Jak stajemy się sobą:

Osobowość

Wykład nr 1

Dr Elżbieta Zdankiewicz-Ścigała

SWPS 2013/14

Czy potrzebne są teorie w psychologii

osobowości?

2

Poziom obserwowlany - Zachowanie


Poziom wnioskowania – relacja między podmiotem

i obiektem obserwacji; kontekst, presja czasu,

wyrazistość, znajomość osoby

Źródła wnioskowania – ukryte teorie osobowości,

schematy i skrypty poznawcze, teorie na temat

natury świata itp., naukowe teorie wyjaśniające.

Misja psychologii osobowości

3

zapewnienie mocy

integrującej w erze

specjalizacji i

fragmentacji nauki.

Psychologia osobowości

poszukuje tego , by

łączyć dorobek

psychologii rozwojowej,

społecznej, poznawczej i

biologicznej w

zrozumienie całej osoby

i wymiarów różnic, które

pozwalają im

psychologicznie różnić

się między sobą

FORMALNA

(INSTYTUCJONALANA)

gromadzenie;

analizowanie danych,

które ujawniają

wzajemnie powiązania

jednostek, sytuacji i

zachowań; oraz

tworzenie narzędzi

psychometrycznych

celem wyjaśniania

natury tych relacji.

EMPIRYCZNA

wyjaśnianie

indywidualnych,

charakterystycznych

wzorców myślenia,

emocji i zachowania

wraz z psychologicznymi

mechanizmami

TEORETYCZNA

3 pytania p. osobowości

1.

Jacy są ludzie?

2.

Dlaczego ludzie zachowują się tak a nie inaczej?

3.

W jaki sposób zmienia się i rozwija osobowość?

4

Nauka o osobowości

•

ma charakter teorii całościowej i integrującej

•

próbuje koordynować różnorodne procesy psychiczne i

dyspozycje, które obejmują cechy temperamentu,

osobowości, uzdolnienia, sferę charakteru, relacje

interpersonalne i system Ja

•

dotyczy całościowego funkcjonowania osoby, wskazuje

na źródła motywacji, sposoby odnoszenia się do świata,

zwłaszcza kontakty z innymi, budowanie koncepcji

siebie, szanse rozwoju osobistego i ryzyko zaburzeń

5

Po co nam pojęcie osobowość?



By nazwać „coś” wewnętrznego w człowieku co

powoduje CAŁOŚCIOWOŚĆ I STABILNOŚĆ w czasie i

„przestrzeni” zachowań i życia psychicznego jednostki.



Ta całościowość i stabilność zachowań sterowana

wewnętrznie może nas interesować z dwóch powodów:

możemy szukać ogólnych prawidłowości psychiki stojącej

za nimi, lub możemy szukać specyfiki jednostki

przejawianej w tych całościowych i stabilnych

zachowaniach.



Termin języka potocznego: osobowość i PSYCHIKA

(dusza?) odnosi się właśnie do tych dwóch różnych

znaczeń.

6

Myślenie o osobowości może być

oparte na następujących metaforach:



człowiek - roślina: jakie potencje, dlaczego są

blokowane, kiedy są rozwijane, jak się przejawia

„prawda” (co jest „prawdą”)



Człowiek - rozdarty (jak walczą, jaką stosuję strategię,

kto wygrywa i jakim kosztem, na czym polega klęska w

osiągnięciu consensusu)



Człowiek- badacz amator: kiedy popełnia błędy, jak

wnioskuje, jak wyciąga z pamięci (brak emocji,

motywacja jako konkluzja z poznania)



człowiek - aktor - nie ma „prawdy”, czy dobrze pełni,

dlaczego się wyłamuje, współdziałanie między aktorami,

przechodzenie przez cykl ról.

