11 Narrator i narracja

R. Barthes: Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań (2)

1. Język opowiadania

A) ponad zdaniem:

B) poziomy znaczenia:

Poziom opisu (uporządkowuje też elementy tworzące opowiadanie):

Teoria poziomów zakłada istnienie dwóch typów związków:

Związki dystrybutywne nie wystarczają dla ujawniania znaczeń.

Poziomy są operacjami. Analizę wypowiedzi można prowadzić na poziomach najprostszych. Opowiadanie jest hierarchią piętrową. Czytać opowiadanie oznacza czytanie nie tylko od słowa do słowa, ale i przebiega z poziomu na poziom.

Są trzy poziomy opisu w opowiadaniu – poziom funkcji, działań i narracji.

2. Funkcje

A) wyodrębnienie jednostek:

Jednostką jest każdy segment historii, który stanowi człon jakiejś korelacji. Zawsze opowiadanie składa się z funkcji – nawet gdy szczegół wydaje się pozbawiony znaczenia, posiada znaczenie absurdu,

B) klasy jednostek:

Funkcje implikują związki metonimiczne, oznaki – związki metaforyczne:

Funkcje kardynalne (rdzenie) – stanowią prawdziwe punkty zwrotne opowiadania; wystarczy (by powstały), by działanie otwierało / podtrzymywało alternatywę wypływającą na dalszy ciąg historii, by rodziło, rozstrzygało lub odmykało jakąś niepewność.

Katalizy – jednostki, które mają charakter uzupełniający, wypełniają tylko przestrzeń narracyjną, oddzielającą funkcje istotne. Katalizy pozostają funkcjonalne w tej mierze, w jakiej wchodzą w związki z rdzeniem, ale ich funkcjonalność jest jednopłaszczyznowa, osłabiona, pasożytnicza, czysto chronologiczna.

Więź łącząca dwie funkcje kardynalne nabywa funkcjonalności podwójnej, chronologicznej i logicznej.

Funkcje kardynalne to momenty ryzyka w opowiadaniu – między nimi katalizy roztaczają strefy bezpieczeństwa, odpoczynku. Kataliza ma zawsze funkcję fatyczną – utrzymuje kontakt między narratorem i odbiorcą.

W oznakach – jednostki nasycić można na poziomie postaci lub narracji, są częścią związków, których drugi człon jest ciągły, obejmując epizod, postać, czy dzieło.

Można rozróżnić oznaki właściwe, odnoszące się do charakteru, uczucia, atmosfery, filozofii i informacje, służące do zidentyfikowania, umieszczenia w czasie i przestrzeni. Oznaki wymagają rozszyfrowania, informacje przynoszą gotową wiedzę.

Rdzeń, katalizy, oznaki i informacje to pierwsze klasy, na jakie można podzielić jednostki poziomu funkcji. Dana jednostka może równocześnie należeć do dwóch różnych klas. Katalizy, oznaki i informacje są w stosunku do rdzenia rozszerzeniem. Rdzenie tworzą skończone całości złożone z nielicznych członów, są konieczne i wystarczające.

C) składnia funkcji:

Sekwencja to logiczne następstwo rdzeni, rozpoczyna się gdy jeden z członów nie ma odpowiedniego poprzednika, a kończy – gdy nie ma następnika. Sekwencja jest jednostką logiczną zagrożoną (motywacja a minimo), może funkcjonować jako prosty człon szerszej sekwencji (motywacja a maximo). Człony sekwencji mogą na siebie nachodzić

3. Działania

A) ku strukturalnemu statusowi postaci:

B) problem podmiotu:

4. Narracja

A) komunikacja w narracji

Dawca opowiadania (narrator) – trzy koncepcje:

Te koncepcje widzą w narratorze i postaciach postacie rzeczywiste. A przecież to nie jest tak, że opowiadanie określa się przez odniesienie do rzeczywistości. Autor opowiadania nie może utożsamiać się z narratorem opowiadania.

Ten, kto mówi (w opowiadaniu), nie jest tym, kto pisze (w życiu), a ten, kto pisze, nie jest tym, kto jest (s. 176)

Narracja zna dwa systemy znaków – osobowy i bezosobowy (sposób, żeby odkryć który jest który – przekształca się z 3 osoby na 1 osobę – jeśli to jest możliwe, mamy do czynienia z systemem osobowym).

Pisać nie znaczy dzisiaj „opowiadać”, lecz mówić, że się opowiada (s. 178.)

B) sytuacje opowiadania:

5. System opowiadania

A) rozwinięcie i rozszerzenie:

B) mimesis i sens:

M. Jasińska: Narrator w powieści

Narrator ma wpływ na ostateczną wymowę ideową utworu i na jakości estetyczne (liczy się kim jest narrator, jego związek ze światem przedstawianym, z rzeczywistą osobą autora, liczy się koncepcja narracji, stosunek do przedmiotu opowiadania, ukazywanie się / zanikanie w dziele).

