Psychologia osobowości
- jest działem psychologii ogólnej.
Zajmuje się ona indywidualnością, złożoną i niepowtarzalnością jednostki, ale jednocześńie poszukuje i określa zasady dotyczące wszystkich ludzi.
Człowiek jest istotą skomplikowaną i różnorodną (nie ma dwóch identycznych ludzi, ale istnieją wspólne prawidłowości).
Np.
- „zasada frustracja-agresja”
- jednak każdy przejawia ją inaczej.
- „szybkośc reakcji zależy od siły bodźca”
- jednak ludzie różnią się tą szybkością.
Możemy powiązać psychologię osobowości również z psychologią różnic indywidualnych.
Psychologia różnic indywidualnych interesuje się głównie zdolnościami i temperamentem, według klasycznych poglądów są one głównie uwrunkowane biologicznie.
Psychologia osobowości zajmuje się głównie tym co nabyte, wyuczone.
Nie istnieje jedna powszechnie uznawana definicja osobowości(podobnie jak i określenie przedmiotu psychologii). Zależnie od przyjmowanej perspektywy teoretycznej istnieją różne sposoby opisywania struktury osobowości.
Np. w teoriach prychoanalitycznych osobowość ujmowana jest tylko jako układ trzech struktur(id, ego, superego), w psychologii humanistycznej jako hierarchia potrzeb. Jeszcze inne określają osobowośc jako układ schematów, motywów lub cech.
W analizie osobowości człowieka dominują 2 nutry:
- teoria cech
- teoria poznawczych składników osobowości
Teoria cech zmierza do opisania osobowości w kategoriach cech, czyli względnie stałych zachowań, emocji i sądów, przejawiających się w różnych sytuacjach.
Tak rozumiana cecha ma status zmiennej pośredniczącej miedzy bodźcem a reakcją.
Teorie cech nastawione są na odkrywanie różnic indywidualnych, rezygnują natomiast z odkrywania mechanizmów osobowości.
W teoriach cech największą popularność ma tzw pięcioczynnikowy model osobowości, który obejmuje pięc głównych cech (tzw. wielka piątka):
- neurotyczność
- ekstrawersja
- otwartość na doświadczenia
- ugodowość
- sumienność
Cechy są dość powrzechnie uznawane za podstawowe składniki osbowości. Często określa się jako predyspozycje do reagowania w odpowiedni sposób.
Podejście poznawcze do osobowości koncentruje się na przetwarzaniu informacji o sobie i o świecie (czyli jak ludzie przyswajają, magazynują, przetwarzają i tworzą nowe informacje).
Metaforą tych procesów mozę być komputer.
Ogólna definicja osobowości:
Osobowośc to zespół wzajemnie powiązanych indywidualnych cech(składników) psychocznych, które wpływają w decydujący sposób na zachowanie i które kształtują indywidualność danej jednoscki.
Składniki osobowości tworzą wielowymiarową strukturę i należy traktować je łącznie gdyż wzajemnie na siebie wpływaja.
Najczęściej wyodrębniane składniki osobowości:
- struktura ja
- temperament
- zdolność i uzdolnienia
- inteligencja
- potrzeby
- zainteresowania
- postawy
- motywacje
Struktura Ja
Kształtowanie się podstaw tożsamości – czyli struktury Ja – następuje już w okresie wczesnego dzieciństwa.
Kształtuje się onaw oparciu o indywidualne doświadczenia dziecka i na podstawie opinii o własnej osobie pochodzących od innych ludzi.
Początkiem procesu formuowania się poczucia własnego Ja jest odkrycie własnego ciała.
Najczęściej określa się, iż pojawienie się u dziecka świadomości własnego Ja przypada na połowę drugiego roku życia. Jako kryterium oznaczające pojawienie się poraz pierwszy świadomośći Własnego Ja przyjmuje się np. rozpoznanie przez dziecko własnego odbicia w lustrze.
We wczsnym dziciństwie największy wpływ na formowanie się obrazu samego siebie mają rodzice. Poprzez adresowanie do dziecka zachowania rodziców, a szczególnie ich reakcje aprobaty i dezaprobaty, dziecko uczy się oceniać własne zachowanie i czu się samego siebie. Podkreślić trzeba ważną rolę prawidłowych metod wyhowawczych używanych przez rodziców, a szczególnie stosowanych wzmocnień.
Dzięki oddziaływaniom środowiska i aktywności własnej dziecka obraz łasnej osobo stopniowo różnicuje się i wzbogaca o nowe elementy.
Osiągnąwszy już pewą auto-świadomość dzieci w wieku przedskzolnym zaczynają dokonywać pierwszych samookreśleń. Najcześciej są one bardzo optymistyczne.
W okresie dorastania następuje zasadnicza zmiana w zakresie wizerunku samego siebie- zmiana dotyczy relacji między realnym i idealnym obrazem siebie.
Brak tej umiejętności we wcześniejszym okresie rozwojowym.
Obnizenie samooceny i wysoki stopień rozbieżności między realnym i idealnym wizerunkiem siebie uważa się normatywny aspekt dojrzewania. Ogólnym trendem dalszego okresu rozwoju jest stopniowy wzrost samooceny.