7

Cechy teorii psychologicznych

8

Każda teoria psychologiczna w tym osobowości zawiera:



1. ogólny wizerunek człowieka



2. opis głównych mechanizmów wyjaśniających ludzkie

zachowanie (racjonalność vs irracjonalność)



3. opis głównych mechanizmów kształtujących rozwój

jednostki (socjalność vs konstytucjonalność)

Człowiek istota społeczna vs istota biologiczna



4. opis naukowego poznawania natury człowieka

( Poznawalność vs niepoznawalność)

L. A. PERVIN

(2002

)

„

Osobowość

to złożona całość myśli, emocji i zachowań,

nadająca kierunek i wzorzec (spójność) życiu człowieka.

Podobnie jak ciało, osobowość składa się zarówno ze

struktur, jak i procesów, i odzwierciedla działanie tyleż

natury (geny), co środowiska. Pojęcie osobowości

obejmuje również czasowy aspekt funkcjonowania

człowieka, osobowość zawiera bowiem wspomnienia

przeszłości, reprezentacje mentalne teraźniejszości oraz

wyobrażenia i oczekiwania co do przyszłości”.

9

Definicja osobowości

1

zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej

jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej

zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;

2 zespół warunków wewnętrznych wpływających na

sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;

3 zespół psychologicznych mechanizmów: np.

tożsamość,

mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja,

uznawane

wartości

, które powodują, że człowiek jest zdolny do

kierowania własnym życiem, a jego zachowania są

zorganizowane i względnie stałe

10

Cele badań

RZETELNOŚĆ

–

niezmienność, zaufanie i powtarzalność obserwacji

•

przypadkowy wpływ przelotnych czynników (nastrój, nastawienie)

•

odmienne instrukcje, sposób przeprowadzenia i/lub interpretacji

TRAFNOŚĆ

–

Czy nasze obserwacje/pomiary odzwierciedlają zjawiska lub zmienne,

które badamy?

GENERALIZACJA

–

Czy uzyskany wynik jest słuszny również w innych

sytuacjach/populacjach itd.

ETYKA BADAŃ

–

Jak przeprowadzane są badania i jak przedstawiane są wyniki?

11

Trzy metody poznania:

1.

Badania kliniczne i analizy przypadków

2.

Badania korelacyjne

3.

Badania eksperymentalne

12

13

Teoria psychoanlizy

Trzy znaczenia psychonalizy



teoria, czyli opis osobowości,



metoda jej badania



terapia - metoda leczenia jej zaburzeń

14

Teoria

Jest uważana za najpełniejszą teorię, modelową.

Obejmuje bowiem trzy komponenty:



Jaka jest struktura osobowości,



Jak się rozwija,



Jak funkcjonuje, w szczególności jak dochodzi do

zaburzeń funkcjonowania i na czym polega proces

terapeutyczny

Cztery tezy zastane na temat natury

człowieka:



Świadomość - w niej przejawia się prawdziwy charakter człowieka,

obejmuje treści najważniejsze: motywy, wiedzę, uczucia. Jest ona w

związku z tym podstawowym obiektem analiz psychologicznych.



Biologia człowieka jest okiełznana przez kulturę i odgrywa

marginesową rolę w jego życiu. W szczególności : seks jest marginalny

w bardziej cywilizowanych, kulturotwórczych sferach życia człowieka,

oraz w jego dojrzałych relacjach z innymi.



Dorosły człowiek jest obiektem studiów, bo dziecko jest

nierozwiniętym jeszcze dorosłym. Rozwój jest prostoliniowy, więc

poznając punkt dojścia, łatwo zrozumiemy przebieg rozwoju psychiki

człowieka .



Dziecko jest niewinne: bez seksu, bez agresji jako ważnego motywu.

Proste idylliczne stosunki wewnątrz rodziny, nacechowane opieką,

miłością, uczeniem się (naśladowaniem). Człowiek uczy się zasad

moralnych, oraz kultury w ten sam sposób jak matematyki, tzn.

stopniowo, przez naśladownictwo, bądź kary i nagrody. Moralność i

cywilizacja ma ostatecznie autonomiczną wartość dla człowieka.

Człowiek ma dobrą naturę.

15

Nowy paradygmat psychoanalizy



1. Nieświadomość jest najważniejszym elementem

psychiki: metafora "góry lodowej". Treści nieświadome

wywierają wpływ na świadomość - świadomość jest

korelatem, skutkiem procesów nieświadomych.



