Henryk Markiewicz

A U T O R I N A R R A T O R

Każda wypowiedź to następstwo działań jakiegoś psychofizycznego sprawcy czyli autora wypowiedzi a podstawowa relacja w każdym procesie komunikacyjnym

AUTOR - WYPOWIEDŹ

AUTOR = instancja wobec wypowiedzi zewnętrzna = AUTOR ZEWNĘTRZNY

Może być rozpatrywany w różnych perspektywach:

• - realny człowiek - osoba psychofizyczna, ucechowana bez względu na związek tych cech z wypowiedzią, którą się zajmujemy

• - realny człowiek, ale zajmujemy się jedną z rół społecznych, jakie pełni - postawy i zachowanie związane z działalnością autorską

• tylko te postawy, które są istotne dla danej wypowiedzi w ten sposób konstruuje się tzw. OSOBOWOŚĆ TWÓRCZĄ

• Inne, ważne dla badacza literatury, aspekty autora zewnętrznego: osobowość publiczna - dane personalne i biograficzne

• AUTOR ZEWNĘTRZNY = realnie istniejąca osoba psychofizyczna

AUTOR WEWNĘTRZY - autor ujawniający się w samej wypowiedzi - ujawniany w niej przez działania interpretacyjne czytelnika / badacza.

Można go traktować:

• czynnościowo = podmiot dokonywujący kolejnych operacji tekstotwórczych

• systemowo = korelat reguł urzeczywistnionych w wypowiedzi

• personalnie = osobowość implikowna przez właściwości tej wypowiedzi

• W zasadzie - autor wewnętrzny = „ja mówiące” tekstu / podmiot tekstowy (podmiot tekstowy jest zarazem autorem wewnętrznym)

• odrębność autora wew. i podmiotu tekstowego występuje w licznych utworach literatury pięknej, szczególnie w tych, które posługują się FIKCJĄ.

1. Wolfgang Kayser: Narrator nigdy nie jest znanym czy jeszcze nieznanym autorem, lecz rolą, którą autor wynajduje lub odgrywa.

2.Aleksandra Okopień-Sławińska: Podmiot utworu (autor wew.) jest nietożsamy z głównym naratorem czy podmiotem lirycznym.

Ale - autor szkicu nie zgadza się z nimi :

3. NARRATOR FINGOWANY = jego dane personalne są jawnie nie zgodne z autorskimi

Ojciec zadżumionych - bezsporny przykład narratora fingowanego

4. NARRATOR AUTORSKI - Beniowski

PODZIAŁ NARRACJI WG MARKIEWICZA

Zdarzają się utwory, które mają kilku narratorów - Wściekłość i wrzask Faulknera

I. Ze względu na sposób przekazu narracji:

• narracja mówiona

• narracja pisana

• brzmieniowy = narracja mówiona (narracja mówiona odtwarzająca narrację pisaną (lektura radiowa)

• napisowy = narracja pisana

a. narracja pisana odtwarzająca / imitująca n. mówioną (gawęda, monolog wypowiedziany)

b. narracja pisana lub mówiona odtwarzająca lub częściej fingująca czyjeś narracyjnie nasycone myślenie (monolog wewnętrzny) lub myślenie wraz z postrzeżeniami i wyobrażeniami (strumień świadomości)

II. Ze względu na na modalność:

• narrator autorskiego = autor wewnętrzny (a. Asertujący i a. Fingujący)

• narrator fingowany

• narratora autorskiego (identyczny z autorem wewnętrznym)

• narrator fingowany (odrębny od autora wew.)

• adnotacja do „narrator autorski” : narrator autorski może wystąpić jako:

- narrator asertujący - mówi szczerze lub wbrew swoim przeświadczeniom, mówi prawdę lub się myli - zawsze manifestuje / przekazuje treści wypowiedzi jako swe przekonania (list, pamiętnik, reortaż, praca naukowa)

- narrator fingujący - podmiot tekstowy, który przez swoje cechy mniej lub bardziej oddziela się od autora; wypowiada quasi-sądy, zdania pozorujące tylko sądy rzetelne, wytwarza fikcję literacką (powieść, nowela...)

