Narracja i narrator
Pojęcie narracji i narratora - rodzaje, przykłady.
Narracja (łac. narratio = opowiadanie) - słowna prezentacja wydarzeń w utworze epickim.
Może przybierać formę opisu (gdy dominują elementy statyczne) lub opowiadania (gdy dominują elementy dynamiczne).
Jest główną formą wypowiedzi stosowaną w utworach epickich, nadrzędną wobec innych, np. wobec dialogu.
trzecioosobowa (inaczej: autorska) - narrator nie należy do świata przedstawionego:
auktorialna - narrator często ujawnia swoje istnienie, ocenia i komentuje wydarzenia, pozwala sobie na dygresje bezpośrednio niezwiązane z treścią utworu, może wyprzedzać bieg wydarzeń.
"Bogatsi mieszkańcy przebąkiwali o potrzebie założenia uniwersytetu, do czego i rząd stanowy musiałby się przyczynić. Mieszkańcom dobrze się działo. Handel żywym srebrem, pomarańczami, jęczmieniem i winem przynosił im znakomite zyski. Byli uczciwi, rządni, pracowici, systematyczni, otyli. Kto by w późniejszych czasach odwiedził już kilkunastotysięczną Antylopę, ten by w bogatych kupcach miejscowych nie poznał tych niemiłosiernych wojowników, którzy piętnaście lat temu spalili Chiavattę." (H. Sienkiewicz "Sachem"),
personalna - narrator nie ujawnia swojego istnienia, nie ocenia i nie komentuje wydarzeń. Narracja jest prowadzona z punktu widzenia postaci należących do świata przedstawionego, za którymi ukrywa się narrator. Charakterystyczna cecha: stosowanie mowy pozornie zależnej.
"Bez myśli o tym wiedział jedno, że nie wróci do domu z Grudna! Przenigdy! Był tu u siebie, na swojej drodze. Szedł naprzód z zadartą głową i kwita" (S. Żeromski "Popioły"),
pierwszoosobowa (inaczej: narracja pamiętnikarska) - narrator należy do świata przedstawionego, opowiada o wydarzeniach, których był świadkiem, lub w których sam uczestniczył.
| narracja trzecioosobowa | narracja pierwszoosobowa | |
|---|---|---|
| Czy narrator należy do świata przedstawionego? | Nie. | Tak. |
| Cecha narracji: | Obiektywizm. | Subiektywizm. |
| Wiedza narratora: | Nieograniczona. | Ograniczona. |
| Czasowniki: | W 3. os. (np. był, poszedł, powiedział). | W 1. os. (np. byłem, poszedłem, powiedziałem). |
| Przykład: | "Tomasz Judym wracał przez Champs Elysées z Lasku Bulońskiego, dokąd jeździł ze swej dzielnicy koleją obwodową. Szedł wolno, noga za nogą, wyczuwając coraz większy wskutek upału ciężar własnej marynarki i kapelusza" (S. Żeromski "Ludzie bezdomni"). | "Natomiast na wolności, gdzie żyłem już normalnymi ludzkimi uczuciami, miłością, przyjaźnią, gdzie świat opierał się na normalnych wartościach, na rozróżnianiu zła i dobra, kłamstwa i prawdy, nie mogłem wypowiedzieć słowa, o które mnie prosił. (G. Herling-Grudziński "Inny świat"). |
skrótowa (sprawozdawcza, ang. telling) - o wydarzeniach opowiada się zwięźle, bez opowiadania o ich kontekście itp. Przykład narracji skrótowej:
"Mieszko objąwszy księstwo zaczął dawać dowody zdolności umysłu i sił cielesnych i coraz częściej napastować ludy [sąsiednie] dookoła. Dotychczas jednak w takich pogrążony był błędach pogaństwa, że wedle swego zwyczaju siedmiu żon zażywał. W końcu zażądał w małżeństwo jednej bardzo dobrej chrześcijanki z Czech, imieniem Dąbrówka. Lecz ona odmówiła poślubienia go, jeśli nie zarzuci owego zdrożnego obyczaju i nie przyrzeknie zostać chrześcijaninem. Gdy zaś on [na to] przystał, że porzuci ów zwyczaj pogański i przyjmie sakramenta wiary chrześcijańskiej, pani owa przybyła do Polski z wielkim orszakiem [dostojników] świeckich i duchownych, ale nie pierwej podzieliła z nim łoże małżeńskie, aż powoli a pilnie zaznajamiając się z obyczajem chrześcijańskim i prawami kościelnymi, wyrzekł się błędów pogaństwa i przeszedł na łono matki-Kościoła." (Gall Anonim "Kronika polska"),
przedstawiająca (sceniczna, ang. schowing) - o wydarzeniach opowiada się szczegółowo, dokładnie opisując miejsce wydarzeń itp. Przykład narracji przedstawiającej:
"Hanka poszła na swoją stronę i krzątała się po izbie, i coraz to wychylała się przez okno spojrzeć na Antka, który pożywiał się na ganku, przed domem; odsadził się od miski obyczajnie i z wolna ciągnął łyżkę za łyżką, skrzybiąc mocno o wręby i spozierając czasami przed się na staw - bo zachód już był i na wodzie czyniły się złotopurpurowe tęcze i płomienne koliska, przez które niby białe chmurki przepływały z gęgotem gęsi, rozlewając dziobami sznury krwawych pereł." (W. S. Reymont "Chłopi").
Narrator (łac. = opowiadacz) - osoba opowiadająca o wydarzeniach w utworze epickim. Jest ośrodkiem sytuacji narracyjnej, w obrębie której sytuuje się wobec świata przedstawionego i wobec adresata narracji.
Charakteryzując narratora, należy ustosunkować się do jego następujących cech:
stosunku wobec świata przedstawionego (dystans między czasem opowiadania a czasem wydarzeń, przynależność do świata przedstawionego, zakres wiedzy o świecie przedstawionym...),
stosunku wobec odbiorców dzieła (bezpośrednie zwroty do odbiorcy...),
stopnia widoczności narratora w strukturze dzieła (wspominanie o okolicznościach towarzyszących faktowi opowiadania, ocenianie i komentowanie wydarzeń i postaci...).
narrator autorski - nie posiada konkretnych cech, dzięki którym nie można by utożsamić go z autorem dzieła,
narrator fikcyjny - nie można utożsamić go z autorem dzieła,
narrator ujawniony - zaznacza swoją obecność, np. poprzez prowadzenie narracji w 1. osobie czy zwroty do czytelnika,
narrator ukryty - narrator nie ujawnia swojego istnienia, wydarzenia opowiadają się jakby "same",
narrator wszechwiedzący - zna wszystkie wydarzenia, zarówno z przeszłości jak i z przyszłości, oraz psychikę bohaterów, sam nie uczestniczy w akcji utworu,
narrator świadek - jego wiedza jest ograniczona, opowiada o wydarzeniach w takiej formie, w jakiej mógłby zrobić to naoczny świadek,
narrator bezpośredni - należy do świata przedstawionego, często jest najważniejszą postacią utworu, prowadzi narrację pierwszoosobową.