2. Nieświadomość obejmuje w pierwszym rzędzie

biologiczne popędy, emocje, energię, a więc

czynniki motywacyjne i energetyzujące

zachowanie. Świadomość i zachowanie człowieka - w

tym dorosłego - jest więc rezultatem działania sił

biologicznych. Mogą być one przekształcone przez

uczenie, ale istnieją cały czas jako główny motor

postępowania- co determinuje ich charakter psychiki

ludzkiej. Centralnym elementem sił biologicznych są

popędy seksualne (uwaga: inaczej rozumienie niż we

współczesnym języku).



16

Nowy paradygmat psychoanalizy



3. Konflikty to motor rozwoju: Biologia vs.

uwarunkowania realne i kulturowe. Konflikty są

elementem dynamizującym rozwój. Nie - uczenie linearne.

Rozwój nie jest linearny - każdy okres ma swoje prawa:

fazy rozwoju konfliktów biologia - uwarunkowania



4. Moralność i kultura to wynik rozwiązywania

konfliktów między biologicznymi popędami a

przeszkodami: działanie mechanizmów obronnych. Nie

jest to więc emanacja dobrej natury człowieka i jego

"uczenia się".



5. Dzieciństwo jest ważne i specyficzne i pełnie silnych

emocji i konfliktów interpersonalnych. "Dziecko jest ojcem

dorosłego".

17

Perspektywa /

Model

Założenie

1. Dynamiczny

o roli popędów libidinalnego i agresywnego

1. Ekonomiczny

o sposobie funkcjonowania (przemieszczania się w

psychice) energii

1. Topograficzny

O procesach: świadomych, przedświadomych i

nieświadomych

1. Rozwojowy (lub

genetyczny)

Zał. o stadiach rozwoju (i kompleksie Edypa)
Teraźniejszość jest kształtowana przez przeszłość

1. Strukturalny

O strukturach psychicznych: id, ego, superego

Psychoanaliza Z. Freuda

18

STRUKTURA OSOBOWOŚCI



U człowieka występują trzy poziomy organizacji

psychicznej, których funkcje łącznie regulują

postępowanie. Są to:



ID - struktura reprezentująca biologiczną stronę

człowieka,



EGO - struktura psychiczna reprezentująca rzeczywistą

organizację świata i regulująca kontakty człowieka z

rzeczywistością, oraz integrująca osobowość.



SUPEREGO - struktura reprezentująca normy kultury w

której żyje człowiek,

19

ID



Popęd w znaczeniu psychoanalitycznym to dążenie do

zaspokojenia potrzeby biologicznej: sposoby osiągania

tego celu podlegają przekształceniom i wpływom

zewnętrznym, w konsekwencji przejawy popędu nie są

stałe ani u tej samej osoby /rozwój/, ani w ramach

gatunku; podlegają jednak określonym prawidłowościom,

więc zakres tej zmienności jest przewidywalny i

ograniczony.

ZASADA DZIAŁANIA ID



Id rządzi się zasadą przyjemności - czyli zasadą

zaspokojenia natychmiast i za wszelką cenę, bez liczenia

się z czymkolwiek. Pierwotnie do dyspozycji są tylko

wrodzone odruchy, bądź marzenia - fantazyjne spełnienie

(nie odróżnia się realności od wyobrażonego).

20

Rola ID w życiu psychicznym



Zapewnienie życia i reprodukcji organizmu.



Nowe struktury psychiki /osobowości/ tworzą się w

procesie przemiany sposobu zaspakajania popędów ID.

Przemiana ta zachodzi w toku i pod wpływem życiowych

doświadczeń jednostki. Oznacza to, że psychika

/osobowość/ wyłania się z interakcji wrodzonych

biologicznych czynników i różnorodności indywidualnego

doświadczenia.