Narrator asertujący występuje jako:

- narrator asertujący relatywnie - ze swojego stanowiska (narrator powieściowego pamiętnika czy dzinnika) (rzadziej) narrator fingowany i fingujący zarazem (postać powieściowa pisząca powieść - Edward w Fałszerzach Gide'a)

- narrator pseudoasertujący - Stanisław Lem jako autor fingowanych recenzji w Doskonałej próżni

III. Ze względy na pozycje narratora wobec przedstawianej rzeczywistości

• narrator bezpośredni

• narrator mediatyzujący

• narracja immanentna

• narracja transcendentna

• należy do rzeczywistości jako uczestnik czy bezpośredmni świadek całości/części przedstawianych zdarzeń (pamiętnik, dariusz, odminny fingowane) = narracja immanentna

• znajduje się poza jej obrębem (praca hostoryczna) = narracja transcendentna

• Narrator bezpośredni opowiada ze swojego własnego stanowiska

• Narrator mediatyzujący utożsamia się z postacią lub postaciami, o których opowiada, czyniąc ich w ten sposób pośredników narracyjnych (patrz niżej)

zjawisko mediatyzacji NARRATOR MEDIATYZUJĄCY

• autonarracja - 1 osobowa

• allonarracja - 3 osobowa

• narrator asertujący

• narrator fingujący

• Orientacja: autotropiczna i allotropiczna

skierowana na samego siebie - autotropiczna = autonarracja (1.os.)

skierowana na inne postaci lub przedmioty - allotropiczna = allonarracja (3.os.)

• Motywacja czyli źródło od którego pochodzi przekazywana treść np. Obserwacja, samoobserwacja, retrospekcja, rekonstrujcja na podstawie innych żródeł, domysły, hipotezy, fantazjowanie

a. narrator asertujący - ujawnia wprost lub bezpośrednio swoją motywację

b. narrator fingujący - udaje tylko obserwację, retrospekcję itd., jego obserwacja posiada często cechę niezawodnej hiperdomyślności; retrospekcja opiera się tu na „doskonałej pamięci”. U narrartorów fingujących występują jeszcze inne motywacje: - empatia = bezpośrednia penetracja przebiegów cudzego życia - nadwiedza = wyposażenie narratora w taki zasób informacji, który przekracza granice wiedzy dostępnej w danym momencie jakiejkolwiek postaci(np.antycypacja wydarzeń przyszłych) oraz w wiedzę o nieświadomych stanach psychicznych postaci - kreacja = np. narrator Kubusia fatalisty ujawnia wprost swoje uprawnienia kreacyjne

• Wobec rzeczywistości przedstawionej narrator może przejawiać różne kompetencje

1. może ograniczyć się do asertowanej lub fingowanej konstancji działań, zdarzeń, procesów zewnętrzych = „oko kamery” / poza behawiorystyczna

2. może przytaczać wypowiedzi i myśli czy przedstawienia innych stanów psychocznych swych bohaterów

może dalej interpretować, wyjaśniać i uzasadniać, stawiać hipotezy i przewidywania, oceny i uogólnienia

• Stosunek narratora do przedstawianego i projektowanego odbiorcy:

1. uwydatnianie tego stosunku - może się ujawnić wyższość lub niższość, dystans lub poufałość, akcentowanie zgodności lub sprzeczności stanowisk, agresywność lub symapatia, ułatwnienie lub utrudnienie odbioru

2. stonowanie

• konstrukcja narratora uwzględniać musi stopień i sposoby tematyzowania samej komunikacji narracyjnej

• wzminki narratora o sobie jako podmiocie czynności narracyjnych

• wzmianki autoprezentacyjne - inne informacje o sobie, np.dane personalne, biograficzne, cechy charakteru, uczucia, poglądy

• obfitość, wyrazistość i indywidualizacja tych danych - stanowi o stopniu personalizacji narratora

• wzmianki kontaktowe - nawiązujące kontakt z odbiorcą

• Autorytatywność narratora

Cechy charakterystyczne:

- niezmienność tych cech na przestrzeni całego tekstu (lliteratura naukowa, pamiętnikarska, reportażowa)

- niezmienność narratora, zwłaszacza obranego przez niego punktu widzenia - naczelny postulat sztuki powieściowej (szczególnie XX wiek)

- w powieściach z XIX wieku - narrator się zmienia (np. Lalka)

Monolog Molly z Ulissesa J. Joyce'a:

• narracja niby myślana

• fingowana (względnie asertowana)

• immanentna czyli jest uczestnikiem przedstawianych zdarzeń

• auto- i allotropiczna

• obserwacyjna i wspomnieniowa

• bezpośrednia, spersonalizowana

---