1

Irena Pilch, MAKIAWELIZM JAKO ELEMENT CIEMNEJ TRIADY OSOBOWOŚCI
WYKŁAD 2a

„Ciemna triada” jako zestaw pokrewnych cech, opisujący eksploatacyjny styl interpersonalny

wysoce egoistyczny, opary na fałszu, oszustwie i manipulacji

PSYCHOPATIA

 Osobowość nieprawidłowa,

pozbawiona "uczuć złożonych"

+ antyspołeczne zachowanie

 współczesne badania odwołują się do ujęcia psychopatii Cleckleya (1941/1982); stworzona przez

niego lista cech opisujących osobowość nieprawidłową, zawierała zarówno właściwości
osobowościowe, jak i kryteria behawioralne

 pojęcie niejednoznaczne, obecnie w klasyfikacji DSM-IV nazywane „antysocjalnymi

zaburzeniami osobowości”

Koncepcje współczesne:



dwuczynnikowe (czynnik 1 - afektywno-interpersonalny czyli psychopatia pierwotna; czynnik 2 -

behawioralny, czyli psychopatia wtórna; Hare),



trójczynnikowe (rozhamowanie (disinhibition), zuchwałość (boldness) i nikczemność (meanless);
Patrick)



czteroczynnikowe (czynniki: interpersonalny, afektywny, styl życia i antyspołeczne zachowanie;
nowa koncepcja Hare)



Badania współczesne:



Poszukiwanie deficytów:

o afektywnych (

niewłaściwe odczytywanie bodźców emocjonalnych, niewłaściwa emocjonalna

regulacja zachowania

),

o poznawczych (

słabe uczenie się pod wpływem kar

)

o

reaktywności (

zaburzona reaktywność ogólna i emocjonalna)



Neurobiologiczne podłoże: dysfunkcje płatów czołowych i amygdala

PSYCHOPATIA NIEKRYMINALNA (SUBKLINICZNA)



Psychopaci w populacji ogólnej: kliniczni 1%, subkliniczni 5-15% (LeBreton i in. 2006)



Ujęcie kategorialne (

zgodnie z którym do grupy psychopatów klasyfikuje się ludzi korzystając z

listy symptomów,

np. PCL-R) zastąpione zostało wymiarowym

(psychopatia traktowana jako

wymiar)



Samoopis jako wiarygodne źródło informacji o poziomie psychopatii

Rozumienie psychopatii subklinicznej:

1. subkliniczna manifestacja zaburzenia wynika z niższego poziomu psychopatii (różnica

ilościowa)

2. niepełna manifestacja pełnego zaburzenia (złagodzona przez inne czynniki, np.

inteligencja, edukacja)

3.

interpersonalno-afektywne właściwości psychopatii są etiologicznie odmienne od
antyspołecznego zachowania (szukanie potencjalnie adaptacyjnych cech składających się na
psychopatię i psychopatów dobrze funkcjonujących)

2

NARCYZM (SUBKLINICZNY)

o Narcyzm kliniczny - od Freuda; obecnie w klasyfikacji zaburzeń DSM-IV.
o

Osoba skoncentrowana na sobie, o nieadekwatnie wysokiej samoocenie, zaangażowana w
działania autoprezentacyjne, nieempatyczna i egoistyczna

o Inni ludzie – traktowani przedmiotowo – stanowią „lustro” odzwierciedlające jej idealny

obraz „JA”,

o

Główny mechanizm obrony samooceny – dewaluacja innych. Narcystyczna wściekłość
reakcją na krytykę.

POMIAR - Skala NPI (Narcissistic Personality Inventory) Raskina i Halla w adaptacji
Bazińskiej i Drat-Ruszczak ; 34 pytania. Podskale:

 Domagania się podziwu (pragnienie bycia zauważanym, podziwianym, sławnym)
 Przywództwa (przekonanie o własnych zdolnościach przywódczych i umiejętności

wywierania wpływu)

 Próżności ("miłość do siebie", aprobata własnej cielesności)
 Samowystarczalności (przekonanie o własnej niezależności, indywidualizmie,

kompetencjach i sukcesie)

MAKIAWELIZM

• Osobowość człowieka osiągającego cele drogą manipulacji interpersonalnej

(Christie, Geis, 1970)

