Narracja, typy narracji

I. Narrator z łac. Opowiadacz; jest skonstruowany przez autora, osoba fikcyjna, opowiada w utworze epickim.

• W nim rodzi się, rozwija i kształtuje świat przedstawiony, fabuła, postacie, tło zdarzeń.

• Jest ośrodkiem sytuacji narracyjnej; sytuuje się wobec świata przedstawionego i wobec adresata, przyjmuje pewną strategię narracji i odpowiadające jej środki językowe.

Charakterystyka narratora obejmuje 2 momenty:

1. pozycja, którą zajmuje wobec świata wyłaniającego się z opowiadania

stopień jego wiadomości

b) pozycja narratora obejmuje głównie: punkt widzenia, dystans wobec postaci i zdarzeń, zasady wartościowania, zakres wiedzy o świecie, ograniczenie tej wiedzy, metodę posługiwania się środkami narracji.

Największe zróżnicowanie narracji występuje w powieści. Stanowisko narratora jest najczęściej odpowiednikiem postawy pisarza względem materiału tematycznego.

Klasyczna forma epicka (epos, powieść) preferuje narratora ukrytego, zdystansowanego.

W innych typach epickich, narrator nie kryje się ze swoimi opiniami, uzewnętrznia swąpozycję, np. Satyra.

Czasem sytuacja narracyjna staje się tak wyrazista jak fabuła lub wysuwa się na pierwzy plan, np. w powieści – sternizm. (nie jest ważna co się opowiada, ale sam akt opowiadania)

Wyróżnia się kilka rodzajów narratora:

narrator autorski - nie posiada konkretnych cech, dzięki którym nie można by utożsamić go z autorem dzieła,

narrator fikcyjny - nie można utożsamić go z autorem dzieła,

narrator ujawniony - zaznacza swoją obecność, np. poprzez prowadzenie narracji w 1. osobie czy zwroty do czytelnika,

narrator ukryty - narrator nie ujawnia swojego istnienia, wydarzenia opowiadają się jakby "same",

narrator wszechwiedzący - zna wszystkie wydarzenia, zarówno z przeszłości jak i z przyszłości, oraz psychikę bohaterów, sam nie uczestniczy w akcji utworu,

narrator świadek - jego wiedza jest ograniczona, opowiada o wydarzeniach w takiej formie, w jakiej mógłby zrobić to naoczny świadek,

narrator bezpośredni - należy do świata przedstawionego, często jest najważniejszą postacią utworu, prowadzi narrację pierwszoosobową.

Narrator = medium narracyjne

II. Typologia narracji (wg Stanzla)

PODZIAŁ POWIEŚCI WG FRANZA STANZLA

Powieść dzieli się na:

a) auktorialna – narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący, ma kompetencje autorskie. Występują tu trzy strategie opowiadającego:

1) narrator autorski (autorytet);

2) narrator neutralny (sprawozdawca, tzw. „narrator cichy”) – nie ujawnia swojej obecności;

3) kreator (twórca świata przedstawionego, np. w „Kubusiu Fataliście” Diderota)

narracja auktorialna:

• narrator wszechwiedzący

• 3 osobowy

• nie bierze udziału w akcji

• podkreśla swą obecność i sytuacje narracyjną (zwroty do czytelnika, komentarze, wtrącenia)

• ujawnia swoje osobowe istnienie

• zdystansowany

• jest najwyższą instancją do czytelnika, który mu wierzy

• jeśli jest człowiekiem, może się mylić, mieć swoje uprzedzenia

• narrator komentuje wydarzenia

• subiektywizm narratora

1. personalna – narrator przyjmuje punkt widzenia bohatera; posiada relatywizowaną wiedzę („technika punktów widzenia” – przyjmowanie perspektywy wielu osób).

narracja personalna (np. Pani Bovary)