2 etapy w badaniach nad narratorem w powieści:

Markiewicz wyróżnia cztery zasadnicze typy narratora:

Założenia metodyczne:

Sposób występowania narratora w utworze – Petsch – głośny i cichy.

Najbardziej widać narratora, gdy:

Cicha obecność narratora obejmuje m.in. kompozycyjne aspekty opowiadania, swobodę w chronologii (elipsy, inwersje), zmiany dystansu narratora, tempa narracji, medium obserwacji, operowanie zakresem wiedzy i niewiedzy:

Struktura / koncepcja narratora

Kim jest narrator? Stereotypowy podział: narrator abstrakcyjny (w 3. os.) i narrator konkretny (w 1. os.). Narrator konkretny jest bardziej zindywidualizowany i określony. Narrator abstrakcyjny – od braku danych personalnych po wyraźną obecność cech jednostki (nie tylko płeć, narodowość, wyznanie).

Zestawienie narratora z realnym autorem:

Stosunek narrator – utwór:

Narrator – czytelnik

Czytelnicy dzielą się na dwa typy:

Założenia narracyjne opowiadającego:

a) związek narratora z przedstawionym światem:

Cel opowiadania:

Wiąże się z celem adresat narracji:

Stosunek narratora do przedstawianego świata:

  1. tendencja sprawozdawczo-informacyjna - stara się plastycznie (sugestywnie / intrygująco przedstawić podmiot, największy stopień fascynacji przedmiotem opowiadania – przyznanie przedmiotowi obiektywnej wartości;

  2. interpretacyjno-oceniająca - Świat przedstawiony jest ważny nie przez fakt istnienia, ale dlatego, że stanowi obraz porządku / nieporządku w posiadanym przez narratora totalnym obrazie rzeczywistości.

Ustosunkowanie się wyrażone może być pośrednio (przez ton opowiadania – liryzacja, humor, patos; pozaleksykalne środki stylistyczne – rytmizacja, szyk słów; kompozycyjny układ narracji) lub bezpośrednio (przez sądy interpretujące, oceniające, komentarze, apostrofy, parafrazy, jednoznaczne epitety, porównania i metafory.

Tendencja interpretacyjno-oceniająca nie degraduje ważności świata w utworze epickim.

  1. dygresyjna – dla narratora ciągle staje się ważniejszy jego świat przekonań, uczuć, wspomnień, niż zdarzenia i ludzie, o których miał opowiadać:

Narracja jedno- i dwupłaszczyznowa (jednopłaszczyznowa – tylko epicki świat, bez sytuacji narracyjnej; dwupłaszczyznowa – przez pierwszy plan – świat – prześwieca drugi plan – sytuacja narracyjna.

Na sytuację narracyjną wskazują:

  1. ukazywanie się narratora w funkcji opowiadającego / piszącego, używanie przez niego terminologii związanej z dziełem – użycie zaimka w 1. os., a w 3. os. słowami „autor”, „narrator”, posługuje się terminologią literacką (gatunki, karty, treść, wstęp, epizod, bohater, akcja),

  2. uwagi narratora odnoszące się do czynności opowiadania – przez np. wzmiankę powtarzającą, uprzedzającą, uzupełniającą, sygnalizującą wybór, elipsę, zmianę przedmiotu narracji itp.,

  3. pamięć narratora o czytelniku – czytelnik wg Kaysera to dopełnienie narratora; stosunek narratora do czytelnika różnicuje powieść nowożytną od dawniejszej;

H. Markiewicz: Narrator i autor

Narrator pierwszo- i trzecioosobowy. Stanzel wprowadził jeszcze narratora personalnego – mediatyzującego – opowiadającego w trzeciej osobie, ale utożsamiającego się z określoną postacią utworu. Genette wyeksponował perspektywę narracyjną i głos narracyjny (rozróżnienie między pytaniem kto patrzy i kto mówi).

Narracja jednopodmiotowa:

J. Sławiński Semantyka wypowiedzi narracyjnej

Odmienność metodologiczna badań:

Problematyka struktury utworu epickiego rozpada się na dwie dziedziny:

Teraz przenosi się w powieści uwagę z przedmiotu narracji epickiej na jej podmiot, z rzeczywistości opowiadanej na okoliczności związane z narratorem. Skomplikował się świat odsłaniany w narracji, ale nie uległo zmianie jej rozumienie jako „formy podawczej”.

Wśród formalistów ukształtowały się dwie teorie przekazu prozatorskiego: droga od języka „pozarozumowego” do „teorii wątku” (Szkłowski). Obie te dziedziny były traktowane analogicznie (tworzenie = montaż jednostek literackich). Język pozarozumowy – elementy lingwistyczne, w teorii wątku – tematyczne.