21

EGO



Potrzeba powstania Ego

Organizm żyje w otoczeniu świata mającego własne

reguły i zaspokajać może potrzeby tylko w tym

otoczeniu. EGO to struktura wyodrębniona z ID na skutek

uczenia się zaspokajania popędów ID w otoczeniu.



Funkcje Ego



1. poznanie organizacji świata



2. realizacja pragnień czyli formowanie się celów,

planowanie, kontrola realizacji



3. integracja różnych popędowych działań: organizacji w

system własnych popędów



4. integracja działań i struktur ze względu na trzecią siłę

SUPER-EGO: organizacji uwewnętrznionych wartości

(zakazy, ideały) i realiów działania



22

SUPER-EGO



Przesłanki powstania super-ego

W rozwoju człowieka pojawia się potrzeba trzeciej

struktury psychicznej. Wynika ona z miejsca człowieka w

otoczeniu społecznym. Świat zewnętrzny to nie tylko

realia. To również świat wartości na straży których stoi

społeczeństwo, stosujące kary i nagrody. Wartości to

standardy dobra i zła - co powinno być a co nie powinno.

Dotyczy to jednostki: jak być powinna jaka nie powinna.



Superego to uwewnętrznienie norm i wartości kultury w

której się żyję, łącznie z mechanizmami wymuszania

posłuszeństwa

23

Zasada działania super-ego



Dla super-ego charakterystyczna jest zasada

doskonałości: zachowania regulowane przez s-ego

zmierzają do ślepego spełnienia norm i wartości

uwewnętrznionych.



Ważna funkcja społeczna s-ego: chcemy tego co chce od

nas społeczeństwo. S-ego to stróż społeczeństwa

zainstalowany w naszej osobowości w wyniku dynamiki

kontaktów z rodzicami. Ale dla Freuda s-ego jest często

opresorem.



Jest siłą irracjonalną - gnębi nas, nasze pragnienie

przyjemności i poczucie realizmu.



świat wartości jest światem autonomicznym i stąd

potencjalnie sprzecznym od/z organizacją biologiczną

(ID), oraz z „realiami” świata.

24

Teorie popędowe Freuda



Główne źródło energii – popęd seksualny, później

również popęd destrukcji.



(seksualność jest rozumiana bardzo szeroko jako

psychoseksualność)



Popędy dążą do

gratyfikacji.

Przymus powtarzania –

sekwencja gratyfikacja > odpoczynek > narastanie

napięcia popędowego > gratyfikacja > itd.

25

Afekt

– manifestacja popędu w sferze psychiki.

Życiem popędowym –poza przymusem
powtarzania-

rządzi zasada przyjemności –

przykrości, którą ogranicza zasada
rzeczywistości.
Popędy seksualne mają:
1/ źródło
2/ cel
3/ obiekt
Ad1/ ma naturę biologiczną
Ad2/ rozładowanie
Ad3/ może być różny od celu i mieć też charakter
pozagenitalny

( w tym znaczeniu popęd może

składać się z popędów składowych)

AFEKT

26

LIBIDO



Libido- energia popędów seksualnych. Podmiot

dokonuje kateksji energii libidinalnej – czyli obsadza nią

różne obiekty – wyobrażenia psychiczne, struktury.



Libido może być

związane z ego (narcystyczne)

lub być

związane z obiektem.



Infantylna seksualność – nie ma charakteru

genitalnego

, a początkowo również

obiektualnego.

Małe

dziecko nie dokonało jeszcze kateksji obiektów

27

STADIA ROZWOJU ORGANIZACJI

LIBIDO



Kierunek rozwoju – od narcyzmu do obiektów.



O kształcie życia seksualnego dziecka w każdym ze

stadiów decyduje dominacja tej lub innej grupy popędów

składowych.

