Terapeuta grupowy
Osoba i profesjonalista
Prowadzący grupę jako osoba
Działalność zawodowa trenera terapeuty jest ściśle powiązana z tym, kim on jest. Najważniejszym narzędziem, jakie powinien posiadać to zdolność do nawiązywania i utrzymywania rzetelnej, obustronnej relacji z uczestnikami. Terapeutę cechują dynamiczne zmiany w pokładach wiedzy - nie może on stać w miejscu. Musi nieustannie pracować nad sobą, co pomoże pomóc innym. Osobowość terapeuty to katalizator wyzwalający zmiany w uczestnikach prowadzonych przez nas grup.
Dylematy początkujących terapeutów
Często nieodzowne na początku pracy jest poczucie przygnębienia, potencjonalnymi problemami, przed którymi stają. Wiele wówczas pada pytań o sens swojej pracy, itd. ale najważniejsza jest odwaga działania w warunkach niepewności. Ważne jest to abyśmy nie byli względem siebie zbyt krytyczni i nie wymagali od siebie perfekcji. Wiele razy początkujący napotyka na negację płynącą ze strony pacjentów. Trzeba strukturalizować pracę grupy używając odpowiednich technik itp., ale również dawać im swobodne działania. Konstruktywne działanie przynosi nam cel. Musimy zdawać sobie sprawę, że opanowanie umiejętności prowadzenia grup musi zabrać nam trochę czasu. Ważne jest, aby umieć czytać bezpośrednie informacje zwrotne, co umożliwia na działanie a przede wszystkim korzystanie z doświadczeń innych.
Cechy osobowości skutecznego terapeuty
Odwaga - to jedna z najważniejszych cech osobowego dobrego terapeuty. Przejawia się ona w gotowości do odsłaniania własnych słabości i przyznawania się do błędów oraz podejmowania samego ryzyka, jakiego oczekuje się od uczestników. Konfrontować się z innymi podczas sesji, działania zgodnego z własnymi przekonaniami i przeczuciami, emocjonalnej reakcji na sprawy uczestników i wykorzystywania własnych doświadczeń. Również badania analizowania własnego życia, bycia bezpośrednim i szczerym wobec pacjentów a także wyrażania wobec uczestników własnych obaw i oczekiwań związanych z procesem grupowym.
Gotowość do modelowania - wspomaga nauczanie pożądanych zachowań. Poprzez swoje zachowania i wyrażanie przez nie postawy można tworzyć takie normy grupowe, jak otwartość, poważne traktowanie celów, akceptacja oraz gotowość do podejmowania ryzyka. Ważny jest tu osobisty przykład.
Obecność - niezmiernie ważna jest tu zdolność do emocjonalnej obecności w grupie. Chodzi tu o to, aby pozwolić sobie, chociaż przez chwilę starać się poczuć doświadczenie tych ludzi i ich uczuć. Pełne, bowiem przeżywanie pozwala współczuć innym i być empatycznym.
Dobra wola i troska - szczere zainteresowanie dobrem innych to podstawowa cecha dobrego trenera lub terapeuty. Naszym zadaniem jest pomoc klientom z szacunkiem i zaufaniem do nich. Najważniejsze jest uświadomienie sobie, jakiego rodzaju osobom je okazujesz a w przypadku, jakich osób masz z tym trudności.
Wiara w proces grupowy - głębokie zaufanie do wartości procesów grupowych pozytywnie koreluje z uzyskiwanymi rezultatami.
Otwartość - pomaga ona w osiągnięciu skuteczności. Wzmacnia ona duchową otwartość w grupie, pozwoli uczestnikom na bycie bardziej otwartym i dzielenie się uczuciami i opiniami a także doda płynności procesowi grupowemu.
Pogłębianie świadomości własnego zaplecza kulturowego
Nieprzyjmowanie postawy obronnej wobec ataków - przyjmujmy krytykę.
Moc osobista - to dynamiczna, witalna własność terapeuty, który wie, kim jest i czego pragnie. Moc osobista ściśle wiąże się ze szczerością.
