Henryk Markiewicz

A U T O R I N A R R A T O R

Ka

ż

da wypowied

ź

to nast

ę

pstwo działa

ń

jakiego

ś

psychofizycznego sprawcy czyli autora wypowiedzi a

podstawowa relacja w ka

ż

dym procesie komunikacyjnym

AUTOR – WYPOWIED

Ź

AUTOR = instancja wobec wypowiedzi zewn

ę

trzna = AUTOR ZEWN

Ę

TRZNY

Mo

ż

e by

ć

rozpatrywany w ró

ż

nych perspektywach:

•

- realny człowiek – osoba psychofizyczna, ucechowana bez wzgl

ę

du na zwi

ą

zek tych cech z

wypowiedzi

ą

, któr

ą

si

ę

zajmujemy

•

- realny człowiek, ale zajmujemy si

ę

jedn

ą

z rół społecznych, jakie pełni – postawy i zachowanie

zwi

ą

zane z działalno

ś

ci

ą

autorsk

ą

•

tylko te postawy, które s

ą

istotne dla danej wypowiedzi w ten sposób konstruuje si

ę

tzw. OSOBOWO

ŚĆ

TWÓRCZ

Ą

•

Inne, wa

ż

ne dla badacza literatury, aspekty autora zewn

ę

trznego: osobowo

ść

publiczna – dane

personalne i biograficzne

•

AUTOR ZEWN

Ę

TRZNY = realnie istniej

ą

ca osoba psychofizyczna

AUTOR WEWN

Ę

TRZY - autor ujawniaj

ą

cy si

ę

w samej wypowiedzi – ujawniany w niej przez działania interpretacyjne

czytelnika / badacza.

Mo

ż

na go traktowa

ć

:

czynno

ś

ciowo = podmiot dokonywuj

ą

cy kolejnych operacji tekstotwórczych

systemowo = korelat reguł urzeczywistnionych w wypowiedzi

personalnie = osobowo

ść

implikowna przez wła

ś

ciwo

ś

ci tej wypowiedzi

W zasadzie – autor wewn

ę

trzny = „ja mówi

ą

ce” tekstu / podmiot tekstowy (podmiot tekstowy jest zarazem

autorem wewn

ę

trznym)

odr

ę

bno

ść

autora wew. i podmiotu tekstowego wyst

ę

puje w licznych utworach literatury pi

ę

knej, szczególnie

w tych, które posługuj

ą

si

ę

FIKCJ

Ą

.

1. Wolfgang Kayser: Narrator nigdy nie jest znanym czy jeszcze nieznanym autorem, lecz rol

ą

, któr

ą

autor

wynajduje lub odgrywa.
2.Aleksandra Okopie

ń

-Sławi

ń

ska: Podmiot utworu (autor wew.) jest nieto

ż

samy z głównym naratorem czy

podmiotem lirycznym.
Ale – autor szkicu nie zgadza si

ę

z nimi :

3. NARRATOR FINGOWANY = jego dane personalne s

ą

jawnie nie zgodne z autorskimi

Ojciec zad

ż

umionych – bezsporny przykład narratora fingowanego

4. NARRATOR AUTORSKI – Beniowski

PODZIAŁ NARRACJI WG MARKIEWICZA

Zdarzaj

ą

si

ę

utwory, które maj

ą

kilku narratorów – W

ś

ciekło

ść

i wrzask Faulknera

I. Ze wzgl

ę

du na sposób przekazu narracji:

narracja mówiona

narracja pisana

brzmieniowy = narracja mówiona (narracja mówiona odtwarzaj

ą

ca narracj

ę

pisan

ą

(lektura radiowa)

napisowy = narracja pisana

a. narracja pisana odtwarzaj

ą

ca / imituj

ą

ca n. mówion

ą

(gaw

ę

da, monolog wypowiedziany)

b. narracja pisana lub mówiona odtwarzaj

ą

ca lub cz

ęś

ciej finguj

ą

ca czyje

ś

narracyjnie nasycone my

ś

lenie

(monolog wewn

ę

trzny) lub my

ś

lenie wraz z postrze

ż

eniami i wyobra

ż

eniami (strumie

ń

ś

wiadomo

ś

ci)

II. Ze wzgl

ę

du na na modalno

ść

:

narrator autorskiego = autor wewn

ę

trzny (a. Asertuj

ą

cy i a. Finguj

ą

cy)

narrator fingowany

narratora autorskiego (identyczny z autorem wewn

ę

trznym)

narrator fingowany (odr

ę

bny od autora wew.)

adnotacja do „narrator autorski” : narrator autorski mo

ż

e wyst

ą

pi

ć

jako:

- narrator asertuj

ą

cy – mówi szczerze lub wbrew swoim prze

ś

wiadczeniom, mówi prawd

ę

lub si

ę

myli – zawsze

manifestuje / przekazuje tre

ś

ci wypowiedzi jako swe przekonania (list, pami

ę

tnik, reorta

ż

, praca naukowa)

- narrator finguj

ą

cy – podmiot tekstowy, który przez swoje cechy mniej lub bardziej oddziela si

ę

od autora;

wypowiada quasi-s

ą

dy, zdania pozoruj

ą

ce tylko s

ą

dy rzetelne, wytwarza fikcj

ę

literack

ą

(powie

ść

, nowela...)