28

Model rozwojowy= genetyczny

STADIUM
ROZWOJU

STREFA

ERO-

GENNA

PROTOTYP0

WA
AKTYWNOŚĆ

KONFLIKT/
CELE

OSOBOWOŚĆ I
CECHY
CHARAKTERU

(Osob.=charakter)

Oralne

0-2 lata

usta

ssanie;
gryzienie;
połykanie
(inkorporacja)

Konflikt:
między
pragnieniami

libidinalnymi i

sadystycznymi

cel:

relacja ufnej
zależności

Oralno-
inkorporujaca:
zależność,
hojność
agresywna,
oralno-
sadystyczna
zachłanność
ciekawość,
ambicja, zawiść

29

analne

2-3 lata

zwieracz
odbytu

potrzeba
wydalania;
trening
toaletowy

Konflikt
pomiędzy
kontrolą a jej
brakiem
(zatrzymywanie
stolca vs.
zanieczyszczanie
się)
cel: niezależność

Analno-retencyjna:
systematyczność,
upór oszczędność
ekspulsywna
(wydalająca):
porywczość,
destrukcyjność,
okrucieństwo
Produktywna
(twórcza)

falliczne

3-5 lat

narządy
płciowe

aktywność
autoerotyczna

Konflikt lęk
kastracyjny
zazdrość o penis
(kompleks Edypa
i Elektry) cel:
identyfikacja
seksualna;
powstanie
superego

Falliczna
zainteresowanie-
bez zakłopotania;
inicjatywa bez
poczucia winy
Falliczno-
narcystyczna:
agresywność;
zuchwałość

30

Faza oralna



Źródłem przyjemności jest strefa oralna.

Pierwotny

narcyzm

dziecka jest na skutek doznawania przez

dziecko

deprywacji

(przykrości,

napięcia)

jest

przekształcany w dążenia do obiektów świata

zewnętrznego.



Abraham wyróżnia podfazę

sadystczno-oralną

– dziecko

zaczyna „chwytać obiekt”, potem również gryźć pierś

matki > istnieje tendencja do „pożarcia” piersi (

faza

kanibalizmu)

, inkorporacji piersi. Tutaj też początek

uczuć związanych z tęsknotą za matką, dziecko zaczyna

odwzajemniać miłość.

31

Faza analno-sadystyczna

2-3 rok życia. Źródłem przyjemności są okolice odbytu.

Pojawia się biegunowość

aktywność – bierność

i

powiązany z tym

sadomasochizm.



Abraham dzieli tę fazę na 2 stadia



- w 1.

erotyzm analny

związany jest z wydalaniem a

sadyzm ze zniszczeniem obiektu



- w 2.

erotyzm analny

łączy się z zatrzymywaniem

sadyzm z kontrolą związaną z posiadaniem



Linia podziału między regresjami psychotycznymi i

neurotycznymi przechodzi między tymi stadiami.



Te dwie fazy tworzą

pregenitalne stadium organizacji

libido.

32

Faza falliczna



3-5 rok życia. Źródłem przyjemności stają się genitalia.

W początkowej części tej fazy jest wyraźna

biseksualność

chłopców i dziewczynek- nie zanika to

całkowicie nigdy.



W tej fazie rozwija się kompleks Edypa.



Kompleks Edypa– zorganizowany zespół wyobrażeń i

wspomnień o wielkiej sile uczuciowej, częściowo lub

całkowicie nieświadomych, tworzący się na podstawie

relacji interpersonalnych z okresu dzieciństwa, złożony z

miłosnych i wrogich pragnień przeżywanych przez

dziecko wobec rodziców

33

Kompleks Edypa



Kompleks Edypa Może mieć formę

pozytywną (prostą)

lub

odwróconą (negatywną).



Rozwiązanie kompleksu Edypa stanowi podstawę

identyfikacji

i pełni zasadniczą rolę w strukturowaniu

osobowości, jak również w kierunkowaniu pragnień

jednostki.



W tej fazie w reakcji na pragnienia kazirodcze pojawia

się strach przed utratą penisa i związany z tym kompleks

kastracji. U dziewczynek kompleks kastracji przyjmuje

postać zazdrości o penisa. Rozwojowo pragnienie

posiadania penisa przez dziewczynkę zmienia się w

pragnienie posiadania dziecka.