Wytrzymałość i odporność - terapeuta musi posiadać wytrzymałość psychiczna oraz fizyczną a także, zdolność do znoszenia napięć.
Gotowość do poszukiwania nowych doświadczeń
Samoświadomość - własnej tożsamości, zaplecza kulturowego, własnych celów, motywacji potrzeb, swoich zalet i ograniczeń, wartości, emocji oraz problemów.
Poczucie humoru
Pomysłowość - spontaniczna kreatywność do podejmowania ze świeżymi pomysłami pracy z każdą grupą
Osobiste zaangażowanie
Prowadzący grupy jako profesjonalista
Aktywne słuchanie - poświęcenie pełnej uwagi osobom, z którymi się komunikujemy. Obejmuje ono przyswajanie treści, dostrzeganie gestykulacji i subtelnych zmian w głosie i ekspresji, a także wychwytywanie ukrytych przekazów.
Odzwierciedlanie - umiejętność związana z aktywnym słuchaniem. Polega ona na przekazywaniu istoty tego, co mówiący wyraził. Jest to sygnał, że został zrozumiany.
Klasyfikacja - umożliwia ona skupienie uwagi na podstawowych nienazywanych często problemach i uporządkowanie sprzecznych lub niejednoznacznych uczuć.
Podsumowanie - kiedy praca grupy grzęźnie w miejscu skuteczne bywa podsumowanie. Może to zrobić terapeuta lub uczestnik spotkania.
Wspomaganie - facylitacja - prowadzący może wspomagać rozwój procesu grupowego w różny sposób - pomagając uczestnikom wyrazić ich obawy i oczekiwania, aktywnie współtworzyć atmosferę akceptacji i bezpieczeństwa, dodając otuchy, zachęcania do otwartego nazywania wszelakich konfliktów czy zjawisk. Celem jest dopomożenie uczestnikom w jasnej komunikacji.
Empatia
Interpretowanie - polega ono na podawaniu klientowi prawdopodobnego wyjaśnienia pewnych jego zachowań lub symptomów.
Zadawanie pytań
Znajdowanie wspólnych mianowników - odwołuje się ona do zdolności prowadzącego grupę do łączenia tego, co jedna osoba mówi lub robi z problemami innego uczestnika.
Konfrontowanie - dotyczy zachowania pewnej osoby negatywnie wpływającego na działanie, gdzie należy wskazać jego konkretne zachowanie, które miałoby zweryfikować, unikając etykietowania osoby, powiedzieć o swoich uczuciach, które wiążą się z tym właśnie zachowaniem.
Wspieranie
Blokowanie niepożądanych zachowań - obowiązkiem jest niedopuszczenie do pewnych zachowań uczestników. Chodzi ty przede wszystkim o plotkowanie, wypytywanie, naruszenie czyjejś prywatności, łamanie zasady dyskrecji itd.
Diagnozowanie - rozpoznawanie symptomów i określanie typów osobowości. Obejmuje także zdolność do oceny pewnych problemowych zachowań oraz do dobrania stosownej interwencji.
Modelowanie - jeden ze sposobów uczenia członków grup pożądanych zacho9wań.
Naprowadzanie - sugerowanie - celem jest dopomożenie uczestnikom w rozwinięciu alternatywnego myślenia lub działania. Może to być udzielanie informacji, proponowania konkretnego zadania domowego, zachęcania do samodzielnych eksperymentów itd.
Inicjowanie - kiedy prowadzący pełni aktywną rolę w ukierunkowaniu pracy w grupie nadaje jej pewną strukturę i podejmuje działanie, gdy jest to potrzebne w utrzymywaniu koncentracji na jej zadaniu. To stosowanie technik skupiających uwagę uczestników na ich osobistych celach, wspieranie klientów w przepracowaniu sytuacji, w których utknęli, pomaganie w rozumieniu i rozwiązywaniu konfliktów. Zbyt wiele zadań może zdławić kreatywność grupy.
