11. Arnold A. Lazarus, Clifford N. Lazarus - Terapia w pigułce, GWP 2004

12. Zofia Sobolewska - Odebrane dzieciństwo, Warszawa 2000

13. Martin Herbert - Rozwój społeczny ucznia, GWP 2004

14. Encyklopedii wiedzy o książce, PWN 1971

15. Encyklopedii współczesnego bibliotekarstwa polskiego, PWN 1976

16. Multimedialna encyklopedia PWN 2002

17. Filiph Zimbardo - Psychologia i życie, PWN Warszawa 2004

18. I. Milewska: Biblioterapia a ergonomia. Poradnik Bibliotekarza. 2002 nr 10 s. 7-9

19. E. Tomasik - Zagadnienia pedagogiki specjalnej w literaturze. Przewodnik bibliograficzny. Cz. 1. Warszawa 1992

20. E. Tomasik - Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej. WSPS. Warszawa 1994

21. W. Szulc - Człowiek chory i książka. Bibliotekarz 1984 nr 9/10 s. 228-232

22. Robert C. Carson - Psychologia zaburzeń, GWP 2004

23. S.G. Mattis, T. H. Ollendick - Lęk i fobie nastolatków, Gdańsk 2004

24. Barbara Ostrowicka - Zaledwie kilka dni, Łódź 2002

25. Barbara Rosiek - Pamiętnik narkomanki, Katowice 1985

26. Maria Moneta - Malewska - Dla siebie i dla innych, Warszawa 2003

27. Ewa Góralczyk - Choroba dziecka w Twoim życiu, Warszawa 1996

I. Borecka - Biblioterapia - Skrypt dla studentów, s. 8-9

Lidia Ippoldt - Biblioterapia w związkach z innymi naukami, s.6

I. Milewska: Biblioterapia a ergonomia. Poradnik Bibliotekarza. 2002 nr 10 s. 7-9

I. Borecka - Biblioterapia w szkole. Poradnik dla nauczycieli, s. 8

E. Tomasik - Zagadnienia pedagogiki specjalnej w literaturze, Cz. 1, s.114

W. Szulc - Człowiek chory i książka. Bibliotekarz 1984 nr 9/10 s. 228-232

E. Tomasik - Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej, s.120

I. Borecka - Biblioterapia. Skrypt dla studentów, s. 16

Filiph Zimbardo - Psychologia i życie, s. 230

Strony www

E. Tomasik - Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej, s.154

Jw., s. 160

E. Tomasik - Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej, s.160

Irena Borecka "Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum, s. 25

Strony www

Maria Molicka - Biblioterapia, s. 125-126

Jw. s.128

Jw., s.129

Maria Molicka - Biblioterapia, s. 131

Encyklopedia PWN

Barbara Masłowska - Problemy psychologii i kultury, s.87

Maria Molicka - Biblioterapia, s. 134

Barbara Masłowska - Problemy psychologii i kultury, s.88

Maria Molicka - Biblioterapia, s. 93-95

Jw. s. 136-137

Maria Molicka - Biblioterapia, s. 141-142

Jw., s. 144-148

Jw., s.152

Maria Molicka - Biblioterapia, s. 153

Irena Borecka - Z motylem w tle, s.9-10

J., s.72-73

Robert C. Carson - Psychologia zaburzeń, s.224 oraz materiały stron www

I. Borecka, Lilianna Piotrkowska - Zastosowanie biblioterapii i muzykoterapii w procesie dydaktyczno - wychowawczym i terapii pedagogicznej, s. 1

Ewa Góralczyk - Choroba dziecka w Twoim życiu, s.40

Jw., s.49

Jw., s.65

I. Borecka, Lilianna Piotrkowska - Zastosowanie biblioterapii i muzykoterapii w procesie dydaktyczno - wychowawczym i terapii pedagogicznej, s.3

Maria Moneta - Malewska - Dla siebie i dla innych, s.66,67

I. Borecka - Z motylem w tle, s.53

Jw., s.60-61

I. Borecka - Z motylem w tle, s.63-65

S.G. Mattis, T. H. Ollendick - Lęk i fobie nastolatków, s. 11

I. Borecka - Z motylem w tle, s. 75-76

Jw., s.78

Lorene Russell - Milcząca przemoc”, s. 29

2

---