34

Okres latencji

Trwa do okresu pokwitania. Energie popędowe są

używane do budowy ego (sublimacja). Częściowe

rozwiązanie kompleksu Edypa prowadzi do wytworzenia

super-ego

Okres dojrzewania

Od 10, 11-go roku życia. Jest to przejście do fazy

genitalnej, czyli dojrzałej fazy rozwoju libido. Rozwój

seksualny z wczesnego dzieciństwa jest powtarzany w

skondensowanej formie. Infantylne cele seksualne są

porzucane, dziewczynka zrzeka się męskości, chłopiec

przezwycięża lęk kastracyjny. Następuje przejście do

prymatu genitaliów w życiu seksualnym.

35



Trudności okresu dojrzewania zawsze mają u podłoża

trudności z poprzednich okresów. Ego zaczyna być

zorganizowane, jednak pod naporem gwałtownych

impulsów seksualnych zostaje wystawione na próbę.

Anna Freud

wyróżnia 2 formy obrony charakterystyczne

dla adolescencji. 1/ ascetyzm 2/ intelektualizacja.



Zaburzenia rozwojowe

polegają na tym, że dążenia z

wcześniejszej fazy pojawiają się w fazie późniejszej,

stają się dominujące i dążą do niezależnej gratyfikacji.

W zależności od tego z jakiej fazy pochodzą zakłócenia,

będzie różny obraz zaburzeń.



Przymus powtarzania

jest jednym z czynników

wywołujących fiksacje (popędów). Polega to na

powtarzającym się dążeniu do określonego rodzaju

gratyfikacji.

36

MODEL TOPOGRAGICZNY, PROCES

PIERWOTNY I WTÓRNY

Model ten dzieli aparat psychiczny na:

świadomość

przedświadomość

nieświadomość

37

Zawartość nieświadomości

Reprezentacje popędów

(afekty)

konkretnych idei i idei

rzeczy

(aktualne obiekty, do których przynależą afekty,

plus idee werbalne odnoszące się do nich – wraz z

rozwojem słów tworzą się związki pomiędzy ideami

konkretnymi a ideami rzeczy. Konkretne idee i idee

rzeczy tworzą odbicie w życiu psychicznym obiektów ze

świata zewnętrznego.)

Ponieważ człowiek wywodzi pierwszą koncepcję obiektów

ze swojego bezpośredniego otoczenia i ponieważ

neurotyk zatrzymał się w pewnym stopniu na poziomie

infantylnym lub nastąpiła regresja (cofnięcie),

prawdziwymi obiektami jego nieświadomych popędów są

rodzice lub ich substytuty.

38

Sposób funkcjonowania nieświadomości

Taki jak w procesie pierwotnym – łatwość przemieszczania energii

psychicznych i kondensacji, duży nieporządek, chaos. Tutaj też dwa

ważne procesy – identyfikacja i projekcja. To pierwsze to

przemieszczenie z obiektu na ego, to drugie odwrotnie (z zewnątrz

do wnętrza i z wnętrza na świat zewnętrzny).

Nieświadomość nie zna sprzeczności, przeciwności mogą istnieć

obok siebie, czegoś nie ma, a jednocześnie jest, związki mogą być

zakłócane, a idee zamazane. Nie istnieje tu pojęcie czasu. Można

doświadczać zdarzeń przeszłych jak teraźniejszych z niezmienioną

intensywnością.

Nieświadomość może wyrażać się w sposób symboliczny, również

każdy symptom nerwicowy może mieć znaczenie symboliczne.

Rzeczywistość zewnętrzna jest zastępowana przez wewnętrzną – w

ten sposób wydarzenia zewnętrzne mogą pełnić jedynie rolę

„wyzwalaczy” wcześniejszych nieświadomych treści (jak w

przeniesieniu

).

39

Świadomość

Akt stawania się świadomym oznacza percepcję

bodźców, a jednocześnie samoświadomość aparatu

percepcyjnego. Świadomość to narząd czucia znajdujący

się na granicy światów zewnętrznego i wewnętrznego.

Świadomość testuje rzeczywistość – a szczególnie ocenia

czy coś pochodzi z zewnątrz, czy z wnętrza. (ten element

może całkowicie zawieść w psychozach).