Ewaluacja - umiejętność zasadniczej wagi, jaka jest ocena bieżącego stanu i rozwoju p[procesu grupowego. Prowadzący nie tylko sam musi jej dokonywać, ale również uczyć członków grupy, aby sami oceniali postępy i widzieli, w jakim kierunku się posuwają.
Zakończenie - każdy prowadzący musi umieć, kiedy można zakończyć prace z jednostką lub z grupą. Powinni umieć zapowiedzieć, kiedy sesja się kończy lub konkretna osoba jest gotowa do opuszczenia grupy. Obejmuje ona min: przekazanie uczestnikom sugestii na temat przeniesienia tego, co się nauczyli w grupie na sytuacje z codziennego życia, stworzenie odpowiedniej atmosfery, aby uczestnicy zobowiązali się do wykonania zadań domowych, przygotowanie uczestników na możliwość wystąpienia psychologicznych problemów pojawiających się po opuszczeniu grupy, podanie informacji o dodatkowej terapii, możliwych indywidualnych konsultacjach.
Umiejętności prowadzania grup
D. W. Sue, Arredono oraz McDavis opracowali ramy pojęciowe dla standardów w kompetencji wymagających w poradnictwie psychologicznym w odniesieniu do klientów pochodzących z równych kultur. Dotyczą one obszarów:
Przekonań i postaw
Wiedzy oraz umiejętności
Prezentowane kompetencje i standardy:
Przekonania i postawy - skuteczni terapeuci potrafią rozpoznać swoje stereotypy i uprzedzenia na temat innych grup rasowych i etnicznych. Są świadomi, w jaki sposób kulturowe korzenie i doświadczenia ukształtowały ich postawy, system wartości i sądy na temat zdrowia psychicznego. Szanują cenione przez klientów wartości itd. akceptują różne systemy wartości i różne założenia dotyczące zachowania ludzi, mają, zatem podstawy do otwartego konania o wyższości własnego dziedzictwa i kulturowego, aprobują i cenią różnorodność kultur.
Wiedza - skuteczni terapeuci mają wiedzę o własnym dziedzictwie rasowym i kulturowym oraz jego wpływanie na ich pracę. Rozumieją ponadto jak przejawy przemocy, rasizmu, dyskryminacji i posługiwania się stereotypami oddziaływają na nich w sferze osobistej i zawodowej. Są świadomi, jakie bariery utrudniają podjęcia działania z osobami innej kultury, nie narzucają swojej im.
Umiejętności i strategie - wykwalifikowani terapeuci zapoznają się z wynikami najnowszych badań z dziedziny zdrowia psychicznego odnoszącymi się do zróżnicowanych kulturowo populacji klientów. Są gotowi poszukiwać nowych doświadczeń edukacyjnych i treningowych, aby rozwijać swoje kompetencje w pracy z grupą.
Rozpoznawanie własnych ograniczeń - potrafimy określić granice swoich kompetencji w dziedzinie podejścia wielokulturowego.
Model pracy ze współprowadzącym
Współprowadzenie grup - podstawowe założenia
Uczestnicy zyskują dwa punkty widzenia - liderów, współprowadzącym mogą dyskutować przed sesjami grupy i po nich, ucząc się od siebie nawzajem, ściśle współpracować ze szkolącymi się terapeutami i udzielać im informacji zwrotnych. Czerpie się z tego modelu wiele radości ze wspólnej pracy z grupami, uczy się wciąż siebie a także innych kolegów, z którymi zdarza się prowadzić grupę. Ważna sprawą jest wybór współprowadzącego. Niedopasowanie dwóch osób liderów negatywnie wpłynie na ich prace z grupą. Najważniejszym czynnikiem przy wyborze partnera powinien być wzajemny szacunek. Są to zazwyczaj nasi przyjaciele. Potrzebna jest tu dobra oparta na współdziałaniu relacja, którą można budować znajdując czas na wspólne rozmowy.