• Dwulicowy styl interpersonalny, oparty na cynicznych poglądach i pragmatycznej

moralności (Jones, Paulhus, 2009)

makiawelizm

makiaweliczna wizja

świata społecznego

egocentryczna

motywacja

makiaweliczna

moralność

3

KOMPONENTY

 cyniczny pogląd na naturę ludzką – inni ludzie są słabi i niegodni zaufania,
 egocentryczna motywacja,
 brak przywiązania do społecznie podzielanych zasad moralnych,
 przekonanie o skuteczności manipulacji i wola angażowania się w

manipulacyjne zachowanie,

 w sytuacjach społecznych orientacja na poznanie, nie na emocje,
 odporność na wpływ społeczny,
 nastawienie na kontrolę sytuacji,
 chłód emocjonalny, egocentryzm, brak empatii,
 niska ugodowość i sumienność

MAKIAWELIZM A SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ

ODMIENNOŚCI "ŚWIATÓW" makiawelistów i niemakiawelistów

PRIORYTETY

Świat „złych ludzi” i

godnych pożądania

przedmiotów

Orientacja na wymianę

Strategia

indywidualistyczna

Cenią cechy sprawnościowe

Świat „dobrych ludzi” i

wzajemnych więzi

Orientacja na wspólnotę

Strategia prospołeczna

Cenią cechy moralne,

zachowują się etycznie

MACH NISKI

Ważny jest cel własny (częściej

niematerialny), cele partnera i

relacja

Nacisk na respektowanie norm

wymiany

Ważny jest dobór partnera -

kooperatora

MACH WYSOKI

Ważny jest własny cel (częściej

materialny)

Nacisk na sprawność działań

Ważne jest uniknięcie kary za „złe”

zachowanie

Ważne jest utrzymanie reputacji

4

Istotne pytania dla badacza makiawelizmu:

 Czy makiaweliści mają ponadprzeciętną inteligencję emocjonalną?
 Czy są "urodzonymi przywódcami"?
 Czy są skuteczniejsi i odnoszą większe sukcesy w pracy zawodowej?

Makiawelista sporządza bilans zysków i strat:

Makiawelizm i normy społecznej wymiany a skuteczność działań:

ZYSKI

STRATY

NORMY (wzajemności, sprawiedliwości)

„ŁAMACZE”

NORM

Wrażliwość

na karę

Trafne rozróżnianie
sytuacji zagrożenia

i braku zagrożenia

karą

„STRAŻNICY”

NORM

Wrażliwość na

sprawiedliwą

wymianę

Trafne rozróżnianie

kooperatorów i

eksploatatorów

SKUTECZNE DZIAŁANIE

MAKIAWELISTA

Czerpie zyski z

manipulacji

partnerem unikając

zachowań

zagrożonych karą

Zachowuje się „jak

gdyby” był

niemakiawelistą

(mimikra)

5

Źródła przewagi strategii makiawelicznej:

1. Gotowość do łamania norm społecznego współżycia i czerpania zysków z manipulacji
2. Bezwzględność wobec partnera
3. Kierowanie się bilansem zysków i strat
4. Umiejętność oceny zagrożenia karą i dostosowywania zachowania
5. Utrzymywanie długoterminowych związków dzięki mimikrze

Źródła przewagi strategii niemakiawelicznej:

1. Wysoka empatia i inteligencja emocjonalna
2. Wola i umiejętność współpracy
3. Unikanie eksploatatorów, poszukiwanie kooperatorów
4. Inwestowanie zasobów w zachowania karzące (co może jednocześnie osłabiać

skuteczność osoby karzącej)

Cechy sytuacji podnoszące skuteczność strategii makiawelicznej

Pomiar makiawelizmu



Skale Mach IV i Mach V (Christie, Geis, 1970)



Skala makiawelizmu Allsoppa i Eysencka (1991)



Mach-B Aziza



Machiavellian Personality Scale(MPS) Dahlinga, Whirakera i Levy’ego (2009)



Skala Draheima – makiawelizm „zimny” i „gorący” (Draheim, 2004).

Literatura polecana:

Pilch I. (2008). Osobowość makiawelisty i jego relacje z ludźmi. Katowice, Wyd. UŚ

Ułatwiają

wywieranie wpływu

Bezpośredni kontakt z
partnerem

Sytuacja słabo
ustrukturalizowana

Sytuacja wzbudza
emocje partnera

Zapewniają korzystną relację

zysków do strat

Brak reguł postępowania, reguły niejasne →
trudność w określeniu jakie zachowanie jest
dopuszczalne

Brak kontroli i słaba kontrola → małe
prawdopodobieństwo wykrycia oszusta

Brak /słabe sankcje za łamanie zasad