40

System obrony przed bodźcami

W systemie Percepcja-Świadomość istnieje

system obrony przed bodźcami, który

funkcjonuje jak filtr – w wyniku którego, tylko

część bodźców zewnętrznych oraz wewnętrznych

dostaje się do świadomości.

Energia bodźca,

który wkracza do świadomości nie pozostawia

tam żadnych śladów, jest w całości zużywana na

akt stawania się świadomą.

Wraz z

przedostaniem się energii psychicznej do

świadomości następuje uwolnienie napięcia –

zasada nirwany.

41

Przedświadomość

Zawiera zarówno pochodne nieświadomości, jak i

gromadzi wrażenia ze świata zewnętrznego. Tutaj

sytuowane są internalizowane wpływy zewnętrzne –

normy, reguły, zakazy, nakazy itp., tutaj też rozwija się

instancja zajmująca się moralną i logiczną krytyką

(cenzor).

Bariera nieprzepuszczająca pewnych treści usytuowana

jest zarówno między Przedśw. a Nieświad., jak i między

Przedśw. a Świad.

Te opory mogą prowadzić do tworzenia się

symptomów. Przedśw. reguluje przepływy energii

między pozostałymi systemami. W nerwicach często

zbyt mało energii dostępnej jest ego, w psychozach zbyt

dużo. Przedświadomością rządzi proces wtórny.

42

Regresja

Regresja jest to proces, w którym aktywność

psychiczna cofa się do wcześniejszego, niższego i

prostszego sposobu funkcjonowania.

Regresja może być

1/topograficzna

2/ czasowa

3/ formalna

ad1. – aktywność cofa się do niższego systemu np. do

Nieświadomości

ad.2 – obecne doświadczenie poprzez ożywienie

doświadczenia z przeszłości jest przeżywane i spotyka

się z reakcją tak jak w przeszłości (dzieciństwie)

ad.3/ - proces myślenia staje się archaiczny (np.

magiczny)

Powyższe rodzaje regresji występują prawie zawsze

łącznie.

43

44

Metoda badania



Psycho-analizowanie, czyli odszukiwanie sensu psychologicznego, a

dokładniej: tzw. "głębszego" sensu, w zachowaniach jednostki. W

pracach Freuda i jego uczniów szukano głębszego sensu

„przypadkowych pomyłek", irracjonalnych emocji i zachowań,

ogólnie patologii życia codziennego, ale też i - przede wszystkim -

cięższych zaburzeń (neurotycznych).



Głębszego sensu można też doszukiwać się w zachowaniach

racjonalnych - ten sens leży poza racjonalnymi tłumaczeniami,

uzasadnieniami.



Problem dla psychoanalityka: " Jakie intencje stoją za

zachowaniami, przekonaniami i świadomymi argumentami, i

wyjaśnieniami? Jak one są ze sobą powiązane - jakie tworzą

sensowne całości obejmujące odległe czasowo, pozornie

niezwiązane ze sobą fakty w życiu człowieka?

45

Co wyróżnia tę metodę?



Tło: Do klinicysty zgłaszał się pacjent: irracjonalność zachowań i

niewytłumaczalne na gruncie fizjologii i anatomii symptomy

somatyczne. Te patologie ustępują w wyniku doświadczeń

psychologicznych. Skąd się biorą te zachowania, jak działa "aparat"

produkujący takie zjawiska?. Na jakich danych mogę oprzeć

zrozumienie powyższych zagadnień?



Dane empiryczne (cztery rodzaje) otrzymywane głównie w trakcie

procesu terapeutycznego:



(a) skojarzenia swobodne,



(b) sny,



(c) reakcje emocjonalne wobec psychoterapeuty,



(b) reakcje emocjonalne wobec interpretacji zdarzeń podawanej

przez terapeutę.

Reguły interpretacji



Ogólnie rzecz ujmując, reguły te zakładają istnienie odległych od

"powierzchni" struktur i mechanizmów - ich funkcjonowanie objawia

się w postaci zachowań, jest ono niedostępne świadomości -

psychoanaliza należy w ten sposób do psychologii głębi.