Często wysoki stopień rozbieżności między Ja realnym i Ja idealnym leży u podłoża nieprzystosowania młodzieży .
Stosunek do samego siebie zmienia się również w tym sensie, że samoocena dokonywana jest w perspektywie porównania społecznego (głównie porównania do rówieśników). Poczucie samego siebie staje się silniejesze i wyraźniejsze – młodzież bardziej świadomie dostrzega własną indywidualność i odrębność.
Wiedza o sobie(samowiedza) i emocjonalny stosunek do samego siebie (samoocena) u dorastających przyjmują nową jakośc i znaczenie, ale często wepełnione są sprzecznościami.
Zbudowanie spójnego i zintegrowanego obrazu samego siebie na zqsze kończy się powodzeniem.
Konskwencją tego jest często chaos w obrębie pełnionych ról, ale mogą tez pojawiać się większe problemy.
Np. syndrom Piotrusia Pana, tożsamość negatywna.
Prawidłowe rozwiązanie kryzysu tożsamości jest jednym z najważniejszych zadań rozwojowych.
Na zakończenie kryzysu każdy młody człowiek powinien osiągnąć zintegrowany obraz własnej osoby, na który składać się będą przekonania, system wartości, cele zawodowe i typy i relacje z innymi ludźmi.
2. Temperament
Jest to zespół najbardziej stałych właściwości psychocznych jednostki. Należy do dynamicznych składników osobowości. Przejawia się w reakcjach emocjonalnych i motoryce. Od temperamentu zależy intensywność reagowania na różnorodne bodźce. Często decyduje on o przystosowaniu jednostki.
Temperament uzależniony jest glównie od typu układu nerwowego, a szczególnie od przebiegu procesu pobudzenia i hamowania.
Typy temperamentu wg pawłowa:
Stwierdził ze temperament jest psychocznym przejawem ogólnego typu układu nerwowego. Decydujące znaczenie mają: siła, równowaga i ruchliwośc procesów nerwowych. Typ układu nerwowego jest wrodzoną cechą, ale podlega wpływom otoczenia (środowiska).
- sangwinik – typ silny, zrównoważony, ruchliwy. Łatwo dostosowuje się do zmiennych warunków życia. Jest pogodny i odporny na przeciwności losu. Wyróżnia się bogata mimiką i żywa gestykulacja.
- flegmatyk – typ silny, zrównoważony, powolny. Jego reakcje są powolne. W małym stopniu uzewnętrznia swoje uczucia. Niechętnie zmienia warunki życia. Potrafi jednak być bardzo wytrwały.
- choleryk – typ silny, niezrównoważony, ruchliwy. Posiada dużą energię życiową (wigor). Brak opanowania, gwałtowność i wybuchowość.
- melancholik – typ słaby. Jest powolny, zachamowany, brak mu inicjatywy, często przyjmuje postawę bierną. Źle znosi silne pobudzenie zewnętrzne.
3. Zdolności i uzdolnienia
- Zdolności – to takie właściwości psychiczne, które warunkują pomyślne rezultaty działań. Zdolności rozwijają się pos wpływem określonych zadatków anatomiczno-fizjologicznych (sprawność analizatorów, struktury nerwowe). Zadatki wpływają na rozwój zdolności ale ich nie wyznaczają.
Złe warunki środowiskowe mogą hamować rozwój zdolności.
Przykłady zdolności: muzyczne, rysunkowe i inne.
- Uzdolnienia – to zespół zdolności umożliwiających skuteczne działanie w danej dziedzinie.
Przykłady uzdolnień : artystyczne, organizacyjne.
Wyższy stopień uzdolnień to talent – jest to najbardziej korzystne połączenie uzdolnień, umożliwiające twórcze wykonywanie jakiejś działalności.
Zdolności, uzdolnienia i talent nie rozwijaja się samorzutnie, wymagaja pracy nad ich rozwojem.
4. Inteligencja
Jest ona definiowana jakos zdolność ogólna lub zdolność do efektownego myślenia, albo też jako zdolność przystosowania się do nowych warunków (wymagań).
Wpływ inteligencji na rozwój człowieka, w tym na rozwój jego osobowości jest bardzo duży.
To, że ludzie różnia się w zakresie poziomu inteligencji wynika zarówno z wrodzonych zadatków anatomiczno-fizjologicznych, jak i z licznych uwarunkowań środowiskowych.
W testach inteligencji, które są wykorzystywane w praktyce psychologicznej określa się tzw. II lub (IQ)
Jest nim stosunek wieku rozwojowego(wieku inteligencji) do wieku życia i pomnożone przez 100.
IQ = WR/WŻ x 100
IQ ma wyłącznie znaczenie orientacyjne.
6. Zainteresowania
Powstają w scisłym zwiazku z potrzebami i zdolnościami człowieka.
Są to specyficzne nastawienia poznawcze i emocjonalne na przedmioty i zjawiska z otaczającej rzeczywistosci. O sile zainteresowania swiadcza działania.
7. Postawy
To sposoby zachowania się wobec przedmiotów, osób i sytuacji.
Jest to gotowość człowieka do zachowania się w okreslony sposób.
8. Motywacje
To zespół czynników uruchamiających celowe działanie. Motywy to regulatory zachowania człowieka. Cechują dwie właściwości: kierunek i natęrzenie.