PODEJŚCIE NARRACYJNE W BADANIU OSOBOWOŚCI Wykład 5

Psychologia narracyjna

• „Życie jest historią”

• „Człowiek jest zwierzęciem opowiadającym historie”

• „Ludzie tworzą różne historie, żeby nadać swemu życiu spójność i sens”

• „Ludzki mózg konstruuje doświadczenia w kategoriach narracyjnych (opowiadań)”

Dwa sposoby myślenia (Bruner)

• Paradygmatyczne (logiczne) - oparte na związkach przyczynowo-skutkowych

• Narracyjne – nadawanie osobistego sensu znaczeniom, bez dbałości o prawa logiki; odnosi się do pragnień, potrzeb, celów, intencji

Badanie psychologiczne w podejściu narracyjnym:

• Człowiek poprzez narrację interpretuje świat, a zadaniem psychologii narracyjnej jest OPIS tego procesu, ROZUMIENIE i INTERPRETACJA, a nie wyjaśnianie i opis zależności

• Zmienne mają charakter jakościowy (znaczenia, wartościowanie, intencje, zmiany interpretacji itp.)

• Analiza hermeneutyczna

Autonarracja

• polega na wyborze i interpretacji zdarzeń oraz łączeniu ich w całość

• ma charakter dialogowy (skierowana jest do kogoś – rzeczywistego lub wyobrażonego)

• zawiera elementy prawdy i fikcji; jest procesem twórczym

• sytuuje człowieka w czasie, porządkuje życie, nadając mu spójność, cel i sens

• ma funkcje motywacyjne – ukierunkowuje zachowanie

• pozwala zrozumieć innych i kategoryzować ich jako podobnych lub nie do siebie

• szczególnego znaczenia nabiera w adolescencji (tworzenie wizji życia) i w konfrontacji ze śmiercią (tworzenie bilansu życia)

Narracje z perspektywy zbiorowości

• Narracje małe – obejmują codzienne zdarzenia, także historię własnego życia

• Narracje duże – powszechnie znane w danej kulturze, kulturotwórcze, ponadczasowe – wpływają na małe (księgi religijne, baśnie, mity)

Silvan TOMKINS (lata 70-te XX w.)

• Jednostka jest dramatopisarzem, tworzącym osobisty dramat od najwcześniejszych okresów życia

• Scena – pamięć specyficznego zdarzenia, z przynajmniej 1. uczuciem i 1. obiektem (osoby, miejsce, czas, działania, uczucia)

• Skrypt – reguły interpretacji scen, umożliwiające łączenie scen w sensowny wzorzec; jest trwały, może być świadomy

• Emocjonalne doświadczenia dzieciństwa decydują o nadawaniu znaczeń

Rodzaje skryptów:

• SKRYPT typu ZAANGAŻOWANIE – obejmuje pozytywne uczucia, cele i silnie nagradzającą aktywność; brak ambiwalencji i wiara w sukces

• SKRYPT typu JĄDROWEGO – źródłem jest scena z ambiwalencją uczuć (od pozytywnych do negatywnych), po czym człowiek gromadzi doświadczenia potwierdzające skrypt

Dan McAdams – teoria tożsamości narracyjnej

HISTORIA ŻYCIA – opowiadanie (autonarracja), w którym podmiot jest głównym bohaterem → TOŻSAMOŚĆ NARRACYJNA (”Mit osobisty”)

• Zawiera dominujące motywy i uczucia, obraz siebie i stosunek do innych

• Pełni rolę integrującą, niezależnie od tego, ile prawdy zawiera

• Wpływa na interpretacje zdarzeń i bieg życia

Dwa główne motywy:

• Siły i władzy oraz miłości i intymności, wokół których skupiają się zadania życiowe

Niektóre elementy tożsamości narracyjnej:

• TON NARRACYJNY – charakterystyczny klimat emocjonalny

• TEMAT historii życia, wyznaczony przez motywację (siły/władzy i intymności/miłości)

• GŁÓWNA POSTAĆ historii życia – wyidealizowana personifikacja JA; może zawierać wiele różnych postaci (ról)

• SKRYPT GENERATYWNY – troska o przyszłe pokolenia w związku z świadomością śmierci w „połowie życia”

Hubert HERMANS – teoria wartościowania

Osobowość = system znaczeń osobistych

• Tworzy się w procesie wartościowania wydarzeń, czyli poprzez:

• interpretację (co oznaczają?),

• selekcję (na ile są ważne?)

• integrację znaczeń (wokół tematu przewodniego)

• Powinien być adekwatny do rzeczywistości

• Jest dynamiczny (zmienny)

SELF (Ja) – zorganizowany proces wartościowania (oceniania doświadczeń z całego spektrum czasowego i tworzenia z nich całości)

2 motywy podstawowe:

• Umacnianie siebie (dążenie do sukcesu, ekspansji, transcendencji i samoobrony)

• Pragnienie kontaktu i jedności – (miłość, współzależność, współdziałanie)

6 typów wartościowań:

• - siła i jedność (++) - autonomia i sukces (1+)

• - jedność i miłość (2+) - agresja i złość (1-)

• - niezaspokojona tęsknota (2-) - bezsilność i izolacja (--)

Zagrożenia dla zdrowia:

• Nadmierne przywiązanie do wartościowań jednego typu

• Przewaga wartościowań z silnymi, negatywnymi uczuciami

• Dysocjacje – pomijanie ważnych doświadczeń lub niedostrzeganie związków między nimi

Teoria Dialogowego Ja - Hermans

Działalność psychiczna człowieka ma charakter dialogowy

• JA wielogłosowe – wielość punktów widzenia obecnych w JA. Ja przemieszcza się między nimi, obdarzając je głosem

• JA dialogowe – relacja dialogu między wewnętrznymi głosami (i pozycjami na zewnątrz)

Funkcje dialogowego JA:

• Wielość punktów widzenia umożliwia wieloaspektowe poznanie świata

• Konstruowanie tożsamości, integracja

• Rozwiązywanie konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych

• Empatia

• Bilans życiowy i przewartościowania

• Teoria Dialogowego Ja - Hermans

Zagrożenia zdrowia

• JA zdominowane przez 1 głos – 1 punkt widzenia

• JA złożone z wielu sprzecznych głosów nie pozwala na spójne funkcjonowanie

Myślenie narracyjne a zdrowie i dobrostan

• Myślenie narracyjne jako czynnik wpływający korzystnie na zdrowie, dobrostan i funkcjonowanie społeczne

• „”Ekspresyjne pisanie” – codzienne opisywanie ważnych wydarzeń oddziałuje na fizjologiczne i behawioralne wskaźniki funkcjonowania

• Terapie narracyjne: trauma może być przezwyciężona dzięki znalezieniu odpowiedniej (tłumaczącej) opowieści

Tzw. „dobra” narracja- jakie mechanizmy odpowiadają za skuteczność autonarracji?

• Ujawnienie ukrywanych doświadczeń

• Ujęcie emocji w słowa

• Tworzenie coraz bardziej spójnej struktury opowieści („lepsze” narracje pomagają bardziej); tzw. „dobra” narracja:

• z dobrze wyodrębnionym bohaterem,

• z początkiem, rozwinięciem i zakończeniem

• zawierająca słowa pokazujące, że opisywane doświadczenie stało się „sensowne”

Literatura zalecana

• Trzebiński (red.) 2002: Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: GWP

• Dryll, Cierpka (red.) 2011: Psychologia narracyjna. ENETEIA

• Straś-Romanowska, Bartosz, Żurko (red.) 2010: Badania narracyjne w psychologii. ENETEIA