• czytelnik nie zauważa narratora

• czytelnik utożsamia się z jedna z postaci, najczęściej jest to postać główna

• czasami centrum obserwacyjne znajduje się na metafizycznej scenie

• zanik dystansu

• czas przeszły

• nacisk na prezentacje, nie na ich opowiadanie

• maksymalny obiektywizm

• prowadzona z perspektywy postaci , bohatera

c) pierwszoosobowa – relacja z wnętrza świata przedstawionego, pochodząca od jednej z postaci (narrator → protagonista = bohater lub narrator → świadek = postać drugoplanowa)

narracja pierwszoosobowa (np. Mistral Faulknera)

• narracja relacjonująca

• narrator należy do świata przedstawionego

• ma ograniczoną wiedzę

• dystans czasowy, psychologiczny, przestrzenny

• bohaterem jest narrator sprzed jakiegoś przełomu

• nieobiektywny = subiektywny

narracja neutralna (np. Mordercy Hemingway)

• czytelnik jest świadkiem

• czytelnik jest przeniesiony w środek wydarzeń

• nie ma pośrednictwa narratora

III. Narracja to wypowiedz monologowa prezentująca ciąg zdarzeń w jakimś porządku czasowym, powiązanych z postaciami w nich uczestniczących oraz ze środowiskiem, w którym się rozgrywają.

• Przybiera formę opowiadania lub opisu.

• Jest zasadniczym sposobem wypowiedzi stosowanym w epice.

• Jako druga płaszczyzna językowa towarzyszą jej wypowiedzi postaci.

• Mowa postaci jest dopuszczalna tylko jako przytoczenie mniej lub bardziej składniowo niezależne (mowa niezależna, zależna i pozorne zależna).

Podział narracji:

• Jednopłaszczyznowa – świat przedstawiony jawi się czytelnikowi „wprost”, sytuacja narracyjna jest ukryta. Typowa dla powieści realistycznej (XVIII-wiecznej).

• Dwupłaszczyznowa – narracja jest widoczna, na pierwszym planie jest świat przedstawiony, na drugim – sytuacja narracyjna. Typowa dla powieści XX-wiecznej.

Sytuacja narracyjna; rodzaje narracji:

• trzecioosobowa (inaczej: autorska) - narrator nie należy do świata przedstawionego

1. Autorialna

2. Personalna

• pierwszoosobowa (inaczej: narracja pamiętnikarska) - narrator należy do świata przedstawionego, opowiada o wydarzeniach, których był świadkiem, lub w których sam uczestniczył.

Inny podział:

• przedstawiająca (sceniczna, ang. schowing) - o wydarzeniach opowiada się szczegółowo, dokładnie opisując miejsce wydarzeń itp.

• skrótowa (sprawozdawcza, ang. telling) - o wydarzeniach opowiada się zwięźle, bez opowiadania o ich kontekście itp.

	Narracja trzecioosobowa	Narracja pierwszoosobowa
Czy narrator należy do świata przedstawionego?	Nie	Tak
Cecha narracji	Obiektywizm	Subiektywizm
Wiedza narratora	Nieograniczona	Ograniczona
Czasowniki	W 3. os. (np. był, poszedł, powiedział)	W 1. os. (np. byłem, poszedłem, powiedziałem)
Przykład	"Tomasz Judym wracał przez Champs Elysées z Lasku Bulońskiego, dokąd jeździł ze swej dzielnicy koleją obwodową. Szedł wolno, noga za nogą, wyczuwając coraz większy wskutek upału ciężar własnej marynarki i kapelusza" (S. Żeromski "Ludzie bezdomni").	"Natomiast na wolności, gdzie żyłem już normalnymi ludzkimi uczuciami, miłością, przyjaźnią, gdzie świat opierał się na normalnych wartościach, na rozróżnianiu zła i dobra, kłamstwa i prawdy, nie mogłem wypowiedzieć słowa, o które mnie prosił. (G. Herling-Grudziński "Inny świat").