B. Eichenbaum – zjawisko „skazu” – „skaz” dotyczy szczególnego typu prozy opowiadającej,

W. Winogradow – interesuje się stylistyką kategorii podmiotu lirycznego:

Winogradow rozróżnia „obraz pisarza” i „narratora”:

Bachtin i Wołoszynow:

s. 106: Narracja nie jest monologiem biegnącym równolegle do wypowiedzi postaci, lecz mową zorientowaną na te wypowiedzi, tworzącą wraz z nimi rozmaite połączenia.

Bachtin w książce o polifoniczności Braci Karamazow:

Badacze chcą wypracować język, który mógłby ująć bez rozdzielania ukształtowanie tekstu narracyjnego i obszar zjawisk przedstawionych. Odkryto rzeczywistość lingwistyczno-literackką pośredniczącą między zdarzeniami semantycznymi a konstrukcją utworu.

Wyższe układy znaczeniowe (termin Markiewicza) – płaszczyzna dzieła. Obok: płaszczyzna znaków językowych i płaszczyzna znaczeń wyrazów i zdań. Potem płaszczyzna dzieła = wewnętrznie zróżnicowana „sfera” dzieła.

Wyższe układy znaczeniowe – nie konfiguracje jednostek znaczeniowych, odpowiadających słowom i zdaniom, lecz byty wyznaczane przez znaczenia.

Tezy dotyczące znaczeniowej struktury przekazu narracyjnego:

  1. w wypowiedzi poetyckiej porcje znaczeniowe są odróżnialne na wszelkich poziomach jednostek lingwistycznych. W wypowiedzi narracyjnej są odróżniane od poziomu zdania. Przytłumianie autonomii mniejszych porcji znaczeniowych;

  2. wyższe układy semantyczne w utworze narracyjnym składają się ze znaczeń zdań. Semantyka zdania – sformułowana w czeskim strukturalizmie – Jan Mukarovsky określa 3 zasady znaczeniowej konstrukcji zdania:

    1. zasada jedności sensu zdania (nie jest wyprowadzalny z sensów jego poszczególnych elementów,

    2. zasada akumulacji znaczeniowej zadania – znaczenie każdego elementu wchodzi w związek ze znaczeniami elementów, które się wyłoniły poprzednio:

a b c d e f

a b c d e

a b c d

a b c

a b

a

  1. zasada oscylacji między znaczeniową statycznością i dynamicznością – każdy element ma zdolność do oznaczania i sam jest oznaczany.

Takie zasady działają też przy powstawaniu tworów znaczeniowych wyższego rzędu (postać, narrator, fabuła).

Kształtowanie się semantyki zdania nie wyraża się przez relacje syntaktyczne, ale w ramach przez nie wyznaczanych.

Struktura semantyczna zdania nie ma formalnych wykładników, ale ma formalne ograniczenia. Utwór to rezultat kombinacji 2 systemów – języka i tradycji literackiej.

Wielkie figury semantyczne, narrator, fabuła, bohater, potencjalny odbiorca - z jednej strony charakteryzują je sposoby narastania znaczeń, a z drugiej – reguły systemowego skupiania i porządkowania znaczeń. Sposób przybywania jednostek znaczeniowych, z których powstają wielkie figury semantyczne charakteryzuje fenotyp utworu, natomiast reguły niesekwencjonalności ich scalenia, grupowania i hierarchizowania – należą do genotypu utworu (s. 122).

  1. funkcja autoteliczna (poetycka) utworu narracyjnego – w poezji – nadorganizacja, wiele ról segmentów. W prozie – tendencja do zagłuszania mniejszych segmentów przez większe. W przekazie narracyjnym funkcja autoteliczna wyraża się przez nadorganizację wyższych układów znaczeniowych i odpowiada jej w strukturze przekazu interferencja wielkich figur semantycznych;

  2. Wielkie figury semantyczne narracji są zespołami złożonymi z bardziej elementarnych składników.

Np. charakterystykę podmiotu narracyjnego wyczerpuje 5 odniesień:


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
11 Narrator i narracjaid 12214 Nieznany (2)
narracja i narrator, NARRACJA I NARRATOR
Narrator, narracja, typologia Stanzela
rozdział 11 Narracja i pamięć, Wstęp do filozofii współczesnej A.Nogal
Burzynska O zwrocie narratywistycznym w humanistyce, Kariera narracji O zwrocie narratywistycznym w
Narracja i narrator
Zarz[1] finan przeds 11 analiza wskaz
11 Siłowniki
11 BIOCHEMIA horyzontalny transfer genów
PKM NOWY W T II 11
wyklad 11
R1 11
CALC1 L 11 12 Differenial Equations
Prezentacje, Spostrzeganie ludzi 27 11
zaaw wyk ad5a 11 12

więcej podobnych podstron