Zalety modelu współpracy ze współprowadzącym
Maleje ryzyko wystąpienia objawów wypalenia zawodowego, co jest szczególnie ważne w pracy z osobami z poważnymi zaburzeniami
Podczas gdy któryś z uczestników ukazuje nadmierne emocje jeden z terapeutów może się skupić tylko na jego osobie, podczas gdy drugi obserwuje reakcje innych, aby później zachęcić resztę do podzielenia się swoimi odczuciami
Jeżeli jeden z prowadzących jest nieobecny np. z powodu choroby, kryzysu osobistego itp. grupa może normalnie pracować
Gdy grupa wpłynęła szczególnie silnie na jednego z prowadzących może on po sesji przeanalizować sytuacje z drugim terapeutą
W sytuacjach trudnych jeden z terapeutów może bardziej wpłynąć na jednostkę - pomóc jej
Słabości modelu pracy ze współprowadzącym
Mogą pojawić się problemy w braku synchronizacji działań lub dążeń, wskutek czego grupa może ulec polaryzacji i podziałowi.
Może wystąpić element konkurencji i rywalizacji
Może nastąpić brak wiary w działanie i jego słuszność ze strony partnera, może to podzielić grupę na dwa obozy dyskutujące o tym, kto ma rację
Może dojść do sytuacji gdzie terapeuci podczas sesji zaczną załatwiać swoje osobiste sprawy
Kompetencje zawodowe i szkoleniowe
Jako prowadzący powinniśmy stosować tylko te techniki, do których mamy przygotowanie dzięki szkoleniom i doświadczeniu. Jesteśmy, bowiem odpowiedzialni za świadczenie profesjonalnych usług zgodnie z własnymi kompetencjami. Podejmując się prowadzenia grupy do pracy, z którymi nie jesteśmy przygotowani nie tylko postępujemy nieetycznie, ale także narażamy się na zaskarżenie o błędy w sztuce.
Różne grupy wymagają różnych kwalifikacji prowadzącego. Inną kwestią jest również posiadanie formalnych licencji, tytułów i certyfikatów. Certyfikatów programie szkoleniowym powinny odnaleźć się kursy przygotowawcze do poradnictwa grupowego, który umożliwia zdobycie podstawowej wiedzy i umiejętności potrzebnych do prowadzenia grupy. Rozwijaniu tych umiejętności najlepiej służy praktyka odbywana pod superwizji, obejmująca obserwację i bezpośrednie uczestnictwo w grupie. Terapeuta musi być przygotowanym ze znajomości własnych mocnych i słabych stron, świadomości własnego systemu wartości, umiejętności scharakteryzowania typowych stadiów rozwoju grupy, umiejętności opisania konstruktywnych i destruktywnych ról oraz zachowań, jakie mogą podejmować i przejawiać członkowie grupy, znajomość czynników terapeutycznych działających w grupie, rozumienie znaczenia oceny wyników pracy całej grupy i poszczególnych uczestników oraz świadomość kwestii etycznych specyficznych dla pracy z grupą. Każdy też powinien posiadać podstawowe umiejętności otwierania i zamykania swojej grupy, modelowania odpowiednich zachowań w grupie, otwierania się w grupie w adekwatny sposób, udzielania i przyjmowania informacji zwrotnych, pomagania uczestnikom i nadaniu znaczenia temu, czego doświadczyli w grupie oraz zintegrowaniu i zastosowaniu w życiu tego, czego się w niej nauczyli. W szkoleniu powinny być zawarte etapy praktyki w:
Grupie zadaniowej - roboczej
Grupie psychoedukacyjnej
Grupie treningowej
Grupie psychoterapeutycznej - ukierunkowanej na rekonstrukcję osobowości
ASWG 1991 wydał standardy wyszkolenia terapeuty grupowego.
Ważne jest, aby każdy terapeuta odbył specjalistyczne szkolenie w związku z jego specjalizacją. Rekomenduje się tutaj:
Własna psychoterapia - zarówno indywidualna jak i grupowa. Pozwoli to na pogłębienie zrozumienia motywacji do prowadzenia grup, zbadanie i poznanie własnych zakłóceń itp.
Grupy samopoznania
Grupy superwizyjne - prowadzi do wglądu i pogłębienie świadomości.