Popędowe pragnienia i aktywność psychiczna rządzona przez proces

pierwotny należą do nieświadomości. Nazwa psychologia głębi

nawiązuje do tego, że te trzy systemy leżą warstwowo jeden nad

drugim.



Ponieważ systemy są ze sobą powiązane, aktywność psychiczna z

jednego systemu może się przedostawać do innego, jednak obrony (w

życiu na jawie) lub cenzor (we śnie) sprawiają kontrolę nad

„bramami” poszczególnych systemów.



Psychoanalityk nie traktuje wypowiedzi pacjenta na swój temat jako

obrazu jego osobowości, ani nie poprzestaje na „racjonalnych”

wyjaśnieniach, w których zakłada się, że człowiek kieruje się

uświadamianymi celami, pragnieniami i świadomie realizuje podjęte

palny i decyzje.

46

Reguły interpretacji



W jaki sposób psycholog może wnioskować o głębi na

podstawie obserwowanych faktów?



Musi posiadać mapę całości i reguły wnioskowania na

podstawie tego co widać o niewidocznych miejscach w tej

całości.



Ta mapa i reguły wnioskowania to TEORIA OSOBOWOŚCI



Każdy akt mentalny jest katektowany (czyli obsadzany

energią). W nieświadomości energia jest swobodnie

mobilna, w przedświadomości związana.



Istnieje analogia topograficzna między marzeniem sennym

a tworzeniem się objawów nerwicowych. Tak jak jawna

warstwa snu stanowi kamuflaż dla ukrytej, tak jawne

symptomy ukrywają nieświadomy konflikt

47

Marzenia senne

Marzenie senne

jest „strażnikiem snu”, śniący

zaspokaja nieświadome pragnienia. Marzenie senne ma

warstwę jawną i latentną (ukrytą). Praca snu to

aktywność zniekształcająca ukrytą warstwę snu i

tworząca jego jawną część. W drugą stronę (od jawnej

części do ukrytej) dokonuje się interpretacji snu.

We śnie obecne są

resztki z dnia

ale tylko te wkraczają

do marzenia sennego, które kojarzą się z nieświadomymi

myślami, pragnieniami i popędami. Spełnienie pragnień

we śnie wyrażane jest najczęściej w formie symbolicznej.

48

Marzenia senne

We śnie dochodzi do głosu proces pierwotny, czyli prymitywna,

archaiczna (a w wymiarze indywidualnym infantylna) część psychiki.

Charakterystyczne dla tego procesu są przemieszczenie i

kondensacja (zagęszczenie) – w procesie pierwotnym występuje

pomieszanie czasu i przestrzeni, nie rozróżnianie poszczególnych

obiektów, obrazy są zamieniane między sobą, część jest mylona z

całością itp. Są to procesy nieświadome.

Wszystkie cechy procesu pierwotnego są obecne w marzeniach

sennych gdzie praca snu dokonuje się poprzez symboliczną metodę

prezentacji, regresję, pominięcie, kamuflaż, przemieszczenie i

kondensację. Mechanizmy te ujawniają się również w marzeniach na

jawie, objawach nerwicowych, pomyłkach, zapomnieniach itp.

49

Falsyfikowalność teorii



Karl Popper

posłużył się przykładem psychoanalizy jako

teorii niefalsyfikowalnej, a więc nienaukowej.

Niefalsyfikowalność psychoanalizy można przedstawić na

następującym przykładzie.



Pewna osoba pali cygaro. Psychoanaliza twierdzi, że w

ten sposób osoba zaspokaja swoje potrzeby oralne.

Jeżeli osoba ta potwierdzi, będzie to stanowiło dowód na

prawdziwość twierdzeń psychoanalizy.



Jeżeli natomiast zaprzeczy, to przyczyn tegoż

zaprzeczenia należy szukać w nieświadomości i w

wyparciu. Zatem to także potwierdza prawdziwość

twierdzeń psychoanalizy.

50