Narrator asertuj

ą

cy wyst

ę

puje jako:

- narrator asertuj

ą

cy relatywnie – ze swojego stanowiska (narrator powie

ś

ciowego pami

ę

tnika czy dzinnika)

(rzadziej) narrator fingowany i finguj

ą

cy zarazem (posta

ć

powie

ś

ciowa pisz

ą

ca powie

ść

– Edward w Fałszerzach

Gide’a)
- narrator pseudoasertuj

ą

cy – Stanisław Lem jako autor fingowanych recenzji w Doskonałej pró

ż

ni

III. Ze wzgl

ę

dy na pozycje narratora wobec przedstawianej

rzeczywisto

ś

ci

narrator bezpo

ś

redni

narrator mediatyzuj

ą

cy

narracja immanentna

narracja transcendentna

nale

ż

y do rzeczywisto

ś

ci jako uczestnik czy bezpo

ś

redmni

ś

wiadek cało

ś

ci/cz

ęś

ci przedstawianych zdarze

ń

(pami

ę

tnik, dariusz, odminny fingowane) = narracja immanentna

znajduje si

ę

poza jej obr

ę

bem (praca hostoryczna) = narracja transcendentna

Narrator bezpo

ś

redni opowiada ze swojego własnego stanowiska

Narrator mediatyzuj

ą

cy uto

ż

samia si

ę

z postaci

ą

lub postaciami, o których opowiada, czyni

ą

c ich w ten sposób

po

ś

redników narracyjnych (patrz ni

ż

ej)

zjawisko mediatyzacji NARRATOR MEDIATYZUJ

Ą

CY

autonarracja – 1 osobowa

allonarracja – 3 osobowa

narrator asertuj

ą

cy

narrator finguj

ą

cy

Orientacja: autotropiczna i allotropiczna

skierowana na samego siebie – autotropiczna = autonarracja (1.os.)
skierowana na inne postaci lub przedmioty – allotropiczna = allonarracja (3.os.)

Motywacja czyli

ź

ródło od którego pochodzi przekazywana tre

ść

np. Obserwacja, samoobserwacja,

retrospekcja, rekonstrujcja na podstawie innych

ż

ródeł, domysły, hipotezy, fantazjowanie

a. narrator asertuj

ą

cy – ujawnia wprost lub bezpo

ś

rednio swoj

ą

motywacj

ę

b. narrator finguj

ą

cy – udaje tylko obserwacj

ę

, retrospekcj

ę

itd., jego obserwacja posiada cz

ę

sto cech

ę

niezawodnej hiperdomy

ś

lno

ś

ci; retrospekcja opiera si

ę

tu na „doskonałej pami

ę

ci”. U narrartorów finguj

ą

cych

wyst

ę

puj

ą

jeszcze inne motywacje: - empatia = bezpo

ś

rednia penetracja przebiegów cudzego

ż

ycia -

nadwiedza = wyposa

ż

enie narratora w taki zasób informacji, który przekracza granice wiedzy dost

ę

pnej w danym

momencie jakiejkolwiek postaci(np.antycypacja wydarze

ń

przyszłych) oraz w wiedz

ę

o nie

ś

wiadomych stanach

psychicznych postaci - kreacja = np. narrator Kubusia fatalisty ujawnia wprost swoje uprawnienia kreacyjne

Wobec rzeczywisto

ś

ci przedstawionej narrator mo

ż

e przejawia

ć

ró

ż

ne kompetencje

1. mo

ż

e ograniczy

ć

si

ę

do asertowanej lub fingowanej konstancji działa

ń

, zdarze

ń

, procesów zewn

ę

trzych = „oko

kamery” / poza behawiorystyczna

2. mo

ż

e przytacza

ć

wypowiedzi i my

ś

li czy przedstawienia innych stanów psychocznych swych bohaterów

mo

ż

e dalej interpretowa

ć

, wyja

ś

nia

ć

i uzasadnia

ć

, stawia

ć

hipotezy i przewidywania, oceny i uogólnienia

Stosunek narratora do przedstawianego i projektowanego odbiorcy:

1. uwydatnianie tego stosunku – mo

ż

e si

ę

ujawni

ć

wy

ż

szo

ść

lub ni

ż

szo

ść

, dystans lub poufało

ść

, akcentowanie

zgodno

ś

ci lub sprzeczno

ś

ci stanowisk, agresywno

ść

lub symapatia, ułatwnienie lub utrudnienie odbioru

2. stonowanie

konstrukcja narratora uwzgl

ę

dnia

ć

musi stopie

ń

i sposoby tematyzowania samej komunikacji narracyjnej

wzminki narratora o sobie jako podmiocie czynno

ś

ci narracyjnych

wzmianki autoprezentacyjne – inne informacje o sobie, np.dane personalne, biograficzne, cechy charakteru,
uczucia, pogl

ą

dy

obfito

ść

, wyrazisto

ść

i indywidualizacja tych danych – stanowi o stopniu personalizacji narratora

wzmianki kontaktowe – nawi

ą

zuj

ą

ce kontakt z odbiorc

ą

Autorytatywno

ść

narratora

Cechy charakterystyczne:

- niezmienno

ść

tych cech na przestrzeni całego tekstu (lliteratura naukowa, pami

ę

tnikarska, reporta

ż

owa)

- niezmienno

ść

narratora, zwłaszacza obranego przez niego punktu widzenia – naczelny postulat sztuki

powie

ś

ciowej (szczególnie XX wiek)

- w powie

ś

ciach z XIX wieku – narrator si

ę

zmienia (np. Lalka)

Monolog Molly z Ulissesa J. Joyce’a:

narracja niby my

ś

lana

fingowana (wzgl

ę

dnie asertowana)

immanentna czyli jest uczestnikiem przedstawianych zdarze

ń

auto- i allotropiczna

obserwacyjna i wspomnieniowa

bezpo

ś

rednia, spersonalizowana